ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ΕΠΕΙΓΟΝΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣ

Γεώργιος Φρέρης, Ευστράτιος Παπάνης, Αγνή Βίκη, Παναγιώτης Γιαβρίμης

Η Παιδοψυχιατρική μεταρρύθμιση εντάσσεται ουσιαστικά στο πρόγραμμα της Ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, που θεσμοθετήθηκε στη χώρα μας με το νόμο 1397/1983. Στο άρθρο 21 του νόμου προβλέπεται η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας από κοινοτικές μονάδες, όπως το Κέντρο Ψυχι-κής Υγείας και το Ψυχιατρικό Τμήμα Γενικού Νοσοκομείου, σε αντιδια-στολή με το παραδοσιακό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο. Με τον Κανονισμό της ΕΟΚ 815/84 δόθηκε η ευκαιρία και η οικονομική υποστήριξη, συγχρημα-τοδοτώντας με 55% την ίδρυση και ανάπτυξη των Κέντρων Ψυχικής Υγεί-ας, των Ψυχιατρικών Τμημάτων στα Γενικά Νοσοκομεία, των Ξενώνων, των Οικοτροφείων και Εργαστηρίων (Μαυρατζιώτου, 2003).
Παρά την ύπαρξη των παραπάνω, στα πρώτα αυτά βήματα η παι-δοψυχιατρική μεταρρύθμιση είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη. Ελάχιστες μο-νάδες αναπτύσσονται, όπως ο Ξενώνας και το Προστατευμένο Σπίτι στην Παλλήνη (1995), που υπάγονται στο Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττι-κής και αφορούν 15-20 παιδιά και εφήβους με προβλήματα κυρίως Ψυχια-τρικά.
Με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1997 συγκροτείται ένα νέο δεκαετές (1997-2006) Σχέδιο Ανάπτυξης Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, το οποίο περιλαμβάνει δύο φάσεις. Η Α΄ Φάση (1999-2001), που εντάσσε-ται στο Β΄ Κ.Π.Σ, είχε στόχο την καταπολέμηση του αποκλεισμού από την αγορά εργασίας. H Β΄ Φάση (2001-2006), που αποτελεί και μέρος της πρώ-της αναθεώρησης (2001-2010) του σχεδίου ανάπτυξης, είχε ως στόχους τόσο την αποασυλοποίηση, όσο και την ανάπτυξη κοινοτικών δομών (Ε.Π «Υγεία – Πρόνοια» του Γ΄ ΚΠΣ) (Πίνακας 5).

Πίνακας 5. Παιδοψυχιατρική μεταρρύθμιση – Πρόγραμμα «ΨΥΧΑΡΓΩΣ»


Ενώ πλέον στη Β΄ Φάση του προγράμματος «Ψυχαργώς» (2001-2006), η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, που αφορά τους ενήλικους, αναπτύσ-σεται κυρίως μέσα από τα προγράμματα αποασυλοποίησης σε ένα γιγα-ντιαίο πρόγραμμα εκατοντάδων πλέον ξενώνων και οικοτροφείων σε όλη την Ελλάδα, η παιδοψυχιατρική μόλις αρχίζει (στα μέσα του δεκαετούς προγράμματος 2001-2010) να κάνει με καθυστέρηση τα πρώτα δειλά βή-ματα.
Οι βασικές δράσεις της παιδοψυχιατρικής μεταρρύθμισης, όπως προβλέπονται από το πρόγραμμα «Ψυχαργώς» (2001) περιλαμβάνουν:
α) την ανάπτυξη δομών και υποδομών (Μονάδες βραχείας νοση-λείας Εφήβων, Μονάδες Οξέων περιστατικών Εφήβων, Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα, Κέντρα Ψυχικής Υγείας κ.λπ.) με βάση τις αρχές της Τομεοποίη-σης και της Κοινοτικής Ψυχιατρικής, ώστε να εξασφαλίζεται η συνέχεια της ψυχιατρικής φροντίδας.
β) τον αποϊδρυματισμό, την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και την κοινωνική επανένταξη 100 περίπου ασθενών με μακρά παραμονή στo Παι-δοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής.
γ) τη διασφάλιση της πλήρους επάρκειας, όσον αφορά στην πρωτο-βάθμια φροντίδα, στην εξωνοσοκομειακή περίθαλψη, αλλά και στη νοσο-κομειακή περίθαλψη στο πλαίσιο του Γενικού Νοσοκομείου.
δ) την ανάπτυξη ειδικών υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (Ολοκληρω-μένα Κέντρα για άτομα με διαταραχές αυτιστικού τύπου, Κέντρα Ημέρας, Ξενώνες εφήβων), που έχουν σκοπό την πρόληψη, τη διάγνωση, τη θερα-πεία, την περίθαλψη, καθώς και την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και κοινωνική επανένταξη των ατόμων με ψυχικές διαταραχές αυτιστικού τύ-που και με μαθησιακά προβλήματα.
ε) την ανάπτυξη δράσεων πρόληψης και άμεσης παρέμβασης στην κρίση χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών.
Συνοπτικά, τόσο το αρχικό, όσο και το αναθεωρημένο πρόγραμμα, προβλέπουν δύο κατηγορίες δράσεων: α) αποασυλοποίηση και κλείσιμο των Ψυχιατρικών Νοσοκομείων, ενώ ειδικότερα στην Παιδοψυχιατρική, αναφέρεται στο Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (Π.Ν.Α.) και β) ανάπτυξη δομών στην κοινότητα.
Με βάση τον Εθνικό Σχεδιασμό για την Παιδοψυχιατρική Μεταρ-ρύθμιση, το Π.Ν.Α. εκπόνησε Επιχειρησιακό Σχέδιο, που προβλέπει την κατάργηση και τον μετασχηματισμό του σε δίκτυο αποκεντρωμένων κοινο-τικών δομών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων. Στο πλαίσιο της αρχής ότι το Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο είναι πόρος της κοινότητας και ο με-τασχηματισμός του πρέπει να απαντά σε ανάγκες υγείας της περιοχής (Στυλιανίδης 2003), προβλέπεται ότι το 2006 παύει να λειτουργεί ως Παι-δοψυχιατρικό Νοσοκομείο και στο χώρο του αναπτύσσεται Κέντρο Υγείας Αστικού Τύπου με Μονάδα Βραχείας Νοσηλείας (Υπουργική απόφαση Υ3α/ΓΠ125894/03). Επίσης, στον Επιχειρησιακό Σχεδιασμό του Π.Ν.Α. προβλέπεται και η δημιουργία Κέντρου Φυσικής Αποκατάστασης για τους κατοίκους της Ανατολικής Αττικής. Οι νοσηλευόμενοί του μεταφέρονται σε 6 οικοτροφεία αποασυλοποίησης και ένα Ξενώνα για 10 εφήβους με αυτισμό. Ενισχύεται η λειτουργία των δύο Ξενώνων και των δύο Κέντρων Ημέρας, ενώ τα 4 Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα ενδυναμώνονται και αυτονο-μούνται. Η Μονάδα Εντατικής Παρακολούθησης (Μ.Ε.Π.), όπως προανα-φέρθηκε, και οι Παιδοψυχιατρικές Κλινικές του Π.Ν.Α. μεταφέρονται στα Γενικά και Παιδιατρικά Νοσοκομεία της Α΄ και της Β΄ΔΥΠΕ Αττικής (Γε-νικό Νοσοκομείο «Ασκληπιείο» Βούλας, Γενικό Νοσοκομείο «Σισμανό-γλειο», Γενικό Νοσοκομείο Παίδων Πεντέλης, Γενικό Νοσοκομείο Παίδων «Αγ. Κυριακού».
Παρά τις διακηρυγμένες προθέσεις και αποφάσεις της Ελληνικής Πολιτείας για την υλοποίηση του δεκαετούς Σχεδίου για την Παιδοψυχια-τρική Μεταρρύθμιση φαίνεται ότι όλη η διαδικασία προσκρούει σε δύο θεμελιώδη παράδοξα: 1) από τη μια μεριά υπάρχουν οι διακηρυγμένοι στό-χοι του Υπουργείου και του Πάγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) για την αλλαγή του ψυχιατρικού συστήματος περίθαλψης της χώρας και από την άλλη διατίθενται στην πράξη ελάχιστοι πόροι (ανθρώπινοι και οικονο-μικοί), προκειμένου να δημιουργηθεί ένα πλήρες τομεοποιημένο δίκτυο κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, που να αφορά σε όλες τις ηλικίες (Στυλιανίδης, 1999). Το αποτέλεσμα σε αυτή τη μεταβατική περίοδο είναι ένας διαρκής πάντα επίκαιρος κίνδυνος: «Αν φανταζόμαστε μια μεταβατι-κή φάση, που όλες οι δομές πρέπει να τεθούν σε λειτουργία, χωρίς επιπλέ-ον προσωπικό, χωρίς επιπλέον χρηματοδότηση, χωρίς επιπλέον χρόνο, τότε η μεταβατική περίοδος δεν έχει ουσιαστικό περιεχόμενο και το όλο εγχεί-ρημα της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης αναπτύσσει, με μια ψευδοεπάρκεια, μια λειτουργία βιτρίνας, έχοντας σαφή, πραγματικό κίνδυνο να καταρρεύ-σει ή να χάσει το νόημά του…». (Τσανίρα, 2006). 2) η επίσημη κρατική πολιτική μοιάζει να υποκαθιστά την έλλειψη ενός οργανωμένου εναλλα-κτικού κοινωνικού κινήματος, με τις αντίστοιχες κοινωνικές συμμαχίες του για τη μεταρρύθμιση.

6.2. Επείγουσα παιδοψυχιατρική

Το μοντέλο επείγουσας Ψυχιατρικής ενηλίκων δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί στην επείγουσα ψυχιατρική παιδιών και εφήβων. Το παιδί και ο έφηβος σπάνια απευθύνονται για βοήθεια σε ψυχιατρικές υπηρεσίες. Ο ενήλικας είναι εκείνος που θα ερμηνεύσει ως ακατάλληλες ή μη λειτουργι-κές τις σκέψεις ή συμπεριφορές του παιδιού και θα ζητήσει βοήθεια σε ψυ-χιατρικές υπηρεσίες επειγόντων (Φρέρης, 2003). Ένα άλλο στοιχείο που διαφοροποιεί τις δύο φαινομενικά παρόμοιες καταστάσεις είναι ότι, συνή-θως, εμπλέκονται ενήλικες διαφορετικών επαγγελματικών κατηγοριών, πλην εκείνων της ψυχικής υγείας, όπως δάσκαλοι, κληρικοί, αστυνομία, δικαστικοί, πυροσβέστες, γείτονες κ.ά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την υπο-κειμενική προσέγγιση πολλών παραγόντων και προσώπων στην κρίση που αφορά το παιδί, χωρίς να υπάρχουν πάντα σταθερά και αξιόπιστα κριτήρια για την εκτίμηση αυτής της κρίσης.
Η παιδοψυχιατρική επείγουσα κατάσταση αποτελεί ειδική εμπλοκή, που ξεπερνάει το απλό σύστημα συμπτωμάτων, που παρουσιάζει το παιδί, και αντανακλά την κρίση της οικογένειας και ενίοτε του ευρύτερου κοινω-νικού συστήματος. Μια επείγουσα κατάσταση ενεργοποιείται, όταν το παι-δί χάσει ξαφνικά την ικανότητα να χρησιμοποιεί τις προσαρμοστικές του δεξιότητες, τους εσωτερικούς ελέγχους ή τις αναμενόμενες για την ηλικία του κατάλληλες συμπεριφορές. Το επείγον γίνεται ιδιαίτερα πολύπλοκο, όταν οι ενήλικες, σημαντικές φιγούρες οριοθέτησης, δε μπορούν να βοη-θήσουν το παιδί να ελέγξει το άγχος του και δεν είναι σε θέση να υποστη-ρίξουν τις λειτουργίες του «εγώ» (Τσιάντης, 1993). Η επείγουσα κατάστα-ση, οποιαδήποτε και αν είναι αυτή, εμπεριέχει την έννοια της κρίσης σαν μια μεταβατική περίοδο ή μια καμπή στη ζωή του ατόμου (Caplan, 1964). Aυτή την κρίση πρέπει να τη διαχειριστεί ένα πολύπλοκο και πολυεπίπεδο σύστημα, που ξεκινά από τον πυρήνα της οικογένειας, απλώνεται στο δί-κτυο κοινωνικής φροντίδας και προστασίας στην Κοινότητα (Δομές Ψυχι-κής Υγείας, Εισαγγελικοί λειτουργοί, φορείς πρόνοιας) και αγγίζει την τρι-τοβάθμια περίθαλψη. Πρακτικά, κάθε επείγον αίτημα για βοήθεια από το παιδί, το γονέα, το δάσκαλο, τον εισαγγελέα, τον κοινωνικό λειτουργό, ένα παιδιατρικό φορέα θα μπορούσε να θεωρηθεί επείγουσα κατάσταση.
Οι προσπάθειες ταξινόμησης της πολύπλοκης διάρθρωσης των ε-πειγόντων παιδοψυχιατρικών περιστατικών, λαμβάνουν υπόψη:
α) Τους πολλούς τρόπους εμπλοκής και εισόδου παιδιών και εφή-βων με το σύστημα ψυχικής υγείας, που συνήθως είναι:
• οι παιδιατρικές κλινικές των Γενικών Νοσοκομείων (Sauvage et al., 1990),
• η διασυνδετική των γενικών παιδιατρικών Νοσοκομείων και
• οι κοινοτικές παιδοψυχιατρικές, κοινωνικές και δικαστικές υπη-ρεσίες,
β) Το ευρύ φάσμα καταστάσεων (αμιγών ψυχιατρικών, κοινωνι-κών, νομικών), που περιλαμβάνονται με τον όρο «επείγουσα παιδοψυχια-τρική» και
γ) τις εμπλεκόμενες ανομοιογενείς ηλικιακές ομάδες (βρέφη, παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, έφηβοι).
Οι συχνότερα αναφερόμενες διαγνωστικές κατηγορίες, που έχουν ταξινομηθεί με κριτήριο την εξωτερικευμένη συμπεριφορά, είναι εκείνες της απόπειρας αυτοκαταστροφής, της επιθετικότητας, της ψύχωσης, της κακοποίησης, της διαταραχής άγχους, της διαταραχής διατροφής, της κα-τάχρησης ουσιών και της πυρομανίας (Halamantaris &Anderson, 1999. Tomb,1996. Guataldi & Venuta M., 1988. Shafii et al., 1979) (Πίνακας 6).

Πίνακας 6. Κατανομή επί τοις εκατό 395 περιστατικών ψυχιατρικής εφήβων 13-18 ετών (1973-1978) (Shafit et al., 1978).

Η βασική μέριμνα κατά την κρίση είναι να εξασφαλιστεί η ασφά-λεια του παιδιού. Ακολουθεί η φροντίδα για την ασφάλεια των ατόμων του περιβάλλοντος του παιδιού και της οικογένειας (Tomb, 1996). Πρέπει να τονιστεί ότι ως βασική αρχή στη φάση της παρέμβασης για την αντιμετώ-πιση της κρίσης, είναι η επικέντρωση της προσπάθειας στη στήριξη του εγώ του ατόμου, που βρίσκεται σε κατάσταση αποδιοργάνωσης, παρά η απόκτηση επίγνωσης ασυνειδήτων συγκρούσεων.

6.3. Ιστορία της Μ.Ε.Π. του Π.Ν.Α (1985-2006)

Μετά από 25 χρόνια λειτουργίας του Παιδιατρικού Νευροψυχια-τρικού Νοσοκομείου Πεντέλης, την 1η Μαΐου 1985 αποφασίζεται η ίδρυση της Μ.Ε.Π., ενώ το 1986 το Νοσοκομείο μετονομάζεται Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (Καρπέτης και συν., 2004). Αρχική σκέψη ήταν να λειτουργήσει μονάδα που να καλύπτει τις ανάγκες τύπου απομόνωσης, για παιδιά σε ψυχοκινητική διέγερση. Ειδικευόμενοι της Γ΄ Παιδοψυχιατρικής Κλινικής, πρότειναν Μονάδα φροντίδας για τα παιδιά σε κρίση, Μονάδα Επειγόντων, ώστε να διαγραφεί η επιβαρυμένη έννοια και πρακτική της «Απομόνωσης» και να κατανοηθεί η κρίση. Η πρόταση αυτή εμπεριείχε ως EMERGENCY και τον πλήρη οργανικό έλεγχο των παιδιών, που εισέρχο-νται για πρώτη φορά στο Π.Ν.Α και ως εκ τούτου προτάθηκε – εσωτερικός κανονισμός – η διάρκεια παραμονής στην Μ.Ε.Π να είναι 1-3 μήνες. Επί-σης, η ολοκληρωμένη πρόταση των ειδικευομένων είχε ως συνέχεια και συνέπεια την αναγκαιότητα λειτουργίας άλλης Μονάδας Βραχείας Νοση-λείας, με παραμονή των παιδιών έως 6 μήνες. Την ευθύνη της Μ.Ε.Π. ανέ-λαβε η Γ΄ Παιδοψυχιατρική Κλινική, η οποία υποστήριξε και υλοποίησε όλες τις προτάσεις των συνεργατών της (Φρέρης, 2005).
Σταμάτησαν οι απευθείας εισαγωγές στα άλλα τμήματα και η Μ.Ε.Π κατέστη η πύλη εισόδου ασθενών στο Νοσοκομείο. Από το 1986 μέχρι το 1994 λειτούργησε υπό την ευθύνη της Δ΄ Παιδοψυχιατρικής Κλι-νικής. Στη συνέχεια πέρασαν εκ περιτροπής, με διετή παραμονή, η Γ΄ Κλι-νική, η Α΄ Κλινική (1998-1999), η Β΄ Κλινική κ.ο.κ. Όλες οι κλινικές λει-τούργησαν στα πρότυπα μιας εξελιγμένης Μονάδας Επειγόντων, που κά-λυπτε τα περιστατικά που παρέπεμπαν από όλη την Ελλάδα.
Τα τελευταία 2-3 χρόνια έγιναν, χωρίς αποτέλεσμα, επανειλημμέ-νες προσπάθειες (ενίοτε «ασύντακτες» και απρογραμμάτιστες), ώστε να κλείσει η Μ.Ε.Π στο πλαίσιο της Β΄ Φάσης και του προβλεπόμενου χρονο-διαγράμματος του προγράμματος «Ψυχαργώς», που προβλέπει τη διακοπή της λειτουργίας της στο τέλος του 2006 και την ανάπτυξη κλινών επείγου-σας Παιδοψυχιατρικής στα Γενικά Νοσοκομεία. Ειδικότερα, αποτελεί α-ντικείμενο σοβαρού και επείγοντος προβληματισμού το γεγονός ότι: α) υ-πάρχει αδυναμία, μετακίνησης των τεσσάρων Παιδοψυχιατρικών Κλινικών του Π.Ν.Α. και η ανάπτυξή τους στα Γενικά Νοσοκομεία, όπως προανα-φέρθηκε β) συνεχίζεται, και μάλιστα με παραπομπές από όλη την Ελλάδα, η λειτουργία της Μ.Ε.Π. μέσα από οριακές συνθήκες ασφάλειας και επι-κινδυνότητας για τα παιδιά και τους ίδιους τους εργαζόμενους και γ) υπάρ-χει σημαντική καθυστέρηση και στην ανάπτυξη πρωτοβάθμιων παιδοψυχι-ατρικών μονάδων, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν προληπτικά στην επείγουσα παιδοψυχιατρική.


6.4. Υλικό και μέθοδος

Καταγράφηκαν ιατρικά, δημογραφικά και κοινωνικά στοιχεία των περιστατικών που προσήλθαν (226) και εκείνων που έχρηζαν εισαγωγής (157) στη Μονάδα Επείγουσας Παιδοψυχιατρικής Φροντίδας την τετραετία από το 1999-2002 (Φρέρης και συν., 2002). Πρόκειται για 130 άρρενες και 96 θήλεις.
Παρόλο ότι οι διαγνωστικές εκτιμήσεις πραγματοποιήθηκαν από δύο διαφορετικές θεραπευτικές Παιδοψυχιατρικές Ομάδες (6/1999- 6/2001 από τη Β΄ Παιδοψυχιατρική Κλινική και 7/2001- 6/2003 από την Γ΄ Παι-δοψυχιατρική Κλινική) έγινε επανεκτίμηση των διαγνώσεων που έγιναν βάσει του DSM-IV.
Ειδικότερα καταγράφονται: 1. οι εισαγωγές και οι προσελεύσεις των ετών 1999-2002. 2. Οι εισαγγελικές παραγγελίες και οι αντίστοιχες εντολές με και χωρίς εισαγωγή των αντίστοιχων ετών. 3. Η κατανομή των περιστατικών κατά ηλικία και φύλο. 4. Ο χρόνος νοσηλείας των περιστατι-κών (μικρότερος του ενός μηνός, μικρότερος των τριών μηνών, μικρότερος των έξι μηνών, μεγαλύτερος των έξι μηνών). 5. Οι φορείς και τα ιδρύματα παραπομπής. 6. Η γεωγραφική προσέλευση των προσερχομένων περιστα-τικών (Ν. Αττικής, υπόλοιπη Ελλάδα). 7. Το βασικό αναφερόμενο αίτημα προσέλευσης. 8. Οι διαγνωστικές κατηγορίες νοσηλευθέντων και εξετα-σθέντων κατά DSM-IV.

6.5. Ανάλυση δεδομένων

Ηλικία & φύλο
Τα περιστατικά που προσήλθαν κατά ηλικία και φύλο (Πίνακας 7), δίνουν μια αναλογία παιδιών σχολικής ηλικίας (7-13 ετών) προς εφήβους (14-18 ετών) περίπου 1 προς 3, ενώ η αναλογία θηλέων-αρρένων είναι 1 προς 1,5. Είναι ενδιαφέρουσα η σταθερή αύξηση των αιτημάτων από εφή-βους (από 33 το 1999, 42 το 2000, 41 το 2001, σε 51 το 2002).

Πίνακας 7. Μ.Ε.Π – Π.Ν.Α: Κατανομή προσέλευσης περιστατικών κατά ηλικία και φύλο 1999-2002

ΗΛΙΚΙΑ 1999 2000 2001 2002
7-13χ 14 12 16 14
14-18. 27 42 34 35
Χ.Σ 6 - 7 16
ΑΛΛΟ - - 1(6χ.) 1(20χ.)

ΦΥΛΟ 1999 2000 2001 2002
ΑΡΡΕΝ 28
(59,6%) 30
(54,5%) 35
(60,3%) 36
(55%)
ΘΗΛΥ 18
(38,3%) 24
(43,7%) 23
(39,6%) 30
(45%)
Χ.Σ 1 (2,1%) 1(1,8%) - -


Προσέλευση και Εισαγωγές
Τα επείγοντα αιτήματα εισαγωγής στην Μ.Ε.Π. του Π.Ν.Α, αυξή-θηκαν κατά τα τελευταία έτη και αφορούσαν ποικίλα παιδοψυχιατρικά και ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Για ένα σημαντικό ποσοστό από τα περιστα-τικά αυτά έγινε εισαγωγή και νοσηλεύτηκαν στο νοσοκομείο (Πίνακας 8α). Χαρακτηριστικό ότι οι εισαγωγές 1999-2000 είναι αντίστοιχα 70.2% και 90.9% των προσελθόντων, ενώ κατά το 2001 και 2002 οι εισαγωγές μειώ-νονται στο 63.8% (37 από 58) και 56% (37 από 66) των προσελθόντων α-ντίστοιχα. Το πνεύμα της προσπάθειας διαχείρισης των επειγόντων περι-στατικών από τις επιστημονικές ομάδες της Μ.Ε.Π. και τους εφημερεύο-ντες ιατρούς προς την κατεύθυνση της εξωνοσοκομειακής περίθαλψης και στις κατά τόπους υπάρχουσες κοινοτικές υπηρεσίες φαίνεται να έχει δρο-μολογηθεί.

Πίνακας 8α. Μ.Ε.Π – Π.Ν.Α: Προσέλευση και εισαγωγές 1999-2002
ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ 1999 2000 2001 2002
ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ 47 55 58 66
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 33 (70,2%) 50 (90,9%) 37 (63,8%) 37
(56%)
ΧΩΡΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 14 (29,8%) 5
(9,1%) 21 (36,2%) 29
(44%)

Πίνακας 8β. Εισαγγελικές παραγγελίες και εντολές
ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΓΓΕΛΙΕΣ 1999 2000 2001 2002
ΕΙΣΑΓΓΕΛΙΚΕΣ 21 (44,7%) 19 (34,6%) 16 (27,6%) 23
(43%)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 10
(47,6%) 15
(79%) 14
(87,5%) 9
(39%)
ΧΩΡΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11
(52,4%) 4
(21%) 2
(12,5%) 14
(61%)


Εισαγγελικές εντολές
Οι εισαγγελικές εντολές (Πίνακας 8β), ενώ παρουσιάζουν μια πτω-τική τάση την τριετία 1999-2001 (από 44.7% το 1999, σε 34.6% το 2000 και 27.6% το 2001), υπάρχει μια σημαντική αύξηση το 2002 (43% των προσελθόντων). Παρόλα αυτά το ποσοστό εισαγωγής από 47.6% το 1999, 79% το 2000 και 87.5% το 2001 πέφτει στο 39% το 2002.

Φορείς και Ιδρύματα παραπομπής
Υπάρχει σημαντική αύξηση των περιστατικών, που παρέπεμψαν άλλοι φορείς και ιδρύματα για παιδιά και εφήβους (Πίνακας 9). Έτσι, από τα 5 περιστατικά (15% των εισαγωγών) το 1999, έχουμε 19 περιστατικά (21% των εισαγωγών) το 2002. Πρόκειται για περιστατικά που προέρχο-νται από το Νοσ. Παίδων Αγ. Σοφία (5), το Ε.Ο.Π (4), το ΠΙΚΠΑ (3), το «Χαμόγελο του Παιδιού» (3), τους Ξενώνες του Π.Ν.Α (3), τα Ιδρύματα του Ν. Λακωνίας (3), το Ι.Α.Α.Σ.Ε (2), το Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα (2), το Ιωσηφόγλειο (2), το «Χατζηκώστα» (1), το Κέντρο Μέριμνας Ρόδου (1), το Ψυχολογικό Κέντρο Β. Ελλάδας (1), Πύρειο Ίδρυμα (1). ,

Πίνακας 9. Μ.Ε.Π - Π.Ν.Α: Φορείς – Ιδρύματα παραπομπής 1999-2002
ΦΟΡΕΙΣ 1999 2000 2001 2002
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΠΑΙΔΩΝ ΑΘΗΝΩΝ 2 - - 3
ΕΟΠ-ΕΟΚΦ - 1 2 1
ΠΑΙΔΟΠΟΛΗ Ε.Ο.Π 1 1
Π.Ι.Κ.Π.Α - 1 - 2
ΙΩΣΗΦΟΓΛΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑ 2 - - -
ΠΥΡΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑ - - 1 -
ΙΔΡΥΜΑ «ΧΑΤΖΗΚΩΣΤΑ» - - - 1
ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΕΙΟ
ΙΔΡΥΜΑ - 1 1 -
ΙΔΡΥΜΑΤΑ
Ν. ΛΑΚΩΝΙΑΣ 1 - - 2
«ΧΑΜΟΓΕΛ0 ΠΑΙΔΙΟΥ» - - 1 2
ΧΩΡΙΑ «Σ.O.Σ» - 1 - -
ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΠΑΙΔΙΟΥ ΡΟΔΟΥ - - 1 -
Ι.Α.Α.Σ.Ε ΒΟΛΟΥ - - 1 1
ΜΟΝΑΔΕΣ Π.Ν.Α
ΞΕΝΩΝΕΣ, κ.α - - - 3
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Β. ΕΛΛΑΔΑΣ - - 1 -
ΣΥΝΟΛΟ 5 5 8 16


Γεωγραφική προέλευση
Η γεωγραφική κατανομή των περιστατικών έχει ιδιαίτερο ενδιαφέ-ρον, όπως δείχνουν τα στατιστικά στοιχεία (Πίνακας 10). Η Πελοπόννησος εμφανίζει 14 περιστατικά, η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου 9 περιστατι-κά, η Θεσσαλία 5 και τα Δωδεκάνησα 4 περιστατικά. Τα παραπάνω αποτε-λούν ένδειξη σοβαρών ελλείψεων υποδομών στην επαρχία. Την τριετία 2000-2002 παρατηρείται αύξηση των προσελεύσεων στον Ν. Αττικής από 65.5% σε 74.2% και μείωση προσέλευσης ασθενών της επαρχίας από το 3.5% σε 25.8%.

Πίνακας 10. Μ.Ε.Π - Π.Ν.Α: Γεωγραφική κατανομή προσερχόμενων περιστατικών 1999-2002

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ 1999 2000 2001 2002 ΣΥΝΟΛΟ
ΑΤΤΙΚΗ 43
(91,5%) 36
(65,5%) 41
(70,7%) 47
(74%) 167
(74,2%)
ΥΠΟΛ. ΕΛΛΑ-ΔΑ 3
(8,5%) 19
(34,5%) 17
(29,3%) 19
(26%) 58
(25,8%)

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 1999 2000 2001 2002
ΣΤΕΡΕΑ
ΕΛΛΑΔΑ 1
1 1 2
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 2 - 1 -
ΘΕΣΣΑΛΙΑ - 2 1 2
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ - 4 4 6
ΕΥΒΟΙΑ - 1 2 1
ΚΡΗΤΗ - 4 2 3
Α. ΑΙΓΑΙΟ - 3 3 -
ΔΩΔΕΚΑΝΝΗΣΑ - 1 1 2
ΚΥΚΛΑΔΕΣ - 1 1 1
ΘΡΑΚΗ - 1 1 1
ΕΠΤΑΝΝΗΣΑ - 1 - -
ΗΠΕΙΡΟΣ - - - 1
X.Σ 1 - - -

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παραπομπές από την Πελοπόννησο, παρόλη την ύπαρξη Παιδοψυχιατρικής Κλινικής από ετών, που όμως δεν έχει κρεβάτια για νοσηλεία. Να σημειωθεί ότι σήμερα υπάρχουν αιτήματα για νοσηλεία από το Νομό Λέσβου και Χίου, τα οποία διεκπεραιώνονται, όχι πάντα με ορθόδοξο τρόπο από τα κατά τόπους εξωτερικά Παιδοψυχια-τρικά Ιατρεία (του Γ.Ν. Μυτιλήνης και ενός ιδιωτικού φορέα στη Χίο) ή παραμένουν σε χρόνια εκκρεμότητα, επειδή πλέον η Μ.Ε.Π. του Π.Ν.Α. δε δέχεται εισαγωγές πλην των Εισαγγελικών εντολών και οι γονείς δε δεί-χνουν πρόθυμοι να συνεργαστούν με Μονάδες Βραχείας Νοσηλείας Παι-δοψυχιατρικών Περιστατικών, που λειτουργούν στη Θεσσαλονίκη.

Αιτίες προσέλευσης
Οι αιτίες προσέλευσης στην Μ.Ε.Π. είναι πολλές (Πίνακας 11), με κύριες αιτίες για τα αντίστοιχα χρόνια 1999, 2000, 2001, 2002: επιθετικό-τητα (25.6%, 28.2%, 29.3%, 22.7%), αυτό και ετεροκαταστροφικότητα (0%, 7%, 17%, 15%), φυγές (13.4%, 19.7%, 4.9%, 10.4%). Άλλες αιτίες προσέλευσης είναι οι διαταραχές αντίληψης, οι διαταραχές σκέψης, οι συγ-χυτικές εκδηλώσεις, οι κλοπές, οι καταθλιπτικές εκδηλώσεις, η απόσυρση, οι αϋπνίες, οι αγχώδεις εκδηλώσεις, οι εξωπυραμιδικές εκδηλώσεις κ.ά. Τουλάχιστον 8 περιστατικά είχαν ως αίτημα την τοποθέτηση του παιδιού σε πλαίσιο χρόνιας νοσηλείας. Μάλιστα, πολλοί γονείς παρουσίασαν αυτό το αίτημα κατά τη διάρκεια της νοσηλείας των παιδιών τους.


Πίνακας 11. Μ.Ε.Π – Π.Ν.Α: Αιτήματα περιστατικών 1999 – 2002
ΑΙΤΗΜΑΤΑ 1999 2000 2001 2002
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ 21(25,6%) 20(28,2%) 24(29,3%) 24(22,7%
ΑΥΤΟ- ΕΤΕΡΟΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟ-ΡΑ 11(13,4%) 5(7%) 14(17%) 16(15%)
ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΣ ΙΔΕΑΣΜΟΣ 0 1 4 2
ΦΥΓΕΣ 11(13,4%) 14(19,7%) 4(4,9%) 11(10,4%
ΨΥΧΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΝΗΣΥΧΙΑ 3 6 6 6
ΔΙΑΤ/ΧΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ 2 5 4 3
ΔΙΑΤ/ΧΗ ΣΚΕΨΗΣ 4 5 3 3
ΣΥΓΧΥΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 3 1 3 1
ΚΛΟΠΕΣ 1 2 2 -
ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 4 2 2 4
ΑΠΟΣΥΡΣΗ 5 - 3 2
ΑΝΟΡΕΞΙΑ, ΒΟΥΛΙΜΙΑ 2 - 2 3
ΑΥΠΝΙΕΣ 2 1 2 -
ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ - 2 2 1
ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ 4 - 1 2
ΤΙΚΣ - - - 1
ΑΓΧΩΔΕΙΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 2 2 1 2
ΦΟΒΙΕΣ 1 - - -
ΑΠΩΛΕΙΑ ΒΑΡΟΥΣ 1 - - 1
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ 2 - - 3
ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ - 1 - 1
ΕΞΩΠΥΡΑΜΙΔΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ 1 2 2 1
ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΣ ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΠΛΑΙΣΙΟΥ 2 1 2 3
ΙΔΨ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ - - - 3
ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ * * * 9
ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ * * * 4

Διαγνωστικές κατηγορίες
Οι διαγνωστικές κατηγοριοποιήσεις έγιναν βάσει του DSM-IV (Πί-νακας 12). Το εύρος της ψυχοπαθολογίας που εμφανίζονται

Πίνακας 12. Μ.Ε.Π – Π.Ν.Α: Διαγνωστικές κατηγορίες κατά D.S.M IV των περιστατι-κών 1999-2002

(ΜΕ – ΧΩΡΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΣΥΝΟΛΟ) 1999 2000 2001 2002
ΑΞΟΝΑΣ Ι.
295. ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ 5-0-5 10-1-11 6-2-8 3-0-3
299. ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ Δ. ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 14-0-14 9-0-9 5-3-8 7-4-11
318.8 Δ. ΔΙΑΓΩΓΗΣ 8-3-11 9-1-10 12-4-16 9-1-10
304.80 Δ. ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ 1-2-3 3-0-3 1-0-1 0-1-1
295.70 ΣΧΙΖΟΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ Δ. 3-0-3 5-0-5 4-0-4 0-0-0
296. ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ Δ. - 2-0-2 1-1-2 3-0-3
311. ΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ Δ. Μ.Π.Α - 2-0-2 2-0-2 0-0-0
367.23 Δ. TOURETTE 1-1-2 1-0-1 1-0-1 0-0-0
300. AΓΧΩΔΗΣ Δ. 0-1-1 1-0-1 1-0-1 0-0-0
309.4 ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΜΕΙΚΤΗ (ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ –ΔΙΑΓΩΓΗΣ) 2-0-2 1-0-1 1-0-1 0-0-0
309.81 ΑΓΧΩΔΗΣ Δ. ΜΕΤΑ ΑΠΌ
ΨΥΧΟΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ STRESS 1-1-2 0-0-0 0-0-0 0-0-0-
300.81/300.11 ΣΩΜΑΤΟΜΟΡΦΗ Δ. 0-0-0 0-0-0 2-1-3 3-2-5
314. ΔΕΠ-Υ 1-1-2 0-0-0 0-0-0 0-2-2
296.χχ ΜΑΝΙΟΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΗ Δ. 0-0-0 0-0-0 0-0-0 2-0-2
302.85 Δ. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΦΥΛΟΥ 0-0-0 0-0-0 0-0-0 0-1-1
ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ Δ. 0-0-0 0-0-0 0-0-0 1-1-2
ΑΔΙΑΓΝΩΣΤΑ 0-3-3 3-0-3 0-4-4 1-5-6
ΑΞΟΝΑΣ ΙΙ. 1999 2000 2001 2002
317. EΛΑΦΡΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ 2-0-2 5-0-5 11-1-12 6-5-11
318.0 ΜΕΣΗ ΝΟΗΤΙΚΗ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ 15-2-17 10-0-10 4-3-7 2-2-4
318.1 ΒΑΡΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗ 0-1-1 10-0-10 2-2-4 5-2-7
301.83 ΜΕΤΑΙΧΜΙΑΚΗ Δ. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ* 1-2-3 5-1-6 2-1-3 11-3-14
ΑΞΟΝΑΣ ΙV. 1999 2000 2001 2002
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ 10 15 15 29
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΑ ΜΕ ΠΑΡΑΜΕ-ΛΗΣΗ,ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ, ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ 0 0 5 5

καλύπτει όλο το φάσμα της Παιδοψυχιατρικής. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι το 1999, το 2000, το 2001 και το 2002 η Σχιζοφρένεια, οι εκτεταμένες διαταραχές της ανάπτυξης και οι διαταραχές διαγωγής αποτελούν τις πιο συχνές διαγνωστικές κατηγορίες προσέλευσης και ότι το 93.1% (27 στις 29 προσελεύσεις) το 1999, το 93.3% (28 στις 30 προσελεύσεις) το 2000, το 71.9% (23 στις 32 προσελεύσεις) το 2001 και το 79.2% (19 στις 24 προσε-λεύσεις) το 2002 των προσερχομένων συνολικά για τις παραπάνω κατηγο-ρίες έκανε εισαγωγή. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι προσερχόμενοι ασθενείς με διάγνωση Νοητικής Καθυστέρησης χρήζουν εισαγωγής σε υψηλά ποσο-στά, ήτοι αντιστοίχως 85% (17 στους 20 προσελθόντες) το 1999, 96.1%, (25 στους 26 προσελθόντες) το 2000, 73% (19 στους 26 προσελθόντες) το 2001 και 59.9% (13 στους 22 προσελθόντες) το 2002.
Από τα 26 περιστατικά που προσήλθαν με διάγνωση της Μεταιχμι-ακής Διαταραχής Προσωπικότητας 19 έτυχαν εισαγωγής.
Στον άξονα ΙV διαπιστώνεται η υψηλή συχνότητα εμπλοκής με την πρωταρχική ομάδα στήριξης, που είναι αντίστοιχα 33%, 30%, 40.5%, 78.4% των νοσηλευθέντων. Οι διαγνωστικές κατηγορίες σε μια πολύπλοκη διαδικασία νοσηλείας έχουν επιπτώσεις και στο χρόνο νοσηλείας (Πίνακας 13) με ό,τι αυτό συνεπάγεται (ιδρυματισμό των ασθενών, υποτροπές, υψη-λό λειτουργικό κόστος της Μονάδας, κ.ά.).


Πίνακας 13. Μ.Ε.Π – Π.Ν.Α: Κατανομή χρόνου νοσηλείας περιστατικών 1999-2002

ΧΡΟΝΟΣ 1999 2000 2001 2002
<1ΜΗΝΑ 4 30 25 15
<3ΜΗΝΕΣ 16 13 8 18
<6ΜΗΝΕΣ 9 4 4 -
>6ΜΗΝΕΣ 2 - - 5
Χ.Σ 2 3 - -


6.6. Συζήτηση

Στα 25 περίπου χρόνια λειτουργίας της ΜΕΠ οι προσελεύσεις και οι εισαγωγές μειώθηκαν από 60-70 σε 35-40 ετησίως. Αυτό μπορεί να ο-φείλεται:
• Στην αύξηση, αν και μικρή, των εξωνοσοκομειακών και κοινο-τικών δομών πρωτοβάθμιας περίθαλψης για την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων, κατ’ αρχήν στο Ν. Αττικής και ελάχιστα σε όλη την Ελλάδα.
• Στην υλικοτεχνική και πιθανώς επιστημονική έκπτωση της Μο-νάδας, λόγω του συνεχιζόμενου όγκου περιστατικών, που χαρακτηρίζονταν έντονα από ηλικιακή ανομοιογένεια και ιδιαίτερα διευρυμένο φάσμα ενδεί-ξεων εισαγωγών (παραβατικά παιδιά, προνοιακά, ψυχιατρικά περιστατικά, «φιλοξενούμενα» παιδιά, ποινικά καταδικασθέντα ακόμα και για φόνους, κ.ά).
• Στη μείωση των αντίστοιχων αιτημάτων από τους ίδιους τους γονείς, πιθανώς συνέπεια των προαναφερθέντων παραγόντων. Είναι όμως ιδιαίτερα σημαντικό να επισημανθεί η βαρύτητα της εργασίας, που η μονά-δα εκαλείτο να διεκπεραιώσει μέσα από ένα βαρύ πλέγμα παραπομπών από θεσμικούς φορείς: α) περιστατικά που είχαν αποτύχει θεραπευτικά σε άλ-λες δομές, β) εφήβους που δεν μπορούσαν πλέον να «κρατηθούν» σε άλλες δομές και κυρίως ανοιχτές, γ) ερωτήματα εισαγγελίας τύπου «…συνυπάρχει ψυχοπαθολογία;…», στα οποία μόνο η Μ.Ε.Π. μπορούσε να αναλάβει την ευθύνη να απαντήσει επιστημονικά και δ) εισαγγελικές εντολές και παραγγελίες σχετικά με τη φροντίδα σοβαρών κοινωνικών – προνοιακών προβλημάτων, στις οποίες μόνο η Μ.Ε.Π. μπορούσε να αντα-ποκριθεί (συνολικές Εισαγγελικές εντολές και παραγγελίες 30% των προ-σελεύσεων την 4ετία 1999-2004).
Η πλούσια εμπειρία που αντλήθηκε από τη λειτουργία της Μ.Ε.Π. όλες αυτές τις δεκαετίες δεν αξιοποιήθηκε κατάλληλα. Όμως από την ανά-λυση του προφίλ των νοσηλευθέντων παιδιών και εφήβων κατά την 4ετία 1999-2002, σε συνεργασία με την τότε Διοίκηση του Π.Ν.Α. και του Β΄ ΠΕΣΥΠ Αττικής και τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας είχαν επισημανθεί και αναδειχθεί τα εξής :
α) Η ανάγκη λειτουργίας των παρακάτω δομών επείγουσας παιδο-ψυχιατρικής νοσηλείας τουλάχιστον για παιδιά μέχρι 14 ετών και εφήβων μέχρι 18 (σε αναλογία 1:3):
• μονάδων εφήβων με βαριά ψυχιατρική παθολογία (ψύχωση, κατά-θλιψη, απόπειρες αυτοκαταστροφής κ.ά.)
• μονάδων για την κάλυψη επειγόντων κοινωνικών περιστατικών
• μονάδων για την αντιμετώπιση κρίσεων ειδικών ομάδων παιδιών και εφήβων, όπως στην περίπτωση εξελικτικών διαταραχών και Αυ-τισμού.
β) Η διαπίστωση ότι φορείς της ψυχικής υγείας και της πρόνοιας (όπως ξενώνες, ιδρύματα, παιδουπόλεις), που φιλοξενούν παιδιά και εφή-βους υψηλού κινδύνου, δεν έχουν επαρκή παιδοψυχιατρική κάλυψη από παιδοψυχιατρικές δομές της περιοχής τους, με αποτέλεσμα να απευθύνουν το παιδί σε κρίση στο Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Αυτό συνε-χίζεται σε ένα βαθμό ιδιαίτερα και για απομακρυσμένες περιοχές της χώ-ρας.
Τέλος, η όποια ανάπτυξη των υπηρεσιών της Ψυχικής Υγείας του παιδιού στην Ελλάδα, δεν έχει γίνει με βάση κάποιο εθνικό σχεδιασμό και ήταν πάντα αποσπασματικές, παρόλες τις κατά καιρούς προσπάθειες ειδι-κών επιτροπών, ομάδων εργασίας, συλλογικών ή ατομικών παρεμβάσεων (Τσιάντης, 2005). Η καθυστέρηση και η αδράνεια στο χώρο της ψυχικής υγείας παιδιού και εφήβου κινείται πλέον στα όρια της πρόκλησης, ενώ η απογοήτευση του παιδοψυχιατρικού κόσμου είναι τεράστια (Γεωργιάδης, 2004).
Η Παιδοψυχιατρική Μεταρρύθμιση αποτελεί το περιθωριακό παιδί της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης. Το 2006 είμαστε ήδη στη μέση του προ-γράμματος «Ψυχαργώς» 2001-2010. Από τις τουλάχιστον 200 προβλεπό-μενες Παιδοψυχιατρικές μονάδες (Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα, Κέντρα Η-μέρας, Ειδικές Μονάδες για Αυτιστικά, Κέντρα Εφήβων, Μονάδες Επειγό-ντων για παιδιά και εφήβους κ.ά.) είναι ζήτημα εάν έχουν ιδρυθεί 5-10 δο-μές. Φαίνεται να έχουν «ξεφύγει» συνειδητά ή ασυνείδητα και να έχουν «τεμαχιστεί» αυτονόητες βασικές αρχές της συνέχειας στην ψυχική υγεία του ατόμου: δε μπορεί να υπάρχει Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση (για την Πρωτογενή, Δευτερογενή και Τριτογενή Πρόληψη των ενηλίκων), χωρίς Παιδοψυχιατρική Μεταρρύθμιση (χωρίς δομές – υποδομές, ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους και πρόληψη στην παιδική και εφηβική ηλικία). Δυστυχώς, αυτή η σχέση σε βάρος της Παιδοψυχιατρικής Μεταρρύθμισης αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί ολέθριο στρατηγικό πολιτικό λάθος. Πρόκειται για μια σύγχρονη εκσυγχρονιστική τραγωδία. Το αποτέλεσμα θα φανεί τα επόμενα χρόνια, όταν θα χρειαστούμε μια «νέα» Ψυχιατρική Με-ταρρύθμιση, για να διαχειριστούμε μια νέα γενιά ενηλίκων ψυχικά ασθε-νών: αυτούς που η τωρινή Μεταρρύθμιση αγνόησε: τα παιδιά και τους ε-φήβους.
Πρέπει να αντιληφθούν επιτέλους όλοι όσοι σχεδιάζουν στη θεωρία και στην πράξη το μέλλον της ψυχικής υγείας, ότι δε θα μπορέσει να υπάρ-ξει μελλοντική υγιής κοινωνία χωρίς ψυχική υγεία για το παιδί και τον έ-φηβο. Είναι όσο ποτέ πρόκληση, αλλά και ελπίδα, η απάντηση στο ερώτη-μα που θέτει ο ίδιος ο νομπελίστας Ilya Prigogine (2003), στο έργο του «Είναι το μέλλον προκαθορισμένο;»: το μέλλον το φτιάχνουμε, δεν το υπο-θέτουμε.


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙ-ΩΝ ΤΗΣ

Φρέρης Γεώργιος

7.1. Εισαγωγή

Περισσότερο από το 40% των χωρών στερούνται πολιτικής για την ψυχική υγεία και πάνω από το 30% δεν έχουν καταρτίσει προγράμματα ψυχικής υγείας. Ακόμη, πάνω από το 90% των χωρών δεν έχουν πολιτική, που να συμπεριλαμβάνει τα παιδιά και τους εφήβους (Π.Ο.Υ., 2001). Στην Ελλάδα ουσιαστικά βήματα φαίνεται να γίνονται την τελευταία 10ετία, κυ-ρίως μέσα από την υλοποίηση του Προγράμματος «Ψυχαργώς» Β΄ Φάση (2001). Πρόκειται για το 10ετές σχέδιο ανάπτυξης δομών και υποδομών στον τομέα Ψυχικής Υγείας (2001-2010), με ένταξη μέρους του σχεδίου στο Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (2001-2006). Τα βήματα, που έχουν γίνει στην Παιδοψυχιατρική Μεταρρύθμιση, είναι ελάχιστα και ενίοτε α-ντιφατικά (Φρέρης, 2006). Προβλέπονται άνω των διακοσίων δομών και υποδομών σε όλη την Ελλάδα, ενώ έχει υλοποιηθεί ένας απροσδιόριστος αριθμός, που κυμαίνεται στις έξι έως δέκα.


7.2. Επιδημιολογικά στοιχεία

Οι ψυχικές και συμπεριφορικές διαταραχές υπολογίζεται ότι ευθύ-νονται για το 12% περίπου της παγκόσμιας επιβάρυνσης της Δημόσιας Υ-γείας από νοσήματα (Global Burden of Disease). Μέχρι το 2020 θα ευθύ-νονται για το 15% περίπου των απολεσθέντων από νόσους (Π.Ο.Υ., 2001). Η επιβάρυνση, που προκαλούν οι ψυχικές διαταραχές, μεγιστοποιείται με-ταξύ των νεαρών ενηλίκων, του πλέον παραγωγικού τμήματος του πληθυ-σμού.
Επιδημιολογικά δεδομένα από πολλές χώρες υποδεικνύουν ότι πε-ρίπου 14-18% των παιδιών και εφήβων (ηλικιακό φάσμα 0-18% ετών) έ-χουν σοβαρά ψυχικά προβλήματα (Πίνακας 14), ενώ υπερβαίνει το 30% ένα ηπιότερο φάσμα διαταραχών, που περιλαμβάνει Ειδικές Μαθησιακές Διαταραχές και άλλα ήπια προβλήματα. Στα ποσοστά αυτά δε συμπεριλαμ-βάνονται τα παιδιά με οργανικές μειονεξίες (αισθητηριακά προβλήματα, σπαστικότητα, νοητική καθυστέρηση κ.ά). Επίσης έχει υπολογιστεί ότι ένα στα δέκα παιδιά είναι διαφορετικό σωματικά ή ψυχολογικά από τα άλλα, υποφέρει εξαιτίας αυτής της διαφοράς και υπάρχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και την ακαδημαϊκή επίδοσή τους.

Πίνακας 14. Επιπολασμός ψυχικών διαταραχών της παιδικής και εφηβικής περιόδου

Από διάφορες επιδημιολογικές μελέτες, που έχουν γίνει στην Ελ-λάδα, σε τυχαίο δείγμα παιδιών και εφήβων ηλικίας 6 έως και 14 ετών με τη χρήση ερωτηματολογίων Rutter, Achenbach, Eysenk, τα οποία συμπλή-ρωσαν οι γονείς, οι δάσκαλοι και οι ίδιοι οι έφηβοι, βρέθηκε ότι τα ποσο-στά κυμαίνονται από 10.6% μέχρι 38% (Τσιάντης, 1989). Τα ποσοστά που υπερβαίνου το 20% είναι υψηλά σε σχέση με αυτά άλλων ανεπτυγμένων χωρών και πιθανώς έχουν σχέση με πολιτισμικές διαφορές. Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί το ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό παιδιών, 30% περίπου, που δεν είχε κανενός είδους επαφή με ειδικούς (Μeltzer et al., 2000), ενώ μόνο το 27% είχε επαφή με υπηρεσίες ψυχικής υγείας (Ford et al., 2003).
Τα παραπάνω δεδομένα μπορούν να προβληθούν στα αντίστοιχα στατιστικά δημογραφικά δεδομένα της απογραφής του 2001 στο Ν. Λέ-σβου, για να υπάρχει μια εικόνα των εν δυνάμει υπαρχουσών αναγκών. Ε-ξάλλου, πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη ότι οι δραστηριότητες για την προαγωγή της ψυχικής Υγείας και την Πρωτογενή Πρόληψη ευαισθη-τοποιούν τον κόσμο, με αποτέλεσμα να εντείνονται οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Είναι χαρακτηριστι-κό το παράδειγμα του υπό ανάπτυξη Παιδοψυχιατρικού Τμήματος του Γ. Ν. Μυτιλήνης (Φρέρης και συν., 2006). Μόνο τον πρώτο χρόνο λειτουργί-ας του (2005), έχει εξετάσει 188 περιπτώσεις (Πίνακες 15,16,17), ενώ σε 21 μήνες λειτουργίας έχουν εξετασθεί και είναι σε ψυχοθεραπευτική ή άλ-λη παρακολούθηση 330 περιστατικά με εκατοντάδες επανεξετάσεις.

Πίνακας 15. Κατανομή περιστατικών κατά ηλικία και φύλο

Πίνακας 16. Διαγνωστικές κατηγορίες κατά DSM-IV

Πίνακας 17. Διαχείριση περιστατικών


7.3. Πολιτικές και πρωτοβάθμια φροντίδα στην ψυχική υγεία

Οι προσπάθειες για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας πρέπει να βα-σίζονται στις πρόσφατες εξελίξεις, όσον αφορά στη θεραπεία και φροντίδα ατόμων με ψυχικές διαταραχές, στις τρέχουσες μεταρρυθμίσεις στον τομέα υγείας και στις κυβερνητικές πολιτικές.
Μια πολιτική για την ψυχική υγεία του παιδιού και του εφήβου εί-ναι ένα οργανωμένο σύνολο αξιών, αρχών και στόχων, για τη μείωση της επιβάρυνσης που προκαλούν οι ψυχικές διαταραχές στον πληθυσμό. Είναι ένα όραμα για το μέλλον και βοηθά στον καθορισμό ενός προτύπου, βάσει του οποίου θα αναληφθεί δράση. Για να επιτευχθεί ο συντονισμός των υ-πηρεσιών και των δράσεων στον Τομέα Ψυχικής Υγείας, προαπαιτείται η ύπαρξη μιας πολιτικής και ενός σχεδίου δράσης. Χωρίς επαρκείς πολιτικές, οι ψυχικές διαταραχές είναι πιθανό να αντιμετωπίζονται με αποσπασματικό και μη αποδοτικό τρόπο.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 ο Π.Ο.Υ. έδωσε μεγάλη έμφαση στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (Π.Φ.Υ), ως αναπόσπα-στου στοιχείου ενός σύγχρονου συστήματος υπηρεσιών υγείας. Η Π.Φ.Υ., οι εννοιολογικές βάσεις της οποίας τέθηκαν με τη διακήρυξη της Alma Ata (1978), ορίζεται ως: «η βασική φροντίδα υγείας, η στηριζόμενη σε μεθό-δους και τεχνολογία, που είναι πρακτικές, επιστημονικά τεκμηριωμένες και κοινωνικά αποδεκτές, που καθίστανται προσιτές σε όλα τα άτομα και τις οικογένειές τους στην κοινότητα μέσω ουσιαστικής συμμετοχής τους και που έχουν ένα κόστος το οποίο η χώρα και η κοινότητα μπορούν να αντέ-ξουν σε κάθε στάδιο της ανάπτυξής της στο πνεύμα της αυτοδιάθεσης και της στήριξης στις δικές τους δυνάμεις».
Η Π.Φ.Υ. δεν είναι απλώς ένας τρόπος οργάνωσης της περίθαλψης, αλλά ένα εννοιολογικό μοντέλο, που θέτει στο κέντρο της λειτουργίας του τον ανθρωποκεντρισμό του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης και την αποκέντρωση των κοινωνικών και φυσικών πόρων μιας κοινότητας. Διε-θνείς επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι ένα σημαντικό ποσοστό, που κυμαίνεται μεταξύ 9 και 39% των πελατών των Γενικών Γιατρών α-πευθύνεται σε αυτούς λόγω Ψυχιατρικών και Ψυχολογικών διαταραχών, ενώ για στην Ελλάδα βρέθηκε ότι 22% των ασθενών, που επισκέπτονται τις υπηρεσίες Π.Φ.Υ, έπασχαν από κάποια ψυχική διαταραχή, κυρίως κατά-θλιψη ή άγχος (Π.Ο.Υ., 1998). Το αίτημα μπορεί να είναι έκδηλο ή συγκα-λυμμένο με τη μορφή σωματικών ενοχλήσεων.
Η ενσωμάτωση της ψυχιατρικής φροντίδας στις υπηρεσίες υγείας και ειδικότερα στην πρωτοβάθμια, πολύ περισσότερο, όταν αφορά στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων, έχει πολλά πλεονεκτήματα:
• Αποφυγή στιγματοποίησης (π.χ. σε ασθενείς με ασαφή ψυχοσω-ματικά ενοχλήματα).
• Βελτίωση ανίχνευσης και αντιμετώπισης (π.χ. σε ασθενείς με α-σαφή ψυχοσωματικά ενοχλήματα).
• Φροντίδα των ιατρικών προβλημάτων των ψυχικά πασχόντων.
• Λειτουργική οικονομία.

7.4. Υπηρεσίες παιδοψυχιατρικής περίθαλψης και πρόληψης

Ο Π.Ο.Υ. (2005) προσδιορίζει ότι η πολιτική για την ψυχική υγεία του παιδιού και του εφήβου αφορά στην περιγεννητική περίοδο (από τη σύλληψη στη γέννηση), στην παιδική ηλικία (από τη γέννηση μέχρι την ηλικία των 9 ετών) και στην εφηβεία (από την ηλικία των 10 μέχρι την ηλι-κία των 19 ετών). Υιοθετείται ένας ευρύς ορισμός της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων και οριοθετείται ως: «η ικανότητα να κατακτήσουν και να διατηρήσουν την άριστη δυνατή ψυχολογική λειτουργία και αίσθηση ευεξίας». Συνδέεται άμεσα με την κατακτημένη ικανότητα για ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία. Η ψυχική υγεία του παιδιού και του εφήβου, πε-ριλαμβάνει μια έννοια ταυτότητας και αυτοεκτίμησης. Αναφέρεται στην υγιή οικογένεια και τις αρμονικές σχέσεις με τους συνομιλήκους. Περιλαμ-βάνει την ικανότητα για παραγωγικότητα και μάθηση. Τέλος, τονίζει την ικανότητα διαχείρισης των προκλήσεων και των αλλαγών, ώστε να ευνοη-θεί η ομαλή απρόσκοπτη εξέλιξη (Dawes et al., 1997).
Η παιδοψυχιατρική περίθαλψη και πρόληψη σε θέματα ψυχικής υ-γείας του παιδιού περιλαμβάνει την φροντίδα της οικογένειας και του παι-διού από το στάδιο που προηγείται της σύλληψης και της γέννησής του, μέχρι την περίοδο που τελειώνει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, δηλαδή έως την ηλικία των 18 χρόνων, οπότε θεωρείται ότι ολοκληρώνεται η ψυ-χοσυναισθηματική και σωματική ανάπτυξη. Παράλληλα μελετά τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις του παιδιού με την οικογένεια και το ευρύτερο πε-ριβάλλον. Το γραμμικό μοντέλο ενός παθητικού παιδιού – αποδέκτη του περιβαλλοντολογικού «γίγνεσθαι», δεν αποτελεί πλέον κατεύθυνση στην ψυχοσυναισθηματική προσέγγιση του παιδιού, αλλά συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση του περιβάλλοντός του.
Η ανάπτυξη της Παιδοψυχιατρικής προέκυψε ως αποτέλεσμα της αλλαγής των αντιλήψεων για το παιδί στα τέλη του 19ου αιώνα. Το ενδια-φέρον για την ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων ανάγεται σε πολύ παλαιότερες εποχές. Οι κοινωνικο-πολιτιστικές μεταβολές που συντελέ-στηκαν τότε, παραμέρισαν τις αντιλήψεις, που θεωρούσαν το παιδί αρχικά σαν tabula rasa ή «έναν άνθρωπο που γεννιέται καλός από τη φύση του και διαφθείρεται από την κρατούσα εκκλησία, την κακή παιδεία και τις οικο-νομικές συνθήκες» και έδωσαν τη θέση τους στη μελέτη των ιδιαίτερων αναγκών και χαρακτηριστικών της παιδικής ηλικίας. Αυτό συνδυάσθηκε με την ανάγκη για καλύτερη και πιο συστηματική εκπαίδευση σε μεγαλύτερα στρώματα πληθυσμού.
Στην Ελλάδα οι παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες είχαν αφενός μεν συνδεθεί με την άποψη ότι πρόκειται για υπηρεσίες φροντίδας παιδιών με νοητική καθυστέρηση, εγκεφαλοπάθεια και γενικά σοβαρές διαταραχές του τύπου οργανικών ψυχώσεων, αφετέρου δε με τα ιδρύματα κλειστής περί-θαλψης και τα άσυλα. Αυτή η πρώτη φάση ανάπτυξης των παιδοψυχιατρι-κών υπηρεσιών συνέβαλε στο να δημιουργηθεί μια λαθεμένη αντίληψη για το ποιο είναι το γνωστικό αντικείμενο της ειδικότητας της παιδοψυχιατρι-κής. Η παιδοψυχιατρική αποτέλεσε αυτόνομη Ιατρική ειδικότητα από το 1981.
Βάσει των γενετικών, αναπτυξιακών, βιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικών δεδομένων οι ανάγκες των παιδιών και των εφήβων σε σωμα-τικό, συναισθηματικό, νοητικό και κοινωνικό επίπεδο είναι διαφορετικές και δε θα μπορούσε να θεωρηθούν ταυτόσημες με την ψυχική ασθένεια του ενήλικα.
Οι βασικές διαφορές μεταξύ ψυχιατρικής ενηλίκων και ψυχιατρικής παιδιών (Τσιάντης, 1993), είναι:
• Το παιδί είναι εξαρτημένο από τους γονείς του. Η προσέγγιση, του παιδιού που δε λαμβάνει υπόψη την οικογένειά του, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο άλλες δυνάμεις έξω από την οικογένεια επενεργούν θετικά ή αρνητικά στην εξέλιξή του, πολύ σπάνια έχει ικανοποιητικό δια-γνωστικό ή θεραπευτικό αποτέλεσμα.
• Το παιδί είναι ένας αναπτυσσόμενος οργανισμός, η χρονολογι-κή ηλικία και το στάδιο της εξέλιξης που βρίσκεται το παιδί με το πρόβλη-μα είναι πολύ σημαντικά.
• Το παιδί έχει διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας σε σχέση με τον ενήλικα. Το παιδί στη συνέντευξη θα παίξει, θα ζωγραφίσει και θα προβάλει τις συγκρούσεις και τα προβλήματα με τρόπο συμβολικό παρά με την άμεση ρηματοποίησή τους.
• Η εργασία με παιδιά απαιτεί την προσέγγισή τους μέσα από την παιδοψυχιατρική ομάδα, της οποίας τα μέλη με τη διαφορετική εκπαίδευση και προσωπικότητα, καθώς και με τις διαφορετικές ικανότητες που έχει το καθένα, εισάγουν τη δική τους άποψη για την ολοκληρωμένη εκτίμηση και αντιμετώπιση της περίπτωσης. Στους ενήλικες αυτές οι διαδικασίες δεν εί-ναι πάντα απαραίτητες ή συμβαίνουν σε μικρότερη κλίμακα.
Οι ανάγκες του παιδιού διαφοροποιούνται βάση της αναπτυξιακής του φάσης και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο είναι σημαντική και απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή και φυσιολογική ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη η ικανοποιητική ανταπόκριση του περιβάλλοντός του. Από τα παραπάνω προκύπτει η ανάγκη της σφαιρικότητας και της «ολικής» φροντίδας στον τομέα της ψυχικής υγείας του παιδιού. Η παιδοψυχιατρική περίθαλψη δεν περιορίζεται απλά στη διάγνωση, τη θεραπεία, την αποκατάσταση. Αποτε-λεί κατ’ εξοχήν ειδικότητα, ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη δράσεων πρόληψης στο χώρο της ψυχικής υγείας για το παιδί.

7.5. Παιδοψυχιατρική και πρόληψη

Η πολυαιτιολογία των ψυχικών διαταραχών της παιδικής ηλικίας αποτελεί τη βάση ενός ευρέος φάσματος ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων. Παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία ψυχοπαθολογίας στα παιδιά είναι:
α) Τα χαρακτηριστικά του παιδιού: η ιδιοσυγκρασία, η νοημοσύνη, το φύλο, η κληρονομικότητα.
β) Οικογενειακοί παράγοντες: γονεϊκή φροντίδα, προσκόλληση κ.λπ.
γ) Περιβαλλοντολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες: σχολείο, ομά-δα συνομιλήκων, υποστηρικτικά συστήματα στην κοινότητα, κοινωνικο-οικονομική κατάσταση.
δ) Γεγονότα ζωής και ψυχική διαταραχή: αντιδράσεις στο άγχος.
Σύμφωνα με τον Παπαγεωργίου (2005), ομάδες υψηλού κινδύνου για την εκδήλωση ψυχιατρικών προβλημάτων, σε κάποια στιγμή της ζωής, αποτελούν:
• Οι έφηβοι με παραβατική συμπεριφορά και τα παιδιά που προέρχονται από περιβάλλον με παρόμοια χαρακτηριστικά.
• Τα παιδιά που ζουν σε ιδρύματα και εκείνα που κακοποιήθηκαν σωματικά, συναισθηματικά ή σεξουαλικά.
• Τα παιδιά με νοητική υστέρηση ή άλλες αναπτυξιακές διαταρα-χές.
• Τα παιδιά με αναπηρίες, χρόνιες ασθένειες και αισθητηριακά προβλήματα.
• Τα παιδιά γονέων με ψυχική νόσο ή κατάχρηση ουσιών.
• Οι πρόσφυγες και μετανάστες.
• Τα παιδιά που βίωσαν τραυματικές εμπειρίες ή ήταν μάρτυρες τέτοιων γεγονότων.
Οι δράσεις πρόληψης εντάσσονται στους παρακάτω τομείς (Caplan 1964), που διαφέρουν μεταξύ τους στην οργάνωση και τη στελέχωση, αλλά οι λειτουργίες τους και οι υπηρεσίες τους είναι αλληλένδετες:
α) Η Πρωτογενής πρόληψη περιλαμβάνει μέτρα και ενέργειες με στόχο την αποφυγή εμφάνισης διαταραχής ή νόσου. Στόχος της είναι ομά-δες ατόμων από το φυσιολογικό πληθυσμό. Εργαλεία μπορεί να είναι η ε-νημέρωση, οι ημερίδες, οι ομάδες παιδιών, γονέων και εκπαιδευτικών κ.ά.
β) Η Δευτερογενής πρόληψη αντιστοιχεί σε όλες εκείνες τις δρά-σεις, που καλύπτουν την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία της ψυχικής δια-ταραχής. Είναι αυτονόητο ότι αυτές οι δράσεις απαιτούν την ύπαρξη και την καταλληλότητα δομών παροχής υπηρεσιών υγείας.
γ) Η Τριτογενής πρόληψη, περιλαμβάνει τη φροντίδα, την αποκα-τάσταση και την κοινωνική ενσωμάτωση των παιδιών με χρόνιες παθήσεις.
Σήμερα το μοντέλο που καλούμαστε να υιοθετήσουμε είναι εκείνο της «ολικής πρόληψης». Σύμφωνα με αυτό, είναι πρακτικά αδύνατο και επιστημονικά άκυρο να γίνεται διαχωρισμός της πρωτογενούς πρόληψης από τη δευτερογενή και τη θεραπεία, ιδιαίτερα, όταν οι προσδοκώμενες αλλαγές αφορούν σε τρόπους ζωής (life styles) και πολιτισμικά καθορισμέ-νους τρόπους συμπεριφοράς. Πέραν του ότι οι ψυχικές διαταραχές του παι-διού δεν μοιάζουν με εκείνες των ενηλίκων, είναι γνωστό ότι η κατανόηση του παιδιού περνά μέσα από τον προσδιορισμό του περιβάλλοντος, όπου διαβιεί, κινείται, δημιουργεί. Βάσει αυτού του πλαισίου, η παιδοψυχιατρική πρέπει να ασκείται στα πλαίσια της οικογένειας και του κοινωνικού περι-βάλλοντος.
Σύμφωνα με τις γενικές κατευθύνσεις του Π.Ο.Υ., οι νέες υπηρεσί-ες για παιδιά και εφήβους πρέπει αρχικά να οργανώνονται γύρω από την πρόληψη και οι θεραπευτικές δραστηριότητες να προστίθενται αργότερα (Nikapota, 2001).
Επίσης, δέον να επισημανθεί ότι η Παιδοψυχιατρική συνδέεται στενά με την Παιδική Νευρολογία, την Αναπτυξιακή Παιδιατρική και την Κοινωνική Ιατρική. Ο προσανατολισμός, όμως, της ειδικότητας τα τελευ-ταία χρόνια έχει επικεντρωθεί στις δραστηριότητες της πρόληψης και της έγκαιρης παρέμβασης στο επίπεδο της κοινότητας, γεγονός που προϋποθέ-τει την ανάπτυξη υπηρεσιών εξωνοσοκομειακής περίθαλψης και πρόληψης.
Η Παιδοψυχιατρική παρέμβαση πρέπει να περιλαμβάνει, πέραν της διαγνωστικής (βιολογικής και ψυχοδυναμικής) και θεραπευτικής προσέγγι-σης, τους παρακάτω άξονες παρέμβασης:
α) Συνεργασία με τους γονείς, που συχνά είναι αγχώδεις, ανώριμοι ή/και ψυχικά διαταραγμένοι.
β) Συμβουλευτική συνεργασία με οικογενειακούς γιατρούς, παιδιά-τρους, εκπαιδευτικούς, νοσοκόμους και γενικά με όποιον έρχεται σε επαφή με το παιδί.
γ) Συνεργασία με ιατροκοινωνικούς και εκπαιδευτικούς φορείς, με ιδρύματα, με υπουργεία, με την τοπική αυτοδιοίκηση, με σχολεία, με νοσο-κομεία κ.λπ.
Βασική αρχή για τη λειτουργία των παιδοψυχιατρικών υπηρεσιών είναι η τομεοποίηση και η περιφερειοποίησή τους. Ο Ν. 2716/1999 στις γε-νικές αρχές, αφενός αναθέτει την ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών ψυχι-κής υγείας στο κράτος (Κεφ. Α΄ Γενικές αρχές, άρθρο 1, παρ.1), αφετέρου ορίζει ότι «οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας, διαρθρώνονται, αναπτύσσονται και λειτουργούν με βάση τις αρχές της τομεοποίησης, της κοινοτικής ψυχι-ατρικής, της προτεραιότητας της πρωτοβάθμιας φροντίδας, της εξωνοσο-κομειακής περίθαλψης, της αποϊδρυματοποίησης, της ψυχικής φροντίδας, καθώς και της πληροφόρησης και εθελοντικής αρωγής της κοινότητας στην προαγωγή της ψυχικής υγείας». (Κεφ. Α΄, άρθρο 1.,παρ.2).
Η εφαρμογή ενός τομεοποιημένου συστήματος για τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας του παιδιού και του εφήβου, σε συνδυασμό με την υιοθεσία των αρχών της Κοινοτικής Ψυχιατρικής και της προτεραιότητας της Πρω-τοβάθμιας φροντίδας και της εξωνοσοκομειακής περίθαλψης δημιουργούν ένα νέο ιδεολογικό πλαίσιο για τους εργαζόμενους στο χώρο της Ψυχικής Υγείας Παιδιών και εφήβων και μια καινούρια πολιτική για την ψυχική υ-γεία. Το σύνολο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας που δραστηριοποιούνται σε μια γεωγραφική περιοχή (δηλ. τομέας, δήμος, νομός, πόλη) οφείλει να αποτελέσει ένα δίκτυο, στο οποίο οι διάφορες ομάδες εργαζομένων γνωρί-ζουν η μια τις δυνατότητες και το έργο της άλλης και έχουν επιτύχει ένα καλό βαθμό επικοινωνίας (Du Pasquier & Vinograde, 1993).

7.6. Παιδοψυχιατρική και ποιότητα στην ψυχική υγεία

Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., τρεις είναι οι βασικές αρχές που διακρί-νουν τη φροντίδα ψυχικής υγείας: η προσβασιμότητα, η ισότητα και η ε-παρκής φροντίδα. Η φροντίδα για την ποιότητα στην ψυχική υγεία είναι μια δυναμική διαδικασία, που περικλείει τις παρακάτω αρχές: α) Η ποιότη-τα πρέπει να επηρεάζει με σαφή και διακριτό τρόπο τις σχεδιαζόμενες πο-λιτικές, β) η ποιότητα πρέπει να συνυπολογίζεται στη χρηματοδότηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, γ) η ποιότητα πρέπει να είναι μετρήσιμη, δ) η ποιότητα πρέπει να πιστοποιείται. Παρόλο που η μέτρηση του αποτελέσμα-τος είναι δύσκολη και πολυπαραγοντική, είναι δυνατόν να εφαρμοστούν πρότυπα στα πλαίσια ενός Συστήματος Ποιότητας, που θα μπορούν να ε-ξασφαλίσουν συνεχή βελτίωση της οργάνωσης, των διαδικασιών παροχής υπηρεσιών, των υποστηρικτικών δομών και γενικότερα όλων των λειτουρ-γιών ενός οργανισμού παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. (Λαζάρου, 2004).
Η Αμερικανική Παιδοψυχιατρική Εταιρεία όρισε το 2000/2003 τα πρότυπα υπηρεσιών (Service Standards), που παρέχονται σε εσωτερικούς ασθενείς. Ως πρότυπα ή σταθερότυπα ορίζονται οι αξιόπιστες και επιτακτι-κές προτάσεις για την επίτευξη ικανοποιητικού επιπέδου απόδοσης, άμεσα μετρήσιμου, μέσω του οποίου γίνεται αντιπαραβολή της πραγματοποιθεί-σας απόδοσης. Τα σταθερότυπα διακρίνονται στο ιδανικό σταθερότυπο (Ideal Standard), που απαιτεί 100% συμμόρφωση της υπηρεσίας, στον ω-φέλιμο σταθερότυπο (Optimal Standard), που ορίζει ένα επιθυμητό επίπεδο συμμόρφωσης, λαμβάνοντας υπόψη διαθέσιμους πόρους και συνθήκες πα-ροχής της υπηρεσίας και στον ελάχιστο σταθερότυπο (Minimal Standard) που περιγράφει το κατώτερο όριο συμμόρφωσης, που πρέπει να προσεγγι-σθεί.

7.7. Παιδοψυχιατρικό «Τμήμα» Γ. Ν. Μυτιλήνης «Βοστάνειο»

Ιστορικά
Το Παιδοψυχιατρικό του Γεν. Νοσ. Μυτιλήνης «Βοστάνειο», ουσι-αστικά ξεκινά τη λειτουργία του τον Ιανουάριο του 2005, ως ένα «παραδο-σιακό» εξωτερικό Ιατρείο. Η ίδρυσή του είναι αποτέλεσμα πολυετών προ-σπαθειών πολιτικών και κοινωνικών πιέσεων εκ μέρους των γονέων παι-διών με αναπηρία της Μυτιλήνης και αξιοποίησης εκ μέρους της Διεύθυν-σης του Ψυχιατρικού και των συνεργατών του Γ΄ ΚΠΣ του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Υγεία – Πρόνοια 2000-2006, Άξονας Προτεραιότητας 2, «Ψυχική Υγεία».
Ο Νομός Λέσβου (Μυτιλήνη, Λήμνος και Αγ. Ευστράτιος) μπορεί να θεωρηθεί «τομεοποιημένη» περιοχή έχοντας 109.118 κατοίκους εκ των οποίων οι 24.008 είναι παιδιά και έφηβοι ηλικίας από 0-19 ετών. Οι παρα-πάνω αριθμοί, βάσει του Π.Ο.Υ. πληρούν τα κριτήρια για την ανάπτυξη Παιδοψυχιατρικών δομών και υποδομών καθώς και την ανάπτυξη πλήρους Παιδοψυχιατρικής διεπιστημονικής Ομάδας (ανά 12.000 παιδιά).

Επιστημονική ανάπτυξη
Η ανάπτυξη ενός κλασικού «εξωτερικού Παιδοψυχιατρικού Ιατρεί-ου» σε ένα Γενικό Νοσοκομείο παραμεθόριας περιοχής, είχε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: α) να πληροί τις προδιαγραφές της Κοινοτικής Παιδοψυ-χιατρικής βάσει των κατευθύνσεων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, β) έπρεπε να λαμβάνει υπόψη τον παραμεθόριο και νησιωτικό χαρακτήρα της περιοχής γ) είχε να αντιμετωπίσει την ιατροκεντρική οργάνωση και χαρακτηριστικά του νοσοκομείου και δ) ιδρύθηκε χωρίς υποδομές και αν-θρώπινους πόρους απαραίτητους για την ανάπτυξη της βασικής διεπιστη-μονικής θεραπευτικής ομάδας (Ψυχολόγος, Κοινωνικός λειτουργός, Εργο-θεραπευτής, Νοσηλευτής, Λογοπαιδικός κ.λπ.). Έτσι, τους πρώτους 18 μή-νες λειτουργίας (1-1-2005/10-6-2006), δρομολογήθηκαν, εν μέσω διοικητι-κών, οικονομικών και άλλων δυσκολιών και συχνά πολλών παραδόξων και αντιφάσεων (Φρέρης & συν., 2006), τα εξής:

Διεπιστημονική ομάδα
Αναπτύχθηκε μια διεπιστημονική ομάδα (Παιδοψυχίατρος, Ψυχο-λόγος, Κοινωνική Λειτουργός, Εργοθεραπευτής, Επισκέπτρια Υγείας, Νο-σηλεύτρια), η οποία όμως λειτούργησε μόνο μια φορά εβδομαδιαίως.
Μέσα από αυτά τα δύσκολα εξελικτικά στάδια τέθηκαν και υλο-ποιήθηκαν οι κάτωθι κύριοι στόχοι:
• Ευαισθητοποίηση της διεπιστημονικής ομάδας σε θέματα ψυχι-κής υγείας παιδιού και εφήβου.
• Διεκπεραίωση και συζήτηση των πρώτων νέων προσερχομένων περιστατικών μέσα από τα έντυπα πρώτων πληροφοριών.
• Επανεξέταση των παλαιοτέρων περιστατικών.
• Αντιμετώπιση οργανωτικών και διοικητικών θεμάτων.
Οργάνωση εκπαιδευτικών δράσεων: α) ενός σταθερού ετήσιου ε-σωτερικού προγράμματος εκπαίδευσης, β) οργάνωση τριών ανοιχτών σεμι-ναρίων στο Γ.Ν. Μυτιλήνης με στόχο την ευαισθητοποίηση σε θέματα ψυ-χικής υγείας για το παιδί και τον έφηβο σε συνεργασία με άλλους συναφείς φορείς.
Το πρώτο αυτό διάστημα η διεπιστημονική ομάδα, λόγω της σοβα-ρής έλλειψης χρόνου και της πολυδιάσπασης σε πολλά άλλα ενδονοσοκο-μειακά αντικείμενα, δεν είχε ιδιαίτερη εμπλοκή στην ανάληψη και παρακο-λούθηση περιστατικών, με αποτέλεσμα αυτά να διεκπεραιώνονται ιατροκε-ντρικά, από τον Παιδοψυχίατρο. Σε συνδυασμό με την γεωμετρική τους αύξηση επέφεραν τον κορεσμό του Ιατρείου έχοντας διαγνωστική και θε-ραπευτική εκτίμηση άνω των 330 περιστατικών σε 21 μήνες λειτουργίας.

Ανάπτυξη «Δικτύου»
Η συνεργασία με άλλες υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας του Ν. Λέσβου (Κ.Δ.Α.Υ., Κέντρο Πρόληψης «ΠΝΟΗ», Πρόνοια, Διεύθυνση Πρωτοβάθ-μιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Ειδικό Σχολείο, Δικαστικές αρχές, Γραφείο Ψυχολόγων για Ενήλικες του Γ. Ν. Μυτιλήνης), στα πλαίσια της Κοινοτικής Παιδοψυχιατρικής αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της Κοινοτικής Παιδοψυχιατρικής.
Η ανωτέρω αρχική προσπάθεια πήρε τις εξής μορφές:
α) Με κάποιες υπηρεσίες η συνεργασία έμεινε ανενεργή λόγω φόρ-του εργασίας ή άλλων ενδοεπιστημονικών ισορροπιών.
β) Με κάποιες άλλες αναπτύχθηκε συνεργασία, ιδιαίτερα εξαιτίας αναγκών που επέβαλαν «μεικτά» κοινωνικοψυχιατρικά περιστατικά, τα οποία απαιτούσαν διεπιστημονική αντιμετώπιση (κυρίως η συνεργασία αυ-τή αναπτύχθηκε με τις Υπηρεσίας της Κοινωνικής Πρόνοιας του Ν. Λέ-σβου)
γ) Με φορείς, όπως το Κ.Δ.Α.Υ., η συνεργασία πήρε ακόμη και θε-σμοθετημένο χαρακτήρα, με τακτικές μηνιαίες συναντήσεις είτε στο Γ. Ν. Μυτιλήνης, είτε στα γραφεία του Κ.Δ.Α.Υ. Η ίδια διαδικασία επιτεύχθηκε και με την ανάπτυξη θεσμικής συνεργασίας με το Κ.Ε.Κ.Υ.Κ.Α.Μ.Ε.Α. Λέσβου, με τακτικές συναντήσεις των δύο διεπιστημονικών ομάδων.

Ποσοτικά στοιχεία
Το πρώτο 12μηνο λειτουργίας του Παιδοψυχιατρικού εκτιμήθηκαν και προσφέρθηκαν υπηρεσίες σε 188 περιπτώσεις παιδιών και των οικογε-νειών τους, το πρώτο 15μηνο σε 240, ενώ στους πρώτους 21 μήνες οι κλι-νικές πρώτες περιπτώσεις έφτασαν τις 330. Οι επανεξετάσεις είναι εκατο-ντάδες, ενώ πολλές έχουν σταθερή ψυχοθεραπευτική κάλυψη είτε με προ-γράμματα ατομικής υποστηρικτικής ή/και συμβουλευτικής ψυχοθεραπείας ή οικογενειακής θεραπευτικής προσέγγισης (Πίνακας 17 ).

Θεραπευτικές δράσεις
Το Παιδοψυχιατρικό τμήμα χρησιμοποιεί τα ακόλουθα θεραπευτι-κά εργαλεία:
• Το μοντέλο της Οικογενειακής Θεραπείας και κάθε άλλη ψυχο-θεραπευτική προσέγγιση, που κρίνεται από τη διεπιστημονική ομάδα ότι μπορεί να βοηθήσει το μικρό ασθενή, εφόσον καλύπτεται από την εκπαί-δευση των μελών της διεπιστημονικής ομάδας.
• Τις αρχές της Κοινοτικής Παιδοψυχιατρικής
• Τη φαρμακοθεραπεία
Το «Παιδοψυχιατρικό» είναι στη φάση δόμησης ενός ηλεκτρονικού συστήματος αποτύπωσης των συνολικών δράσεών της, όπου μέσα από θε-σμικές, κοινοτικές, θεραπευτικές, ερευνητικές/εκπαιδευτικές μεταβλητές απεικονίζονται όλα τα δεδομένα της ροής των λειτουργιών της.

Παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες για όλο το Νομό Λέσβου
Οργανώθηκαν δύο τριήμερες επισκέψεις το 2005 και το 2006 στο Γενικό Νοσοκομείο Λήμνου, όπου εξετάσθηκαν 30 περιστατικά, στα πλαί-σια ενός πιλοτικού προγράμματος ανάπτυξης υπηρεσιών σε όλο το Νομό Λέσβου. Η πρώτη εκτίμηση είναι ότι και η Λήμνος έχει σοβαρές και άμε-σες ανάγκες στο χώρο της ψυχικής υγείας του παιδιού σε σχέση και με την πληθυσμιακή της κατανομή. Θεσμοθετήθηκε η τακτική αποστολής κάθε 2-3 μήνες κλιμακίου ειδικών ψυχικής υγείας για το παιδί και τον έφηβο. Σε αυτό το σχεδιασμό θα κληθούν, στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων τους και της αρχής του «Δικτύου» των υπηρεσιών, να εμπλακούν και άλλοι φορείς του Νομού Λέσβου, όπως το Κ.Δ.Α.Υ (Κέντρο Διάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης Μυτιλήνης του Υπουργείου Παιδείας).

Δημοσιοποίηση
Η Δημοσιοποίηση των δράσεων και των ενεργειών του υπό ανά-πτυξη Παιδοψυχιατρικού πέρασε μέσα από διάφορα στάδια:
α) συμμετοχή σε Ελληνικά και Διεθνή συνέδρια για επιστημονι-κούς λόγους,
β) οργάνωση εκδηλώσεων, ημερίδων, συμμετοχή σε άλλες κοινοτι-κές δράσεις,
Μετά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του Παιδοψυχιατρικού «Τμή-ματος» υπήρξε υψηλός αριθμός παραπομπών και γι’ αυτό κρίθηκε σκόπιμη η αναστολή αυτών των δράσεων. Ήταν αδύνατη η ανταπόκριση στον όγκο των αιτημάτων, ενώ άρχισε να εμφανίζεται λίστα αναμονής ενός μηνός στα ραντεβού, δημιουργώντας σημαντικό κίνδυνο ακόμη και για την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών.

Αξιολόγηση
Οι παράμετροι, που πρέπει να ληφθούν υπόψη για την αξιολόγηση των προσφερομένων υπηρεσιών ψυχικής υγείας είναι:
α) Η καταλληλότητα των υπηρεσιών προς τις ανάγκες της κοινότη-τας.
β) Η αποτελεσματικότητα (effectiveness) των παρεμβάσεων, που πρέπει να καλύπτουν αυτές τις ανάγκες.
γ) Η αποδοτικότητα (efficiency) μιας υπηρεσίας ψυχικής υγείας, που οργανώνεται και λειτουργεί με το μικρότερο κόστος και με βέλτιστο αποτέλεσμα.
Η αξιολόγηση περιλαμβάνει τόσο ποσοτικά (στελέχωση, εξοπλι-σμός, στατιστικά στοιχεία, νομική μορφή κ.λπ.), όσο και ποιοτικά (επίπεδο ποιότητας φροντίδας του χρήστη των υπηρεσιών) στοιχεία. Βασίζεται στη σαφή διατύπωση στόχων και στην ορθή μεθοδολογία για την επίτευξή τους. Η αξιολόγηση δίνει τη δυνατότητα βελτίωσης του έργου του προσω-πικού και των παρεχομένων υπηρεσιών, από τη στιγμή που δε θα εκληφθεί ως μια γραφειοκρατική – διοικητική διαδικασία.

7.8. Σχεδιασμός ανάπτυξης υπηρεσιών ψυχικής υγείας για το παιδί και τον έφηβο στο Ν. Λέσβου

Όλες οι ανωτέρω επιμέρους πιλοτικές προσπάθειες, παρά τη σημα-ντική ανεπάρκεια εργαλείων και πόρων (οικονομικών και ανθρωπίνων), συγκλίνουν σε μια ολοκληρωμένη πρόταση για την κάλυψη των βασικών αναγκών σε δομές και υποδομές για το παιδί και τον έφηβο στο Ν. Λέσβου. Η αιτιολόγηση της πρότασης έλαβε υπόψη της τις παρακάτω παραμέτρους:
• Τη γεωγραφική κατανομή του Ν. Λέσβου με σημεία αναφοράς α. τα Κέντρα Υγείας Λέσβου, Λήμνου, Αγ. Ευστρατίου β. την πληθυσμια-κή κατανομή του Ν. Λέσβου (απογραφή 2001), κυρίως εκείνη του παιδικού και εφηβικού πληθυσμού, που πληροί τόσο τα κριτήρια του Π.Ο.Υ., όσο και εκείνα του Βρετανικού Κολεγίου και γ. την προσβασιμότητα και επι-κοινωνία των νήσων του Β. Αιγαίου τόσο με την ηπειρωτική Ελλάδα, όσο και τη μεταξύ των νήσων σύνδεση.
• Τις εισηγήσεις του ΚΕ.Σ.Υ. για την ανάπτυξη Παιδοψυχιατρικής Υπηρεσίας σε κάθε Νομαρχιακό Νοσοκομείο, που διαθέτει Παιδιατρική Κλινική.
• Το σχεδιασμό Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Κοι-νωνικής Αλληλεγγύης, που προτείνει την ανάπτυξη: α. ενός Κέντρου Ψυχι-κής Υγείας β. ενός Παιδοψυχιατρικού Τμήματος στο Γενικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης και γ. ενός Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου στη Λέσβο, με τρεις συνολικά απασχολούμενους Παιδοψυχιάτρους.
• Την ύπαρξη και λειτουργία Παιδιατρικής Κλινικής στο Νομαρ-χιακό Νοσοκομείου Μυτιλήνης.
• Τις ήδη υπάρχουσες και λειτουργούσες υπηρεσίες για παιδιά και εφήβους διαφόρων φορέων, χωρίς την παράλληλη λειτουργία συντονιστι-κού και οργανωτικού πλαισίου (Κ.Δ.Α.Υ Μυτιλήνης, Κέντρο Πρόληψης Μυτιλήνης «ΠΝΟΗ», «Πολύκεντρο» Δήμου Μυτιλήνης, Πρόνοια, Κ.Ε.Κ.Υ.Κ.Α.Μ.Ε.Α Λέσβου, ίδρυμα «Θεομήτωρ» κ.ά.).
• Την εμπειρία του Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου της Δημοτικής Επιχείρησης Χίου, που έχοντας το μισό πληθυσμό από το Ν. Λέσβου, έχει ήδη από 10ετίας Ιατροπαιδαγωγική υπηρεσία στελεχωμένη από διεπιστη-μονική ομάδα 15-18 επιστημόνων με πλήρη απασχόληση.
• Την έγκριση του Κτιριολογικού προγράμματος «Ολοκληρωμέ-νου Ψυχιατρικού Τμήματος Παιδιών ή Εφήβων στο Γενικό Νοσοκομείο».
• Τον οδηγό της Μονάδας Υποστήριξης και Παρακολούθησης του προγράμματος «Ψυχαργώς Β΄ Φάση» με θέμα: «Οργάνωση και λειτουργία ενδονοσοκομειακών ψυχιατρικών και παιδοψυχιατρικών υπηρεσιών».
• Τον οδηγό της Μονάδας Υποστήριξης και Παρακολούθησης του προγράμματος «Ψυχαργώς Β΄ Φάση» με θέμα: «Λειτουργία και Οργάνωση Ιατροπαιδαγωγικών Κέντρων».
• Τον Π.Ο.Υ. για τις πολιτικές και τις υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας ειδικά για την περιγεννετική, παιδική και εφηβική ηλικία (W.H.O. 2005).
Βάσει των ανωτέρω προτείνεται (Freris, 2006) η ανάπτυξη σειράς δομών και υποδομών μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και με οικονομοτεχνική κάλυψη. Ακολουθεί συνοπτικά μόνο η περιγραφή των προτεινόμενων δομών.
α) Ανάπτυξη πλήρους Παιδοψυχιατρικού Τμήματος στο Νομαρχιακό Νοσοκομείο της Μυτιλήνης με δράσεις:
• πρωτογενούς πρόληψης
• δευτερογενούς πρόληψης (διάγνωση, θεραπεία)
• εφόσον απαιτηθεί, αρμοδιότητες συντονιστικές και διοικητικές όλων των υπηρεσιών για την ψυχική υγεία του παιδιού και του ε-φήβου στο Νομό Λέσβου.
Η λειτουργία στα πλαίσια του Παιδοψυχιατρικού Τμήματος ενός εξωτερικού Παιδοψυχιατρικού Ιατρείου, που θα πληροί τις προδιαγραφές ενός Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου, τόσο σε επίπεδο υλικοτεχνικής και κτη-ριακής υποδομής, όσο και σε επίπεδο ανθρώπινου επιστημονικού δυναμι-κού.
β) Ανάπτυξη 3-4 παιδοψυχιατρικών κλινών στο Γενικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης «Βοστάνειο» (στην Ψυχιατρική Κλινική ή στην Παιδιατρική Κλινική) για ενδονοσοκομειακή νοσηλεία παιδιών και εφήβων του Νομού Λέσβου, αλλά και από τον Νομό Χίου, από τον οποίο υπάρχουν συχνά και συνεχή αιτήματα.
γ) Ανάπτυξη Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου εντός της πόλης της Μυτι-λήνης.
δ) Αναβάθμιση της λειτουργίας του Κ.Ε.Κ.Υ.Κ.Α.Μ.Ε.Α. με δυνατό-τητα ανάπτυξης συμβουλευτικών Παιδοψυχιατρικών υπηρεσιών για την κάλυψη της Β.Α. Λέσβου (αξιοποίηση και αναβάθμιση του προσωπικού του).
ε) Ανάπτυξη δύο (2) Κινητών Παιδοψυχιατρικών Μονάδων για την κάλυψη: των απόμακρων και δυσπρόσιτων περιοχών της Λέσβου με βάση τα τέσσερα Κέντρα Υγείας του Ν. Λέσβου (Άντισσας, Καλλονής, Πλωμα-ρίου, Πολιχνίτου) και της Λήμνου και του Αγ. Ευστρατίου.
Στα πλαίσια δράσεων της μιας κινητής μονάδας θα μπορούσε να περιληφθεί μια «μονάδα δράσης στην κρίση για επείγουσες παρεμβάσεις στα σχολεία και σε οποιοδήποτε άλλο φορέα ασχολείται με παιδιά και ε-φήβους στο Ν. Λέσβου (Σαραφίδου, 2004).
στ) Ανάπτυξη ενός Κέντρου Ημέρας για εφήβους με παθολογίες του ευρέως φάσματος των διάχυτων διαταραχών της εξέλιξης.
ζ) Ανάπτυξη ενός Ξενώνα οκτώ έως δέκα (8-10) κλινών για εφήβους 14- 18 ετών για την περίθαλψη, βραχυπρόθεσμα, ψυχιατρικών κυρίως, αλ-λά και κοινωνικών επειγόντων περιστατικών.
η) Ανάπτυξη ενός ξενώνα για οκτώ έως δέκα (8-10) νεαρούς ενήλι-κες με Διάχυτη Διαταραχή της εξέλιξης.
Τέλος, στα πλαίσια μιας «ολικής» πολιτικής για την ψυχική υγεία του παιδιού και του εφήβου στο Ν. Λέσβου (και πιθανώς για όλο το Β. Αι-γαίο) θα μπορούσε να συγκροτηθεί μια συνολική στρατηγική από ένα άτυ-πο, καταρχήν, όργανο. Αυτό θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως ένα, κατά προτίμηση, Διαδημοτικό ή Νομαρχιακό «Παρατηρητήριο» για την ψυχική υγεία του παιδιού και του εφήβου, με στόχους που θα μπορούσαν να προσ-διορισθούν από την ολομέλεια του οργάνου και οι οποίοι θα μπορούσαν να κινούνται μεταξύ των κάτωθι :
• Λήψη, καταγραφή και παρέμβαση σε πρωτογενή ή/ και επείγο-ντα αιτήματα της κοινότητας.
• Ανακατανομή υπηρεσιών και προσωπικού (μέσα από θεσμικές και εκούσιες διεργασίες).
• Προτάσεις για νέες υπηρεσίες ψυχικής υγείας με βάσει τις εκά-στοτε ανάγκες, που θα προσδιορίζονται από τους ήδη υπάρχοντες φορείς.
• Συντονισμό, εφόσον απαιτείται, των υπηρεσιών με απώτερο στόχο τη σύνθεση ενός «Δικτύου», που θα αποτελέσει ασπίδα στην ψυχική υγεία του παιδιού και του εφήβου στο Ν. Λέσβου.
Τέλος, πέρα από την επιλογή της στρατηγικής στην κοινότητα και της στατιστικά αποτελεσματικότερης θεραπευτικής παρέμβασης, «η πρό-ληψη, ιδιαίτερα στην Παιδοψυχιατρική, παράγει ιδεολογίες, από τις οποίες και τρέφεται και επομένως επιβάλλει να σκεφτούμε την κοινωνική, πολιτι-κή, πολιτιστική και οικονομική διάσταση και την επίδραση που θα έχει ε-πάνω στο σύνολο των πεδίων της ζωής (Lys, 1994).
Eξάλλου, λαμβάνοντας υπόψη την πίεση που ασκείται για να περι-οριστεί το κόστος ιατρικής περίθαλψης, η βελτίωση της ποιότητας, η ανά-πτυξη της Π.Φ.Π. και κατ’ επέκταση της πρόληψης, αποτελούν μονόδρομο. Προφανώς, υπάρχει ένα τίμημα, που πλήττει το Ιατροκεντρικό σύστημα και το βιολογικό κυρίως προσανατολισμό της ψυχικής υγείας (ασθένει-α=φάρμακο).
Απαιτείται επειγόντως ο επαναπροσδιορισμός των στόχων, χρονοδιαγραμμάτων και η πολιτική βούληση για επιτάχυνση της ανάπτυξης των υπηρεσιών. Είμαστε, άραγε, έτοιμοι να πληρώσουμε το τίμημα και να συ-γκρουστούμε σε μια εποχή οικονομικών περιορισμών και συντεχνιακών επαγγελματικών κατεστημένων; (Φρέρης & Κουρελλά, 2004).
Σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινωνία, στην οποία η ανάπτυξη της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού γίνεται όλο και πιο πο-λύπλοκη, η Παιδοψυχιατρική είναι υποχρεωμένη να αναλάβει μια σύνθετη σειρά δράσεων, που πλέον δε θα περιορίζονται στη διάγνωση, τη θεραπεία και την πρόληψη. Οι παρεμβάσεις στην κοινωνία πρέπει να έχουν στόχο την προστασία και την προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών.