ΚΑΛΛΟΝΗ
ΜΥΡΣΙΝΗ ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΟΥ
Ιστορικά στοιχεία – διοικητική οργάνωση έως σήμερα
Η Καλλονή βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της Λέσβου. Περιτριγυρισμένη από έναν εύφορο κάμπο και τα νερά του ομώνυμου κόλπου, αποτελούσε από τα μυθικά και αρχαία χρόνια τόπο φιλοξενίας σημαντικών πόλεων. Δύο από αυτές ήταν η Αρίσβη και η Πύρρα, κόρες του μυθικού βασιλιά Μάκαρος, του πρώτου οικιστή του νησιού.
Η αρχαία Αρίσβη ήταν κτισμένη στην πλαγιά ενός λόφου, κάτω από το μεσαιωνικό κάστρο της Καλλονής, του οποίου ερείπια διασώζονται μέχρι σήμερα.
Η Πύρρα διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στην περιοχή κατά τους αρχαίους χρόνους. Στις μέρες μας η αρχαία πόλη βρίσκεται στον πυθμένα του κόλπου Καλλονής, με τα ερείπιά της να διασώζονται και να φαίνονται κάτω από τα ρηχά νερά της θάλασσας, όταν έχει νηνεμία.
Η Καλλονή αποτέλεσε μία από τις πλουσιότερες περιοχές της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ως κέντρο πολιτισμού και εμπορίου. Χτισμένη στα βορειοδυτικά της μεσαιωνικής Αχυρώνας, γνώρισε την ευημερία για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στους αιώνες.
Ο σημερινός Δήμος Καλλονής αποτελείται από τα δημοτικά διαμερίσματα της Καλλονής, των Δαφίων, της Αρίσβης, της Σκάλας Καλλονής, των Αριανών, του Κεραμίου, των Παπιανών, των Παρακοίλων, της Άγρας, της Φίλιας, της Ανεμώτιας και του Σκαλοχωρίου, τα οποία πριν την ένωση με το Καποδιστριακό σύστημα αποτελούσαν ξεχωριστές κοινότητες . Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας, επιλέχθηκαν σε πρώτη φάση τα δημοτικά διαμερίσματα που βρίσκονται στον κάμπο Καλλονής. Επιπλέον, θεωρήθηκε σκόπιμη η εξέταση της εν λόγω περιοχής, καθώς τα δημοτικά διαμερίσματα που την αποτελούν παρουσιάζουν κοινά σημεία ανάπτυξης και τείνουν χωροταξικά να ενωθούν σε ένα ενιαίο χώρο, το λεγόμενο «λεκανοπέδιο της Καλλονής».
Ακολουθώντας μια πορεία προς τα νοτιοδυτικά μέχρι τον κόλπο Καλλονής, συναντά κανείς τα χωριά Αριανά, Κεράμι, Παπιανά και Σκάλα Καλλονής. Η Σκάλα Καλλονής, η οποία έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο λεγόταν Αγία Άννα, αποτελεί την οικιστική απόληξη του Κεραμίου και τουριστικό θέρετρο για πολλούς τουρίστες κατά τους θερινούς μήνες. Τα Αριανά υπήρξαν για κάποια περίοδο της Τουρκοκρατίας έδρα του Τούρκου διοικητή της περιοχής της Καλλονής, καθώς ο πληθυσμός τους ήταν μικτός μέχρι και το πρώτο μισό του 17ου αιώνα. Τα Παπιανά ήταν μια σημαντική κώμη ήδη από τα Βυζαντινά χρόνια και φιλοξενούν τρεις ναούς: του Σωτήρος, της Αγίας Θεοτόκου και του Αγίου Νικολάου.
Ο κόλπος Καλλονής, ο μεγαλύτερος κόλπος του νησιού σε έκταση, με πολύ στενό άνοιγμα προς το πέλαγος έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη ολόκληρης της περιοχής. Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν «Πυρραίων ο Εύριπος», με σημαντικότερη πόλη την αρχαία Πύρρα.
Το 1867 ένας μεγάλος σεισμός ισοπέδωσε την περιοχή της Καλλονής και όλα τα χωριά του Κόλπου. Στις αρχές του 20ου αιώνα τα χωριά επανοικοδομούνται και η περιοχή επανέρχεται στους ρυθμούς ανάπτυξης βασιζόμενη στην αλιεία και τις εξαγωγές κρασιού και λαδιού, χάρη στα καΐκια που ξεκινούν από τον Κόλπο Καλλονής με προορισμό τη Σμύρνη, την Ευρώπη και τη Ρωσία.
Οι αλυκές του κόλπου Καλλονής παρήγαγαν από την αρχαιότητα αλάτι για το πάστωμα ψαριών και ελιών.
Στα βορειοδυτικά της Καλλονής, στους πρόποδες του βουνού Παρθενίου, είναι κτισμένα τα Δάφια, με πληθυσμό 791 κατοίκους. Κατά τον 17ο αιώνα το χωριό υπήρξε έδρα του οθωμανικού ναζιράτου, δηλαδή έδρα του ηγεμόνα της Λέσβου, λόγω της ευφορίας του κάμπου της Καλλονής και του υγιεινού τους κλίματος.
Η Ιερά Μονή Λειμώνος είναι ένα βυζαντινό μοναστήρι με ιστορία που ξεκινά από το 1462 μ.Χ. Με πλούσια ιστορία και θρησκευτική παράδοση, η μονή αποτελεί ένα σημαντικό μνημείο ιστορίας και πολιτισμού για την περιοχή της Καλλονής διατηρώντας το πλουσιότερο και σημαντικότερο αρχείο εγγράφων στη Λέσβο. Η πλούσια βιβλιοθήκη αριθμεί περίπου 5000 πολύτιμους τόμους, καθώς και σπάνια βιβλία και αρχέτυπες εκδόσεις, ενώ η συλλογή ιερών σκευών και άλλων πολύτιμων αντικειμένων προσελκύει εκατοντάδες επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Ιδιαίτερα σημαντική ημέρα κάθε χρόνο για την Καλλονή είναι η 14η Οκτωβρίου, όπου εκατοντάδες προσκυνητές επισκέπτονται τη μονή για τη γιορτή του Αγίου Ιγνατίου. Στη μονή Λειμώνος λειτουργεί γηροκομείο.
Άλλη σημαντική μονή στην περιοχή είναι η γυναικεία Μονή της Μυρσινιώτισσας, με επίσης μεγάλη ιστορική και πολιτισμική παράδοση.
Ο 20ος αιώνας σηματοδοτεί σημαντικές αλλαγές για την Καλλονή. Το 1912, ένα μήνα μετά τη Μυτιλήνη, η πόλη απελευθερώνεται από τον τουρκικό ζυγό με την ηρωική μάχη του Κλαπάδου και την υπογραφή της συνθήκης παράδοσης του τουρκικού στρατού στις 8 Δεκεμβρίου. Με την απελευθέρωση η παλιά ονομασία «Αχυρώνας» εγκαταλείπεται και υιοθετείται το μεσαιωνικό όνομα «Καλλονή», που ισχύει έως σήμερα. Από το σημείο αυτό αρχίζει η ραγδαία οικονομική άνοδος του τόπου. Σ’ αυτό συμβάλλει σημαντικά η εγκατάσταση προσφύγων στην περιοχή μετά την μικρασιατική καταστροφή, οι οποίοι φέρουν μία νέα κουλτούρα και συνεισφέρουν στον εκσυγχρονισμό της τοπικής κοινότητας.
Εκείνη την περίοδο αναπτύσσεται η γεωργία, με την εισαγωγή νέων ποικιλιών καλλιέργειας. Παράλληλα αναπτύσσεται η βιοτεχνία, καθώς λειτουργούν αλευρόμυλοι, ανεμόμυλοι, βυρσοδεψία και ελαιοτριβεία για την παραγωγή προϊόντων και την επεξεργασία υλών. Στους χώρους των ελαιοτριβείων λειτουργούν και τα πρώτα σαπωνοποιεία για την παραγωγή σαπουνιών. Η αγροτική και εμποροβιοτεχνική οικονομία της περιοχής έχει σαν αποτέλεσμα την άνθιση σχετικών επαγγελμάτων, όπως οι πεταλωτήδες, οι σαμαράδες, οι φαναράδες, οι σιδηρουργοί, οι υφάντρες κτλ.
2.2. Πολιτισμική ανάπτυξη – Κοινωνικό Κεφάλαιο
Η οικονομική ανάπτυξη οδηγεί ήδη από τις αρχές του αιώνα στην πολιτισμική άνθιση της πόλης. Αρχίζει η ίδρυση ομίλων και αναγνωστηρίων, όπως το αναγνωστήριο «η Αρίσβη» και ο «Όμιλος Ερασιτεχνών Καλλονής», που ασχολείται με τη μουσική και τη θεατρική παιδεία. Το 1920 ιδρύεται ο «Σύνδεσμος Κυριών και Δεσποινίδων, Ευποιία», που δραστηριοποιείται μέχρι σήμερα. Το 1925 αρχίζει να λειτουργεί ο «Γεωργικός Πιστωτικός Συνεταιρισμός», η πρώτη Τράπεζα της εποχής για τη στήριξη της γεωργίας, ενώ λίγα χρόνια αργότερα το «Ταμείον πτωχών» συμβάλλει στην ενίσχυση των απόρων. Παράλληλα, λειτουργούν ο «Σύνδεσμος των γεωργών» για την κατασκευή αγροτικών δρόμων και το «Λιμενικό Ταμείο» για την κατασκευή της αποβάθρας στον κόλπο Καλλονής. Ο «Σύνδεσμος Φυσικής Αγωγής Καλλονής» ασχολείται με την αθλητική άσκηση και την πνευματική καλλιέργεια των νέων. Το 1933 συστήνεται ο μουσικός και θεατρικός «Ερασιτεχνικός Όμιλος Καλλονής», που στις μέρες μας δραστηριοποιείται με την ονομασία «Ε.Θ.Ο.Κ.».
Την ίδια περίοδο κυκλοφορούν και οι πρώτες τοπικές εφημερίδες, που εκδίδονται και τυπώνονται σε ιδιωτικά τυπογραφεία. Πρόκειται για τον «Αγροτικό Ταχυδρόμο» του Καμπούρη και τη σατιρική εφημερίδα «Βεελζεβούλ» του Φωτιάδη. Αξιοσημείωτο έντυπο αποτελεί και το «Δελτίο της Ιεράς Μητρόπολης Μηθύμνης», το οποίο διανέμεται εκείνη την περίοδο.
2.3. Εκπαίδευση στην Καλλονή
Η Καλλονή υπήρξε ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα το εκπαιδευτικό κέντρο του νησιού, με πλούσια εκπαιδευτική δραστηριότητα και σημαντικά μορφωτικά ιδρύματα και σχολεία. Τα πρώτα σχολεία ιδρύονται στη Μονή Λειμώνος και Μυρσινιωτίσσης μετά την κατάκτηση από τους Οθωμανούς. Στην εκπαιδευτική δραστηριότητα της εποχής πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει η Μητρόπολη, με πεφωτισμένους παιδαγωγούς, όπως ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο οποίος υπήρξε διευθυντής της Σχολής των Κυδωνιών και αργότερα της Επαρχιακής Ελληνικής Σχολής με έδρα την Καλλονή.
Σήμερα, στην Καλλονή λειτουργεί νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο, Ενιαίο και Τεχνικό Επαγγελματικό Εκπαιδευτήριο, ενώ νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία υπάρχουν και στα δημοτικά διαμερίσματα των Δαφίων και του Κεραμίου. Η Μονή Λειμώνος εξακολουθεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πνευματική ζωή του τόπου. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτύξει μορφωτική συνεργασία με το Νορβηγικό Πανεπιστήμιο του Άγκντεμπ. Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο της περιοχής «Μετόχι» λειτουργεί κατά τους θερινούς μήνες σχολείο Φιλοσοφίας, το οποίο παρακολουθούν Νορβηγοί φοιτητές.
2.4. Φυσικό τοπίο – κάμπος της Καλλονής
Από τα προϊστορικά χρόνια ακόμη φαίνεται ότι ο κάμπος της Καλλονής αποτελούσε το καταπράσινο κέντρο του νησιού, καθώς διαρρέεται από αρκετά ποτάμια και λαγκάδια, τα οποία εξυπηρετούν την άρδευση των κτημάτων του κάμπου. Το μεγαλύτερο ποτάμι είναι ο Τσικνιάς, στο νοτιοανατολικό τμήμα του κάμπου, ενώ άλλα σχετικά μεγάλα ποτάμια είναι ο Αχερώνας, ο Καθάριος και το λαγκάδι της Υπαπαντής.
Η καλλιεργήσιμη πεδινή έκταση του κάμπου της Καλλονής είναι 25.000 στρέμματα, ενώ 500 στρέμματα είναι άγονα και πετρώδη. Τον κάμπο περικλείουν βουνά και λόφοι εκτάσεως 15.000 στρεμμάτων, τα περισσότερα από τα οποία είναι ελαιόφυτα (Τραγέλλης, 1999).
Η Καλλονή υπήρξε από πολύ παλιά γεωργική περιοχή, με σημαντικές καλλιέργειες και παραγωγή ελαιολάδου, καπνού, κρασιού, κουκιών, λαχανικών, σιτηρών και βαμβακιού. Μετά το 1940 εισάγεται και η καλλιέργεια της πατάτας, που θα εξελιχθεί σε μία από τις σημαντικότερες καλλιέργειες της περιοχής.
Σημαντική θέση κατέχει η καλλιέργεια του αμπελιού στον κάμπο της Καλλονής και η παραγωγή κρασιού, για το οποίο γίνεται ιδιαίτερη μνεία ήδη σε κείμενα της αρχαιότητας ως «Μηθυμναϊκός οίνος». Το κρασί της Καλλονής παράγεται από τα μαύρα σταφύλια, το «Καλλονιάτικο κρασοστάφυλο», το οποίο καλλιεργείται και ευδοκιμεί μόνο στην Καλλονή. Σήμερα, η παραγωγή του κρασιού γίνεται κυρίως από οικογενειακά οινοποιεία και διοχετεύεται στους κατοίκους της Καλλονής, ενώ μόλις πρόσφατα άρχισε να λειτουργεί οινοποιείο για την ευρύτερη παραγωγή οίνου και διοχέτευσή του στην ευρύτερη Λεσβιακή αγορά και εκτός νησιού.
2.5. Κοινωνικό κεφάλαιο του Δήμου Καλλονής σήμερα
Στις μέρες μας η Καλλονή εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπορικό, διοικητικό, εκκλησιαστικό και οικονομικό κέντρο. Διαθέτει μία πλούσια αγορά, όπου λειτουργούν εμπορικά καταστήματα και επιχειρήσεις αντάξιες με αυτές της πρωτεύουσας του νησιού. Επίσης, λειτουργεί μια πληθώρα δημοσίων υπηρεσιών, όπως η Εφορία, το Ταμείο, το Γραφείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης κτλ., εξασφαλίζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη διοικητική αυτονομία της περιοχής. Παράλληλα, η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, η Εμπορική, η Αγροτική, η ALPHA Bank, η Τράπεζα Πειραιώς και πρόσφατα η Συνεταιριστική Τράπεζα Λέσβου-Λήμνου με τα παραρτήματά τους στην πόλη της Καλλονής, την καθιστούν ένα σπουδαίο οικονομικό κέντρο, που καλύπτει τις ανάγκες όλου του Βορειοδυτικού τμήματος του νησιού.
Συνεχίζοντας την έντονη πολιτιστική δράση της, η Καλλονή έχει να επιδείξει μέχρι και σήμερα σημαντική δραστηριότητα. Οι ιστορικοί πολιτιστικοί σύλλογοι που εξακολουθούν να λειτουργούν είναι ο σύλλογος «Κυριών και Δεσποινίδων η Ευποιία», η «Λέσχη Αρίσβη» και η «Αδελφότης Αγίας Τριάδος», που αναλαμβάνει κάθε χρόνο τη διοργάνωση του πανηγυριού την ημέρα του Αγίου Πνεύματος. Ο «Ερασιτεχνικός Θεατρικός Όμιλος Καλλονής» δραστηριοποιείται στο χώρο της θεατρικής και μουσικής παιδείας και διοργανώνει εκθέσεις εικαστικών τεχνών και διαλέξεις. Νεοσύστατο σύλλογο αποτελεί η «Ένωση Μικρασιατών Καλλονής», σε μία προσπάθεια αναβίωσης των εθίμων και της πολιτισμικής παράδοσης που έφεραν οι πρόσφυγες στην περιοχή. Στα Δάφια δραστηριοποιείται ο «Eνοριακός Πολιτιστικός Σύλλογος Δαφίων» και στο Κεράμι ο σύλλογος «Αλθαία».
Το Δημοτικό Θέατρο Καλλονής φιλοξενεί συχνά πολιτιστικές εκδηλώσεις και λειτουργεί ως αίθουσα κινηματογράφου. Ένα νέο χώρο εκδηλώσεων αποτελεί το ανακαινισμένο Λουτρό, όπου φιλοξενούνται εκθέσεις ζωγραφικής, γλυπτικής και φωτογραφίας.
Στον αθλητικό χώρο, οι αθλητικοί σύλλογοι «Αρισβαίος», η «Αθλητική Ένωση Λεκανοπεδίου Καλλονής», η «Νίκη» Παρακοίλων και η «Προοδευτική» στη Σκάλα Καλλονής προσελκύουν μεγάλο μέρος των εφήβων και νέων της περιοχής.
Οι Καλλονιάτες της διασποράς, σε μία προσπάθεια διατήρησης των δεσμών με τη γενέτειρά τους, ίδρυσαν το «Σύλλογο Καλλονιατών» με έδρα την Αθήνα και εκδίδουν το τριμηνιαίο περιοδικό «Καλλονιάτικα».
Στην Καλλονή και την ευρύτερη περιοχή λειτουργούν σήμερα διάφοροι συνεταιρισμοί για την παραγωγή και αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων. Στον πίνακα 3 αναφέρονται αναλυτικά οι εν λόγω συνεταιρισμοί.
Σημαντική είναι η προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια από τους αγροτουριστικούς συνεταιρισμούς γυναικών στα Παράκοιλα, το Σκαλοχώρι και την Ανεμότια, οι οποίοι παρασκευάζουν παραδοσιακά γλυκά και προϊόντα του τόπου και τα διοχετεύουν στην τοπική αγορά.
Πίνακας 3: Συνεταιρισμοί στο Δήμο Καλλονής
ΔΗΜΟΣ /
ΚΟΙΝΟΤHTA ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ
Καλλονή Γαλακτομικός
Ελαιουργικός
Γεωμήλων και Σύκων
Κ. Άγρας Κτηνοτροφικός
Κ. Ανεμότιας Αγροτικός
Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών
Κ. Αρίσβης
Κ. Δαφιών
Κ. Κεραμίου Αλιευτικός
Κ.Παρακοίλων Αγροτουριστικός Συνεταρισμός Γυναικών
Κ. Σκαλοχωρίου
Φίλιας Αγροτουριστικπός Συνεταιρισμός Γυναικών
Ιστορικά στοιχεία – διοικητική οργάνωση έως σήμερα
Η Καλλονή βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της Λέσβου. Περιτριγυρισμένη από έναν εύφορο κάμπο και τα νερά του ομώνυμου κόλπου, αποτελούσε από τα μυθικά και αρχαία χρόνια τόπο φιλοξενίας σημαντικών πόλεων. Δύο από αυτές ήταν η Αρίσβη και η Πύρρα, κόρες του μυθικού βασιλιά Μάκαρος, του πρώτου οικιστή του νησιού.
Η αρχαία Αρίσβη ήταν κτισμένη στην πλαγιά ενός λόφου, κάτω από το μεσαιωνικό κάστρο της Καλλονής, του οποίου ερείπια διασώζονται μέχρι σήμερα.
Η Πύρρα διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο στην περιοχή κατά τους αρχαίους χρόνους. Στις μέρες μας η αρχαία πόλη βρίσκεται στον πυθμένα του κόλπου Καλλονής, με τα ερείπιά της να διασώζονται και να φαίνονται κάτω από τα ρηχά νερά της θάλασσας, όταν έχει νηνεμία.
Η Καλλονή αποτέλεσε μία από τις πλουσιότερες περιοχές της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ως κέντρο πολιτισμού και εμπορίου. Χτισμένη στα βορειοδυτικά της μεσαιωνικής Αχυρώνας, γνώρισε την ευημερία για μεγάλο χρονικό διάστημα μέσα στους αιώνες.
Ο σημερινός Δήμος Καλλονής αποτελείται από τα δημοτικά διαμερίσματα της Καλλονής, των Δαφίων, της Αρίσβης, της Σκάλας Καλλονής, των Αριανών, του Κεραμίου, των Παπιανών, των Παρακοίλων, της Άγρας, της Φίλιας, της Ανεμώτιας και του Σκαλοχωρίου, τα οποία πριν την ένωση με το Καποδιστριακό σύστημα αποτελούσαν ξεχωριστές κοινότητες . Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας, επιλέχθηκαν σε πρώτη φάση τα δημοτικά διαμερίσματα που βρίσκονται στον κάμπο Καλλονής. Επιπλέον, θεωρήθηκε σκόπιμη η εξέταση της εν λόγω περιοχής, καθώς τα δημοτικά διαμερίσματα που την αποτελούν παρουσιάζουν κοινά σημεία ανάπτυξης και τείνουν χωροταξικά να ενωθούν σε ένα ενιαίο χώρο, το λεγόμενο «λεκανοπέδιο της Καλλονής».
Ακολουθώντας μια πορεία προς τα νοτιοδυτικά μέχρι τον κόλπο Καλλονής, συναντά κανείς τα χωριά Αριανά, Κεράμι, Παπιανά και Σκάλα Καλλονής. Η Σκάλα Καλλονής, η οποία έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο λεγόταν Αγία Άννα, αποτελεί την οικιστική απόληξη του Κεραμίου και τουριστικό θέρετρο για πολλούς τουρίστες κατά τους θερινούς μήνες. Τα Αριανά υπήρξαν για κάποια περίοδο της Τουρκοκρατίας έδρα του Τούρκου διοικητή της περιοχής της Καλλονής, καθώς ο πληθυσμός τους ήταν μικτός μέχρι και το πρώτο μισό του 17ου αιώνα. Τα Παπιανά ήταν μια σημαντική κώμη ήδη από τα Βυζαντινά χρόνια και φιλοξενούν τρεις ναούς: του Σωτήρος, της Αγίας Θεοτόκου και του Αγίου Νικολάου.
Ο κόλπος Καλλονής, ο μεγαλύτερος κόλπος του νησιού σε έκταση, με πολύ στενό άνοιγμα προς το πέλαγος έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη ολόκληρης της περιοχής. Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν «Πυρραίων ο Εύριπος», με σημαντικότερη πόλη την αρχαία Πύρρα.
Το 1867 ένας μεγάλος σεισμός ισοπέδωσε την περιοχή της Καλλονής και όλα τα χωριά του Κόλπου. Στις αρχές του 20ου αιώνα τα χωριά επανοικοδομούνται και η περιοχή επανέρχεται στους ρυθμούς ανάπτυξης βασιζόμενη στην αλιεία και τις εξαγωγές κρασιού και λαδιού, χάρη στα καΐκια που ξεκινούν από τον Κόλπο Καλλονής με προορισμό τη Σμύρνη, την Ευρώπη και τη Ρωσία.
Οι αλυκές του κόλπου Καλλονής παρήγαγαν από την αρχαιότητα αλάτι για το πάστωμα ψαριών και ελιών.
Στα βορειοδυτικά της Καλλονής, στους πρόποδες του βουνού Παρθενίου, είναι κτισμένα τα Δάφια, με πληθυσμό 791 κατοίκους. Κατά τον 17ο αιώνα το χωριό υπήρξε έδρα του οθωμανικού ναζιράτου, δηλαδή έδρα του ηγεμόνα της Λέσβου, λόγω της ευφορίας του κάμπου της Καλλονής και του υγιεινού τους κλίματος.
Η Ιερά Μονή Λειμώνος είναι ένα βυζαντινό μοναστήρι με ιστορία που ξεκινά από το 1462 μ.Χ. Με πλούσια ιστορία και θρησκευτική παράδοση, η μονή αποτελεί ένα σημαντικό μνημείο ιστορίας και πολιτισμού για την περιοχή της Καλλονής διατηρώντας το πλουσιότερο και σημαντικότερο αρχείο εγγράφων στη Λέσβο. Η πλούσια βιβλιοθήκη αριθμεί περίπου 5000 πολύτιμους τόμους, καθώς και σπάνια βιβλία και αρχέτυπες εκδόσεις, ενώ η συλλογή ιερών σκευών και άλλων πολύτιμων αντικειμένων προσελκύει εκατοντάδες επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Ιδιαίτερα σημαντική ημέρα κάθε χρόνο για την Καλλονή είναι η 14η Οκτωβρίου, όπου εκατοντάδες προσκυνητές επισκέπτονται τη μονή για τη γιορτή του Αγίου Ιγνατίου. Στη μονή Λειμώνος λειτουργεί γηροκομείο.
Άλλη σημαντική μονή στην περιοχή είναι η γυναικεία Μονή της Μυρσινιώτισσας, με επίσης μεγάλη ιστορική και πολιτισμική παράδοση.
Ο 20ος αιώνας σηματοδοτεί σημαντικές αλλαγές για την Καλλονή. Το 1912, ένα μήνα μετά τη Μυτιλήνη, η πόλη απελευθερώνεται από τον τουρκικό ζυγό με την ηρωική μάχη του Κλαπάδου και την υπογραφή της συνθήκης παράδοσης του τουρκικού στρατού στις 8 Δεκεμβρίου. Με την απελευθέρωση η παλιά ονομασία «Αχυρώνας» εγκαταλείπεται και υιοθετείται το μεσαιωνικό όνομα «Καλλονή», που ισχύει έως σήμερα. Από το σημείο αυτό αρχίζει η ραγδαία οικονομική άνοδος του τόπου. Σ’ αυτό συμβάλλει σημαντικά η εγκατάσταση προσφύγων στην περιοχή μετά την μικρασιατική καταστροφή, οι οποίοι φέρουν μία νέα κουλτούρα και συνεισφέρουν στον εκσυγχρονισμό της τοπικής κοινότητας.
Εκείνη την περίοδο αναπτύσσεται η γεωργία, με την εισαγωγή νέων ποικιλιών καλλιέργειας. Παράλληλα αναπτύσσεται η βιοτεχνία, καθώς λειτουργούν αλευρόμυλοι, ανεμόμυλοι, βυρσοδεψία και ελαιοτριβεία για την παραγωγή προϊόντων και την επεξεργασία υλών. Στους χώρους των ελαιοτριβείων λειτουργούν και τα πρώτα σαπωνοποιεία για την παραγωγή σαπουνιών. Η αγροτική και εμποροβιοτεχνική οικονομία της περιοχής έχει σαν αποτέλεσμα την άνθιση σχετικών επαγγελμάτων, όπως οι πεταλωτήδες, οι σαμαράδες, οι φαναράδες, οι σιδηρουργοί, οι υφάντρες κτλ.
2.2. Πολιτισμική ανάπτυξη – Κοινωνικό Κεφάλαιο
Η οικονομική ανάπτυξη οδηγεί ήδη από τις αρχές του αιώνα στην πολιτισμική άνθιση της πόλης. Αρχίζει η ίδρυση ομίλων και αναγνωστηρίων, όπως το αναγνωστήριο «η Αρίσβη» και ο «Όμιλος Ερασιτεχνών Καλλονής», που ασχολείται με τη μουσική και τη θεατρική παιδεία. Το 1920 ιδρύεται ο «Σύνδεσμος Κυριών και Δεσποινίδων, Ευποιία», που δραστηριοποιείται μέχρι σήμερα. Το 1925 αρχίζει να λειτουργεί ο «Γεωργικός Πιστωτικός Συνεταιρισμός», η πρώτη Τράπεζα της εποχής για τη στήριξη της γεωργίας, ενώ λίγα χρόνια αργότερα το «Ταμείον πτωχών» συμβάλλει στην ενίσχυση των απόρων. Παράλληλα, λειτουργούν ο «Σύνδεσμος των γεωργών» για την κατασκευή αγροτικών δρόμων και το «Λιμενικό Ταμείο» για την κατασκευή της αποβάθρας στον κόλπο Καλλονής. Ο «Σύνδεσμος Φυσικής Αγωγής Καλλονής» ασχολείται με την αθλητική άσκηση και την πνευματική καλλιέργεια των νέων. Το 1933 συστήνεται ο μουσικός και θεατρικός «Ερασιτεχνικός Όμιλος Καλλονής», που στις μέρες μας δραστηριοποιείται με την ονομασία «Ε.Θ.Ο.Κ.».
Την ίδια περίοδο κυκλοφορούν και οι πρώτες τοπικές εφημερίδες, που εκδίδονται και τυπώνονται σε ιδιωτικά τυπογραφεία. Πρόκειται για τον «Αγροτικό Ταχυδρόμο» του Καμπούρη και τη σατιρική εφημερίδα «Βεελζεβούλ» του Φωτιάδη. Αξιοσημείωτο έντυπο αποτελεί και το «Δελτίο της Ιεράς Μητρόπολης Μηθύμνης», το οποίο διανέμεται εκείνη την περίοδο.
2.3. Εκπαίδευση στην Καλλονή
Η Καλλονή υπήρξε ήδη από τις αρχές του 16ου αιώνα το εκπαιδευτικό κέντρο του νησιού, με πλούσια εκπαιδευτική δραστηριότητα και σημαντικά μορφωτικά ιδρύματα και σχολεία. Τα πρώτα σχολεία ιδρύονται στη Μονή Λειμώνος και Μυρσινιωτίσσης μετά την κατάκτηση από τους Οθωμανούς. Στην εκπαιδευτική δραστηριότητα της εποχής πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει η Μητρόπολη, με πεφωτισμένους παιδαγωγούς, όπως ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο οποίος υπήρξε διευθυντής της Σχολής των Κυδωνιών και αργότερα της Επαρχιακής Ελληνικής Σχολής με έδρα την Καλλονή.
Σήμερα, στην Καλλονή λειτουργεί νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο, Ενιαίο και Τεχνικό Επαγγελματικό Εκπαιδευτήριο, ενώ νηπιαγωγεία και δημοτικά σχολεία υπάρχουν και στα δημοτικά διαμερίσματα των Δαφίων και του Κεραμίου. Η Μονή Λειμώνος εξακολουθεί να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πνευματική ζωή του τόπου. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτύξει μορφωτική συνεργασία με το Νορβηγικό Πανεπιστήμιο του Άγκντεμπ. Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο της περιοχής «Μετόχι» λειτουργεί κατά τους θερινούς μήνες σχολείο Φιλοσοφίας, το οποίο παρακολουθούν Νορβηγοί φοιτητές.
2.4. Φυσικό τοπίο – κάμπος της Καλλονής
Από τα προϊστορικά χρόνια ακόμη φαίνεται ότι ο κάμπος της Καλλονής αποτελούσε το καταπράσινο κέντρο του νησιού, καθώς διαρρέεται από αρκετά ποτάμια και λαγκάδια, τα οποία εξυπηρετούν την άρδευση των κτημάτων του κάμπου. Το μεγαλύτερο ποτάμι είναι ο Τσικνιάς, στο νοτιοανατολικό τμήμα του κάμπου, ενώ άλλα σχετικά μεγάλα ποτάμια είναι ο Αχερώνας, ο Καθάριος και το λαγκάδι της Υπαπαντής.
Η καλλιεργήσιμη πεδινή έκταση του κάμπου της Καλλονής είναι 25.000 στρέμματα, ενώ 500 στρέμματα είναι άγονα και πετρώδη. Τον κάμπο περικλείουν βουνά και λόφοι εκτάσεως 15.000 στρεμμάτων, τα περισσότερα από τα οποία είναι ελαιόφυτα (Τραγέλλης, 1999).
Η Καλλονή υπήρξε από πολύ παλιά γεωργική περιοχή, με σημαντικές καλλιέργειες και παραγωγή ελαιολάδου, καπνού, κρασιού, κουκιών, λαχανικών, σιτηρών και βαμβακιού. Μετά το 1940 εισάγεται και η καλλιέργεια της πατάτας, που θα εξελιχθεί σε μία από τις σημαντικότερες καλλιέργειες της περιοχής.
Σημαντική θέση κατέχει η καλλιέργεια του αμπελιού στον κάμπο της Καλλονής και η παραγωγή κρασιού, για το οποίο γίνεται ιδιαίτερη μνεία ήδη σε κείμενα της αρχαιότητας ως «Μηθυμναϊκός οίνος». Το κρασί της Καλλονής παράγεται από τα μαύρα σταφύλια, το «Καλλονιάτικο κρασοστάφυλο», το οποίο καλλιεργείται και ευδοκιμεί μόνο στην Καλλονή. Σήμερα, η παραγωγή του κρασιού γίνεται κυρίως από οικογενειακά οινοποιεία και διοχετεύεται στους κατοίκους της Καλλονής, ενώ μόλις πρόσφατα άρχισε να λειτουργεί οινοποιείο για την ευρύτερη παραγωγή οίνου και διοχέτευσή του στην ευρύτερη Λεσβιακή αγορά και εκτός νησιού.
2.5. Κοινωνικό κεφάλαιο του Δήμου Καλλονής σήμερα
Στις μέρες μας η Καλλονή εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό εμπορικό, διοικητικό, εκκλησιαστικό και οικονομικό κέντρο. Διαθέτει μία πλούσια αγορά, όπου λειτουργούν εμπορικά καταστήματα και επιχειρήσεις αντάξιες με αυτές της πρωτεύουσας του νησιού. Επίσης, λειτουργεί μια πληθώρα δημοσίων υπηρεσιών, όπως η Εφορία, το Ταμείο, το Γραφείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης κτλ., εξασφαλίζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τη διοικητική αυτονομία της περιοχής. Παράλληλα, η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, η Εμπορική, η Αγροτική, η ALPHA Bank, η Τράπεζα Πειραιώς και πρόσφατα η Συνεταιριστική Τράπεζα Λέσβου-Λήμνου με τα παραρτήματά τους στην πόλη της Καλλονής, την καθιστούν ένα σπουδαίο οικονομικό κέντρο, που καλύπτει τις ανάγκες όλου του Βορειοδυτικού τμήματος του νησιού.
Συνεχίζοντας την έντονη πολιτιστική δράση της, η Καλλονή έχει να επιδείξει μέχρι και σήμερα σημαντική δραστηριότητα. Οι ιστορικοί πολιτιστικοί σύλλογοι που εξακολουθούν να λειτουργούν είναι ο σύλλογος «Κυριών και Δεσποινίδων η Ευποιία», η «Λέσχη Αρίσβη» και η «Αδελφότης Αγίας Τριάδος», που αναλαμβάνει κάθε χρόνο τη διοργάνωση του πανηγυριού την ημέρα του Αγίου Πνεύματος. Ο «Ερασιτεχνικός Θεατρικός Όμιλος Καλλονής» δραστηριοποιείται στο χώρο της θεατρικής και μουσικής παιδείας και διοργανώνει εκθέσεις εικαστικών τεχνών και διαλέξεις. Νεοσύστατο σύλλογο αποτελεί η «Ένωση Μικρασιατών Καλλονής», σε μία προσπάθεια αναβίωσης των εθίμων και της πολιτισμικής παράδοσης που έφεραν οι πρόσφυγες στην περιοχή. Στα Δάφια δραστηριοποιείται ο «Eνοριακός Πολιτιστικός Σύλλογος Δαφίων» και στο Κεράμι ο σύλλογος «Αλθαία».
Το Δημοτικό Θέατρο Καλλονής φιλοξενεί συχνά πολιτιστικές εκδηλώσεις και λειτουργεί ως αίθουσα κινηματογράφου. Ένα νέο χώρο εκδηλώσεων αποτελεί το ανακαινισμένο Λουτρό, όπου φιλοξενούνται εκθέσεις ζωγραφικής, γλυπτικής και φωτογραφίας.
Στον αθλητικό χώρο, οι αθλητικοί σύλλογοι «Αρισβαίος», η «Αθλητική Ένωση Λεκανοπεδίου Καλλονής», η «Νίκη» Παρακοίλων και η «Προοδευτική» στη Σκάλα Καλλονής προσελκύουν μεγάλο μέρος των εφήβων και νέων της περιοχής.
Οι Καλλονιάτες της διασποράς, σε μία προσπάθεια διατήρησης των δεσμών με τη γενέτειρά τους, ίδρυσαν το «Σύλλογο Καλλονιατών» με έδρα την Αθήνα και εκδίδουν το τριμηνιαίο περιοδικό «Καλλονιάτικα».
Στην Καλλονή και την ευρύτερη περιοχή λειτουργούν σήμερα διάφοροι συνεταιρισμοί για την παραγωγή και αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων. Στον πίνακα 3 αναφέρονται αναλυτικά οι εν λόγω συνεταιρισμοί.
Σημαντική είναι η προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια από τους αγροτουριστικούς συνεταιρισμούς γυναικών στα Παράκοιλα, το Σκαλοχώρι και την Ανεμότια, οι οποίοι παρασκευάζουν παραδοσιακά γλυκά και προϊόντα του τόπου και τα διοχετεύουν στην τοπική αγορά.
Πίνακας 3: Συνεταιρισμοί στο Δήμο Καλλονής
ΔΗΜΟΣ /
ΚΟΙΝΟΤHTA ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ
Καλλονή Γαλακτομικός
Ελαιουργικός
Γεωμήλων και Σύκων
Κ. Άγρας Κτηνοτροφικός
Κ. Ανεμότιας Αγροτικός
Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών
Κ. Αρίσβης
Κ. Δαφιών
Κ. Κεραμίου Αλιευτικός
Κ.Παρακοίλων Αγροτουριστικός Συνεταρισμός Γυναικών
Κ. Σκαλοχωρίου
Φίλιας Αγροτουριστικπός Συνεταιρισμός Γυναικών
Σχόλια