ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ ΠΑΠΑΝΗΣ (από το βιβλίο 'Η αυτοεκτίμηση και η μέτρησή της' Εκδόσεις Ατραπός 2004, όπου περιλαμβάνεται η κλίμακα μέτρησης της αυτοεκτίμησης)
Καθώς αναπτύσσεται η εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τον εαυτό μας, αναπτύσσονται και τα συναισθήματά μας για το ποιοι, τελικά, νομίζουμε ότι είμαστε. Το «πώς» αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας αποτελεί, ίσως, το πιο σημαντικό μέσο της μελέτης των διαδικασιών ενδοπροσωπικής επικοινωνίας. Η ευθύνη της επικοινωνίας, αλλά και της αποτελεσματικότητάς της, βαρύνει –κυρίως- το ίδιο το
άτομο ( σταδιακά και μετά το πέρασμα από την παιδική ηλικία, και δια μέσου της εφηβείας, στην ενηλικίωση). Το άτομο είναι το μόνο που μπορεί να κάνει κάτι για τον βαθμό και την ποιότητά της.
Το «Πώς βλέπουμε τον εαυτό μας;», το «Ποιοι πραγματικά είμαστε;», «Πώς μας βλέπουν οι άλλοι;» είναι ,ίσως, το σπουδαιότερο συστατικό στοιχείο της δράσης του ανθρώπου. Η διαχρονικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας, που εμπεριέχει συνεπώς την αυτοαντίληψη, ως βάση, καθορίζεται και οριοθετείται από την οικουμενικότητά της και από την συνεχή της φύση.
Το παρελθόν ενός ανθρώπου, ως συσσωρευμένη εμπειρία, επηρεάζει το «τι θα πράξει σήμερα», το πια θα είναι η συμπεριφορά του – σε όποια διάσταση κι αν την συναντήσουμε- και εκφράζεται μέσα από την αντίληψη που έχει διαμορφώσει, αλλά και εξακολουθεί να διαμορφώνει, για τον εαυτό του είτε αυτή αποτελεί ερέθισμα είτε αποτέλεσμα. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να υποστηρίξουμε πως το «τι κάνεις» δεν είναι μια ενέργεια – λειτουργία του τι συμβαίνει απ’ έξω, αλλά, περισσότερο μια λειτουργία του πώς νιώθεις σχετικά με τον εαυτό σου από μέσα, η οποία οδηγεί και σε ανάλογες επιλογές συμπεριφορών κάθε φορά.
Αν θέλαμε να προσδιορίσουμε παραπέρα την έννοια της αυτοαντίληψης θα μπορούσαμε να αναφερθούμε για ένα «αρχέγονο χαρακτηριστικό γνώρισμα» με το οποίο φιλτράρουμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα από την αντίληψη του κόσμου που μας περιβάλλει.
Από την πολυπλοκότητα των ορισμών της αυτοαντίληψης, η Θ. Δραγώνα, ξεχωρίζει η τοποθέτηση του Burns (1979) που αναφέρεται στην «προσωπική, δυναμική και αξιολογική εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του». Θεωρώντας ακολούθως την «διάκριση ανάμεσα στην αντίληψη, την αξιολόγηση και την εκτίμηση του εαυτού τεχνητή και κατά συνέπεια κενή νοήματος.».
Κοινωνιολόγοι, όπως οι George Herbert Mead και Charles Horton Cooley, καθώς και αρκετοί ψυχολόγοι και ψυχίατροι , όπως οι Sullivan, Horney , Maslow, παραδέχονται πως η αυτοαντίληψη διαμορφώνεται – «μαθαίνεται», μέσω της διαπροσωπικής επικοινωνίας. Αυτό σημαίνει ότι, ο τρόπος που καταλήγουμε να βλέπουμε τους εαυτούς μας είναι παράγωγο του τρόπου που νομίζουμε ότι οι άλλοι μας βλέπουν (Cooley : «το είδωλο στον καθρέφτη»). Ο Cooley αναφέρεται σε μια διαδικασία όπου φανταζόμαστε πώς ο εαυτός μας φαίνεται σε ένα άλλο άτομο. Η αντίληψη του εαυτού μας δεν αποτελεί παρά αντανάκλαση από τις εικόνες των άλλων.
Η τάση να προσβλέπουμε στους άλλους για επιβεβαίωση αυτών των συναισθημάτων συστηματοποιείται και αναλαμβάνει κεντρικότερο, και πιο ρυθμιστικό, ρόλο στο όλο εποικοδόμημα που λέγεται εαυτός. Η επιβεβαίωση αυτή μας βοηθά να νιώθουμε ότι δικαιούμαστε να «έχουμε» την εικόνα που έχουμε ήδη για τον εαυτό μας, ότι αυτό που κάνουμε αντιστοιχεί σ’ αυτό που είμαστε, ακόμη κι αν η εικόνα μας προσεγγίζει, σε ακραίες περιπτώσεις, ακραίες ή εξιδανικευμένες καταστάσεις.
Τι συμβαίνει όμως όταν η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, ή κυρίως, η αυτοαποδοχή του εαυτού μας είναι περιορισμένη ή βρίσκεται σε διάσταση με τα «μηνύματα» του περιβάλλοντος; Τι συμβαίνει όταν όλες οι μεταβλητές, δικαιώνοντας τη φύση τους ως μεταβλητές, αλλάζουν με ραγδαία ταχύτητα, δημιουργώντας σύγχυση και ανασφάλειες στο άτομο; Τυχόν περιορισμοί λοιπόν στην αυτοαντίληψη είναι δυνατόν να επιβάλουν περιορισμούς και στις πληροφορίες που είναι σε θέση να προσλάβει το άτομο. Αρκετά συχνά τα νοήματα που δομούν οι άνθρωποι μέσα από τις πληροφορίες είναι στερεότυπα, αποσπασματικά, στενά και περιορισμένα, φορτισμένα με άγχος και φόβο για τον εαυτό και για το αύριο, ανώφελα συσχετιζόμενα με στάσεις, συνήθειες και εμπειρίες του παρελθόντος που είναι δυνατόν να οδηγούν σε κλείσιμο σε νέες πληροφορίες, εμπειρίες και προσανατολισμούς, σε κατάσταση αναποφασιστικότητας μπροστά στις καινούριες εναλλακτικές δυνατότητες και σε λάθος αποφάσεις».
Η εφηβεία, ως φάση της ανάπτυξης του ανθρώπου, είναι συναρπαστική και με τεράστιας σημασίας συνέπειες στη δομή του χαρακτήρα και της ταυτότητας του ενήλικα που ακολουθεί. Οι εμπειρίες προσφέρουν, και ως προς την ποιότητά τους και ως προς την ποσότητά τους, το απαραίτητο υλικό για τον προσδιορισμό ενός περισσότερο αφηρημένου και αυτοπαρατηρήσιμου εαυτού. Το σώμα αλλάζει και προσφέρει αφορμήσεις αναζήτησης, η συμπεριφορά τροποποιείται.
Η περίοδος αυτή, «δεύτερη γέννηση» κατά τον Rousseau, με τις νέες γνωστικές ικανότητες οδηγεί, στο συναισθηματικό κυρίως τομέα, σε μεγάλες εντάσεις και αστάθειες. Από πολλούς μελετητές έχει περιγραφτεί ως περίοδος «γεμάτη μεταπτώσεις και ταλαντεύσεις ανάμεσα σε αντιφατικές και συγκρουόμενες διαθέσεις, όπως μεταξύ...ευφορίας και μελαγχολίας, χαράς και κατήφειας...» (Παρασκευόπουλος).
Ο Rosenberg διαπιστώνει σημαντικές μεταπτώσεις στην εφηβική περίοδο, όσο αφορά την αντίληψη του εαυτού. Μεταπτώσεις που άλλοι τις προσδιορίζουν περισσότερο κοινωνικές ( «συμβολικοί»), άλλοι τις ανάγουν περισσότερο στον ψυχισμό του ατόμου ( «ψυχαναλυτικοί») και άλλοι με πιο σαφή ατομικό προσανατολισμό («φαινομενολογικοί»).
Παρ’ ότι δεν έχει υιοθετηθεί κοινά αποδεκτός ορισμός για την αυτοεκτίμηση, και για πολλούς ( π.χ. Burns ) δεν υφίσταται ο διαχωρισμός από την αυτοαντίληψη, η εκτίμηση του εαυτού, ορίζεται ως συστατικό στοιχείο της αντίληψής του και μάλιστα το στοιχείο που οριοθετείται στο χώρο των συναισθημάτων και της αυτοαξιολόγησης (Wells & Marwell). O W. James, μάλιστα, δίνει ένα πιο ατομικό και μετρήσιμο προσδιορισμό της αυτοεκτίμησης με τη μορφή του λόγου των επιτυχιών του ατόμου προς τις προσδοκίες που διατηρεί για τον εαυτό του. Περιορίζει τη διακύμανση της αυτοεκτίμησης να επηρεάζεται καθαρά από ατομικές επιλογές και διαθέσεις και αφήνει λιγότερα περιθώρια σε κοινωνικές παρεμβάσεις.
Ο Coopersmith μιλά για τη στάση που κρατά το άτομο για τον εαυτό του και η οποία αποτελεί έκφραση της «προσωπικής εκτίμησης της αυτοαξίας». Η Α. Λεονταρή αναφέρει σχετικά : «Νεότερες έρευνες αναφέρουν ότι η αυτοεκτίμηση συνδέεται όχι μόνο με τη θετικότητα ή μη των αντιλήψεων για τον εαυτό αλλά και με τη δομή τους.».
Ως μέγεθος που εμπεριέχει συναισθήματα, η αυτοεκτίμηση παρουσιάζεται ευμετάβλητη και πολύπλοκη στη διατήρησή της σε σταθερά και θετικά επίπεδα..
Ο συνδυασμός, λοιπόν, μιας ασταθούς χρονικής περιόδου της ζωής του ατόμου με ένα ευμετάβλητο μέγεθος, που μάλιστα επηρεάζεται σαφώς και από κοινωνικούς παράγοντες, όπως εμφανίζεται η αυτοεκτίμηση, προιδεάζει για πιθανά αντιφατικά και διαφοροποιημένα αποτελέσματα στις όποιες προσπάθειες προσέγγισης του θέματος.
Η αυτοεκτίμηση ενός ατόμου είναι δυνατόν να επηρεάζεται από πολλούς μεταβλητούς παράγοντες όπως το φύλο, η ηλικία, ο τόπος διαμονής, η οικογενειακή κατάσταση, η συνολική κατάσταση της υγείας του ατόμου, το επάγγελμα, η θρησκεία, η ιδεολογία, η κληρονομικότητα, οι προσδοκίες του ίδιου αλλά και της κοινωνίας κ.ά.
Η αυτοεκτίμηση, πάλι, με τη σειρά της επηρεάζει την συμπεριφορά του ατόμου, η οποία συμπεριφορά επηρεάζει τις παραπάνω μεταβλητές δημιουργώντας ένα ανατροφοδοτούμενο κυκλικό πεδίο ανάδρασης. Η μελέτη του Rosenthal για την αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι χαρακτηριστική.
Η σημασία της προσέγγισης της έννοιας της αυτοεκτίμησης σε σχέση με την κρίσιμη εφηβική ηλικία είναι προφανής. Η ολοκλήρωση του σχηματισμού της προσωπικότητας του εφήβου, ο προσδιορισμός της ταυτότητάς του, η πλήρης κοινωνικοποίησή του, η αποδοχή των ρόλων που θα κληθεί να διαδραματίσει ως ενήλικας και η συναισθηματική - ψυχολογική του κατάσταση υποβοηθούνται ή περιορίζονται από τη θετική ή αρνητική διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης.
AΝΑΛΥΣΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ
Ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση, η ελάχιστη και η μέγιστη τιμή της συνολικής αυτοεκτίμησης του δείγματος, που εξετάστηκε καταγράφεται στον Πινακα 1, που ακολουθεί. Στο ιστόγραμμα, που ακολουθεί, φαίνεται η διασπορά των τιμών, η οποία προσεγγίζει αυτήν μιας κανονικής κατανομής. O μέσος όρος συνολικής αυτοεκτίμησης είναι 180,7 , παραπάνω από το μαθηματικό μέσο όρο, ο οποίος είναι 157,5 , γεγονός που καταδεικνύει την ελαφρά αυξημένη αυτοεκτίμηση του πληθυσμού.
Πίνακας 1:Περιγραφικά στατιστικά
N ελάχιστη τιμή μέγιστη τιμή μέσος όρος τυπική απόκλιση
Σύνολο 1120 114,00 248,00 180,717 20,9693
Ιστόγραμμα: Κατανομή τιμών συνολικής αυτοεκτίμησης.
Περιγραφή δείγματος ανά επάγγελμα, μορφωτικό επίπεδο και οικογενειακή κατάσταση
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ Δημόσιοι Υπάλληλοι 149
Ιδιωτικοί υπάλληλοι 273
ιδιοκτήτες 100
Άλλα επαγγέλματα 177
άνεργοι 33
Φοιτητές-μαθητές 245
συνταξιούχοι 69
στρατιωτικοί 100
νοικοκυρές 35
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ δημοτικό 81
γυμνάσιο 88
λύκειο 319
πανεπιστήμιο 452
μεταπτυχιακό 44
διδακτορικό 12
Άλλο πτυχίο 86
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ελεύθεροι 583
παντρεμένοι 415
χωρισμένοι 46
χήροι 38
Οι μέσοι όροι ανά φύλο και τα αντίστοιχα τυπικά σφάλματα είναι:
Πίνακας 2. Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά φύλο
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Φύλο
άνδρες 178,652 2,401
γυναίκες 181,036 2,148
Παρατηρείται ότι η συνολική αυτοεκτίμηση των γυναικών ελάχιστα διαφέρει από αυτή των ανδρών +2,384, διαφορά η οποία είναι αμελητέα.
Στον πίνακα 3 φαίνονται οι μέσοι όροι και τα τυπικά σφάλματα της συνολικής αυτοεκτίμησης, ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο, ενώ στο γράφημα 2 παρουσιάζεται ο συνδυασμός συνολικής αυτοεκτίμησης ανά φύλο και μορφωτικό επίπεδο. Οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου παρουσιάζουν την υψηλότερη αυτοεκτίμηση ανεξαρτήτως φύλου. Στην κατηγορία των αντρών έπονται οι απόφοιτοι πανεπιστημίου και οι απόφοιτοι λυκείου, ενώ αντίστοιχα στις γυναίκες την αμέσως υψηλότερη αυτοεκτίμηση παρουσιάζουν οι απόφοιτες λυκείου και έπονται οι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος. Οι γυναίκες απόφοιτοι γυμνασίου παρουσιάζουν, συνολικά την χαμηλότερη αυτοεκτίμηση. Όσον αφορά τους άντρες, οι τελοιόφοιτοι δημοτικού και όσοι διαθέτουν «άλλο πτυχίο» είναι ουραγοί της αυτοεκτίμησης.
Πίνακας 3: Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά μορφωτικό επίπεδο
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Μορφωτικό επίπεδο
δημοτικό 171,509 3,327
γυμνάσιο 174,666 3,574
λύκειο 179,619 4,230
πανεπιστήμιο 183,882 3,211
μεταπτυχιακό 192,151 3,963
διδακτορικό 191,633 7,590
Άλλο πτυχίο 171,401 4,255
Γράφημα 2: Αυτοεκτίμηση ανά φύλο και μορφωτικό επίπεδο
Ενδιαφέροντα στοιχεία παρουσιάζονται στον πίνακα 4. Συγκεκριμένα, οι παντρεμένοι διαθέτουν την υψηλότερη αυτοεκτίμηση, ενώ οι διαζευμένοι και οι χήροι την χαμηλότερη. Η επισκόπηση όμως του πίνακα 5 καταδεικνύει ότι στη πραγματικότητα οι χήροι άντρες υπερτερούν σε αυτοεκτίμηση ακολουθούμενοι από τους παντρεμένους. Όσον αφορά τις γυναίκες, οι ελεύθερες και διαζευγμένες κατέχουν τα σκήπτρα της συνολικής αυτοεκτίμησης σε αντίθεση με τους διαζευγμένους άντρες, των οποίων η αυτοεκτίμηση έχει καταρρακωθεί.
Πίνακας 4: Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά οικογενειακή κατάσταση
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Οικογενειακή κατάσταση
ελεύθεροι 180,983 2,461
παντρεμένοι 182,682 1,903
διαζευγμένοι 176,447 4,170
χήροι 177,787 5,746
Πίνακας 5: Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά φύλο και οικογενειακή κατάσταση
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Φύλο Οικογενειακή κατάσταση
άνδρες ελεύθεροι 176,572 2,857
παντρεμένοι 185,680 3,256
διαζευγμένοι 162,964 7,667
χήροι 192,708 10,557
γυναίκες ελεύθεροι 185,393 4,009
παντρεμένοι 179,684 1,969
διαζευγμένοι 184,151 4,872
χήροι 170,326 6,814
Τα στερεότυπα περί στρατιωτικών επαληθεύονται πλήρως στην ανάλυση της συνολικής αυτοεκτίμησης σε σχέση με το επάγγελμα (Πίνακας 6), καθώς μακράν απέχουν σε βαθμολογία από τις υπόλοιπες κατηγορίες επαγγελματών. Μάλιστα, τόσο πολύ αποκλίνει προς τα επάνω η αυτοεκτίμησή τους (210) από το μέσο όρο του πληθυσμού που θα μπορούσε να θεωρηθεί ακραία τιμή, γι’ αυτό θεωρήθηκε σκόπιμο να εξετασθούν ξεχωριστά στο τελευταίο τμήμα της στατιστικής επεξεργασίας. Παρά τις ενάντιες προκαταλήψεις οι ιδιωτικοί υπάλληλοι ακολουθούν με αξιώσεις στην κλίμακα αυτοεκτίμησης, ενώ οι νοικοκυρές , οι συνταξιούχοι και οι άνεργοι βρίσκονται στον αντίποδά της με χαμηλές επιδόσεις στην αυτοεκτίμηση (Γράφημα 3) Όταν η μεταβλητή «φύλο» συσχετισθεί με το επάγγελμα (Γράφημα 4), τα ηνία εξακολουθούν να κατέχουν οι άντρες στρατιωτικοί ακολουθούμενοι από τις γυναίκες ιδιοκτήτριες και ελεύθερες επαγγελματίες. Αντίθετα οι νοικοκυρές και συνταξιούχοι σημειώνουν την χαμηλότερη βαθμολογία συνολικής αυτοεκτίμησης. Η διπαραγοντική ανάλυση διασποράς (Πίνακας 7) με ανεξάρτητες μεταβλητές φύλο και επάγγελμα και εξαρτημένη μεταβλητή τη συνολική αυτοεκτίμηση αναδεικνύει στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ επαγγέλματος σε επίπεδο 0,01 (sig.= 0,000< 0,01) και μη σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με το φύλο (sig.= 0,902>0,05) και την αλληλεπίδραση φύλου-επαγγέλματος (sig.=0,307>0,05).
Πίνακας 6: Συνολική αυτοεκτίμηση ανά επάγγελμα.
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ
Επάγγελμα
Δημόσιος υπάλληλος 177,041 1,705
Ιδιωτικός υπάλληλος 183,211 1,238
Ελεύθερος επαγγελματίας 190,909 2,681
άλλο 183,242 1,574
άνεργος 173,360 3,776
φοιτητής 179,122 1,343
συνταξιούχος 172,076 2,487
στρατιωτικός 210,000 20,602
νοικοκυρά 171,083 3,434
Γράφημα 3: Συνολική αυτοεκτίμηση ανά επάγγελμα.
Γράφημα 4: Συνολική αυτοεκτίμηση κατά φύλο και επάγγελμα
Πίνακας 7: Διπαραγοντική ανάλυση διασποράς επάγγελμα * φύλο
Πηγή διασποράς Άρθροισμα τετραγώνων Df F Sig.
επάγγελμα 21705,040 8 6,392 ,000
φύλο 6,380 1 ,015 ,902
Επάγγελμα*φύλο 3040,824 6 1,194 ,307
Οι μέσοι όροι ανά επίπεδο εκπαίδευσης και οικογενειακή κατάσταση και τα αντίστοιχα τυπικά σφάλματα είναι:
Πίνακας 8 : Μέσοι όροι: επίπεδο εκπαίδευσης * οικογενειακή κατάσταση
Εξαρτημένη μεταβλητή : Συνολική αυτοεκτίμηση
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΤΥΠΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ
Επίπεδο Εκπαίδευσης Οικογενειακή κατάσταση
Δημοτικό Σχολείο Ελεύθερος 161.750 9.312
Παντρεμένος 182.342 4.143
Χωρισμένος 175.500 11.495
Χήρος 186.429 5.601
Γυμνάσιο Ελεύθερος 175.700 5.572
Παντρεμένος 172.648 3.381
Χωρισμένος 167.250 7.466
Χήρος 169.500 14.079
Λύκειο Ελεύθερος 179.776 1.755
Παντρεμένος 184.178 1.892
Χωρισμένος 188.375 5.748
Χήρος 173.000 19.910
Πανεπιστήμιο Ελεύθερος 188.569 3.643
Παντρεμένος 182.629 4.016
Χωρισμένος 181.812 7.700
Χήρος 184.000 9.312
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ελεύθερος 199.333 7.743
Παντρεμένος 201.924 6.307
Χωρισμένος 180.500 14.079
Χήρος . .
Διδακτορικό Ελεύθερος 180.333 11.495
Παντρεμένος 172.222 8.568
Χωρισμένος 196.000 19.910
Χήρος . .
‘Αλλο Ελεύθερος 176.421 3.595
Παντρεμένος 162.212 5.551
Χωρισμένος 170.167 10.494
Χήρος . .
Η στατιστική ανάλυση των διαφορών που εμφανίζονται στους προαναφερθέντες μέσους όρους φύλου, μορφωτικού επιπέδου και οικογενειακής κατάστασης έγινε με την τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς, η οποία παρουσιάζεται στον πίνακα 9. Παρατηρούμε ότι στατιστικώς σημαντικές διαφορές εμφανίζονται στην επίδραση του μορφωτικού επιπέδου (sig.=0,005<0,01), στην αλληλεπίδραση μεταξύ φύλου και μορφωτικού επιπέδου (sig.= 0,01), φύλου οικογενειακής κατάστασης (sig.=0,004<0,01) και στη τριπαραγοντική αλληλεπίδραση μεταξύ φύλου, επιπέδου μορφώσεως και οικογενειακής κατάστασης (sig.=0,007<0,01).
Πίνακας 9: Τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς .Εξαρτημένη Μεταβλητή: Συνολική Αυτοεκτίμηση
Πηγή διασποράς Type III Sum of Squares df Mean Square F Sig.
Φύλο 160,586 1 160,586 ,390 ,532
Μορφωτικό επίπεδο 7585,905 6 1264,317 3,072 ,005
Οικογενειακή κατάσταση 1394,068 3 464,689 1,129 ,336
Φύλο * Εκπαίδευση 6981,306 6 1163,551 2,828 ,010
Φύλο * Οικογενειακή κατασταση 5580,749 3 1860,250 4,521 ,004
Μόρφωση * Οικογενειακή κατάσταση 6205,618 15 413,708 1,005 ,447
Φύλο *Μόρφωση *Οικογενειακή κατάσταση 10134,716 10 1013,472 2,463 ,007
Με μια προσεκτική εξέταση των πινάκων 5 και 8 συμπαιρένουμε ότι οι διαζευγμένες γυναίκες που είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος έχουν σημαντικά μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση ενώ αντίθετά, τα χαμηλότερα ποσοστά αυτοεκτίμησης παρατηρούνται στις απόφοιτες γυμνασίου χήρες γυναίκες. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει με τρόπο σαφή τον κοινωνικό αποκλεισμό της τελευταίας αυτής ομάδας η οποία αν και δεν κατέχει τα απαραίτητα εφόδια καλείται εκ των πραγμάτων να ανταπεξέλθει σε οικονομικες δυσκολίες ή άλλα συναφή προβλήματα που προκύπτουν λόγω της οικογενειακής κατάστασης.
Στον πίνακα 10 παρουσιάζεται η τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς για τους μέσους όρους του επαγγέλματος, μορφωτικού επιπέδου και οικογενειακής κατάστασης. Το μορφωτικό επίπεδο (sig.=0,005<0,01) , η αλληλεπίδραση μεταξύ επαγγέλματος και οικογενειακής κατάστασης (sig.=0,033<0,05) καθώς και η τριπαραγοντική αλληλεπίδραση μεταξύ επαγγέλματος, μορφωτικού επιπέδου και οικογενειακής κατάστασης επέδειξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές. Η υψηλότερη συνολική αυτοεκτίμηση ανήκει στις παντρεμένες γυναίκες ιδιοκτήτριες ή ελεύθερες επαγγελματίες, που είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος, ενώ αντίθετα οι χήρες συνταξιούχες γυναίκες καθώς και αυτές που ασχολούνται με οικιακές εργασίες ερχόνται τελευταίες στην κλίμακα συνολικής αυτοεκτίμησης.
Πίνακας 10: Τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς
Ανεξάρτητες μεταβλητές: επάγγελμα, μορφωτικό επίπεδο, οικογενειακή κατάσταση
ΠΗΓΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ TYPE III SUM OF SQUARES DF MEAN SQUARE F SIG.
Επάγγελμα 5895.048 8 736.881 1.859 .063
Μορφωτικό επίπεδο 11047.710 6 1841.285 4.645 .000
Οικογενειακή κατάσταση 646.382 3 215.461 .544 .653
Επάγγελμα*μορφωτικό επίπεδο 18032.124 32 563.504 1.421 .062
επάγγελμα *οικογενειακή κατάσταση 9511.965 13 731.690 1.846 .033
Μορφωτικό επίπεδο * οικογενειακή κατάσταση 9940.207 15 662.680 1.672 .049
επάγγελμα *μορφωτικό επίπεδο * οικογενειακή κατάσταση 13268.125 20 663.406 1.674 .032
Σημαντικές διαφορές στην συνολική αυτοεκτίμηση , δημιουργει η αλληλεπίδραση μορφωτικού επιπέδου και οικογενειακής κατάστασης (sig.=0,049<0,05). Εδώ τα σκήπτρα της αυτοεκτίμησης κρατούν οι παντρεμένοι και ακολουθούν οι ελεύθεροι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος (Γράφημα 5). Στον αντίποδα βρισκονται οι ελεύθεροι απόφοιτοι δημοτικού καθώς και οι παντρεμένοι με άτυπο επίπεδο εκπαίδευσης με μέσους όρους συνολικής αυτοεκτίμησης 161,750 και 162,212 αντίστοιχα.
Γράφημα 5: Συνολική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο και οικογενειακή κατάσταση.
Αξιοπρόσεκτη είναι η συσχέτιση ηλικίας και συνολικής αυτοεκτίμησης (Πίνακας 11), η οποία δεν είναι στατιστικά σημαντική (δείκτης Pearson= -0,046; sig.=0,124>0,05), γεγονός που σημαίνει ότι η ηλικία δεν είναι παράγοντας που αναστέλει την συνολική αυτοεκτίμηση.
Πίνακας 11 : Συσχέτιση ηλικίας και συνολικής αυτοεκτίμησης.
ηλικία
Ηλικία Pearson Correlation 1,000 -,046
Sig. (2-tailed) , ,124
Συνολική αυτοεκτίμηση Pearson Correlation -,046 1,000
Sig. (2-tailed) ,124 ,
Οι διαφορές μεταξύ των μέσων όρων της εργασιακής αυτοεκτίμησης μεταξύ φύλου,μορφωτικού επιπέδου και επαγγέλματος, εξεταζόνται στον ακόλουθο πίνακα τριπαραγοντικής ανάλυσης διασποράς. Από τις τρείς μεταβλήτές μόνο το μορφωτικό επίπεδο φαίνεται να επιδρα στην εργασιακή αυτοεκτίμηση των ατόμων (sig.=0,039<0,05), ενώ αντίθετα, το φύλο και το επάγγελμα δεν επηρεάζουν την εργασιακή αυτοεκτιμηση των ατόμων ( sig.= 0,721>0,05 και sig.=0,204>0,05, αντίστοιχα).
Πίνακας 12 : Τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς, Φύλο*μορφωτικό επίπεδο* επάγγελμα
Πηγή διασποράς Type III Sum of Squares df Mean Square F Sig.
Φύλο 4,261 1 4,261 ,127 ,721
Μορφωτικό επίπεδο 446,333 6 74,389 2,225 ,039
επάγγελμα 367,165 8 45,896 1,373 ,204
Φύλο*μορφωτικό επίπεδο 196,819 6 32,803 ,981 ,437
Φύλο*επάγγελμα 293,018 7 41,860 1,252 ,271
Μορφωτικό επίπεδο*επάγγελμα 934,309 33 28,312 ,847 ,715
Φύλο*μορφωτικό επίπεδο*επάγγελμα 842,324 22 38,287 1,145 ,291
Συγκεκριμένα, υπεύθυνοι για την παραπάνω στατιστικώς σημαντική διαφοροποίηση είναι οι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος οι οποίοι έχουν χαμηλότερη εργασιακή αυτοεκτίμηση από τα άτομα με μεταπτυχιακές σπουδές, που σημειώνουν υψηλότερη βαθμολογία κατά 6 περίπου μονάδες. Οι υπόλοιπες κατηγορίες μορφωτικού επιπέδου δεν παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις ως προς την εργασιακή αυτοεκτίμηση, όπως φαίνεται στον Πίνακα 13.
Πίνακας 13: Μέσοι όροι εργασιακής αυτοεκτίμησης κατά μορφωτικό επίπεδο.
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Μορφωτικό επίπεδο
δημοτικό 36,940 ,981
γυμνάσιο 36,208 ,819
λύκειο 36,808 ,626
πανεπιστήμιο 36,252 ,619
μεταπτυχιακό 39,758 1,160
διδακτορικό 33,850 1,975
Άλλο πτυχίο 35,225 ,943
Πίνακας 14: Κοινωνική, οικογενειακή, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση και αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης κατά φύλο.
Φύλο Μέσος όρος Τυπική απόκλιση
Κοινωνική αυτοεκτίμηση άνδρες 35,8165 5,2483
γυναίκες 36,1985 4,8656
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση άνδρες 36,6329 6,2292
γυναίκες 36,7839 6,0362
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης άνδρες 34,7642 5,7791
γυναίκες 33,6526 5,1839
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση άνδρες 38,1519 6,1854
γυναίκες 37,7985 5,9489
Πολλές θεωρίες υποστηρίζουν ότι τα δύο φύλα έχουν πλέον εξισωθεί σε όλες τις κοινωνικές παραμέτρους. Το γεγονός αυτό γίνεται αντιληπτό και στην περίπτωση της αυτοεκτίμησης σε όλα τα είδη της ( Κοινωνική αυτοεκτίμηση sig.=0,171>0,05; οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig.=0,656>0,05 και ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig.=0,291>0,05, Πίνακας 15). Παρ’ όλα αυτά ο μέσος όρος της αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης των γυναικών παραμένει σημαντικά χαμηλότερος από τον αντίστοιχο των αντρών (Πίνακας 14). Προφανώς, τα πρότυπα ομορφιάς που τόσο πιεστικά αναπαράγονται απότελούν αγχογόνο παράγοντα για τις γυναίκες, γεγονός που επηρεάζει την αυτοεκτίμηση της εξωτερικής τους εμφάνισης.
Πίνακας 15: Τ-Τest Φύλο* Κοινωνική ,Οικογενειακή, Ενδοπροσωπική και Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης.
t-test
t df Sig. (2-tailed)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ -1,371 1315 ,171
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ -,447 1315 ,655
ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ 3,680 1315 ,000
ΕΝΔΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ 1,057 1315 ,291
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι μέσοι όροι διαφορετικών τύπων αυτοεκτίμησης ανά μορφωτικό επίπεδο. Οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου έχουν την υψηλότερη κοινωνική αυτοεκτίμηση (μ.ο.=36,938) ακολουθούμενοι από τους αποφοίτους λυκείου (μ.ο.=36,520), ενώ οι απόφοιτοι δημοτικού παρουσιάζουν την χαμηλότερη κοινωνική αυτοεκτίμηση (Γράφημα 6). Όσον αφορα την οικογενειακή αυτοεκτίμηση, οι απόφοιτοι γυμνασίου στέκουν χαμηλά στην κλίμακα ενώ τα πρωτεία κατέχουν οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου (μ.ο.=38,469) οι οποίοι επίσης υπερτερούν στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ( μ.ο.=37,408). Την χειρότερη εικόνα για την εξωτερική τους εμφάνιση φαίνεται ότι έχουν οι απόφοιτοι γυμνασίου (μ.ο.= 32,900). Την χαμηλότερη ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση έχουν οι κάτοχοι «άλλου πτυχίου». Και εδώ οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου υπερτερούν, επιβεβαιώνοντας έτσι τα δεδομένα τα οποία θέλουν την συγκεκριμένη κατηγορία να υπερτερεί σημαντικά σε όλα τα είδη της αυτοεκτίμησης.
Πίνακας 16: Μέσοι όροι διαφόρων τύπων αυτοεκτίμησης ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο
N Μέσος όρος Τυπικη αποκλιση
Κοινωνική αυτοεκτίμηση δημοτικό 93 34,6882 5,2481
γυμνάσιο 100 34,7900 4,8955
λύκειο 375 36,5200 5,1651
πανεπιστήμιο 591 36,2470 4,8608
μεταπτυχιακό 49 36,9388 5,5880
διδακτορικό 12 35,6667 4,5594
Άλλο πτυχίο 88 34,7045 5,0495
Σύνολο 1308 36,0199 5,0556
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση δημοτικό 93 36,0860 6,0911
γυμνάσιο 100 34,2500 5,8385
λύκειο 375 37,0533 6,2674
πανεπιστήμιο 591 36,9915 6,0662
μεταπτυχιακό 49 38,4694 5,2524
διδακτορικό 12 36,5000 5,8543
Άλλο πτυχίο 88 36,2841 6,1250
Σύνολο 1308 36,7385 6,1264
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης δημοτικό 93 32,9892 5,9737
γυμνάσιο 100 32,9000 5,7322
λύκειο 375 34,6560 5,6650
πανεπιστήμιο 591 34,2657 5,1774
μεταπτυχιακό 49 37,4082 5,1028
διδακτορικό 12 34,0000 4,6122
Άλλο πτυχίο 88 33,2386 5,4688
Σύνολο 1308 34,2286 5,4912
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση δημοτικό 93 36,0215 5,8976
γυμνάσιο 100 37,8400 5,3479
λύκειο 375 38,5787 5,8455
πανεπιστήμιο 591 37,9560 6,3131
μεταπτυχιακό 49 41,3061 4,1393
διδακτορικό 12 39,5000 5,3513
Άλλο πτυχίο 88 36,1023 6,1196
Σύνολο 1308 38,0031 6,0661
Όπως φαίνεται και απο τον παρακάτω πίνακα μονοπαραγοντικών αναλύσεων διασποράς, όλοι οι τύποι της αυτοεκτίμησης παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο.
Πίνακας 17: Μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς : Μορφωτικό επίπεδο/ διαφόρους τύπους αυτοεκτίμησης
Sum of Squares df F Sig.
Κοινωνική αυτοεκτίμηση 635,603 6 4,206 ,000
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση 899,523 6 4,050 ,000
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης 970,919 6 5,477 ,000
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση 1372,818 6 6,371 ,000
Οι σημαντικές αυτές διαφοροποιήσεις φαίνονται από τον παρακάτω πίνακα. Στην κοινωνική αυτοεκτίμηση οι απόφοιτοι λυκείου υπερτερούν σημαντικά έναντι των αποφοίτων δημοτικού, γυμνασίου και εκείνων οι οποίοι έχουν πτυχίο «άλλου τύπου». Αντίστοιχα, οι απόφοιτοι λυκείου, πανεπιστημίου και οι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος υπερτερούν σημαντικά των αποφοίτων γυμνασίου στην οικογενειακή αυτοεκτίμηση (Γράφημα 7). ‘Ολες οι κατηγορίες μορφωτικού επιπέδου, πλην των κατόχων διδακτορικού διπλώματος, υπερτερούν σημαντικά των αποφοίτων δημοτικού στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης (Γράφημα 8). Οι αποφοίτοι δημοτικού υστερούν των απόφοιτων λυκείου και των κατόχων μεταπτυχιακού διπλώματος στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απόφοιτοι λυκείου οι οποίοι ενώ έχουν σημαντικά υψηλότερη ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση από τους κατόχους «άλλου πτυχίου» εντούτοις υστερουν σημαντικά έναντι των κατόχων μεταπτυχιακού τίτλου. Οι τελευταίοι μάλιστα κρατούν τα σκήπτρα και στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση με σημαντικά υψηλότερα σκορ έναντι των αποφοίτων γυμνασίου, πανεπιστημίου και κατόχων «άλλων πτυχίων» (Γράφημα 9).
Πίνακας 18: Πολλαπλές συγκρίσεις μεταξύ διαφορετικών τύπων αυτοεκτίμησης και μορφωτικού επιπέδου.
Tukey HSD
Sig.
Εξαρτημένη μεταβλητή Μορφωτικό επίπεδο Μορφωτικό επίπεδο
Κοινωνική αυτοεκτίμηση δημοτικό λύκειο ,027
γυμνάσιο λύκειο ,036
λύκειο Άλλο πτυχίο ,037
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση γυμνάσιο λύκειο ,001
γυμνάσιο πανεπιστήμιο ,001
γυμνάσιο μεταπτυχιακό ,001
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης δημοτικό μεταπτυχιακό ,000
δημοτικό γυμνάσιο ,000
δημοτικό λύκειο ,015
δημοτικό πανεπιστήμιο ,002
δημοτικό Άλλο πτυχίο ,000
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση δημοτικό λύκειο ,004
δημοτικό μεταπτυχιακό ,000
λύκειο μεταπτυχιακό ,043
λύκειο Άλλο πτυχίο ,009
μεταπτυχιακό γυμνάσιο ,016
μεταπτυχιακό πανεπιστήμιο ,003
μεταπτυχιακό Άλλο πτυχίο ,000
Γράφημα 6: Κοινωνική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο.
Γράφημα 7: Οικογενειακή αυτοεκτίμηση ανά μορτφωτικό επίπεδο
Γράφημα 8: Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ανά μορφωτικό επίπεδο
Γράφημα 9: Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο.
ANΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΣΩΜΑΤΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ
Στον παρακάτω πινάκα αναφέρονται αναλυτικά οι μέσοι όροι διαφόρων τύπων αυτοεκτίμησης αναφορικά με το φύλο των στρατιωτικών, οι οποίοι επέδειξαν την υψηλότερη με διαφορά βαθμολογία στην κλίμακα συνολικής αυτοεκτίμησης ενάντι όλων των άλλων επαγγελματικών κατηγοριών. Πιο συγκεκριμένα, οι άντρες στρατιωτικοί δεν διαφέρουν σημαντικά από τις γυναίκες συναδέλφους τους στην συνολική αυτοεκτίμηση, αν και μικρές διαφορές υπέρ των γυναικών σημειώνονται στην εργασιακή αυτοεκτίμηση και υπέρ των αντρών στην οικογενειακή και ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση.
Πίνακας 19 : Μέσοι όροι διαφόρων τύπων αυτοεκτίμησης ανά φύλο στρατιωτικών.
ΦΥΛΟ N ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΤΥΠΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ
Εργασιακή Αυτοεκτίμηση Άντρες 74 39,7162 6,44156 ,74882
Γυναίκες 26 41,0000 6,53605 1,28183
Κοινωνική Αυτοεκτίμηση Άντρες 74 37,6351 4,98923 ,57999
Γυναίκες 26 37,7308 6,55169 1,28489
Οικογενειακή Αυτοεκτίμηση Άντρες 74 39,3108 5,88689 ,68434
Γυναίκες 26 38,4615 5,31587 1,04253
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης Αντρες 74 38,0000 5,56899 ,64738
Γυναίκες 26 38,8077 6,33731 1,24285
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση Αντρες 74 41,1892 5,60986 ,65213
Γυναίκες 26 40,2692 7,65537 1,50134
Σύνολο Άντρες 74 195,8514 20,17912 2,34577
Γυναίκες 26 196,2692 25,12140 4,92671
Εντούτοις, οι διαφορές αυτές μεταξύ αντρών και γυναικών στρατιωτικών είναι αμελητέες, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 20. Επομένως, οι στρατιωτικοί ανεξαρτήτως φύλου, επιδεικνύουν την υψηλότερη αυτοεκτίμηση σε όλους τους τομείς, γεγονός που ίσως οφείλεται στην εκπαίδευση την οποία λαμβάνουν αλλά και στην δική τους αίσθηση οτι υπηρέτουν υψηλά ιδανικά και εργάζονται υπέρ της προστασίας και άμυνας της πατρίδας . Ένας πρόσθετος παράγοντας ίσως είναι η αποδοχή και η αναγνώριση που τυγχάνει ο συγκεκριμένος επαγγελματικός κλάδος από τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.
Πίνακας 20: Τ-τεστ για ανεξάρτητα δείγματα, ανά φύλο στρατιωτικών και διάφορους τύπους αυτοεκτίμησης
Δείκτης t Βαθμοί ελευθερίας Στατ. σημαντικότητα
Εργασιακή Αυτοεκτίμηση -,871 98 ,386
Κοινωνική Αυτοεκτίμηση -,077 98 ,939
Οικογενειακή Αυτοεκτίμηση ,648 98 ,518
Αυτοεκτίμηση Εξωτερικής εμφάνισης -,614 98 ,541
Ενδοπροσωπική Αυτοεκτίμηση ,651 98 ,516
Σύνολο -,085 98 ,932
Συμπεράσματα
Σε γενικές γραμμές ο ελληνικός πληθυσμός παρουσιάζει αυξητικές τάσεις στην συνολική αυτοεκτίμηση, χωρίς να υπάρχουν διαφοροποιήσεις μεταξύ αντρών και γυναικών. Ειδικά ως προς το επίπεδο εκπάιδευσης η ελληνική πραγματικότητα καταδεικνύει οτι η συνολική αυτοεκτίμηση αυξάνεται όσο αυξάνεται και το επίπεδο της εκπαίδευσης με εξαίρεση τους κατόχους διδακτορικού διπλώματος οι οποίοι συγκρινόμενοι με τους κατόχους μεταπτυχιακού τίτλου μειονεκτούν. Χαρακτηριστικά είναι και τα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης που παρουσιάζουν οι κάτοχοι «άλλου πτυχίου»,γεγονός που ίσως μπορεί να εξηγηθεί βάση των μειωμένων δυνατοτήτων, που έχουν για επαγγελματική σταδιοδρομία στον δημόσιο τομέα ή τις ελλείψεις τυπικής αναγνώρισης των ακαδημαϊκών τους προσόντων.
Το επάγγελμα αποτελεί ακόμα μία σημαντική πηγή διαφοροποίησης της συνολικής αυτοεκτίμησης του ελληνικού πληθυσμού. Αμέσως μετά τους στρατιωτικούς στην κλίμακα αυτοεκτίμησης ακολουθούν οι παντρεμένες γυναίκες ιδιοκτήτριες ή ελεύθεροι επαγγελματίες. Φαίνεται πως οι συγκεκριμένες επαγγελματικές ασχολίες αποφορτίζουν τις γυναίκες από τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις και τους προσφέρουν δυνατότητες για την εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου τους στην πρώτη περίπτωση, ή για προγραμματισμό των επαγγελματικών τους υποχρεώσεων στην δεύτερη.
Καθώς αναπτύσσεται η εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τον εαυτό μας, αναπτύσσονται και τα συναισθήματά μας για το ποιοι, τελικά, νομίζουμε ότι είμαστε. Το «πώς» αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας αποτελεί, ίσως, το πιο σημαντικό μέσο της μελέτης των διαδικασιών ενδοπροσωπικής επικοινωνίας. Η ευθύνη της επικοινωνίας, αλλά και της αποτελεσματικότητάς της, βαρύνει –κυρίως- το ίδιο το
άτομο ( σταδιακά και μετά το πέρασμα από την παιδική ηλικία, και δια μέσου της εφηβείας, στην ενηλικίωση). Το άτομο είναι το μόνο που μπορεί να κάνει κάτι για τον βαθμό και την ποιότητά της.
Το «Πώς βλέπουμε τον εαυτό μας;», το «Ποιοι πραγματικά είμαστε;», «Πώς μας βλέπουν οι άλλοι;» είναι ,ίσως, το σπουδαιότερο συστατικό στοιχείο της δράσης του ανθρώπου. Η διαχρονικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας, που εμπεριέχει συνεπώς την αυτοαντίληψη, ως βάση, καθορίζεται και οριοθετείται από την οικουμενικότητά της και από την συνεχή της φύση.
Το παρελθόν ενός ανθρώπου, ως συσσωρευμένη εμπειρία, επηρεάζει το «τι θα πράξει σήμερα», το πια θα είναι η συμπεριφορά του – σε όποια διάσταση κι αν την συναντήσουμε- και εκφράζεται μέσα από την αντίληψη που έχει διαμορφώσει, αλλά και εξακολουθεί να διαμορφώνει, για τον εαυτό του είτε αυτή αποτελεί ερέθισμα είτε αποτέλεσμα. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να υποστηρίξουμε πως το «τι κάνεις» δεν είναι μια ενέργεια – λειτουργία του τι συμβαίνει απ’ έξω, αλλά, περισσότερο μια λειτουργία του πώς νιώθεις σχετικά με τον εαυτό σου από μέσα, η οποία οδηγεί και σε ανάλογες επιλογές συμπεριφορών κάθε φορά.
Αν θέλαμε να προσδιορίσουμε παραπέρα την έννοια της αυτοαντίληψης θα μπορούσαμε να αναφερθούμε για ένα «αρχέγονο χαρακτηριστικό γνώρισμα» με το οποίο φιλτράρουμε και αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας μέσα από την αντίληψη του κόσμου που μας περιβάλλει.
Από την πολυπλοκότητα των ορισμών της αυτοαντίληψης, η Θ. Δραγώνα, ξεχωρίζει η τοποθέτηση του Burns (1979) που αναφέρεται στην «προσωπική, δυναμική και αξιολογική εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του». Θεωρώντας ακολούθως την «διάκριση ανάμεσα στην αντίληψη, την αξιολόγηση και την εκτίμηση του εαυτού τεχνητή και κατά συνέπεια κενή νοήματος.».
Κοινωνιολόγοι, όπως οι George Herbert Mead και Charles Horton Cooley, καθώς και αρκετοί ψυχολόγοι και ψυχίατροι , όπως οι Sullivan, Horney , Maslow, παραδέχονται πως η αυτοαντίληψη διαμορφώνεται – «μαθαίνεται», μέσω της διαπροσωπικής επικοινωνίας. Αυτό σημαίνει ότι, ο τρόπος που καταλήγουμε να βλέπουμε τους εαυτούς μας είναι παράγωγο του τρόπου που νομίζουμε ότι οι άλλοι μας βλέπουν (Cooley : «το είδωλο στον καθρέφτη»). Ο Cooley αναφέρεται σε μια διαδικασία όπου φανταζόμαστε πώς ο εαυτός μας φαίνεται σε ένα άλλο άτομο. Η αντίληψη του εαυτού μας δεν αποτελεί παρά αντανάκλαση από τις εικόνες των άλλων.
Η τάση να προσβλέπουμε στους άλλους για επιβεβαίωση αυτών των συναισθημάτων συστηματοποιείται και αναλαμβάνει κεντρικότερο, και πιο ρυθμιστικό, ρόλο στο όλο εποικοδόμημα που λέγεται εαυτός. Η επιβεβαίωση αυτή μας βοηθά να νιώθουμε ότι δικαιούμαστε να «έχουμε» την εικόνα που έχουμε ήδη για τον εαυτό μας, ότι αυτό που κάνουμε αντιστοιχεί σ’ αυτό που είμαστε, ακόμη κι αν η εικόνα μας προσεγγίζει, σε ακραίες περιπτώσεις, ακραίες ή εξιδανικευμένες καταστάσεις.
Τι συμβαίνει όμως όταν η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, ή κυρίως, η αυτοαποδοχή του εαυτού μας είναι περιορισμένη ή βρίσκεται σε διάσταση με τα «μηνύματα» του περιβάλλοντος; Τι συμβαίνει όταν όλες οι μεταβλητές, δικαιώνοντας τη φύση τους ως μεταβλητές, αλλάζουν με ραγδαία ταχύτητα, δημιουργώντας σύγχυση και ανασφάλειες στο άτομο; Τυχόν περιορισμοί λοιπόν στην αυτοαντίληψη είναι δυνατόν να επιβάλουν περιορισμούς και στις πληροφορίες που είναι σε θέση να προσλάβει το άτομο. Αρκετά συχνά τα νοήματα που δομούν οι άνθρωποι μέσα από τις πληροφορίες είναι στερεότυπα, αποσπασματικά, στενά και περιορισμένα, φορτισμένα με άγχος και φόβο για τον εαυτό και για το αύριο, ανώφελα συσχετιζόμενα με στάσεις, συνήθειες και εμπειρίες του παρελθόντος που είναι δυνατόν να οδηγούν σε κλείσιμο σε νέες πληροφορίες, εμπειρίες και προσανατολισμούς, σε κατάσταση αναποφασιστικότητας μπροστά στις καινούριες εναλλακτικές δυνατότητες και σε λάθος αποφάσεις».
Η εφηβεία, ως φάση της ανάπτυξης του ανθρώπου, είναι συναρπαστική και με τεράστιας σημασίας συνέπειες στη δομή του χαρακτήρα και της ταυτότητας του ενήλικα που ακολουθεί. Οι εμπειρίες προσφέρουν, και ως προς την ποιότητά τους και ως προς την ποσότητά τους, το απαραίτητο υλικό για τον προσδιορισμό ενός περισσότερο αφηρημένου και αυτοπαρατηρήσιμου εαυτού. Το σώμα αλλάζει και προσφέρει αφορμήσεις αναζήτησης, η συμπεριφορά τροποποιείται.
Η περίοδος αυτή, «δεύτερη γέννηση» κατά τον Rousseau, με τις νέες γνωστικές ικανότητες οδηγεί, στο συναισθηματικό κυρίως τομέα, σε μεγάλες εντάσεις και αστάθειες. Από πολλούς μελετητές έχει περιγραφτεί ως περίοδος «γεμάτη μεταπτώσεις και ταλαντεύσεις ανάμεσα σε αντιφατικές και συγκρουόμενες διαθέσεις, όπως μεταξύ...ευφορίας και μελαγχολίας, χαράς και κατήφειας...» (Παρασκευόπουλος).
Ο Rosenberg διαπιστώνει σημαντικές μεταπτώσεις στην εφηβική περίοδο, όσο αφορά την αντίληψη του εαυτού. Μεταπτώσεις που άλλοι τις προσδιορίζουν περισσότερο κοινωνικές ( «συμβολικοί»), άλλοι τις ανάγουν περισσότερο στον ψυχισμό του ατόμου ( «ψυχαναλυτικοί») και άλλοι με πιο σαφή ατομικό προσανατολισμό («φαινομενολογικοί»).
Παρ’ ότι δεν έχει υιοθετηθεί κοινά αποδεκτός ορισμός για την αυτοεκτίμηση, και για πολλούς ( π.χ. Burns ) δεν υφίσταται ο διαχωρισμός από την αυτοαντίληψη, η εκτίμηση του εαυτού, ορίζεται ως συστατικό στοιχείο της αντίληψής του και μάλιστα το στοιχείο που οριοθετείται στο χώρο των συναισθημάτων και της αυτοαξιολόγησης (Wells & Marwell). O W. James, μάλιστα, δίνει ένα πιο ατομικό και μετρήσιμο προσδιορισμό της αυτοεκτίμησης με τη μορφή του λόγου των επιτυχιών του ατόμου προς τις προσδοκίες που διατηρεί για τον εαυτό του. Περιορίζει τη διακύμανση της αυτοεκτίμησης να επηρεάζεται καθαρά από ατομικές επιλογές και διαθέσεις και αφήνει λιγότερα περιθώρια σε κοινωνικές παρεμβάσεις.
Ο Coopersmith μιλά για τη στάση που κρατά το άτομο για τον εαυτό του και η οποία αποτελεί έκφραση της «προσωπικής εκτίμησης της αυτοαξίας». Η Α. Λεονταρή αναφέρει σχετικά : «Νεότερες έρευνες αναφέρουν ότι η αυτοεκτίμηση συνδέεται όχι μόνο με τη θετικότητα ή μη των αντιλήψεων για τον εαυτό αλλά και με τη δομή τους.».
Ως μέγεθος που εμπεριέχει συναισθήματα, η αυτοεκτίμηση παρουσιάζεται ευμετάβλητη και πολύπλοκη στη διατήρησή της σε σταθερά και θετικά επίπεδα..
Ο συνδυασμός, λοιπόν, μιας ασταθούς χρονικής περιόδου της ζωής του ατόμου με ένα ευμετάβλητο μέγεθος, που μάλιστα επηρεάζεται σαφώς και από κοινωνικούς παράγοντες, όπως εμφανίζεται η αυτοεκτίμηση, προιδεάζει για πιθανά αντιφατικά και διαφοροποιημένα αποτελέσματα στις όποιες προσπάθειες προσέγγισης του θέματος.
Η αυτοεκτίμηση ενός ατόμου είναι δυνατόν να επηρεάζεται από πολλούς μεταβλητούς παράγοντες όπως το φύλο, η ηλικία, ο τόπος διαμονής, η οικογενειακή κατάσταση, η συνολική κατάσταση της υγείας του ατόμου, το επάγγελμα, η θρησκεία, η ιδεολογία, η κληρονομικότητα, οι προσδοκίες του ίδιου αλλά και της κοινωνίας κ.ά.
Η αυτοεκτίμηση, πάλι, με τη σειρά της επηρεάζει την συμπεριφορά του ατόμου, η οποία συμπεριφορά επηρεάζει τις παραπάνω μεταβλητές δημιουργώντας ένα ανατροφοδοτούμενο κυκλικό πεδίο ανάδρασης. Η μελέτη του Rosenthal για την αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι χαρακτηριστική.
Η σημασία της προσέγγισης της έννοιας της αυτοεκτίμησης σε σχέση με την κρίσιμη εφηβική ηλικία είναι προφανής. Η ολοκλήρωση του σχηματισμού της προσωπικότητας του εφήβου, ο προσδιορισμός της ταυτότητάς του, η πλήρης κοινωνικοποίησή του, η αποδοχή των ρόλων που θα κληθεί να διαδραματίσει ως ενήλικας και η συναισθηματική - ψυχολογική του κατάσταση υποβοηθούνται ή περιορίζονται από τη θετική ή αρνητική διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης.
AΝΑΛΥΣΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ
Ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση, η ελάχιστη και η μέγιστη τιμή της συνολικής αυτοεκτίμησης του δείγματος, που εξετάστηκε καταγράφεται στον Πινακα 1, που ακολουθεί. Στο ιστόγραμμα, που ακολουθεί, φαίνεται η διασπορά των τιμών, η οποία προσεγγίζει αυτήν μιας κανονικής κατανομής. O μέσος όρος συνολικής αυτοεκτίμησης είναι 180,7 , παραπάνω από το μαθηματικό μέσο όρο, ο οποίος είναι 157,5 , γεγονός που καταδεικνύει την ελαφρά αυξημένη αυτοεκτίμηση του πληθυσμού.
Πίνακας 1:Περιγραφικά στατιστικά
N ελάχιστη τιμή μέγιστη τιμή μέσος όρος τυπική απόκλιση
Σύνολο 1120 114,00 248,00 180,717 20,9693
Ιστόγραμμα: Κατανομή τιμών συνολικής αυτοεκτίμησης.
Περιγραφή δείγματος ανά επάγγελμα, μορφωτικό επίπεδο και οικογενειακή κατάσταση
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ Δημόσιοι Υπάλληλοι 149
Ιδιωτικοί υπάλληλοι 273
ιδιοκτήτες 100
Άλλα επαγγέλματα 177
άνεργοι 33
Φοιτητές-μαθητές 245
συνταξιούχοι 69
στρατιωτικοί 100
νοικοκυρές 35
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ δημοτικό 81
γυμνάσιο 88
λύκειο 319
πανεπιστήμιο 452
μεταπτυχιακό 44
διδακτορικό 12
Άλλο πτυχίο 86
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ελεύθεροι 583
παντρεμένοι 415
χωρισμένοι 46
χήροι 38
Οι μέσοι όροι ανά φύλο και τα αντίστοιχα τυπικά σφάλματα είναι:
Πίνακας 2. Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά φύλο
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Φύλο
άνδρες 178,652 2,401
γυναίκες 181,036 2,148
Παρατηρείται ότι η συνολική αυτοεκτίμηση των γυναικών ελάχιστα διαφέρει από αυτή των ανδρών +2,384, διαφορά η οποία είναι αμελητέα.
Στον πίνακα 3 φαίνονται οι μέσοι όροι και τα τυπικά σφάλματα της συνολικής αυτοεκτίμησης, ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο, ενώ στο γράφημα 2 παρουσιάζεται ο συνδυασμός συνολικής αυτοεκτίμησης ανά φύλο και μορφωτικό επίπεδο. Οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου παρουσιάζουν την υψηλότερη αυτοεκτίμηση ανεξαρτήτως φύλου. Στην κατηγορία των αντρών έπονται οι απόφοιτοι πανεπιστημίου και οι απόφοιτοι λυκείου, ενώ αντίστοιχα στις γυναίκες την αμέσως υψηλότερη αυτοεκτίμηση παρουσιάζουν οι απόφοιτες λυκείου και έπονται οι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος. Οι γυναίκες απόφοιτοι γυμνασίου παρουσιάζουν, συνολικά την χαμηλότερη αυτοεκτίμηση. Όσον αφορά τους άντρες, οι τελοιόφοιτοι δημοτικού και όσοι διαθέτουν «άλλο πτυχίο» είναι ουραγοί της αυτοεκτίμησης.
Πίνακας 3: Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά μορφωτικό επίπεδο
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Μορφωτικό επίπεδο
δημοτικό 171,509 3,327
γυμνάσιο 174,666 3,574
λύκειο 179,619 4,230
πανεπιστήμιο 183,882 3,211
μεταπτυχιακό 192,151 3,963
διδακτορικό 191,633 7,590
Άλλο πτυχίο 171,401 4,255
Γράφημα 2: Αυτοεκτίμηση ανά φύλο και μορφωτικό επίπεδο
Ενδιαφέροντα στοιχεία παρουσιάζονται στον πίνακα 4. Συγκεκριμένα, οι παντρεμένοι διαθέτουν την υψηλότερη αυτοεκτίμηση, ενώ οι διαζευμένοι και οι χήροι την χαμηλότερη. Η επισκόπηση όμως του πίνακα 5 καταδεικνύει ότι στη πραγματικότητα οι χήροι άντρες υπερτερούν σε αυτοεκτίμηση ακολουθούμενοι από τους παντρεμένους. Όσον αφορά τις γυναίκες, οι ελεύθερες και διαζευγμένες κατέχουν τα σκήπτρα της συνολικής αυτοεκτίμησης σε αντίθεση με τους διαζευγμένους άντρες, των οποίων η αυτοεκτίμηση έχει καταρρακωθεί.
Πίνακας 4: Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά οικογενειακή κατάσταση
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Οικογενειακή κατάσταση
ελεύθεροι 180,983 2,461
παντρεμένοι 182,682 1,903
διαζευγμένοι 176,447 4,170
χήροι 177,787 5,746
Πίνακας 5: Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά φύλο και οικογενειακή κατάσταση
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Φύλο Οικογενειακή κατάσταση
άνδρες ελεύθεροι 176,572 2,857
παντρεμένοι 185,680 3,256
διαζευγμένοι 162,964 7,667
χήροι 192,708 10,557
γυναίκες ελεύθεροι 185,393 4,009
παντρεμένοι 179,684 1,969
διαζευγμένοι 184,151 4,872
χήροι 170,326 6,814
Τα στερεότυπα περί στρατιωτικών επαληθεύονται πλήρως στην ανάλυση της συνολικής αυτοεκτίμησης σε σχέση με το επάγγελμα (Πίνακας 6), καθώς μακράν απέχουν σε βαθμολογία από τις υπόλοιπες κατηγορίες επαγγελματών. Μάλιστα, τόσο πολύ αποκλίνει προς τα επάνω η αυτοεκτίμησή τους (210) από το μέσο όρο του πληθυσμού που θα μπορούσε να θεωρηθεί ακραία τιμή, γι’ αυτό θεωρήθηκε σκόπιμο να εξετασθούν ξεχωριστά στο τελευταίο τμήμα της στατιστικής επεξεργασίας. Παρά τις ενάντιες προκαταλήψεις οι ιδιωτικοί υπάλληλοι ακολουθούν με αξιώσεις στην κλίμακα αυτοεκτίμησης, ενώ οι νοικοκυρές , οι συνταξιούχοι και οι άνεργοι βρίσκονται στον αντίποδά της με χαμηλές επιδόσεις στην αυτοεκτίμηση (Γράφημα 3) Όταν η μεταβλητή «φύλο» συσχετισθεί με το επάγγελμα (Γράφημα 4), τα ηνία εξακολουθούν να κατέχουν οι άντρες στρατιωτικοί ακολουθούμενοι από τις γυναίκες ιδιοκτήτριες και ελεύθερες επαγγελματίες. Αντίθετα οι νοικοκυρές και συνταξιούχοι σημειώνουν την χαμηλότερη βαθμολογία συνολικής αυτοεκτίμησης. Η διπαραγοντική ανάλυση διασποράς (Πίνακας 7) με ανεξάρτητες μεταβλητές φύλο και επάγγελμα και εξαρτημένη μεταβλητή τη συνολική αυτοεκτίμηση αναδεικνύει στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ επαγγέλματος σε επίπεδο 0,01 (sig.= 0,000< 0,01) και μη σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με το φύλο (sig.= 0,902>0,05) και την αλληλεπίδραση φύλου-επαγγέλματος (sig.=0,307>0,05).
Πίνακας 6: Συνολική αυτοεκτίμηση ανά επάγγελμα.
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ
Επάγγελμα
Δημόσιος υπάλληλος 177,041 1,705
Ιδιωτικός υπάλληλος 183,211 1,238
Ελεύθερος επαγγελματίας 190,909 2,681
άλλο 183,242 1,574
άνεργος 173,360 3,776
φοιτητής 179,122 1,343
συνταξιούχος 172,076 2,487
στρατιωτικός 210,000 20,602
νοικοκυρά 171,083 3,434
Γράφημα 3: Συνολική αυτοεκτίμηση ανά επάγγελμα.
Γράφημα 4: Συνολική αυτοεκτίμηση κατά φύλο και επάγγελμα
Πίνακας 7: Διπαραγοντική ανάλυση διασποράς επάγγελμα * φύλο
Πηγή διασποράς Άρθροισμα τετραγώνων Df F Sig.
επάγγελμα 21705,040 8 6,392 ,000
φύλο 6,380 1 ,015 ,902
Επάγγελμα*φύλο 3040,824 6 1,194 ,307
Οι μέσοι όροι ανά επίπεδο εκπαίδευσης και οικογενειακή κατάσταση και τα αντίστοιχα τυπικά σφάλματα είναι:
Πίνακας 8 : Μέσοι όροι: επίπεδο εκπαίδευσης * οικογενειακή κατάσταση
Εξαρτημένη μεταβλητή : Συνολική αυτοεκτίμηση
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΤΥΠΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ
Επίπεδο Εκπαίδευσης Οικογενειακή κατάσταση
Δημοτικό Σχολείο Ελεύθερος 161.750 9.312
Παντρεμένος 182.342 4.143
Χωρισμένος 175.500 11.495
Χήρος 186.429 5.601
Γυμνάσιο Ελεύθερος 175.700 5.572
Παντρεμένος 172.648 3.381
Χωρισμένος 167.250 7.466
Χήρος 169.500 14.079
Λύκειο Ελεύθερος 179.776 1.755
Παντρεμένος 184.178 1.892
Χωρισμένος 188.375 5.748
Χήρος 173.000 19.910
Πανεπιστήμιο Ελεύθερος 188.569 3.643
Παντρεμένος 182.629 4.016
Χωρισμένος 181.812 7.700
Χήρος 184.000 9.312
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ελεύθερος 199.333 7.743
Παντρεμένος 201.924 6.307
Χωρισμένος 180.500 14.079
Χήρος . .
Διδακτορικό Ελεύθερος 180.333 11.495
Παντρεμένος 172.222 8.568
Χωρισμένος 196.000 19.910
Χήρος . .
‘Αλλο Ελεύθερος 176.421 3.595
Παντρεμένος 162.212 5.551
Χωρισμένος 170.167 10.494
Χήρος . .
Η στατιστική ανάλυση των διαφορών που εμφανίζονται στους προαναφερθέντες μέσους όρους φύλου, μορφωτικού επιπέδου και οικογενειακής κατάστασης έγινε με την τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς, η οποία παρουσιάζεται στον πίνακα 9. Παρατηρούμε ότι στατιστικώς σημαντικές διαφορές εμφανίζονται στην επίδραση του μορφωτικού επιπέδου (sig.=0,005<0,01), στην αλληλεπίδραση μεταξύ φύλου και μορφωτικού επιπέδου (sig.= 0,01), φύλου οικογενειακής κατάστασης (sig.=0,004<0,01) και στη τριπαραγοντική αλληλεπίδραση μεταξύ φύλου, επιπέδου μορφώσεως και οικογενειακής κατάστασης (sig.=0,007<0,01).
Πίνακας 9: Τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς .Εξαρτημένη Μεταβλητή: Συνολική Αυτοεκτίμηση
Πηγή διασποράς Type III Sum of Squares df Mean Square F Sig.
Φύλο 160,586 1 160,586 ,390 ,532
Μορφωτικό επίπεδο 7585,905 6 1264,317 3,072 ,005
Οικογενειακή κατάσταση 1394,068 3 464,689 1,129 ,336
Φύλο * Εκπαίδευση 6981,306 6 1163,551 2,828 ,010
Φύλο * Οικογενειακή κατασταση 5580,749 3 1860,250 4,521 ,004
Μόρφωση * Οικογενειακή κατάσταση 6205,618 15 413,708 1,005 ,447
Φύλο *Μόρφωση *Οικογενειακή κατάσταση 10134,716 10 1013,472 2,463 ,007
Με μια προσεκτική εξέταση των πινάκων 5 και 8 συμπαιρένουμε ότι οι διαζευγμένες γυναίκες που είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος έχουν σημαντικά μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση ενώ αντίθετά, τα χαμηλότερα ποσοστά αυτοεκτίμησης παρατηρούνται στις απόφοιτες γυμνασίου χήρες γυναίκες. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει με τρόπο σαφή τον κοινωνικό αποκλεισμό της τελευταίας αυτής ομάδας η οποία αν και δεν κατέχει τα απαραίτητα εφόδια καλείται εκ των πραγμάτων να ανταπεξέλθει σε οικονομικες δυσκολίες ή άλλα συναφή προβλήματα που προκύπτουν λόγω της οικογενειακής κατάστασης.
Στον πίνακα 10 παρουσιάζεται η τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς για τους μέσους όρους του επαγγέλματος, μορφωτικού επιπέδου και οικογενειακής κατάστασης. Το μορφωτικό επίπεδο (sig.=0,005<0,01) , η αλληλεπίδραση μεταξύ επαγγέλματος και οικογενειακής κατάστασης (sig.=0,033<0,05) καθώς και η τριπαραγοντική αλληλεπίδραση μεταξύ επαγγέλματος, μορφωτικού επιπέδου και οικογενειακής κατάστασης επέδειξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές. Η υψηλότερη συνολική αυτοεκτίμηση ανήκει στις παντρεμένες γυναίκες ιδιοκτήτριες ή ελεύθερες επαγγελματίες, που είναι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος, ενώ αντίθετα οι χήρες συνταξιούχες γυναίκες καθώς και αυτές που ασχολούνται με οικιακές εργασίες ερχόνται τελευταίες στην κλίμακα συνολικής αυτοεκτίμησης.
Πίνακας 10: Τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς
Ανεξάρτητες μεταβλητές: επάγγελμα, μορφωτικό επίπεδο, οικογενειακή κατάσταση
ΠΗΓΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ TYPE III SUM OF SQUARES DF MEAN SQUARE F SIG.
Επάγγελμα 5895.048 8 736.881 1.859 .063
Μορφωτικό επίπεδο 11047.710 6 1841.285 4.645 .000
Οικογενειακή κατάσταση 646.382 3 215.461 .544 .653
Επάγγελμα*μορφωτικό επίπεδο 18032.124 32 563.504 1.421 .062
επάγγελμα *οικογενειακή κατάσταση 9511.965 13 731.690 1.846 .033
Μορφωτικό επίπεδο * οικογενειακή κατάσταση 9940.207 15 662.680 1.672 .049
επάγγελμα *μορφωτικό επίπεδο * οικογενειακή κατάσταση 13268.125 20 663.406 1.674 .032
Σημαντικές διαφορές στην συνολική αυτοεκτίμηση , δημιουργει η αλληλεπίδραση μορφωτικού επιπέδου και οικογενειακής κατάστασης (sig.=0,049<0,05). Εδώ τα σκήπτρα της αυτοεκτίμησης κρατούν οι παντρεμένοι και ακολουθούν οι ελεύθεροι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος (Γράφημα 5). Στον αντίποδα βρισκονται οι ελεύθεροι απόφοιτοι δημοτικού καθώς και οι παντρεμένοι με άτυπο επίπεδο εκπαίδευσης με μέσους όρους συνολικής αυτοεκτίμησης 161,750 και 162,212 αντίστοιχα.
Γράφημα 5: Συνολική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο και οικογενειακή κατάσταση.
Αξιοπρόσεκτη είναι η συσχέτιση ηλικίας και συνολικής αυτοεκτίμησης (Πίνακας 11), η οποία δεν είναι στατιστικά σημαντική (δείκτης Pearson= -0,046; sig.=0,124>0,05), γεγονός που σημαίνει ότι η ηλικία δεν είναι παράγοντας που αναστέλει την συνολική αυτοεκτίμηση.
Πίνακας 11 : Συσχέτιση ηλικίας και συνολικής αυτοεκτίμησης.
ηλικία
Ηλικία Pearson Correlation 1,000 -,046
Sig. (2-tailed) , ,124
Συνολική αυτοεκτίμηση Pearson Correlation -,046 1,000
Sig. (2-tailed) ,124 ,
Οι διαφορές μεταξύ των μέσων όρων της εργασιακής αυτοεκτίμησης μεταξύ φύλου,μορφωτικού επιπέδου και επαγγέλματος, εξεταζόνται στον ακόλουθο πίνακα τριπαραγοντικής ανάλυσης διασποράς. Από τις τρείς μεταβλήτές μόνο το μορφωτικό επίπεδο φαίνεται να επιδρα στην εργασιακή αυτοεκτίμηση των ατόμων (sig.=0,039<0,05), ενώ αντίθετα, το φύλο και το επάγγελμα δεν επηρεάζουν την εργασιακή αυτοεκτιμηση των ατόμων ( sig.= 0,721>0,05 και sig.=0,204>0,05, αντίστοιχα).
Πίνακας 12 : Τριπαραγοντική ανάλυση διασποράς, Φύλο*μορφωτικό επίπεδο* επάγγελμα
Πηγή διασποράς Type III Sum of Squares df Mean Square F Sig.
Φύλο 4,261 1 4,261 ,127 ,721
Μορφωτικό επίπεδο 446,333 6 74,389 2,225 ,039
επάγγελμα 367,165 8 45,896 1,373 ,204
Φύλο*μορφωτικό επίπεδο 196,819 6 32,803 ,981 ,437
Φύλο*επάγγελμα 293,018 7 41,860 1,252 ,271
Μορφωτικό επίπεδο*επάγγελμα 934,309 33 28,312 ,847 ,715
Φύλο*μορφωτικό επίπεδο*επάγγελμα 842,324 22 38,287 1,145 ,291
Συγκεκριμένα, υπεύθυνοι για την παραπάνω στατιστικώς σημαντική διαφοροποίηση είναι οι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος οι οποίοι έχουν χαμηλότερη εργασιακή αυτοεκτίμηση από τα άτομα με μεταπτυχιακές σπουδές, που σημειώνουν υψηλότερη βαθμολογία κατά 6 περίπου μονάδες. Οι υπόλοιπες κατηγορίες μορφωτικού επιπέδου δεν παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις ως προς την εργασιακή αυτοεκτίμηση, όπως φαίνεται στον Πίνακα 13.
Πίνακας 13: Μέσοι όροι εργασιακής αυτοεκτίμησης κατά μορφωτικό επίπεδο.
Μέσος όρος Τυπικό σφάλμα
Μορφωτικό επίπεδο
δημοτικό 36,940 ,981
γυμνάσιο 36,208 ,819
λύκειο 36,808 ,626
πανεπιστήμιο 36,252 ,619
μεταπτυχιακό 39,758 1,160
διδακτορικό 33,850 1,975
Άλλο πτυχίο 35,225 ,943
Πίνακας 14: Κοινωνική, οικογενειακή, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση και αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης κατά φύλο.
Φύλο Μέσος όρος Τυπική απόκλιση
Κοινωνική αυτοεκτίμηση άνδρες 35,8165 5,2483
γυναίκες 36,1985 4,8656
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση άνδρες 36,6329 6,2292
γυναίκες 36,7839 6,0362
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης άνδρες 34,7642 5,7791
γυναίκες 33,6526 5,1839
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση άνδρες 38,1519 6,1854
γυναίκες 37,7985 5,9489
Πολλές θεωρίες υποστηρίζουν ότι τα δύο φύλα έχουν πλέον εξισωθεί σε όλες τις κοινωνικές παραμέτρους. Το γεγονός αυτό γίνεται αντιληπτό και στην περίπτωση της αυτοεκτίμησης σε όλα τα είδη της ( Κοινωνική αυτοεκτίμηση sig.=0,171>0,05; οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig.=0,656>0,05 και ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig.=0,291>0,05, Πίνακας 15). Παρ’ όλα αυτά ο μέσος όρος της αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης των γυναικών παραμένει σημαντικά χαμηλότερος από τον αντίστοιχο των αντρών (Πίνακας 14). Προφανώς, τα πρότυπα ομορφιάς που τόσο πιεστικά αναπαράγονται απότελούν αγχογόνο παράγοντα για τις γυναίκες, γεγονός που επηρεάζει την αυτοεκτίμηση της εξωτερικής τους εμφάνισης.
Πίνακας 15: Τ-Τest Φύλο* Κοινωνική ,Οικογενειακή, Ενδοπροσωπική και Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης.
t-test
t df Sig. (2-tailed)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ -1,371 1315 ,171
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ -,447 1315 ,655
ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ 3,680 1315 ,000
ΕΝΔΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ 1,057 1315 ,291
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι μέσοι όροι διαφορετικών τύπων αυτοεκτίμησης ανά μορφωτικό επίπεδο. Οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου έχουν την υψηλότερη κοινωνική αυτοεκτίμηση (μ.ο.=36,938) ακολουθούμενοι από τους αποφοίτους λυκείου (μ.ο.=36,520), ενώ οι απόφοιτοι δημοτικού παρουσιάζουν την χαμηλότερη κοινωνική αυτοεκτίμηση (Γράφημα 6). Όσον αφορα την οικογενειακή αυτοεκτίμηση, οι απόφοιτοι γυμνασίου στέκουν χαμηλά στην κλίμακα ενώ τα πρωτεία κατέχουν οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου (μ.ο.=38,469) οι οποίοι επίσης υπερτερούν στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ( μ.ο.=37,408). Την χειρότερη εικόνα για την εξωτερική τους εμφάνιση φαίνεται ότι έχουν οι απόφοιτοι γυμνασίου (μ.ο.= 32,900). Την χαμηλότερη ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση έχουν οι κάτοχοι «άλλου πτυχίου». Και εδώ οι κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου υπερτερούν, επιβεβαιώνοντας έτσι τα δεδομένα τα οποία θέλουν την συγκεκριμένη κατηγορία να υπερτερεί σημαντικά σε όλα τα είδη της αυτοεκτίμησης.
Πίνακας 16: Μέσοι όροι διαφόρων τύπων αυτοεκτίμησης ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο
N Μέσος όρος Τυπικη αποκλιση
Κοινωνική αυτοεκτίμηση δημοτικό 93 34,6882 5,2481
γυμνάσιο 100 34,7900 4,8955
λύκειο 375 36,5200 5,1651
πανεπιστήμιο 591 36,2470 4,8608
μεταπτυχιακό 49 36,9388 5,5880
διδακτορικό 12 35,6667 4,5594
Άλλο πτυχίο 88 34,7045 5,0495
Σύνολο 1308 36,0199 5,0556
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση δημοτικό 93 36,0860 6,0911
γυμνάσιο 100 34,2500 5,8385
λύκειο 375 37,0533 6,2674
πανεπιστήμιο 591 36,9915 6,0662
μεταπτυχιακό 49 38,4694 5,2524
διδακτορικό 12 36,5000 5,8543
Άλλο πτυχίο 88 36,2841 6,1250
Σύνολο 1308 36,7385 6,1264
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης δημοτικό 93 32,9892 5,9737
γυμνάσιο 100 32,9000 5,7322
λύκειο 375 34,6560 5,6650
πανεπιστήμιο 591 34,2657 5,1774
μεταπτυχιακό 49 37,4082 5,1028
διδακτορικό 12 34,0000 4,6122
Άλλο πτυχίο 88 33,2386 5,4688
Σύνολο 1308 34,2286 5,4912
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση δημοτικό 93 36,0215 5,8976
γυμνάσιο 100 37,8400 5,3479
λύκειο 375 38,5787 5,8455
πανεπιστήμιο 591 37,9560 6,3131
μεταπτυχιακό 49 41,3061 4,1393
διδακτορικό 12 39,5000 5,3513
Άλλο πτυχίο 88 36,1023 6,1196
Σύνολο 1308 38,0031 6,0661
Όπως φαίνεται και απο τον παρακάτω πίνακα μονοπαραγοντικών αναλύσεων διασποράς, όλοι οι τύποι της αυτοεκτίμησης παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο.
Πίνακας 17: Μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς : Μορφωτικό επίπεδο/ διαφόρους τύπους αυτοεκτίμησης
Sum of Squares df F Sig.
Κοινωνική αυτοεκτίμηση 635,603 6 4,206 ,000
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση 899,523 6 4,050 ,000
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης 970,919 6 5,477 ,000
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση 1372,818 6 6,371 ,000
Οι σημαντικές αυτές διαφοροποιήσεις φαίνονται από τον παρακάτω πίνακα. Στην κοινωνική αυτοεκτίμηση οι απόφοιτοι λυκείου υπερτερούν σημαντικά έναντι των αποφοίτων δημοτικού, γυμνασίου και εκείνων οι οποίοι έχουν πτυχίο «άλλου τύπου». Αντίστοιχα, οι απόφοιτοι λυκείου, πανεπιστημίου και οι κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος υπερτερούν σημαντικά των αποφοίτων γυμνασίου στην οικογενειακή αυτοεκτίμηση (Γράφημα 7). ‘Ολες οι κατηγορίες μορφωτικού επιπέδου, πλην των κατόχων διδακτορικού διπλώματος, υπερτερούν σημαντικά των αποφοίτων δημοτικού στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης (Γράφημα 8). Οι αποφοίτοι δημοτικού υστερούν των απόφοιτων λυκείου και των κατόχων μεταπτυχιακού διπλώματος στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απόφοιτοι λυκείου οι οποίοι ενώ έχουν σημαντικά υψηλότερη ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση από τους κατόχους «άλλου πτυχίου» εντούτοις υστερουν σημαντικά έναντι των κατόχων μεταπτυχιακού τίτλου. Οι τελευταίοι μάλιστα κρατούν τα σκήπτρα και στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση με σημαντικά υψηλότερα σκορ έναντι των αποφοίτων γυμνασίου, πανεπιστημίου και κατόχων «άλλων πτυχίων» (Γράφημα 9).
Πίνακας 18: Πολλαπλές συγκρίσεις μεταξύ διαφορετικών τύπων αυτοεκτίμησης και μορφωτικού επιπέδου.
Tukey HSD
Sig.
Εξαρτημένη μεταβλητή Μορφωτικό επίπεδο Μορφωτικό επίπεδο
Κοινωνική αυτοεκτίμηση δημοτικό λύκειο ,027
γυμνάσιο λύκειο ,036
λύκειο Άλλο πτυχίο ,037
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση γυμνάσιο λύκειο ,001
γυμνάσιο πανεπιστήμιο ,001
γυμνάσιο μεταπτυχιακό ,001
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης δημοτικό μεταπτυχιακό ,000
δημοτικό γυμνάσιο ,000
δημοτικό λύκειο ,015
δημοτικό πανεπιστήμιο ,002
δημοτικό Άλλο πτυχίο ,000
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση δημοτικό λύκειο ,004
δημοτικό μεταπτυχιακό ,000
λύκειο μεταπτυχιακό ,043
λύκειο Άλλο πτυχίο ,009
μεταπτυχιακό γυμνάσιο ,016
μεταπτυχιακό πανεπιστήμιο ,003
μεταπτυχιακό Άλλο πτυχίο ,000
Γράφημα 6: Κοινωνική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο.
Γράφημα 7: Οικογενειακή αυτοεκτίμηση ανά μορτφωτικό επίπεδο
Γράφημα 8: Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ανά μορφωτικό επίπεδο
Γράφημα 9: Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο.
ANΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΣΩΜΑΤΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ
Στον παρακάτω πινάκα αναφέρονται αναλυτικά οι μέσοι όροι διαφόρων τύπων αυτοεκτίμησης αναφορικά με το φύλο των στρατιωτικών, οι οποίοι επέδειξαν την υψηλότερη με διαφορά βαθμολογία στην κλίμακα συνολικής αυτοεκτίμησης ενάντι όλων των άλλων επαγγελματικών κατηγοριών. Πιο συγκεκριμένα, οι άντρες στρατιωτικοί δεν διαφέρουν σημαντικά από τις γυναίκες συναδέλφους τους στην συνολική αυτοεκτίμηση, αν και μικρές διαφορές υπέρ των γυναικών σημειώνονται στην εργασιακή αυτοεκτίμηση και υπέρ των αντρών στην οικογενειακή και ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση.
Πίνακας 19 : Μέσοι όροι διαφόρων τύπων αυτοεκτίμησης ανά φύλο στρατιωτικών.
ΦΥΛΟ N ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΤΥΠΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ
Εργασιακή Αυτοεκτίμηση Άντρες 74 39,7162 6,44156 ,74882
Γυναίκες 26 41,0000 6,53605 1,28183
Κοινωνική Αυτοεκτίμηση Άντρες 74 37,6351 4,98923 ,57999
Γυναίκες 26 37,7308 6,55169 1,28489
Οικογενειακή Αυτοεκτίμηση Άντρες 74 39,3108 5,88689 ,68434
Γυναίκες 26 38,4615 5,31587 1,04253
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης Αντρες 74 38,0000 5,56899 ,64738
Γυναίκες 26 38,8077 6,33731 1,24285
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση Αντρες 74 41,1892 5,60986 ,65213
Γυναίκες 26 40,2692 7,65537 1,50134
Σύνολο Άντρες 74 195,8514 20,17912 2,34577
Γυναίκες 26 196,2692 25,12140 4,92671
Εντούτοις, οι διαφορές αυτές μεταξύ αντρών και γυναικών στρατιωτικών είναι αμελητέες, όπως φαίνεται και στον Πίνακα 20. Επομένως, οι στρατιωτικοί ανεξαρτήτως φύλου, επιδεικνύουν την υψηλότερη αυτοεκτίμηση σε όλους τους τομείς, γεγονός που ίσως οφείλεται στην εκπαίδευση την οποία λαμβάνουν αλλά και στην δική τους αίσθηση οτι υπηρέτουν υψηλά ιδανικά και εργάζονται υπέρ της προστασίας και άμυνας της πατρίδας . Ένας πρόσθετος παράγοντας ίσως είναι η αποδοχή και η αναγνώριση που τυγχάνει ο συγκεκριμένος επαγγελματικός κλάδος από τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.
Πίνακας 20: Τ-τεστ για ανεξάρτητα δείγματα, ανά φύλο στρατιωτικών και διάφορους τύπους αυτοεκτίμησης
Δείκτης t Βαθμοί ελευθερίας Στατ. σημαντικότητα
Εργασιακή Αυτοεκτίμηση -,871 98 ,386
Κοινωνική Αυτοεκτίμηση -,077 98 ,939
Οικογενειακή Αυτοεκτίμηση ,648 98 ,518
Αυτοεκτίμηση Εξωτερικής εμφάνισης -,614 98 ,541
Ενδοπροσωπική Αυτοεκτίμηση ,651 98 ,516
Σύνολο -,085 98 ,932
Συμπεράσματα
Σε γενικές γραμμές ο ελληνικός πληθυσμός παρουσιάζει αυξητικές τάσεις στην συνολική αυτοεκτίμηση, χωρίς να υπάρχουν διαφοροποιήσεις μεταξύ αντρών και γυναικών. Ειδικά ως προς το επίπεδο εκπάιδευσης η ελληνική πραγματικότητα καταδεικνύει οτι η συνολική αυτοεκτίμηση αυξάνεται όσο αυξάνεται και το επίπεδο της εκπαίδευσης με εξαίρεση τους κατόχους διδακτορικού διπλώματος οι οποίοι συγκρινόμενοι με τους κατόχους μεταπτυχιακού τίτλου μειονεκτούν. Χαρακτηριστικά είναι και τα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης που παρουσιάζουν οι κάτοχοι «άλλου πτυχίου»,γεγονός που ίσως μπορεί να εξηγηθεί βάση των μειωμένων δυνατοτήτων, που έχουν για επαγγελματική σταδιοδρομία στον δημόσιο τομέα ή τις ελλείψεις τυπικής αναγνώρισης των ακαδημαϊκών τους προσόντων.
Το επάγγελμα αποτελεί ακόμα μία σημαντική πηγή διαφοροποίησης της συνολικής αυτοεκτίμησης του ελληνικού πληθυσμού. Αμέσως μετά τους στρατιωτικούς στην κλίμακα αυτοεκτίμησης ακολουθούν οι παντρεμένες γυναίκες ιδιοκτήτριες ή ελεύθεροι επαγγελματίες. Φαίνεται πως οι συγκεκριμένες επαγγελματικές ασχολίες αποφορτίζουν τις γυναίκες από τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις και τους προσφέρουν δυνατότητες για την εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου τους στην πρώτη περίπτωση, ή για προγραμματισμό των επαγγελματικών τους υποχρεώσεων στην δεύτερη.
Σχόλια