ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Ευστράτιος Παπάνης και Νεκταρία Παλαιολόγου
Με βάση αυτή τη θεωρία τίθεται το ζήτημα του διανοητικού προικισμού των φυλών, εάν δηλαδή οι ανθρώπινες φυλές έχουν διαφορετικά πνευματικά χαρίσματα, καθώς επίσης και το ζήτημα της αντιμετώπισης των δίγλωσσων μαθητών.
Όσον αφορά το πρώτο, είναι αισθητό ότι οι μαθητές παρουσιάζουν ουσιαστικές μαθησιακές διαφορές μεταξύ τους αλλά αυτό δεν συνδέεται κατά κανένα τρόπο με τη φυλετική τους ταυτότητα. Η εκπαίδευση όμως στην τάξη δεν πρέπει να βασίζεται τόσο στην αξιολόγηση της νοημοσύνης των μαθητών όσο στις διαπολιτισμικές διαφορές τους. Και ενώ η κοινωνία μπορεί να δίνει σημασία στη διαπροσωπική – «κοινωνική» κουλτούρα, το σχολείο αναπτύσσει άλλες ικανότητες δημιουργώντας μια απόσταση απ’ τις προσδοκίες που έχει η κοινωνία απ’ αυτό και η οποία απόσταση πρέπει να μειωθεί. Πρέπει να γίνουν σεβαστές οι ξεχωριστές ικανότητες των μαθητών όσο και οι διαπολιτισμικές διαφορές τους.
Όσον αφορά τους δίγλωσσους μαθητές, αυτοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη μάθηση λόγω μη επαρκούς γνώσης της δεύτερης γλώσσας. Δυστυχώς, το σχολείο δεν αναγνωρίζει τις δυνατότητες ενός μαθητή που δεν γνωρίζει τη γλώσσα της χώρας υποδοχής και πολλές φορές υποτιμά τα χαρίσματα που διαθέτουν οι δίγλωσσοι μαθητές. Το σχολείο όμως πρέπει να είναι φορέας ανάδειξης και αξιοποίησης των ιδιαίτερων τάσεων και εθνοπολιτισμικών στοιχείων των μαθητών. Όλοι οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν αλλά με διαφορετικούς τρόπους και επιστρατεύοντας τις διαφορετικού τύπου νοημοσύνες τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι το σχολείο πρέπει να χαμηλώσει το μορφωτικό του πήχυ αλλά ότι πρέπει να οργανώσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που να εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες όλων των μαθητών ανεξάρτητα από την εθνοπολιτισμική τους προέλευση παρέχοντάς τους δυνατές προκλήσεις και κριτήρια αντιληπτά απ’ όλους.
Η εφαρμογή της θεωρίας του Gardner έχει αλλάξει πολλά δεδομένα Η θεωρία του αμφισβητεί ότι μπορεί η νοημοσύνη να μετρηθεί με τεστ IQ -καθώς η μάθηση είναι πολυδιάστατη και συμπεριλαμβάνει πολλούς τομείς- και θεωρεί άστοχη τη σύγκριση μεταξύ ανθρώπων. Μέχρι σήμερα, τα τεστ νοημοσύνης απαιτούσαν απ’ το μαθητή να βρει την απάντηση μέσα από δεδομένα και συμφραζόμενα χωρίς να διερευνήσουν την εξειδίκευση του μαθητή. Η αξιολόγηση επίσης δεν προκύπτει απ’ τον αριθμό των σωστών απαντήσεων αλλά απ’ τις συνολικές επιδόσεις των άλλων στα ίδια θέματα. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεωρία ούτε ο δάσκαλος ούτε ο μαθητής μπορούν πλέον να είναι αντικειμενικοί αξιολογητές δεδομένου ότι οι ερωτήσεις πρέπει να είναι απρόβλεπτες και να διαμορφώνονται από πολλούς. Τα τεστ επίσης πρέπει να αξιολογούν τη γρήγορη λύση προβλημάτων με λίγα δεδομένα και να μετρούν λεπτομερειακά τις πνευματικές δυνατότητες των μαθητών προετοιμάζοντάς τους συγχρόνως ν’ αντιμετωπίζουν δυσεπίλυτες εργασιακές καταστάσεις
Ο εγκέφαλος μπορεί να συνδυάζει τις νοητικές εκφάνσεις προκειμένου να επιτύχει συγκεκριμένη δραστηριότητα. Για παράδειγμα, ένας βιολίστας αξιοποιεί τρία είδη νοημοσύνης: τη διαπροσωπική (για να βρίσκεται σε συμφωνία με τους άλλους μουσικούς), τη μουσική (για ν’ αποδίδει την έκφραση του κομματιού) και την κιναισθητική για να παίζει σωστά το κομμάτι).
Σε κάθε είδος νοημοσύνης αντιστοιχεί ένας ξεχωριστός τρόπος λειτουργικότητας κι ένα χαρακτηριστικό είδος μάθησης. Γενικότερα, ο καθένας έχει δικό του συναισθηματικό, περιβαλλοντικό και βιολογικό τρόπο να προσεγγίζει τη μάθηση. Στους συναισθηματικούς τρόπους συμπεριλαμβάνονται τα κίνητρα, η επιμονή, η υπευθυνότητα, η εμμονή κ.ά.
Στους περιβαλλοντικούς παράγοντες υπάγονται το θερμό ή ψυχρό περιβάλλον, στο οποίο προτιμά κανείς να διαβάζει, ο τόπος (κρεβάτι, γραφείο, πάτωμα), η στάση (ύπτια, πρηνηδόν, οκλαδόν κ.λπ.), η παρουσία ή απουσία άλλων, η συνοδεία μουσικής ή φαγητού κ.λ.π. Η θεωρία των πολλαπλών ικανοτήτων εκλαμβάνει το περιβάλλον ως εξίσου σημαντικό παράγοντα με την προσωπική παράμετρο. Το περιβάλλον καταδεικνύει τις εργασιακές επιδόσεις ενώ ο προσωπικός παράγοντας απεικονίζει τη θεώρηση των προβλημάτων με βάση την αντίληψη και την προσωπικότητα του καθενός.
Ως βιολογικό παράγοντα πρέπει να θεωρήσουμε το εγκεφαλικό ημισφαίριο που δραστηριοποιείται προς επίτευξη της συγκεκριμένης νοητικής διεργασίας. Ο McCarthy (1980) μετά από έρευνα τους υπογράμμισε τη διαφορετικότητα των λειτουργιών των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου, αφού λειτουργίες, όπως η ομιλία, εδράζονται αποκλειστικά στο αριστερό ημισφαίριο και άλλες, όπως η αντίληψη του χώρου, στο δεξιό. Διαφέρουν ακόμα και στον τρόπο επεξεργασίας, καθώς η γραμμική σκέψη προέρχεται απ’ το δεξί ενώ η συνθετική απ’ το αριστερό. Σύμφωνα άλλωστε με τον Sperry, το αριστερό ημισφαίριο περιλαμβάνει τη λογικομαθηματική σκέψη ενώ το δεξί τη μουσική και συναισθηματική. Το γεγονός αυτό πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη σε κάθε διδακτικό σχεδιασμό, έτσι ώστε να γίνεται αξιοποίηση των δυνατοτήτων και των δύο ημισφαιρίων.
Πρέπει επίσης να συγκαταλέξουμε στους βιολογικούς παράγοντες τις αισθήσεις που επιστρατεύονται για την επίτευξη της μάθησης: την ακοή, την όραση και την αφή. Υπάρχουν λοιπόν αντίστοιχα τρία στυλ διαβάσματος και τριών ειδών μαθητές: οι ακουστικοί, οι οπτικοί και οι κιναισθητικοί.
Οι ακουστικοί μαθητές έχουν την τάση να μαθαίνουν κάτι μόνο αν το ακούσουν δυνατά. Οι μαθητές αυτοί μελετούν διαβάζοντας δυνατά, χρησιμοποιούν μουσικούς ρυθμούς για ν’ απομνημονεύσουν και προτιμούν να μαγνητοφωνούν και ν’ ακούν κατόπιν τις διαλέξεις παρά να κρατούν και να διαβάζουν σημειώσεις.
Οι οπτικοί μαθητές, αντίθετα, προτιμούν τα οπτικά μέσα και χρησιμοποιούν στη μελέτη τους χάρτες και διαγράμματα. Κάνουν υπογραμμίσεις με πολλά χρώματα, κάθονται στις πρώτες θέσεις για να έχουν καλύτερη οπτική εικόνα, και μελετούν απομονωμένοι, μακριά από λεκτικές ενοχλήσεις, Προτιμούν τα εικονογραφημένα βιβλία, κρατάνε σημειώσεις στην τάξη και γενικά οπτικοποιούν τις πληροφορίες προκειμένου να τις απομνημονεύσουν. Μαθαίνουν ορθογραφία με το να γράφουν τις λέξεις και θυμούνται ονόματα που βλέπουν γραμμένα. Κατά τον ίδιο τρόπο, σημειώνουν στο χαρτί τα καθήκοντα και τις εργασίες που έχουν να κάνουν, για να μην τα ξεχνάνε.
Οι κιναισθητικοί επιθυμούν να βρίσκονται διαρκώς σε κίνηση και είναι οι πιο δύσκολοι μαθητές, καθώς είναι εξαιρετικά επίπονο γι’ αυτούς να κάθονται αδρανείς στο θρανίο και να παρακολουθούν το διδάσκοντα. Τους αρέσει να δουλεύουν σε όρθια στάση, μασάνε τσίχλα ή κινούνται όταν μελετάνε και κάνουν συχνά διαλείμματα στη μελέτη τους.
Εννοείται βέβαια ότι ο προσωπικός τρόπος μάθησης του καθενός μαθητή αποτελεί συνδυασμό των παραπάνω τύπων. Έτσι, το μαθησιακό στυλ ενός τυπικού μαθητή είναι 34% ακουστικό, 36% κιναισθητικό και 30% οπτικό.
Η διδασκαλία πρέπει να επιστρατεύει κάθε φορά και τα ανάλογα διδακτικά μέσα. Ειδικά τα οπτικά μέσα της σύγχρονης τεχνολογίας βοηθούν τουλάχιστον το 30% των μαθητών να προσλαμβάνουν ευκολότερα τη διδακτική ύλη, καθώς το μυαλό έχει μια άμεση ανταπόκριση σε εικόνες και σύμβολα και το 90% των αισθητικών απολήξεων προέρχεται από εικονικές παραστάσεις.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης – γνωστή και ως ΑΜΙ- προβάλλει έναν πολύπλευρο μαθητοκεντρικό τρόπο διδασκαλίας μέσα από στρατηγικές που μπορούν να χαρακτηριστούν εποικοδομητικές. Τέτοιες στρατηγικές προσκαλούν τους μαθητές να δημιουργήσουν τις δικές τους έννοιες μέσα απ’ την επίλυση προβλημάτων και την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους πέρα απ’ τη λεκτική – λογικομαθηματική νοοτροπία. Έτσι δίνεται η ευκαιρία σε κάποιους μαθητές να γνωρίσουν τις δυνατότητές τους, πράγμα που αποτελεί πρόκληση γι’ αυτούς και τους δίνει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Αναγνωρίζοντας ο μαθητής τη δική του αξία και την αξία των άλλων βιώνει τον ισότιμο ρόλο του και την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Γίνεται επίσης αντιληπτό ότι ο καθένας μας έχει τη δική του ικανότητα σε κάποιο επιμέρους τομέα κι ότι εργαζόμενοι με άλλους μπορούμε να αναπτύξουμε ικανότητες στις οποίες υστερούμε. Οι ομαδικές εργασίες τονώνουν το ομαδικό πνεύμα κι ο καθένας αναλαμβάνει υπεύθυνα το ρόλο που του ταιριάζει.
Έχει αποδειχθεί ότι μαθαίνουμε ό,τι πραγματικά μας ενδιαφέρει κι ότι για να μάθει κανείς κάτι εκτός των ενδιαφερόντων του πρέπει ο καθηγητής να μεταχειριστεί τη λεγόμενη «οχηματική» μέθοδο. Να χρησιμοποιήσει δηλαδή ως όχημα κάτι που έχει ενδιαφέρον για το μαθητή, στο οποίο θα επιβιβάσει το μη ελκυστικό μήνυμα προκαλώντας την ανώδυνη παροχέτευση της προσοχής προς το όχημα κι όχι προς αυτό που μεταφέρει. Υπάρχουν μαθητές οι οποίοι μέσω της εφαρμογής της θεωρίας της πολλαπλής νοημοσύνης μαθαίνουν πράγματα που δεν επιθυμούσαν πριν.
Η τακτική αυτή χρησιμοποιήθηκε σ’ ένα σχολείο στις Η.Π.Α. για τη βελτίωση της γραφής των μαθητών. Το θέμα αφορούσε τα τροπικά δάση κι έπρεπε να γίνει χρήση περιγραφικών λέξεων και καλολογικών στοιχείων. Παρουσιάστηκε αρχικά ένας λεξιλογικός κατάλογος τροφοδοτώντας τους οπτικούς μαθητές, οι οποίοι συνεισέφεραν στη συλλογή λέξεων για την περιγραφή του δάσους. Κατόπιν οι μουσικοί μαθητές παρήγαγαν ήχους του δάσους. Όλα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθεί μια ιστοσελίδα. Τα περιγραφικά αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά κι αυτό αποδόθηκε στο γεγονός ότι επιστρατεύτηκαν πολλές μαθησιακές μέθοδοι και στο ότι υπήρχε η κατάλληλη τεχνολογική υποδομή. Οι μαθητές νιώθουν περήφανοι όχι μόνο για την προβολή της εργασίας τους στο Ίντερνετ αλλά και γιατί πολλοί δάσκαλοι μιμήθηκαν τις διδακτικές τους στρατηγικές.
Όταν οι μαθητές δημιουργούν οι ίδιοι το αντικείμενο διδασκαλίας και συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της ανάπτυξής του, είναι φυσικό να μαθαίνουν πολύ πιο αποτελεσματικά. Μόνο που πρέπει να γνωρίσουν πολύ καλά το αντικείμενο διδασκαλίας πριν δημιουργήσουν κάτι που θα βοηθά τους άλλους στην εκμάθησή του.
Εμείς ως εκπαιδευτικοί οφείλουμε να δαπανούμε λιγότερο χρόνο για να κατατάσσουμε βαθμολογικά και βαθμοθηρικά τα παιδιά και περισσότερο για να τα βοηθάμε να εντοπίσουν τις φυσικές τάσεις και τα χαρίσματά τους και αυτά να καλλιεργούμε. Άλλωστε από τους βασικούς στόχους ενός εκπαιδευτικού είναι να καθοδηγεί τα παιδιά πώς να μαθαίνουν και τα παιδιά θα βρουν αυτό που τα ενδιαφέρει μόνα τους. Υπάρχουν εκατοντάδες τρόποι επιτυχίας, σημειώνει ο Gardner, και πολλές, πάρα πολλές διαφορετικές ικανότητες που θα μας βοηθήσουν να φθάσουμε σ’ αυτήν.
2.4 ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ
Οι Νέες Τεχνολογίες προσφέρουν τη δυνατότητα να εφαρμοστεί στην πράξη η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης. Η νοημοσύνη και η μάθηση είναι πολυδιάστατες. Η έρευνα της δομής του εγκεφάλου έχει καταδείξει ότι η μάθηση και γενικότερα η μνήμη είναι μια διαρκής και πολύτροπη συνεργασία νευρώνων κι όχι απλά η δημιουργία τρόπων απομνημόνευσης. Η κατανόηση, λοιπόν, της λειτουργίας του εγκεφάλου οδηγεί στη χρήση νέων μαθησιακών μεθόδων. Όταν ένας δάσκαλος χρησιμοποιεί πολλές διδακτικές μεθόδους θα έχει και περισσότερο αποδοτικούς μαθητές, αφού η εποικοδομητική μάθηση καθιστά τη διδακτική διαδικασία ευχάριστη κι όχι αναγκαστική. Αντικειμενικός σκοπός είναι η δρομολόγηση της μάθησης, δηλαδή η κατάσταση εκείνη κατά την οποία ο μαθητής μαθαίνει οικειοθελώς και χωρίς να του αποσπάται η προσοχή από τίποτα .
Η τεχνολογία υποστηρίζει τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης με τη λεγόμενη «τριπλή κωδικοποίηση». Οι κατασκευαστές των προγραμμάτων αξιοποιούν τρία είδη νοημοσύνης για τη μετάδοση των πληροφοριών, αφού έχει αποδειχτεί ότι έτσι οι μαθητές μαθαίνουν ευκολότερα. Οξύνουν, λοιπόν, τη λογική νοημοσύνη με τη μετάδοση των πληροφοριών, τη χωρικοοπτική με τα χρώματα και τις εικόνες που χρησιμοποιούν και τη λεκτική με τους όρους που επιστρατεύουν.
Τα τεχνολογικά μέσα επίσης βοηθούν στην καλλιτεχνική έκφραση και δίνουν διέξοδο σε μαθητές που ασφυκτιούν στα στενά πλαίσια των παραδοσιακών τρόπων προφορικής και γραπτής επικοινωνίας. Η διδασκαλία μέσω υπολογιστών μπορεί να εξατομικεύσει τη μάθηση και να παρέχει άμεση διδακτική τροφοδότηση στους μαθητές. Οι υπολογιστές προσφέρουν στους μαθητές ένα σύνολο ερεθισμάτων που καθιστούν τη μάθηση μέσω αυτών συναρπαστική. Ενισχύουν και αξιοποιούν τις ιδιαίτερες ικανότητες του καθενός στο μέγιστο βαθμό, πράγμα που δε μπορεί να επιτευχθεί μόνο με το χαρτί και το μολύβι. Ο μαθητής μπορεί μέσω του υπολογιστή να διερευνήσει την προέλευση των λέξεων, να μάθει ξένες γλώσσες, να συνεισφέρει μέσ’ απ’ την ιστοσελίδα στη δημιουργία πεζού και ποιητικού λόγου, να διοχετεύσει τις ιδέες του και να βρει άτομα με τα ίδια ενδιαφέροντα.
Μέσω κατάλληλων επεξεργαστών και περιφερειακών συσκευών (απτικών και φωνητικών) μπορούν να επωφεληθούν οι κιναισθητικοί αλλά και οι μαθητές που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναπηρίας. Οθόνες με αισθητήρια αφής, προγράμματα φωνητικής αναγνώρισης και ερμηνευτές γραφικού χαρακτήρα μπορούν να διευκολύνουν και τους πιο δύσκολους μαθητές που αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν το πληκτρολόγιο.
Παραθέτουμε ενδεικτικά παρακάτω προγράμματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση καθεμιάς απ’ τις νοητικές ικανότητες. Έτσι, η λεκτική νοημοσύνη οξύνεται με προγράμματα, όπως: επεξεργασίας κειμένου, δημιουργίας ιστοσελίδων, e-mail, παρουσίασης εργασιών κ.λ.π. Για τη λογικομαθηματική ικανότητα υπάρχουν προγράμματα οικονομικής διαχείρισης, βάσεων δεδομένων, κριτικής σκέψης και επίλυσης προβλημάτων. Στη χωρικοοπτική νοημοσύνη προσιδιάζουν προγράμματα κινούμενων γραφικών και τρισδιάστατης απεικόνισης. Για την κιναισθητική αντίληψη έχουν δημιουργηθεί εξομοιωτές, λογισμικά εικονικής πραγματικότητας καθώς και απτικά εργαλεία. Προγράμματα αναγνώρισης τόνων, βελτιωτές μελωδίας και ψηφιακές συνδέσεις μουσικών οργάνων μπορούν, τέλος, να υποστηρίξουν τις πιο εξειδικευμένες μουσικές απαιτήσεις.
Ο αποδοτικότερος τρόπος υπολογιστικής μάθησης επιτυγχάνεται μέσω επαναληπτικών ασκήσεων και εγκυκλοπαιδικών συλλογών. Υλικά παρουσίασης, όπως το Power Point, μετατρέπουν την εικόνα σε μαθησιακή ύλη οξύνοντας λειτουργίες και των δύο ημισφαιρίων κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης. Αυτές οι παρουσιάσεις μπορούν ν’ αποτελέσουν μαθήματα για κάποιους ιδιόρρυθμους μαθητές, ν’ αποτελέσουν έναυσμα για συζήτηση μέσα στην τάξη και να γίνουν διαθέσιμα μέσα απ’ το παγκόσμιο δίκτυο. Οι βάσεις δεδομένων επιτρέπουν στους μαθητές την αυτενέργεια και τον αυτοπειραματισμό. Η προγραμματισμένη διδασκαλία επιτρέπει σε μαθητές που δεν παίρνουν πρωτοβουλίες να χειρίζονται επιτυχώς το μαθησιακό υλικό με τη βοήθεια π.χ. του Director. Προγράμματα όπως το Word και το Textra Connect επιτρέπουν την ανταλλαγή γραπτών και την ανάθεση εργασιών απ’ το διδάσκοντα. Κάποια άλλα σετ προγραμμάτων, όπως αυτά της κατασκευής περιπετειωδών παιχνιδιών, μπορούν ν’ αναδιοργανωθούν σε στάδια διδασκαλίας. Η μάθηση πλέον μπορεί να γίνει ποιοτικότερη και περισσότερο ελκυστική στους μαθητές. Μέσω του διαδικτύου επίσης οι μαθητές μπορούν να επικοινωνούν με εκπαιδευτικούς για να πληροφορηθούν και να ζητήσουν υποστήριξη, να επιτελούν ομαδικές εργασίες καθώς και να διοχετεύουν στο WEB διερευνητικές, υπηρεσιακές και γνωμικές πληροφορίες. Η ηλεκτρονική αλληλογραφία μπορεί να μεταφέρει την επικοινωνία και εκτός της τάξης.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι:
1. Οι Νέες Τεχνολογίες συμβάλλουν στην ενοποίηση των πολλαπλών αντιλήψεων και στο σχεδιασμό ολοκληρωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Εισάγουν νέα μαθησιακά δεδομένα, οπότε οι παραδοσιακές αξιολογήσεις και βαθμολογίες θα είναι ανεπαρκείς να καταδείξουν το σύνολο των ικανοτήτων των μαθητών. Με τη συνδυαστική εφαρμογή της τεχνολογίας και της θεωρίας πολλαπλής νοημοσύνης φαίνεται επιτεύξιμη η ολόπλευρη και αξιόπιστη αξιολόγηση των μαθητών.
2. Δεν υπάρχει μαθησιακός τρόπος που να μην καλύπτεται από τις Νέες Τεχνολογίες.
3. Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται πλέον από τις διαλέξεις των διδασκόντων στις εκπαιδευτικές πηγές του Ίντερνετ κι από τον παθητικό στον ενεργητικό μαθητή προωθώντας έτσι την αυτενέργεια και πυροδοτώντας την ενδοπροσωπική νοημοσύνη.
4. Ανοίγονται νέοι δρόμοι δημιουργικής και καλλιτεχνικής μάθησης και γίνεται δυνατή μια στροφή προς ένα πλήρες ψηφιακό αναλυτικό πρόγραμμα.
5. Οι δυνατότητες που δίνονται πλέον στην εκπαίδευση είναι τεράστιες. Το δύσκολο θα είναι να πείσει κανείς τόσο το ευρύ κοινό όσο και τους εκπαιδευτικούς φορείς - που έχουν την τάση να χρησιμοποιούν τις παλιές μεθόδους διδασκαλίας - να αποδεχτούν όλες αυτές τις καινοτομίες.
6. Οι καινοτομίες αυτές επιτρέπουν τη χρήση μεθόδων που υπαγορεύονται από την πανεπιστημιακή έρευνα, που αποσκοπούν στην κάλυψη όλων των μαθησιακών προτιμήσεων των μαθητών και απευθύνονται όχι μόνο σε μαθητές αλλά και σε εξωσχολικά άτομα ή φορείς.
7. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι : α) να εκμεταλλευτούν και να εφαρμόσουν οι εκπαιδευτικοί τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης και β) να παρωθήσουν οι γονείς τα παιδιά τους να ασχοληθούν με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Με βάση αυτή τη θεωρία τίθεται το ζήτημα του διανοητικού προικισμού των φυλών, εάν δηλαδή οι ανθρώπινες φυλές έχουν διαφορετικά πνευματικά χαρίσματα, καθώς επίσης και το ζήτημα της αντιμετώπισης των δίγλωσσων μαθητών.
Όσον αφορά το πρώτο, είναι αισθητό ότι οι μαθητές παρουσιάζουν ουσιαστικές μαθησιακές διαφορές μεταξύ τους αλλά αυτό δεν συνδέεται κατά κανένα τρόπο με τη φυλετική τους ταυτότητα. Η εκπαίδευση όμως στην τάξη δεν πρέπει να βασίζεται τόσο στην αξιολόγηση της νοημοσύνης των μαθητών όσο στις διαπολιτισμικές διαφορές τους. Και ενώ η κοινωνία μπορεί να δίνει σημασία στη διαπροσωπική – «κοινωνική» κουλτούρα, το σχολείο αναπτύσσει άλλες ικανότητες δημιουργώντας μια απόσταση απ’ τις προσδοκίες που έχει η κοινωνία απ’ αυτό και η οποία απόσταση πρέπει να μειωθεί. Πρέπει να γίνουν σεβαστές οι ξεχωριστές ικανότητες των μαθητών όσο και οι διαπολιτισμικές διαφορές τους.
Όσον αφορά τους δίγλωσσους μαθητές, αυτοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη μάθηση λόγω μη επαρκούς γνώσης της δεύτερης γλώσσας. Δυστυχώς, το σχολείο δεν αναγνωρίζει τις δυνατότητες ενός μαθητή που δεν γνωρίζει τη γλώσσα της χώρας υποδοχής και πολλές φορές υποτιμά τα χαρίσματα που διαθέτουν οι δίγλωσσοι μαθητές. Το σχολείο όμως πρέπει να είναι φορέας ανάδειξης και αξιοποίησης των ιδιαίτερων τάσεων και εθνοπολιτισμικών στοιχείων των μαθητών. Όλοι οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν αλλά με διαφορετικούς τρόπους και επιστρατεύοντας τις διαφορετικού τύπου νοημοσύνες τους. Αυτό δεν σημαίνει ότι το σχολείο πρέπει να χαμηλώσει το μορφωτικό του πήχυ αλλά ότι πρέπει να οργανώσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που να εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες όλων των μαθητών ανεξάρτητα από την εθνοπολιτισμική τους προέλευση παρέχοντάς τους δυνατές προκλήσεις και κριτήρια αντιληπτά απ’ όλους.
Η εφαρμογή της θεωρίας του Gardner έχει αλλάξει πολλά δεδομένα Η θεωρία του αμφισβητεί ότι μπορεί η νοημοσύνη να μετρηθεί με τεστ IQ -καθώς η μάθηση είναι πολυδιάστατη και συμπεριλαμβάνει πολλούς τομείς- και θεωρεί άστοχη τη σύγκριση μεταξύ ανθρώπων. Μέχρι σήμερα, τα τεστ νοημοσύνης απαιτούσαν απ’ το μαθητή να βρει την απάντηση μέσα από δεδομένα και συμφραζόμενα χωρίς να διερευνήσουν την εξειδίκευση του μαθητή. Η αξιολόγηση επίσης δεν προκύπτει απ’ τον αριθμό των σωστών απαντήσεων αλλά απ’ τις συνολικές επιδόσεις των άλλων στα ίδια θέματα. Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεωρία ούτε ο δάσκαλος ούτε ο μαθητής μπορούν πλέον να είναι αντικειμενικοί αξιολογητές δεδομένου ότι οι ερωτήσεις πρέπει να είναι απρόβλεπτες και να διαμορφώνονται από πολλούς. Τα τεστ επίσης πρέπει να αξιολογούν τη γρήγορη λύση προβλημάτων με λίγα δεδομένα και να μετρούν λεπτομερειακά τις πνευματικές δυνατότητες των μαθητών προετοιμάζοντάς τους συγχρόνως ν’ αντιμετωπίζουν δυσεπίλυτες εργασιακές καταστάσεις
Ο εγκέφαλος μπορεί να συνδυάζει τις νοητικές εκφάνσεις προκειμένου να επιτύχει συγκεκριμένη δραστηριότητα. Για παράδειγμα, ένας βιολίστας αξιοποιεί τρία είδη νοημοσύνης: τη διαπροσωπική (για να βρίσκεται σε συμφωνία με τους άλλους μουσικούς), τη μουσική (για ν’ αποδίδει την έκφραση του κομματιού) και την κιναισθητική για να παίζει σωστά το κομμάτι).
Σε κάθε είδος νοημοσύνης αντιστοιχεί ένας ξεχωριστός τρόπος λειτουργικότητας κι ένα χαρακτηριστικό είδος μάθησης. Γενικότερα, ο καθένας έχει δικό του συναισθηματικό, περιβαλλοντικό και βιολογικό τρόπο να προσεγγίζει τη μάθηση. Στους συναισθηματικούς τρόπους συμπεριλαμβάνονται τα κίνητρα, η επιμονή, η υπευθυνότητα, η εμμονή κ.ά.
Στους περιβαλλοντικούς παράγοντες υπάγονται το θερμό ή ψυχρό περιβάλλον, στο οποίο προτιμά κανείς να διαβάζει, ο τόπος (κρεβάτι, γραφείο, πάτωμα), η στάση (ύπτια, πρηνηδόν, οκλαδόν κ.λπ.), η παρουσία ή απουσία άλλων, η συνοδεία μουσικής ή φαγητού κ.λ.π. Η θεωρία των πολλαπλών ικανοτήτων εκλαμβάνει το περιβάλλον ως εξίσου σημαντικό παράγοντα με την προσωπική παράμετρο. Το περιβάλλον καταδεικνύει τις εργασιακές επιδόσεις ενώ ο προσωπικός παράγοντας απεικονίζει τη θεώρηση των προβλημάτων με βάση την αντίληψη και την προσωπικότητα του καθενός.
Ως βιολογικό παράγοντα πρέπει να θεωρήσουμε το εγκεφαλικό ημισφαίριο που δραστηριοποιείται προς επίτευξη της συγκεκριμένης νοητικής διεργασίας. Ο McCarthy (1980) μετά από έρευνα τους υπογράμμισε τη διαφορετικότητα των λειτουργιών των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου, αφού λειτουργίες, όπως η ομιλία, εδράζονται αποκλειστικά στο αριστερό ημισφαίριο και άλλες, όπως η αντίληψη του χώρου, στο δεξιό. Διαφέρουν ακόμα και στον τρόπο επεξεργασίας, καθώς η γραμμική σκέψη προέρχεται απ’ το δεξί ενώ η συνθετική απ’ το αριστερό. Σύμφωνα άλλωστε με τον Sperry, το αριστερό ημισφαίριο περιλαμβάνει τη λογικομαθηματική σκέψη ενώ το δεξί τη μουσική και συναισθηματική. Το γεγονός αυτό πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη σε κάθε διδακτικό σχεδιασμό, έτσι ώστε να γίνεται αξιοποίηση των δυνατοτήτων και των δύο ημισφαιρίων.
Πρέπει επίσης να συγκαταλέξουμε στους βιολογικούς παράγοντες τις αισθήσεις που επιστρατεύονται για την επίτευξη της μάθησης: την ακοή, την όραση και την αφή. Υπάρχουν λοιπόν αντίστοιχα τρία στυλ διαβάσματος και τριών ειδών μαθητές: οι ακουστικοί, οι οπτικοί και οι κιναισθητικοί.
Οι ακουστικοί μαθητές έχουν την τάση να μαθαίνουν κάτι μόνο αν το ακούσουν δυνατά. Οι μαθητές αυτοί μελετούν διαβάζοντας δυνατά, χρησιμοποιούν μουσικούς ρυθμούς για ν’ απομνημονεύσουν και προτιμούν να μαγνητοφωνούν και ν’ ακούν κατόπιν τις διαλέξεις παρά να κρατούν και να διαβάζουν σημειώσεις.
Οι οπτικοί μαθητές, αντίθετα, προτιμούν τα οπτικά μέσα και χρησιμοποιούν στη μελέτη τους χάρτες και διαγράμματα. Κάνουν υπογραμμίσεις με πολλά χρώματα, κάθονται στις πρώτες θέσεις για να έχουν καλύτερη οπτική εικόνα, και μελετούν απομονωμένοι, μακριά από λεκτικές ενοχλήσεις, Προτιμούν τα εικονογραφημένα βιβλία, κρατάνε σημειώσεις στην τάξη και γενικά οπτικοποιούν τις πληροφορίες προκειμένου να τις απομνημονεύσουν. Μαθαίνουν ορθογραφία με το να γράφουν τις λέξεις και θυμούνται ονόματα που βλέπουν γραμμένα. Κατά τον ίδιο τρόπο, σημειώνουν στο χαρτί τα καθήκοντα και τις εργασίες που έχουν να κάνουν, για να μην τα ξεχνάνε.
Οι κιναισθητικοί επιθυμούν να βρίσκονται διαρκώς σε κίνηση και είναι οι πιο δύσκολοι μαθητές, καθώς είναι εξαιρετικά επίπονο γι’ αυτούς να κάθονται αδρανείς στο θρανίο και να παρακολουθούν το διδάσκοντα. Τους αρέσει να δουλεύουν σε όρθια στάση, μασάνε τσίχλα ή κινούνται όταν μελετάνε και κάνουν συχνά διαλείμματα στη μελέτη τους.
Εννοείται βέβαια ότι ο προσωπικός τρόπος μάθησης του καθενός μαθητή αποτελεί συνδυασμό των παραπάνω τύπων. Έτσι, το μαθησιακό στυλ ενός τυπικού μαθητή είναι 34% ακουστικό, 36% κιναισθητικό και 30% οπτικό.
Η διδασκαλία πρέπει να επιστρατεύει κάθε φορά και τα ανάλογα διδακτικά μέσα. Ειδικά τα οπτικά μέσα της σύγχρονης τεχνολογίας βοηθούν τουλάχιστον το 30% των μαθητών να προσλαμβάνουν ευκολότερα τη διδακτική ύλη, καθώς το μυαλό έχει μια άμεση ανταπόκριση σε εικόνες και σύμβολα και το 90% των αισθητικών απολήξεων προέρχεται από εικονικές παραστάσεις.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης – γνωστή και ως ΑΜΙ- προβάλλει έναν πολύπλευρο μαθητοκεντρικό τρόπο διδασκαλίας μέσα από στρατηγικές που μπορούν να χαρακτηριστούν εποικοδομητικές. Τέτοιες στρατηγικές προσκαλούν τους μαθητές να δημιουργήσουν τις δικές τους έννοιες μέσα απ’ την επίλυση προβλημάτων και την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους πέρα απ’ τη λεκτική – λογικομαθηματική νοοτροπία. Έτσι δίνεται η ευκαιρία σε κάποιους μαθητές να γνωρίσουν τις δυνατότητές τους, πράγμα που αποτελεί πρόκληση γι’ αυτούς και τους δίνει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Αναγνωρίζοντας ο μαθητής τη δική του αξία και την αξία των άλλων βιώνει τον ισότιμο ρόλο του και την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Γίνεται επίσης αντιληπτό ότι ο καθένας μας έχει τη δική του ικανότητα σε κάποιο επιμέρους τομέα κι ότι εργαζόμενοι με άλλους μπορούμε να αναπτύξουμε ικανότητες στις οποίες υστερούμε. Οι ομαδικές εργασίες τονώνουν το ομαδικό πνεύμα κι ο καθένας αναλαμβάνει υπεύθυνα το ρόλο που του ταιριάζει.
Έχει αποδειχθεί ότι μαθαίνουμε ό,τι πραγματικά μας ενδιαφέρει κι ότι για να μάθει κανείς κάτι εκτός των ενδιαφερόντων του πρέπει ο καθηγητής να μεταχειριστεί τη λεγόμενη «οχηματική» μέθοδο. Να χρησιμοποιήσει δηλαδή ως όχημα κάτι που έχει ενδιαφέρον για το μαθητή, στο οποίο θα επιβιβάσει το μη ελκυστικό μήνυμα προκαλώντας την ανώδυνη παροχέτευση της προσοχής προς το όχημα κι όχι προς αυτό που μεταφέρει. Υπάρχουν μαθητές οι οποίοι μέσω της εφαρμογής της θεωρίας της πολλαπλής νοημοσύνης μαθαίνουν πράγματα που δεν επιθυμούσαν πριν.
Η τακτική αυτή χρησιμοποιήθηκε σ’ ένα σχολείο στις Η.Π.Α. για τη βελτίωση της γραφής των μαθητών. Το θέμα αφορούσε τα τροπικά δάση κι έπρεπε να γίνει χρήση περιγραφικών λέξεων και καλολογικών στοιχείων. Παρουσιάστηκε αρχικά ένας λεξιλογικός κατάλογος τροφοδοτώντας τους οπτικούς μαθητές, οι οποίοι συνεισέφεραν στη συλλογή λέξεων για την περιγραφή του δάσους. Κατόπιν οι μουσικοί μαθητές παρήγαγαν ήχους του δάσους. Όλα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργηθεί μια ιστοσελίδα. Τα περιγραφικά αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά κι αυτό αποδόθηκε στο γεγονός ότι επιστρατεύτηκαν πολλές μαθησιακές μέθοδοι και στο ότι υπήρχε η κατάλληλη τεχνολογική υποδομή. Οι μαθητές νιώθουν περήφανοι όχι μόνο για την προβολή της εργασίας τους στο Ίντερνετ αλλά και γιατί πολλοί δάσκαλοι μιμήθηκαν τις διδακτικές τους στρατηγικές.
Όταν οι μαθητές δημιουργούν οι ίδιοι το αντικείμενο διδασκαλίας και συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της ανάπτυξής του, είναι φυσικό να μαθαίνουν πολύ πιο αποτελεσματικά. Μόνο που πρέπει να γνωρίσουν πολύ καλά το αντικείμενο διδασκαλίας πριν δημιουργήσουν κάτι που θα βοηθά τους άλλους στην εκμάθησή του.
Εμείς ως εκπαιδευτικοί οφείλουμε να δαπανούμε λιγότερο χρόνο για να κατατάσσουμε βαθμολογικά και βαθμοθηρικά τα παιδιά και περισσότερο για να τα βοηθάμε να εντοπίσουν τις φυσικές τάσεις και τα χαρίσματά τους και αυτά να καλλιεργούμε. Άλλωστε από τους βασικούς στόχους ενός εκπαιδευτικού είναι να καθοδηγεί τα παιδιά πώς να μαθαίνουν και τα παιδιά θα βρουν αυτό που τα ενδιαφέρει μόνα τους. Υπάρχουν εκατοντάδες τρόποι επιτυχίας, σημειώνει ο Gardner, και πολλές, πάρα πολλές διαφορετικές ικανότητες που θα μας βοηθήσουν να φθάσουμε σ’ αυτήν.
2.4 ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ
Οι Νέες Τεχνολογίες προσφέρουν τη δυνατότητα να εφαρμοστεί στην πράξη η θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης. Η νοημοσύνη και η μάθηση είναι πολυδιάστατες. Η έρευνα της δομής του εγκεφάλου έχει καταδείξει ότι η μάθηση και γενικότερα η μνήμη είναι μια διαρκής και πολύτροπη συνεργασία νευρώνων κι όχι απλά η δημιουργία τρόπων απομνημόνευσης. Η κατανόηση, λοιπόν, της λειτουργίας του εγκεφάλου οδηγεί στη χρήση νέων μαθησιακών μεθόδων. Όταν ένας δάσκαλος χρησιμοποιεί πολλές διδακτικές μεθόδους θα έχει και περισσότερο αποδοτικούς μαθητές, αφού η εποικοδομητική μάθηση καθιστά τη διδακτική διαδικασία ευχάριστη κι όχι αναγκαστική. Αντικειμενικός σκοπός είναι η δρομολόγηση της μάθησης, δηλαδή η κατάσταση εκείνη κατά την οποία ο μαθητής μαθαίνει οικειοθελώς και χωρίς να του αποσπάται η προσοχή από τίποτα .
Η τεχνολογία υποστηρίζει τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης με τη λεγόμενη «τριπλή κωδικοποίηση». Οι κατασκευαστές των προγραμμάτων αξιοποιούν τρία είδη νοημοσύνης για τη μετάδοση των πληροφοριών, αφού έχει αποδειχτεί ότι έτσι οι μαθητές μαθαίνουν ευκολότερα. Οξύνουν, λοιπόν, τη λογική νοημοσύνη με τη μετάδοση των πληροφοριών, τη χωρικοοπτική με τα χρώματα και τις εικόνες που χρησιμοποιούν και τη λεκτική με τους όρους που επιστρατεύουν.
Τα τεχνολογικά μέσα επίσης βοηθούν στην καλλιτεχνική έκφραση και δίνουν διέξοδο σε μαθητές που ασφυκτιούν στα στενά πλαίσια των παραδοσιακών τρόπων προφορικής και γραπτής επικοινωνίας. Η διδασκαλία μέσω υπολογιστών μπορεί να εξατομικεύσει τη μάθηση και να παρέχει άμεση διδακτική τροφοδότηση στους μαθητές. Οι υπολογιστές προσφέρουν στους μαθητές ένα σύνολο ερεθισμάτων που καθιστούν τη μάθηση μέσω αυτών συναρπαστική. Ενισχύουν και αξιοποιούν τις ιδιαίτερες ικανότητες του καθενός στο μέγιστο βαθμό, πράγμα που δε μπορεί να επιτευχθεί μόνο με το χαρτί και το μολύβι. Ο μαθητής μπορεί μέσω του υπολογιστή να διερευνήσει την προέλευση των λέξεων, να μάθει ξένες γλώσσες, να συνεισφέρει μέσ’ απ’ την ιστοσελίδα στη δημιουργία πεζού και ποιητικού λόγου, να διοχετεύσει τις ιδέες του και να βρει άτομα με τα ίδια ενδιαφέροντα.
Μέσω κατάλληλων επεξεργαστών και περιφερειακών συσκευών (απτικών και φωνητικών) μπορούν να επωφεληθούν οι κιναισθητικοί αλλά και οι μαθητές που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναπηρίας. Οθόνες με αισθητήρια αφής, προγράμματα φωνητικής αναγνώρισης και ερμηνευτές γραφικού χαρακτήρα μπορούν να διευκολύνουν και τους πιο δύσκολους μαθητές που αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν το πληκτρολόγιο.
Παραθέτουμε ενδεικτικά παρακάτω προγράμματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση καθεμιάς απ’ τις νοητικές ικανότητες. Έτσι, η λεκτική νοημοσύνη οξύνεται με προγράμματα, όπως: επεξεργασίας κειμένου, δημιουργίας ιστοσελίδων, e-mail, παρουσίασης εργασιών κ.λ.π. Για τη λογικομαθηματική ικανότητα υπάρχουν προγράμματα οικονομικής διαχείρισης, βάσεων δεδομένων, κριτικής σκέψης και επίλυσης προβλημάτων. Στη χωρικοοπτική νοημοσύνη προσιδιάζουν προγράμματα κινούμενων γραφικών και τρισδιάστατης απεικόνισης. Για την κιναισθητική αντίληψη έχουν δημιουργηθεί εξομοιωτές, λογισμικά εικονικής πραγματικότητας καθώς και απτικά εργαλεία. Προγράμματα αναγνώρισης τόνων, βελτιωτές μελωδίας και ψηφιακές συνδέσεις μουσικών οργάνων μπορούν, τέλος, να υποστηρίξουν τις πιο εξειδικευμένες μουσικές απαιτήσεις.
Ο αποδοτικότερος τρόπος υπολογιστικής μάθησης επιτυγχάνεται μέσω επαναληπτικών ασκήσεων και εγκυκλοπαιδικών συλλογών. Υλικά παρουσίασης, όπως το Power Point, μετατρέπουν την εικόνα σε μαθησιακή ύλη οξύνοντας λειτουργίες και των δύο ημισφαιρίων κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης. Αυτές οι παρουσιάσεις μπορούν ν’ αποτελέσουν μαθήματα για κάποιους ιδιόρρυθμους μαθητές, ν’ αποτελέσουν έναυσμα για συζήτηση μέσα στην τάξη και να γίνουν διαθέσιμα μέσα απ’ το παγκόσμιο δίκτυο. Οι βάσεις δεδομένων επιτρέπουν στους μαθητές την αυτενέργεια και τον αυτοπειραματισμό. Η προγραμματισμένη διδασκαλία επιτρέπει σε μαθητές που δεν παίρνουν πρωτοβουλίες να χειρίζονται επιτυχώς το μαθησιακό υλικό με τη βοήθεια π.χ. του Director. Προγράμματα όπως το Word και το Textra Connect επιτρέπουν την ανταλλαγή γραπτών και την ανάθεση εργασιών απ’ το διδάσκοντα. Κάποια άλλα σετ προγραμμάτων, όπως αυτά της κατασκευής περιπετειωδών παιχνιδιών, μπορούν ν’ αναδιοργανωθούν σε στάδια διδασκαλίας. Η μάθηση πλέον μπορεί να γίνει ποιοτικότερη και περισσότερο ελκυστική στους μαθητές. Μέσω του διαδικτύου επίσης οι μαθητές μπορούν να επικοινωνούν με εκπαιδευτικούς για να πληροφορηθούν και να ζητήσουν υποστήριξη, να επιτελούν ομαδικές εργασίες καθώς και να διοχετεύουν στο WEB διερευνητικές, υπηρεσιακές και γνωμικές πληροφορίες. Η ηλεκτρονική αλληλογραφία μπορεί να μεταφέρει την επικοινωνία και εκτός της τάξης.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι:
1. Οι Νέες Τεχνολογίες συμβάλλουν στην ενοποίηση των πολλαπλών αντιλήψεων και στο σχεδιασμό ολοκληρωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Εισάγουν νέα μαθησιακά δεδομένα, οπότε οι παραδοσιακές αξιολογήσεις και βαθμολογίες θα είναι ανεπαρκείς να καταδείξουν το σύνολο των ικανοτήτων των μαθητών. Με τη συνδυαστική εφαρμογή της τεχνολογίας και της θεωρίας πολλαπλής νοημοσύνης φαίνεται επιτεύξιμη η ολόπλευρη και αξιόπιστη αξιολόγηση των μαθητών.
2. Δεν υπάρχει μαθησιακός τρόπος που να μην καλύπτεται από τις Νέες Τεχνολογίες.
3. Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται πλέον από τις διαλέξεις των διδασκόντων στις εκπαιδευτικές πηγές του Ίντερνετ κι από τον παθητικό στον ενεργητικό μαθητή προωθώντας έτσι την αυτενέργεια και πυροδοτώντας την ενδοπροσωπική νοημοσύνη.
4. Ανοίγονται νέοι δρόμοι δημιουργικής και καλλιτεχνικής μάθησης και γίνεται δυνατή μια στροφή προς ένα πλήρες ψηφιακό αναλυτικό πρόγραμμα.
5. Οι δυνατότητες που δίνονται πλέον στην εκπαίδευση είναι τεράστιες. Το δύσκολο θα είναι να πείσει κανείς τόσο το ευρύ κοινό όσο και τους εκπαιδευτικούς φορείς - που έχουν την τάση να χρησιμοποιούν τις παλιές μεθόδους διδασκαλίας - να αποδεχτούν όλες αυτές τις καινοτομίες.
6. Οι καινοτομίες αυτές επιτρέπουν τη χρήση μεθόδων που υπαγορεύονται από την πανεπιστημιακή έρευνα, που αποσκοπούν στην κάλυψη όλων των μαθησιακών προτιμήσεων των μαθητών και απευθύνονται όχι μόνο σε μαθητές αλλά και σε εξωσχολικά άτομα ή φορείς.
7. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι : α) να εκμεταλλευτούν και να εφαρμόσουν οι εκπαιδευτικοί τη θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης και β) να παρωθήσουν οι γονείς τα παιδιά τους να ασχοληθούν με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Σχόλια