Ποιότητα ζωής και κοινωνική στήριξη
Ευστράτιος Παπάνης
Η ύπαρξη κοινωνικού κεφαλαίου σε μία κοινότητα συνάδει με την ενίσχυση της κοινωνικής στήριξης που παρέχεται στους κατοίκους. Η κοινωνική στήριξη είναι μία πλατιά έννοια και αναφέρεται στην υποστηρικτική δράση που αναπτύσσεται μεταξύ των δικτύων μιας κοινότητας. Υπάρχει ένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ των δομικών και των λειτουργικών χαρακτηριστικών της κοινωνικής στήριξης. Τα δομικά χαρακτηριστικά περιγράφουν απλά την ύπαρξη των κοινωνικών δεσμών, των δικτύων που αναπτύσσονται και της σχέσης μεταξύ των μελών του δικτύου. Αρκετοί ερευνητές (Helgeson, 2003) θεωρούν ότι τα δομικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής στήριξης είναι εύκολα μετρήσιμα, αφού αντικατοπτρίζουν τον αριθμό των σχέσεων που έχει ένας άνθρωπος και τη συχνότητα των επαφών του με τον κοινωνικό περίγυρο. Στα κοινά παραδείγματα δομικών χαρακτηριστικών περιλαμβάνονται ο αριθμός των άτυπων και επίσημων κοινωνικών σχέσεων σε κάθε πλαίσιο, όπως (οικογένεια, σχολείο, εργασία, παρέες, κ.α.), και η συχνότητα προσωπικής αλληλεπίδρασης. Αντίθετα, τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής στήριξης αποτελούνται από τις πηγές κοινωνικής στήριξης που υπάρχουν μέσα στο κοινωνικό δίκτυο που έχουν αναπτύξει, και στις οποίες απευθύνονται, όταν χρειάζονται κοινωνική στήριξη. Η στήριξη μπορεί να είναι συναισθηματική και να περιλαμβάνει την ύπαρξη ενός ακροατή στα προβλήματα της καθημερινότητας, την επιβεβαίωση, τη φροντίδα και την ανθρώπινη κατανόηση. Η πληροφοριακή στήριξη, από την άλλη, αναφέρεται στην παροχή όλων των απαραιτήτων πληροφοριών και της καθοδήγησης που χρειάζεται ένα άτομο, για να φέρει σε πέρας ένα έργο. Τέλος, η υλική στήριξη περιλαμβάνει την παροχή συγκεκριμένης βοήθειας, όπως είναι για παράδειγμα ο δανεισμός χρημάτων, η βοήθεια σε χειρονακτικές ή πνευματικές εργασίες κ.α. Οι τρεις αυτές παράμετροι έχουν χαρακτήρα αμιγώς ποιοτικό, διότι η μέτρησή τους επιτυγχάνεται μέσω των στοιχείων που παρέχουν τα άτομα.
Η συσχέτιση μεταξύ της ποιότητας και της κοινωνικής στήριξης έχει ερευνηθεί από τους Cohen & Wills (1985), οι οποίοι διατύπωσαν την υπόθεση περί παραγόντων άγχους και την υπόθεση της ολικής επίδρασης της κοινωνικής στήριξης. Σύμφωνα με τη δεύτερη, όσο μεγαλύτερη στήριξη παρέχεται στο άτομο από τον κοινωνικό του περίγυρο, τόσο καλύτερη είναι και η ποιότητα ζωής του, ανεξαρτήτως από τα επίπεδα άγχους που έχει. Αντίθετα, το μοντέλο των παραγόντων άγχους υποστηρίζει ότι η κοινωνική στήριξη αποκτά σημασία ανάλογη με την ύπαρξη των αγχογόνων παραγόντων που επηρεάζουν τη ζωή των πολιτών.
Εντούτοις, αξίζει να σημειωθεί ότι η ενίσχυση από τα διάφορα κοινωνικά δίκτυα γίνεται αντιληπτή με διαφορετικό τρόπο από κάθε άτομο, ανάλογα με ορισμένα ατομικά χαρακτηριστικά, όπως είναι το φύλο και η ευκολία προσκόλλησης σε άλλα πρόσωπα (Carpenter & Kirkpatrick, 1996). Συγκεκριμένα, έχουν καταγραφεί σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ αντρών και γυναικών στη στήριξη που λαμβάνουν από το περιβάλλον τους και, συνεκδοχικά, στην ποιότητα της ζωής τους. Αν και οι γυναίκες είναι εκείνες που λαμβάνουν συχνότερα υποστήριξη από το περιβάλλον τους, ταυτόχρονα είναι και αυτές στις οποίες συχνότερα απευθύνονται άλλα άτομα για να βρουν στήριξη. Επιπλέον, οι γυναίκες είναι στην πλειοψηφία τους αυτές οι οποίες συστηματικά αναλαμβάνουν τη φροντίδα τόσο των μικρών παιδιών, όσο και των ατόμων τρίτης ηλικίας ή ασθενών. Η παροχή φροντίδας μερικές φορές υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής των γυναικών, αφού και τα δύο φύλα απευθύνονται συχνότερα σε γυναίκες προκειμένου να βρουν συναισθηματική και υλική στήριξη (Baker, Mc Call, Min, 1994).
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την ποιότητα ζωής των ατόμων, όπως αυτή διαμορφώνεται από το επίπεδο κοινωνικής στήριξης που απολαμβάνει το άτομο, είναι και ο βαθμός προσκόλλησης.. Η προσκόλληση αναφέρεται στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των βρεφών και των φροντιστών τους και η οποία μπορεί να είναι είτε «ασφαλής», είτε προβληματική. Το είδος αυτό της προσκόλλησης γίνεται αντιληπτό στην ενήλικη ζωή των ατόμων και ειδικότερα στις στενές σχέσεις που αναπτύσσουν με άλλους ανθρώπους. Έτσι, ο βαθμός που τα άτομα μπορούν να αντιληφθούν και να εκτιμήσουν τα οφέλη της συντροφικότητας, της αλληλοβοήθειας και της συναισθηματικής στήριξης ποικίλλουν ανάλογα με την ύπαρξη ή όχι αυτού του προσωπικού χαρακτηριστικού. Συγκεκριμένα, τα άτομα με «ασφαλή» προσκόλληση θεωρούν ότι ο /η σύντροφός τους ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους, ενώ, στα άτομα με προβληματική προσκόλληση έχουν δημιουργηθεί συναισθήματα δυσπιστίας προς τους άλλους, φόβος δημιουργίας στενών σχέσεων και τάσεις απομονωτισμού, πιθανότατα επειδή στο παρελθόν τα άτομα αυτά είχαν απορριφθεί από τα άτομα που τα φρόντιζαν.
Ένας άλλος τύπος προβληματικής προσκόλλησης είναι η αγχώδης. Τα άτομα με τέτοιου είδους προσκόλληση χαρακτηρίζονται από μία συνεχή ενασχόληση με τη δημιουργία ιδιαίτερα στενών σχέσεων και από την επιθυμία για συνεχή επαφή, επειδή έμαθαν κατά την παιδική τους ηλικία ότι δεν μπορούν να βασιστούν στους άλλους για την κάλυψη των αναγκών τους. Η στήριξη, επομένως, και ο τρόπος που αυτή γίνεται αντιληπτή από το άτομο επηρεάζεται σημαντικά από τον τύπο προσκόλλησής του. Σε μελέτη των Carpenter & Kirkpatrick, 1996 βρέθηκε ότι στα άτομα με προβληματικό τύπο προσκόλλησης, που κλήθηκαν να περάσουν από μία αγχογόνο για αυτά δοκιμασία καταγράφηκαν περισσότεροι καρδιακοί παλμοί και αυξημένη αρτηριακή πίεση, όταν ο σύντροφός τους ήταν παρών στην δοκιμασία, παρά όταν δεν παρευρισκόταν στο χώρο. Τα αποτελέσματα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η παρουσία ενός ατόμου η οποία – σε άλλες περιπτώσεις- θα συνέβαλε στη στήριξη του ατόμου που βιώνει μια αγχογόνο κατάσταση, σε περιπτώσεις ανασφαλούς προσκόλλησης μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα. Τέλος, είναι έκδηλη η δυσκολία των ατόμων αυτών να αντιληφθούν τη σημασία, αλλά και να ενσωματωθούν σε κοινωνικά δίκτυα στήριξης.
Η ύπαρξη κοινωνικού κεφαλαίου σε μία κοινότητα συνάδει με την ενίσχυση της κοινωνικής στήριξης που παρέχεται στους κατοίκους. Η κοινωνική στήριξη είναι μία πλατιά έννοια και αναφέρεται στην υποστηρικτική δράση που αναπτύσσεται μεταξύ των δικτύων μιας κοινότητας. Υπάρχει ένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ των δομικών και των λειτουργικών χαρακτηριστικών της κοινωνικής στήριξης. Τα δομικά χαρακτηριστικά περιγράφουν απλά την ύπαρξη των κοινωνικών δεσμών, των δικτύων που αναπτύσσονται και της σχέσης μεταξύ των μελών του δικτύου. Αρκετοί ερευνητές (Helgeson, 2003) θεωρούν ότι τα δομικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής στήριξης είναι εύκολα μετρήσιμα, αφού αντικατοπτρίζουν τον αριθμό των σχέσεων που έχει ένας άνθρωπος και τη συχνότητα των επαφών του με τον κοινωνικό περίγυρο. Στα κοινά παραδείγματα δομικών χαρακτηριστικών περιλαμβάνονται ο αριθμός των άτυπων και επίσημων κοινωνικών σχέσεων σε κάθε πλαίσιο, όπως (οικογένεια, σχολείο, εργασία, παρέες, κ.α.), και η συχνότητα προσωπικής αλληλεπίδρασης. Αντίθετα, τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής στήριξης αποτελούνται από τις πηγές κοινωνικής στήριξης που υπάρχουν μέσα στο κοινωνικό δίκτυο που έχουν αναπτύξει, και στις οποίες απευθύνονται, όταν χρειάζονται κοινωνική στήριξη. Η στήριξη μπορεί να είναι συναισθηματική και να περιλαμβάνει την ύπαρξη ενός ακροατή στα προβλήματα της καθημερινότητας, την επιβεβαίωση, τη φροντίδα και την ανθρώπινη κατανόηση. Η πληροφοριακή στήριξη, από την άλλη, αναφέρεται στην παροχή όλων των απαραιτήτων πληροφοριών και της καθοδήγησης που χρειάζεται ένα άτομο, για να φέρει σε πέρας ένα έργο. Τέλος, η υλική στήριξη περιλαμβάνει την παροχή συγκεκριμένης βοήθειας, όπως είναι για παράδειγμα ο δανεισμός χρημάτων, η βοήθεια σε χειρονακτικές ή πνευματικές εργασίες κ.α. Οι τρεις αυτές παράμετροι έχουν χαρακτήρα αμιγώς ποιοτικό, διότι η μέτρησή τους επιτυγχάνεται μέσω των στοιχείων που παρέχουν τα άτομα.
Η συσχέτιση μεταξύ της ποιότητας και της κοινωνικής στήριξης έχει ερευνηθεί από τους Cohen & Wills (1985), οι οποίοι διατύπωσαν την υπόθεση περί παραγόντων άγχους και την υπόθεση της ολικής επίδρασης της κοινωνικής στήριξης. Σύμφωνα με τη δεύτερη, όσο μεγαλύτερη στήριξη παρέχεται στο άτομο από τον κοινωνικό του περίγυρο, τόσο καλύτερη είναι και η ποιότητα ζωής του, ανεξαρτήτως από τα επίπεδα άγχους που έχει. Αντίθετα, το μοντέλο των παραγόντων άγχους υποστηρίζει ότι η κοινωνική στήριξη αποκτά σημασία ανάλογη με την ύπαρξη των αγχογόνων παραγόντων που επηρεάζουν τη ζωή των πολιτών.
Εντούτοις, αξίζει να σημειωθεί ότι η ενίσχυση από τα διάφορα κοινωνικά δίκτυα γίνεται αντιληπτή με διαφορετικό τρόπο από κάθε άτομο, ανάλογα με ορισμένα ατομικά χαρακτηριστικά, όπως είναι το φύλο και η ευκολία προσκόλλησης σε άλλα πρόσωπα (Carpenter & Kirkpatrick, 1996). Συγκεκριμένα, έχουν καταγραφεί σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ αντρών και γυναικών στη στήριξη που λαμβάνουν από το περιβάλλον τους και, συνεκδοχικά, στην ποιότητα της ζωής τους. Αν και οι γυναίκες είναι εκείνες που λαμβάνουν συχνότερα υποστήριξη από το περιβάλλον τους, ταυτόχρονα είναι και αυτές στις οποίες συχνότερα απευθύνονται άλλα άτομα για να βρουν στήριξη. Επιπλέον, οι γυναίκες είναι στην πλειοψηφία τους αυτές οι οποίες συστηματικά αναλαμβάνουν τη φροντίδα τόσο των μικρών παιδιών, όσο και των ατόμων τρίτης ηλικίας ή ασθενών. Η παροχή φροντίδας μερικές φορές υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής των γυναικών, αφού και τα δύο φύλα απευθύνονται συχνότερα σε γυναίκες προκειμένου να βρουν συναισθηματική και υλική στήριξη (Baker, Mc Call, Min, 1994).
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την ποιότητα ζωής των ατόμων, όπως αυτή διαμορφώνεται από το επίπεδο κοινωνικής στήριξης που απολαμβάνει το άτομο, είναι και ο βαθμός προσκόλλησης.. Η προσκόλληση αναφέρεται στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των βρεφών και των φροντιστών τους και η οποία μπορεί να είναι είτε «ασφαλής», είτε προβληματική. Το είδος αυτό της προσκόλλησης γίνεται αντιληπτό στην ενήλικη ζωή των ατόμων και ειδικότερα στις στενές σχέσεις που αναπτύσσουν με άλλους ανθρώπους. Έτσι, ο βαθμός που τα άτομα μπορούν να αντιληφθούν και να εκτιμήσουν τα οφέλη της συντροφικότητας, της αλληλοβοήθειας και της συναισθηματικής στήριξης ποικίλλουν ανάλογα με την ύπαρξη ή όχι αυτού του προσωπικού χαρακτηριστικού. Συγκεκριμένα, τα άτομα με «ασφαλή» προσκόλληση θεωρούν ότι ο /η σύντροφός τους ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους, ενώ, στα άτομα με προβληματική προσκόλληση έχουν δημιουργηθεί συναισθήματα δυσπιστίας προς τους άλλους, φόβος δημιουργίας στενών σχέσεων και τάσεις απομονωτισμού, πιθανότατα επειδή στο παρελθόν τα άτομα αυτά είχαν απορριφθεί από τα άτομα που τα φρόντιζαν.
Ένας άλλος τύπος προβληματικής προσκόλλησης είναι η αγχώδης. Τα άτομα με τέτοιου είδους προσκόλληση χαρακτηρίζονται από μία συνεχή ενασχόληση με τη δημιουργία ιδιαίτερα στενών σχέσεων και από την επιθυμία για συνεχή επαφή, επειδή έμαθαν κατά την παιδική τους ηλικία ότι δεν μπορούν να βασιστούν στους άλλους για την κάλυψη των αναγκών τους. Η στήριξη, επομένως, και ο τρόπος που αυτή γίνεται αντιληπτή από το άτομο επηρεάζεται σημαντικά από τον τύπο προσκόλλησής του. Σε μελέτη των Carpenter & Kirkpatrick, 1996 βρέθηκε ότι στα άτομα με προβληματικό τύπο προσκόλλησης, που κλήθηκαν να περάσουν από μία αγχογόνο για αυτά δοκιμασία καταγράφηκαν περισσότεροι καρδιακοί παλμοί και αυξημένη αρτηριακή πίεση, όταν ο σύντροφός τους ήταν παρών στην δοκιμασία, παρά όταν δεν παρευρισκόταν στο χώρο. Τα αποτελέσματα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η παρουσία ενός ατόμου η οποία – σε άλλες περιπτώσεις- θα συνέβαλε στη στήριξη του ατόμου που βιώνει μια αγχογόνο κατάσταση, σε περιπτώσεις ανασφαλούς προσκόλλησης μπορεί να έχει αντίθετα αποτελέσματα. Τέλος, είναι έκδηλη η δυσκολία των ατόμων αυτών να αντιληφθούν τη σημασία, αλλά και να ενσωματωθούν σε κοινωνικά δίκτυα στήριξης.
Σχόλια