ΑΓΙΑΣΟΣ

ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ

Η Αγιάσος είναι κωμόπολη της Επαρχίας Μυτιλήνης του Νομού Λέσβου. Είναι έδρα του ομώνυμου Δήμου. Το όνομά της το πήρε, σύμφωνα με τις πλέον αξιόπιστες πηγές, από την επιγραφή που φέρει η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, που από αιώνες φυλάσσεται ευλαβικά στο Ιερό Προσκήνυμά της: «Μήτηρ Θεού η Αγία Σιών». Από την επωνυμία «Αγία Σιών» με παραφθορά προέκυψε το Αγιάσος.
Πριν από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο είχε περί τις επτά χιλιάδες κατοίκους. Κατά την απογραφή του 1951 ο πληθυσμός ήταν 5.692 κάτοικοι, ενώ το 1971 είχε 3.885 κατοίκους. Η μετανάστευση, εσωτερική και εξωτερική, που παρατηρήθηκε κυρίως κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960, υπήρξε η κυριότερη αιτία μείωσης του πληθυσμού. Έτσι, κατά την απογραφή του 1991 οι κάτοικοι εφταναν τους 2.998 και κατά την απογραφή του 2001 ο πληθυσμός της Αγιάσου ανέρχονταν στους 2.587 κατοίκους.
Η Αγιάσος είναι χτισμένη αμφιθεατρικά σε μια κλεισούρα των βορειοανατολικών προπόδων του Λεσβιακού Ολύμπου, του μεγαλύτερου όρους του Νησιού, σε υψόμετρο 440 μέτρων στο χαμηλότερο μέρος της, στην Καρυά, και 530 μέτρων στο υψηλότερο, στη Δεξαμενή. Απέχει από τη Μυτιλήνη περίπου 26 χιλιόμετρα και συνδέεται οδικά με όλα τα μεγάλα κέντρα της Λέσβου.
Οι κορυφογραμμές που υψώνονται γύρω από την Αγιάσο σχηματίζουν ένα φυσικό κρυψώνα και την καθιστούν αόρατη από τους διαπλέοντες τις θάλασσες του Αιγαίου πελάγους. Ίσως αυτός να υπήρξε και ο λόγος, που οι πρώτοι οικιστές της διάλεξαν να κουρνιάσουν σ’ αυτόν τον τόπο, για ν’ αποφεύγουν τις πειρατικές επιδρομές. Όμως οι κορυφογραμμές αυτές την απομονώνουν και περιορίζουν πολύ τον ορίζοντά της. Έτσι οι Αγιασώτες απομονωμένοι δημιούργησαν ένα δικό τους τρόπο ζωής, έναν πολιτισμό που διαφέρει κατά πολύ από αυτόν των κατοίκων άλλων περιοχών του Νησιού.
Οι δρόμοι του χωριού είναι ανηφορικοί και κατηφορικοί, λιθόστρωτοι, στενοί, αλλά γραφικοί, τα ονομαστά καλντερίμια. Τα σπίτια είναι λιθόκτιστα, πυκνοχτισμένα, χωρίς σπουδαίες αυλές, αλλά περιποιημένα, με μπαλκόνια που στολίζουν γλάστρες πολυλούλουδες ή σκεπάζουν βαθύσκιες κληματαριές.
Η Αγιάσος έχει πλούσια βλάστηση, άφθονα νερά και κλίμα θαυμάσιο. Η αγροτική περιφέρειά της είναι αρκετά εκτεταμένη. Εγγίζει τις περιφέρειες Γέρας, Βασιλικών, Πλωμαρίου, Ασωμάτου, Σκούντας, Ιππείου, Κεραμειών, Λάμπου Μύλων. Καλύπτεται από ελιές, καστανιές, πεύκα και οπωροφόρα δέντρα. Ο καστανιώνας, ο λιώνας και ο πευκώνας είναι τα τρία μεγάλα δάση της Αγιάσου με τα διαφορετικά χρώματα των φυλλωμάτων τους. Ακόμη, στην αγροτική περιφέρειά της θα βρεις μηλιές, απιδιές, κερασιές, βυσσινιές, ροδακινιές, καρυδιές, κλήματα και άλλα καρποφόρα και οπωροφόρα δέντρα. Είναι η Αγιάσος ελαιοπαραγωγικό και φρουτοπαραγωγικό κέντρο της Λέσβου. Μεγάλη και η παραγωγή των καστάνων.
Όπως αναφέρει ο ιστορικός της Αγιάσου αείμνηστος δάσκαλος Στρατής Π. Κολαξιζέλλης στο έργο του «Θρύλος και Ιστορία της Αγιάσου της Νήσου Λέσβου», η Αγιάσος είναι ένας τόπος σπάνιος εις κλίμα και τοποθεσίαν, τόπος δροσόλουστος, μαγευτικός και εξαιρετικά προνομιούχος. Βρίσκεται στην καρδιά μιας πράσινης θάλασσας και ζει κάτω από τον ίσκιο των δασών της. Είναι ο ομφαλός της ξακουσμένης λεσβιακής βλαστήσεως, ο φυτικός παράδεισος και ο τόπος της επιδείξεως των φυσικών καλλονών του εσωτερικού της Λέσβου, εις τον οποίον οδηγούν με υπερηφάνειαν όλους τους ξένους επίσημους οι Αρχές της Μυτιλήνης. Είναι το φημισμένο θέρετρο της Λέσβου, η αναγνωρισμένη κολυμβήθρα του Σιλωάμ, ο καλύτερος σταθμός για συλλογή τοπίων.
Οι κάτοικοι της Αγιάσου είναι κατά κύριο λόγο αγρότες, εργάτες, τεχνίτες, επαγγελματίες, βιοτέχνες. Είναι εργατικοί, οικονόμοι και λιτοί, χορατατζήδες και φιλόμουσοι, αγαπούν ιδιαίτερα τα γράμματα και τις επιστήμες, τη μουσική, το θέατρο, τον αθλητισμό και τα δημόσια θεάματα. Δούλεψαν σκληρά και μετέτρεψαν με τα ροζιασμένα χέρια τους την άγονη γη, τα ρουμάνια και τα πετρώδη εδάφη, σε λιοκτήματα καρπερά, σε περιβόλια δροσόλουστα, σε αμπέλια και σωθήρια. Παράλληλα όμως γλεντούσαν και διασκέδαζαν, έπαιζαν θέατρο και δημιούργησαν καρναβαλικές και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Οι γυναίκες βοηθούν τους άνδρες στις αγροτικές εργασίες, ιδίως στο λιομάζωμα, αλλά και στις άλλες δραστηριότητές τους. Οι Αγιασώτες έχουν μεγάλες δυνατότητες. Κέρδισαν τους τίτλους οικονόμοι, ξύπνιοι, δραστήριοι, δημιουργικοί με την αξιοσύνη τους. Θαυμάζει κανείς την προκοπή των ανθρώπων αυτών. Το χειμώνα εργάζονται στα λιοκτήματα, το καλοκαίρι ασχολούνται με τους μπαχτσέδες, τα φρούτα, τα λαχανικά και το φθινόπωρο η εργατικότητα τους τραβάει για τον καστανιώνα.
Παράλληλα όμως ανέπτυξαν και τη βιοτεχνία, τις τέχνες, τα επαγγέλματα και το εμπόριο. Ιδιαίτερα η Αγιάσος φημίζεται για τα ξυλόγλυπτα που κατασκευάζονται κυρίως από ξύλο καρυδιάς, ενός δέντρου που αφθονεί στις ορεινές πλαγιές των βουνών της, Εικόνες, κασέλες-σεντούκια, καρέκλες και καναπέδες, γραφεία, τραπέζια, καθρέφτες, κρεβατοκάμαρες, μπουφέδες και σκρίνια με κέφι και μαστόρικα όλα σκαλισμένα με σχέδια παραδοσιακά, (Κυπαρίσσια, δικέφαλους αετούς, γλάστρες, λουλούδια κ.λ.π.) κοσμούν τα εκθεσιακά κέντρα των δημιουργών και τα σπίτια των μερακλήδων αγοραστών όχι μόνο από την Αγιάσο και τη Λέσβο, αλλά και από την άλλη Ελλάδα.
Τα κεραμικά των Κουρτζήδων, των Χατζηγιάννηδων, του Ακαμάτη, της Γαββέ και των άλλων μαστόρων του πηλού με τα πλούσια παραδοσιακά σχέδια και την ποικιλία των ειδών είναι γνωστά και ονομαστά όχι μόνο στο Νησί, αλλά και στην άλλη Ελλάδα, ακόμη και στο εξωτερικό.
Τα υφαντά της Αγιάσου με τα ποικίλα παραδοσιακά σχέδια υφασμένα με το μεράκι της υφάντρας ή κεντήστρας Αγιασώτισσας όχι μόνο για στολισμό, αλλά και για χρήσεις πολλές, ονομαστά κάποτε και πηγή πλούτου για τις πολυάνθρωπες οικογένειες της Αγιάσου, σήμερα, εκτός λίγων εξαιρέσεων, παραχώρησαν τη θέση τους στα έτοιμα βιομηχανοποιημένα προϊόντα του είδους αυτού.
Οι πολλές βιομηχανίες που υπήρχαν κάποτε και τα εργαστήρια των μαστόρων Αγιασωτών (σακκοποιών, σαμαράδων, βυρσοδεψών, σαπουνάδων, σιδεράδων, κουδουνοποιών, κετσετζήδων , μπισκιτζήδων, βαρελτζήδων, ασβεστάδων, πετράδων, κουγιουμτζήδων, πισσάδων και τόσων άλλων), που άλλοτε έδιναν ζωή και πλούτο στους Αγιασώτες και συντελούσαν τόσο στη διατήρηση του πληθυσμού, όσο και στην πάταξη της ανεργίας και στην ποιοτική ζωή των Αγιασωτών, σήμερα τα περισσότερα εσίγησαν και τα προϊόντα τους ή αφανίστηκαν ή έγιναν μουσειακά είδη ή αντικαταστάθηκαν από άλλα βιομηχανικά, χρηστικά μεν, ίσως και φθηνότερα, αλλά άχαρα και άγουστα.
Ξεχωριστή αγάπη και ιδιαίτερο σεβασμό δείχνουν πάντοτε οι Αγιασώτες στα γράμματα, στις επιστήμες, στην πνευματική ζωή. Ύπαρξη σχολείων στην Αγιάσο έχουμε από το 18ο μ.Χ. αιώνα. Το 1885 συνεστήθη το Ημιγυμνάσιο, από το έτος δε 1946 λειτούργησε πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο (Γυμνασιακό Παράρτημα στην αρχή, ανεξάρτητο από το 1962), ενώ υπήρχαν και δύο Δημοτικά Σχολεία πολυάνθρωπα.
Σήμερα η Αγιάσος διαθέτει: Παιδικό σταθμό, διθέσιο Νηπειαγωγείο, 10θέσιο Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, Ενιαίο Λύκειο και Τ.Ε.Ε. Η έφεση προς μάθηση και η αγάπη των Αγιασωτών προς τα γράμματα και τις επιστήμες είχαν ως αποτέλεσμα να αποφοιτήσουν από τις Ανώτερες και Ανώτατες του Κράτους σχολές πλήθος δασκάλων και καθηγητών (δασκαλοχώρι ονομάστηκε η Αγιάσος), ακόμη πλήθος γιατρών, δικηγόρων, μηχανικών, κληρικών, στρατιωτικών, γεωπόνων, δασονόμων, αστυνομικών και επιστημόνων άλλων ειδικοτήτων.
Παράλληλα μ’ αυτούς καλλιτέχνες, συγγραφείς, μουσικοί και φωτισμένοι άνθρωποι του λαού συνέβαλαν στην προκοπή και το φωτισμό των Αγιασωτών και στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους.
Σημαντικό ρόλο στην πνευματική και καλλιτεχνική ανάπτυξη της Αγιάσου έπαιξε και παίζει το Αναγνωστήριο «Η Ανάπτυξη», που ιδρύθηκε από ανήσυχους φιλοπρόοδους Αγιασώτες το1894, μέσα στα μαύρα χρόνια της τούρκικης σκλαβιάς, και από τότε είναι ο πνευματικός φάρος, η ακτινοβολία του οποίου ξεπερνά τα όρια του νησιού. Στη βιβλιοθήκη του υπάρχουν περισσότεροι από 20.000 τόμοι βιβλίων, παλαιών και νέων, διαθέτει αρκετά μεγάλη και αξιόλογη αίθουσα θεάτρου και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, σημαντικό λαογραφικό μουσείο και αίθουσα εκθέσεων. Από το καλλιτεχνικό τμήμα του Αναγνωστηρίου διδάχτηκαν και παρουσιάστηκαν τόσο στην Αγιάσο, όσο και στη Μυτιλήνη και σε άλλα Λεσβιακά χωριά, αλλά και στην Αθήνα και σε διάφορα άλλα Ελλαδικά μέρη μέχρι και τη μακρινή Αυστραλία πολλά ΄θεατρικά’ έργα ποικίλων ειδών, κυρίως ηθογραφίες και επιθεωρήσεις. Διαθέτει μουσικό τμήμα και παιδική χορωδία. Οι δραστηριότητες του Αναγνωστηρίου δεν περιορίζονται μόνο στο θέατρο. Φιλολογικές, μουσικές και επιστημονικές εκδηλώσεις, διαλέξεις, εκθέσεις, διδασκαλία και παρουσίαση παραδοσιακών χορών εντάσσονται στα ενδιαφέροντα και στις δραστηριότητες του Αναγνωστηρίου, που στη μακρόχρονη δημιουργική πορεία του συνέβαλε τα μέγιστα στην πνευματική και καλλιτεχνική προκοπή της Αγιάσου και στην ποιοτική ζωή των κατοίκων της.
Το υψηλό και διαφορετικό από τα άλλα μέρη του νησιού βιοτικό επίπεδο των Αγιασωτών και η ιδιαίτερη ποιοτική ζωή τους φαίνεται και από την ποικιλόμορφη ψυχαγωγία τους, που ήταν και είναι πλούσια στην Αγιάσο. Οι Αγιασώτες γλεντούσαν και γλεντούν ακόμη στις θρησκευτικές μεγαλογιορτάδες, στις καρναβαλικές εκδηλώσεις, σε αρραβώνες, γάμους και βαφτίσια, σε ονομαστικές γιορτές, παλαιότερα στις γιορτές των σιναφιών και στα γλιτώματα του λιομαζώματος, σε χοροεσπερίδες και αυθόρμητα σε κάθε στιγμή που προσφέρεται.
Για το λόγο αυτό αναπτύχθηκαν στην Αγιάσο πολλά και αξιόλογα μουσικά συγκροτήματα με επιδέξιους χειριστές των μουσικών οργάνων και άξιους εκτελεστές της παραδοσιακής μουσικής, ξακουστούς και περιζήτητους σε ολόκληρο το νησί.
Οι καρναβαλικές εκδηλώσεις, που κύριο χαρακτηριστικό έχουν την καυστική σάτιρα, γραμμένη από απλοϊκούς ανθρώπους του καθημερινού μόχθου, από άτομα φωτισμένα με σπινθηροβόλο πνεύμα και σκωπτική διάθεση, είναι μία ακόμη ευκαιρία ψυχαγωγίας των Αγιασωτών κατά την περίοδο της αποκριάς.
Στην Αγιάσο κατά καιρούς δημιουργήθηκαν αρκετά κέντρα διασκέδασης και ψυχαγωγίας: στην Καρυά, στην Αγορά, στο Σταυρί και στο Καμπούδι, με κυριότερα τον ονομαστό Κήπο της Παναγιάς με τα πολλά νερά και τον αιωνόβιο μεγάλο πλάτανο και τη Φαμάκα στο επάνω μέρος του χωριού. Σήμερα, εκτός από τα καφενεία, υπάρχουν και αρκετά στέκια της νεολαίας (καφετέριες κ.λ.π.)
Η ζωή της Αγιάσου είναι στενά δεμένη με το Ιερό Παλλεσβιακό Προσκύνημα της Παναγίας. Η σημερινή μεγάλη εκκλησία, βασιλικού ρυθμού, κτίστηκε το 1815 στη θέση που προϋπήρχαν άλλοι ναοί και καταστράφηκαν είτε λόγω παλαιότητας είτε λόγω πυρκαγιάς.
Από το 1170 μ.Χ., οπότε κτίστηκε η πρώτη Εκκλησία, λειτούργησε ως μοναστήρι. Μέσα στο ναό φυλάσσεται ευλαβικά το θαυματουργό εικόνισμα της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας, που, κατά την παράδοση, έφερε από την Ιερουσαλήμ το 802 μ.Χ., σε περίοδο εικονομαχίας στο Βυζάντιο, ο αυτοκρατορικός ιερομόναχος Αγάθων ο Εφέσιος μαζί με ένα ασημένιο Σταυρό με μικρό τεμάχιο Τιμίου Ξύλου στο κέντρο του, ένα χειρόγραφο Ευαγγέλιο του 4ου μ.Χ. αιώνα και άγια λείψανα του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, τα οποία φυλάσσονται δια μέσου των αιώνων με ευλάβεια στο Ιερό Προσκύνημα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, ιδιαίτερα όμως κατά το Δεκαπενταύγουστο συρρέει στην Αγιάσο πλήθος πιστών από ολόκληρο το νησί με τα πόδια ή με αυτοκίνητα, αλλά και από την άλλη Ελλάδα, για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας και να εναποθέσουν στη Χάρη της τα τάματά τους, τους καημούς, τις προσευχές και τις ελπίδες τους.
Στην Εκκλησία της Παναγίας λειτουργεί Βυζαντινό και λαϊκό μουσείο με πλουσιότατα και σπάνια εκθέματα. Το ξακουστό Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας, με την ποικιλόμορφη δράση και προσφορά στην Αγιάσο, οι ανεπανάληπτες φυσικές καλλονές του τοπίου, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις, η γιορτή του Προφήτη Ηλία με τους καβαλάρηδες, οι πλούσιες εκδηλώσεις του Αναγνωστηρίου και των άλλων πολιτιστικών Συλλόγων είναι σπουδαίοι πόλοι έλξης τουριστών στην Αγιάσο. Έτσι η βιομηχανία των ξένων, που συνεχώς αυξάνει, συντελεί στην οικονομική και πολιτιστική άνοδο των Αγιασωτών.
Η Εκκλησία της Αγίας Τριάδας στο επάνω μέρος του χωριού είναι η δεύτερη μεγάλη Εκκλησία της Αγιάσου.
Εκτός από το Αναγνωστήριο υπάρχουν και άλλοι Σύλλογοι στην Αγιάσο. Ο Γυμναστικός Σύλλογος «ΟΛΥΜΠΟΣ» ιδρύθηκε το 1928 και έκτοτε συντελεί στη σωστή άθληση των νέων της Αγιάσου με τα αθλητικά τμήματα που διαθέτει (ποδοσφαίρου, καλαθοσφαίρισης, πετοσφαίρισης, κλασικού αθλητισμού). Ο Καρναβαλικός Σύλλογος διοργανώνει κάθε χρόνο τις καρναβαλικές εκδηλώσεις, βραβεύει τα καρναβαλικά συγκροτήματα και δημιουργεί καρναβαλικό μουσείο. Ο Σύλλογος Καβαλαραίων δραστηριοποιείται κατά τα πανηγύρια του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Χαραλάμπους.
Τα τελευταία χρόνια λειτουργεί και ο Αγροτουριστικός Σύλλογος Γυναικών.
Δικαίως, λοιπόν, αναφέρουμε τα λόγια του Ασημάκη Πανσέληνου για την Αγιάσο και τους Αγιασώτες: «Η Αγιάσος βγάζει ένα σόι ανθρώπινο που θα μπορούσε να δείξει από πού βαστάει η φύτρα μας εκεί κάτου στο Αιγαίο. Είναι άνθρωποι μερακλήδες σε ό,τι καταπιαστούν, τσουκαλάδες, καλαθοπλέχτες, ανυφαντάδες, παραμυθάδες και παγανοί….».