‘Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών σε Στρατόπεδα των Νησιών του Βορείου Αιγαίου’
Ταυτότητα της έρευνας
Η έρευνα διεξήχθη το κατά τη χρονική περίοδο 2004-2006. Έλαβαν μέρος 300 οπλίτες από 10 τάγματα του Στρατού Ξηράς παραμεθορίων νησιών του βορείου Αιγαίου. Η διανομή των ερωτηματολογίων έγινε κατά την έξοδο των στρατιωτών στις ακριτικές πόλεις .
Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε περιλαμβάνει δημογραφικές ερωτήσεις σχετικά με την ηλικία, την οικογενειακή του κατάσταση, τον τόπο διαμονής, το μήνα θητείας, την εργασιακή κατάσταση των οπλιτών πριν και μετά το στρατό, τα κοινωνικά δίκτυα που έχουν αναπτύξει, τη συχνότητα χρήσης και κατάχρησης αλκοόλ, ναρκωτικών και τσιγάρου. Το ερωτηματολόγιο κλείνει με ερωτήσεις που μετρούν στάσεις και γνώσεις για την πρόληψη.
Εκτός από τις ερωτήσεις κλειστού τύπου υπήρχαν και ανοιχτές που ζητούσαν από τον ερωτώμενο να αναφέρει τα αίτια που οδηγούν στη χρήση ναρκωτικών, τη συνεισφορά του στρατού στην αντιμετώπιση του προβλήματος και γενικότερες προτάσεις αντιμετώπισης.
Αποτελέσματα
Οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στις ακριτικές περιοχές του Αιγαίου πολλές φορές επιτείνουν το άγχος και θέτουν σε δοκιμασία τις αντοχές των στρατευσίμων. Αρκετοί από αυτούς αποκόπτονται για πρώτη φορά από το οικογενειακό περιβάλλον, ενώ άλλοι μεταφέρουν στο στρατόπεδο όλες τις αγωνίες τις προσωπικές συγκρούσεις και τον προβληματισμό σχετικά με την μελλοντική εργασιακή αποκατάσταση.
Η αλλαγή περιβάλλοντος που υφίστανται σε προσωπικό επίπεδο (αποκοπή των συναισθηματικών δεσμών από τα οικεία πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος) και σε κοινωνικό επίπεδο (φιλική ή ερωτική σχέση, πιθανή διακοπή των σπουδών, του βιοποριστικού επαγγέλματος ή της εξασφαλισμένης εργασίας), καθιστούν πιο ευάλωτους τους νέους σε ερεθίσματα που προσφέρουν χαλάρωση ή ηδονή.
Παράλληλα, η αυστηρή και δύσκαμπτη ιεραρχική οργάνωση του στρατού, η ιδιαιτερότητα των αλληλεπιδράσεων με ανώτερους και συναδέλφους καλούν για άμεση κινητοποίηση των μηχανισμών προσαρμογής, πολλοί από τους οποίους οδηγούν σε μη αποδεκτές συμπεριφορές.
Η περίοδος της θητείας διακρίνεται από τη δική της κουλτούρα, από ένα σύστημα αξιών, αντιλήψεων, σχέσεων, ηθών, τυπικών και άτυπων κανόνων, που πολλές φορές είναι δύσκολο να εσωτερικευθούν.
Ο θεσμός του στρατού δεν συνδέεται αιτιακά με τη γένεση του προβλήματος της κατάχρησης νομίμων ή / και παρανόμων ψυχοδραστικών ουσιών, αλλά πολλές φορές είτε επιδεινώνει μια δεδομένη κατάσταση είτε τη συντηρεί λόγω μη σωστών χειρισμών που σχετίζονται με τον τρόπο δομής και λειτουργίας του.
Ο στρατεύσιμοι που έλαβαν μέρος στην έρευνα ανέφεραν ότι οι κυριότεροι λόγοι που οδηγούν στην χρήση ουσιών είναι η συναισθηματική ανωριμότητα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, οι οικογενειακές συγκρούσεις, ο μιμητισμός, το άγχος, οι δυσκολίες προσαρμογής στο νέο περιβάλλον, η άγνοια, η διαθεσιμότητα των ψυχοδραστικών ουσιών στο στρατόπεδο ή η εύκολη πρόσβαση σε αυτές έξω από το στρατώνα, η ανοχή της πολιτείας και της κοινωνίας στο φαινόμενο της ουσιοεξάρτησης, και οι διατομικές διαφορές.
Οι συνάδελφοι συχνά λειτουργούν αποθαρρυντικά και περιθωριοποιούν το νέο φαντάρο, ενισχύοντας το σχηματισμό ταυτότητας χρήστη. Αντίθετα, η κατανόηση της διαφορετικότητας του άλλου από τους συν – οπλίτες μπορούν να αποτελέσουν βασικά όπλα υποστήριξης για τον κάθε νέο, που βιώνει δυσκολία κατά τη διάρκεια της θητείας του.
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η ανάγκη απόκτησης ταυτότητας εντάσσει τους επιρρεπείς νέους σε παρέες με παραβατικές συνήθειες, που ενισχύονται από το τιμωρητικό στρατιωτικό σύστημα. Το δέλεαρ των ναρκωτικών δεν αποτελεί εναλλακτική απλώς πρόταση, αλλά φαντάζει ως σωτήρια λύση για τα προβλήματα τους, εφόσον τους μεταφέρει από την καθημερινή ρουτίνα στην ηδονή και στην απόκτηση ταυτότητας.
Η αντίδραση στο στρατιωτικό και κοινωνικό κατεστημένο, η αντισυμβατικότητα. ηρωποιούνται από μια μερίδα οπλιτών και αυτό συνεπάγεται την ανοχή στην απόκλιση, την απόδοση υψηλής αξίας στην ανεξαρτησία, και την ενδυνάμωση της ιδιαίτερης αντικομφορμιστικής κουλτούρας.
Υψηλή συσχέτιση με την ουσιο-εξάρτηση εμφανίζουν η χρήση συχνών αρνητικών ενισχύσεων (τιμωρία, φωνές), το επιτακτικό ύφος και η αοριστία των εντολών, η διαρκής και αναιτιολόγητη τιμωρητική συμπεριφορά, η καθυστερημένη αντίληψη των προβληματικών καταστάσεων στο στρατό και η αναποτελεσματικότητα του συστήματος για κατανόηση των βαθύτερων προβλημάτων των οπλιτών.
Προπομποί προβληματικής συμπεριφοράς στο στρατό είναι κυρίως οι ακραίες μορφές διαπαιδαγώγησης. Η αυστηρότητα, ο υπερπροστατευτισμός και η αχαλίνωτη ελευθερία δεν ενδείκνυνται ως μέθοδοι διάπλασης ώριμων και υπεύθυνων προσωπικοτήτων. Δημοκρατικοί γονείς με διαλεκτική ικανότητα και γνώση των ορίων ενισχύουν την αυτοεκτίμηση του νέου προάγοντας την εμπιστοσύνη τόσο για τις δυνατότητές του, όσο και για τις επιλογές του.
Η ουσιο-εξάρτηση είναι ένα συνονθύλευμα ψυχοκοινωνικών παραγόντων αλλά κυρίως απόρροια της εσωτερίκευσης τους από το νέο. Με αυτό εννοούμε ότι συνθήκες, οι οποίες είναι ισχυροί προγνωστικοί παράγοντες ουσιο-εξάρτησης, μπορούν να βιωθούν κατά τέτοιο τρόπο που να μην προκαλέσουν κανενός είδους αποκλίσεις. Αντίθετα, και οι ιδανικότερες συνθήκες ενδεχομένως να βιωθούν ως αρνητικές, να εξασθενίσουν το «ψυχολογικό ανοσοποιητικό» σύστημα του ατόμου και να κάμψουν τις αντιστάσεις τους στους πειρασμούς. Η ανθρώπινη προσωπικότητα είναι ένα δαιδαλώδες σύστημα αλληλοσυσχετίσεων και ένα χαοτικό σύνολο διαπλοκής παραγόντων και θα ήταν τουλάχιστον αφελές να εξαγάγουμε τελεσίδικα συμπεράσματα σχετικά με την επίδραση του στρατού και της οικογένειας στις εξαρτήσεις.
Όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλ προβληματικό εμφανίζεται το 15% των οπλιτών, που δηλώνει ότι πίνει πολύ ή πάρα πολύ κατά την έξοδό του. Να τονίσουμε ότι σύμφωνα με έρευνες των Ρόντου, Παπάνη και Γεωργούλα παρατηρείται μια στροφή των νέων προς τα σκληρά ποτά με παράλληλη μείωση της κατανάλωσης κρασιού στα πλαίσια της παρέας. Οι νέοι συνηθίζουν να καταναλώνουν μπύρα και ουίσκι ακόμα και μόνοι τους, ακολουθώντας τα πρότυπα των Βορειοευρωπαϊκών λαών.
Συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ κατά την έξοδο
Ποσοστό
Καθόλου
12,4%
Ελάχιστα
37,3%
Μέτρια
35,2%
Πολύ
6,7%
Πάρα πολύ
8,3%
Η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνεται ανάλογα με το μήνα θητείας, γεγονός που μπορεί να εξηγηθεί από την αύξηση των εξόδων και της ελευθερίας κατά τους τελευταίους μήνες.
Συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ κατά την έξοδο ανά μήνα θητείας
Μήνας Θητείας
Καθόλου
Ελάχιστα
Μέτρια
Πολύ
Πάρα πολύ
1-3
13,3%
53,3%
30%
0%
3,3%
4-6
13,7%
47,1%
31,4%
5,9%
2%
7-9
13,3%
35,6%
35,6%
6,7%
8,9%
10-12
11,5%
11,5%
53,8%
11,5%
11,5%
13-15
13,3%
33,3%
33,3%
6,7%
13,3%
16-18
7,7%
30,8%
15,4%
7,7%
38,5%
Το 70,5% των οπλιτών, που συμμετείχαν στην έρευνα, δεν έκαναν χρήση ναρκωτικών ουσιών. Το ανησυχητικό είναι ότι σχεδόν το 30% από τους υπόλοιπους είχαν δοκιμάσει ναρκωτικά και το 8,8% συχνά ή πάρα πολύ συχνά. Οι ανοιχτές ερωτήσεις κατέδειξαν ότι η χρήση γίνεται είτε μέσα είτε έξω από το στρατόπεδο με την γνώση, συμμετοχή ή ανοχή των συναδέλφων και των κατώτερων υπαξιωματικών. Δεδομένου ότι στο στρατό δεν υπάρχει κανένα πρόγραμμα πρόληψης η κατάσταση επιτείνεται και διαιωνίζεται και μετά το απολυτήριο.
Η πρωτογενής πρόληψη έχει ως σκοπό τη μείωση καινούργιων περιπτώσεων ψυχικής ασθένειας σε ένα πληθυσμό. Οι προσπάθειες επικεντρώνονται α) στη μεταλλαγή του περιβάλλοντος και β) στην ενδυνάμωση των ατομικών ικανοτήτων, έτσι ώστε το άτομο να είναι σε θέση να αντέχει δυσλειτουργικές καταστάσεις. Περιλαμβάνει την ενημέρωση του πληθυσμού για τα ναρκωτικά, την εξάρτηση και την αγωγή σε θέματα υγείας και υγιεινής.
Η δευτερογενής πρόληψη είναι η έγκαιρη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση και θεραπεία ενός συμπτώματος, μιας διαταραχής, μιας παθολογίας, μιας ένδειξης κοινωνικής δυσλειτουργίας.
Ο τριτογενής τομέας πρόληψης αρχίζει μετά την θεραπεία και έχει σκοπό την πρόληψη της υποτροπής και την επανένταξη.
Συχνότητα χρήσης ναρκωτικών
Ποσοστό
Καθόλου
70,5%
Ελάχιστα
14%
Μέτρια
6,2%
Πολύ
2,6%
Πάρα πολύ
6,2%
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι από τους οπλίτες που κάνουν μεγάλη χρήση ναρκωτικών κατά τη διάρκεια της θητείας τους το μεγαλύτερο ποσοστό (63,4%) διατείνεται ότι δεν γίνονται καθόλου φιλίες κατά την περίοδο αυτή. Αντίθετα οι οπλίτες που δεν κάνουν χρήση ναρκωτικών στην συντριπτική τους πλειοψηφία πιστεύουν στις φιλίες που αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια της θητείας. Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί από το αίσθημα μοναξιάς και γενικής απαξίωσης που είναι απόρροια των ναρκωτικών ουσιών, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να αποδοθεί στην απομόνωση των ατόμων αυτών από τους συναδέλφους τους. Οι οπλίτες που κάνουν χρήση ναρκωτικών επίσης στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν προβαίνουν σε αυτοαποκαλύψεις, δεν εμπιστεύονται τους συναδέλφους, τους μόνιμους στρατιωτικούς και άτομα εκτός στρατεύματος. Η καχυποψία είναι κύριο χαρακτηριστικό τους και συνάδει με την κουλτούρα των ναρκωτικών.
Όσοι οπλίτες διαθέτουν ισχυρά υποστηρικτικά οικογενειακά δίκτυα αποφεύγουν τη χρήση των εξαρτητικών ουσιών εν αντιθέσει με όσους δεν διατηρούν οικογενειακές επαφές. Συγκεκριμένα, από την στατιστική επεξεργασία των δεδομένων βρέθηκε ότι οι οπλίτες που συναντιούνται σπάνια με τους δικούς τους ρέπουν πιο εύκολα στις καταχρήσεις, εν αντιθέσει με τους υπολοίπους, που η επικοινωνία με την οικογένεια γίνεται σε τακτικά διαστήματα.
Χρήση ναρκωτικών σε σχέση με τη συχνότητα συναντήσεων με οικογένεια
Χρήση ναρκωτικών ουσιών
Συναντιέμαι πάρα πολύ συχνά με την οικογένειά μου
Καθόλου χρήση
75,3%
Ελάχιστη χρήση
13,9%
Μέτρια χρήση
5,6%
Μεγάλη χρήση
2,4%
Πάρα πολύ μεγάλη χρήση
2,8%
Οι περισσότεροι στρατεύσιμοι (75%) έχουν τη διάθεση ( από μέτρια έως πάρα πολύ) να βοηθήσουν κάποιον συνάδελφο που είναι χρήστης, αλλά οι περισσότεροι δηλώνουν ότι δεν γνωρίζουν τον ορθό τρόπο.
Θα βοηθούσα κάποιον χρήστη αν μου το ζητούσε
Εμπιστοσύνη, προσωπικές αποκαλύψεις και χρήση ναρκωτικών
Χρήση ναρκωτικών
Εμπιστοσύνη σε άλλους οπλίτες
Εμπιστοσύνη σε υπαξιωματικούς
Εμπιστοσύνη σε αξιωματικούς
Εμπιστοσύνη σε κάποιο άλλο πρόσωπο
Καθόλου
61,8%
66,7%
75%
75,8%
Ελάχιστα
19,1%
33,3%
8,3%
12,1%
Μέτρια
5,9%
6,1%
Πολύ
2,9%
8,3%
3%
Πάρα πολύ
10,3%
8,3%
3%
Αν και η στρατιωτική θητεία θα μπορούσε να αναδειχθεί σε ένα εποικοδομητικό στάδιο, κατά το οποία η άσκηση για την άμυνα υπέρ της πατρίδας θα συνδυαζόταν με κατάρτιση, πρόληψη και ενδυνάμωση για την είσοδο στις πραγματικές κοινωνικές συνθήκες, φαίνεται ότι τελικά δεν είναι παρά μία χαμένη περίοδος, που δεν επιτυγχάνει τίποτα από τα παραπάνω. Το 77,7% των οπλιτών πιστεύει ότι ο στρατός, αν και δεν ευθύνεται για το πρόβλημα των ουσιοεξαρτήσεων, δεν μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση του προβλήματος. Αντίθετα, εκδηλώνουν την πίστη τους ότι συστηματικές δράσεις πρόληψης στα πλαίσια της θητείας θα είχαν ευεργετικά αποτελέσματα στην ανάσχεση των εξαρτήσεων. Ο στρατός τις περισσότερες φορές πέρα από το χαρακτηρισμό του ως «μικρογραφία της κοινωνίας» είναι το προπαρασκευαστικό εκείνο στάδιο, πριν την είσοδο του νέου στον εργασιακό στίβο. Οι στρατιωτικές υποχρεώσεις δεν επισείουν πλέον δυσβάσταχτα άχθη και πολλές φορές η ίδια η θητεία χαρακτηρίζεται από τους στρατεύσιμους ως νεκρή περίοδος. Το κράτος αντιλαμβανόμενο την πραγματικότητα αυτή, μείωσε δραστικά το χρόνο στράτευσης. Θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες όμως, ώστε να μην μείνει ανεκμετάλλευτη η μαζικότητα και η ποικιλοχρωμία του στρατού, όσον αφορά την ανάπτυξη και καλλιέργεια εκείνων των δεξιοτήτων, που αφενός θα αποτρέπουν τους νέους από εξαρτητικές και παραπτωματικές συμπεριφορές και αφετέρου θα προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις και διεξόδους στους προβληματισμούς των νέων.
Οι στρατεύσιμοι, απαλλασσόμενοι από ανωφελείς στρατιωτικές αγγαρείες θα ήταν καλύτερο να εκπαιδευτούν σε ειδικότητες, που απαιτούνται για την αρτιότερη χρήση των προηγμένων οπλικών συστημάτων, όπως χρήση Η/Υ, τηλεπικοινωνίες, ηγετικές δεξιότητες και παράλληλα να ενδυναμωθούν μέσω της κοινωνικοποίησης και των προγραμμάτων συμβουλευτικής, για να καταστούν ικανοί για τις μελλοντικές τους υποχρεώσεις.
Η ίδια η φύση του στρατού με την πειθαρχία ( ή την επίφαση πειθαρχίας) που απαιτεί διευκολύνει μια τέτοια προσπάθεια. Όμως οι αποσπασματικές, ανοργάνωτες και σπασμωδικές ενέργειες που μέχρι τώρα έχουν γίνει, η έλλειψη αξιολόγησης των προγραμμάτων ενημέρωσης και η καταστρατήγησή τους θέτουν εν αμφιβόλω την αποτελεσματικότητα τους.
Για τους λόγους αυτούς θεωρείται βασικό να οργανωθούν προγράμματα ευαισθητοποίησης, που θα αφορούν κυρίως τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, οι οποίοι είναι τα στελέχη εκείνα του στρατεύματος που βρίσκονται κοντύτερα στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του φαντάρου.
Ωστόσο, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την ύπαρξη κάποιων αντικειμενικών παραγόντων, όπως του μεγάλου αριθμού αυτών που στελεχώνουν τις μονάδες, τις μεταθέσεις ή μετακινήσεις ανάλογα με τις απαιτήσεις ή τη συμμετοχή σε ασκήσεις προγραμματισμένες ή μη, οι δράσεις θα έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, αν υπάρξει και η ανάλογη ευαισθητοποίηση – εκπαίδευση – συνεργασία με τους μόνιμους αξιωματικούς των Υγειονομικών Υπηρεσιών και των Ομάδων Ψυχοκοινωνικής Μέριμνας των Μονάδων του Βορείου Αιγαίου..
Ο στρατός μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του προβλήματος
Ποσοστό
Καθόλου
52,3%
Ελάχιστα
25,4%
Μέτρια
13%
Πολύ
6,2%
Πάρα πολύ
3,1%
Συμβολή του στρατού στην επίλυση του προβλήματος των ναρκωτικών
Ποσοστά
Δεν μπορεί να βοηθήσει
56,5%
Ενημέρωση οπλιτών
23,9%
Σεβασμός στον οπλίτη
6,5%
Συχνότερες έξοδοι
6,5%
Μείωση της θητείας
6,5%
Η παρακολούθηση των προγραμμάτων πρόληψης σε στρατό και σχολεία είναι σημαντική
Ποσοστό
Καθόλου
6,7%
Ελάχιστα
13%
Μέτρια
16,1%
Πολύ
29,5%
Πάρα πολύ
34,7%
Οι αιτιακές αποδόσεις των στρατευσίμων σχετικά με τις αιτίες που οδηγούν στα ναρκωτικά αναδεικνύουν τα οικογενειακά προβλήματα σε σημαντικότερο λόγο (23,5%), ακολουθούμενο από την επίδραση της παρέας (14,3%), την περιέργεια (12,2%), τις ερωτικές σχέσεις (9,1%) και τη μοναξιά (7,8%). Ο στρατός θεωρείται ως κύριος υπεύθυνος από το 10% των οπλιτών, ενώ άλλες αιτίες είναι ο αδύναμος χαρακτήρας (5,7%), η ανεργία (6,1%), το άγχος (3,5%) και η απόκτηση ταυτότητας (3,5%).
Αίτια που οδηγούν στα ναρκωτικά
Ποσοστά
Προβολή και απόκτηση ταυτότητας
3,5%
Παρέες
14,3%
Οικογενειακά προβλήματα
23,5%
Στρατός
10%
Οικονομικά προβλήματα
4,3%
Ερωτική Σχέση
9,1%
Περιέργεια
12,2%
Μοναξιά
7,8%
Άγχος
3,5%
Ανεργία
6,1%
Αδύναμος χαρακτήρας
5,7%
Διχασμένες είναι οι απόψεις των οπλιτών σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την μείωση του φαινομένου. Έτσι, ενώ το 21,2% θεωρεί ότι το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται, το ίδιο ποσοστό πιστεύει ότι η ενημέρωση μπορεί να αναστρέψει την δύσκολη κατάσταση. Το 18,8% θεωρεί ότι η λύση βρίσκεται στις αυστηρότερες ποινές για τους εμπόρους ναρκωτικών, το 12,9% στην σωστή παιδεία, το 10,6% υποστηρίζει την αποποινικοποίηση των ουσιών, το 8,2% προκρίνει την ίδρυση κέντρων απεξάρτησης σε κάθε νομό, και το 7,1% εστιάζει τη λύση στην ενίσχυση του αθλητικού πνεύματος των νέων.
Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος
Ποσοστά
Αποποινικοποίηση των ναρκωτικών
10,6%
Σκληρά μέτρα στους εμπόρους
18,8%
Ενημέρωση
21,2%
Δεν αντιμετωπίζεται
21,2%
Σωστή παιδεία
12,9%
Στροφή προς τον αθλητισμό
7,1%
Περισσότερα κέντρα απεξάρτησης
8,2%
Τέλος, το 39,9% των οπλιτών αύξησε από μέτρια έως πολύ το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της θητείας.
Αύξηση καπνού από έναρξη θητείας
Ποσοστό
Καθόλου
43,5%
Ελάχιστα
16,1%
Μέτρια
10,9%
Πολύ
15%
Πάρα πολύ
14%
Η έρευνα διεξήχθη το κατά τη χρονική περίοδο 2004-2006. Έλαβαν μέρος 300 οπλίτες από 10 τάγματα του Στρατού Ξηράς παραμεθορίων νησιών του βορείου Αιγαίου. Η διανομή των ερωτηματολογίων έγινε κατά την έξοδο των στρατιωτών στις ακριτικές πόλεις .
Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε περιλαμβάνει δημογραφικές ερωτήσεις σχετικά με την ηλικία, την οικογενειακή του κατάσταση, τον τόπο διαμονής, το μήνα θητείας, την εργασιακή κατάσταση των οπλιτών πριν και μετά το στρατό, τα κοινωνικά δίκτυα που έχουν αναπτύξει, τη συχνότητα χρήσης και κατάχρησης αλκοόλ, ναρκωτικών και τσιγάρου. Το ερωτηματολόγιο κλείνει με ερωτήσεις που μετρούν στάσεις και γνώσεις για την πρόληψη.
Εκτός από τις ερωτήσεις κλειστού τύπου υπήρχαν και ανοιχτές που ζητούσαν από τον ερωτώμενο να αναφέρει τα αίτια που οδηγούν στη χρήση ναρκωτικών, τη συνεισφορά του στρατού στην αντιμετώπιση του προβλήματος και γενικότερες προτάσεις αντιμετώπισης.
Αποτελέσματα
Οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στις ακριτικές περιοχές του Αιγαίου πολλές φορές επιτείνουν το άγχος και θέτουν σε δοκιμασία τις αντοχές των στρατευσίμων. Αρκετοί από αυτούς αποκόπτονται για πρώτη φορά από το οικογενειακό περιβάλλον, ενώ άλλοι μεταφέρουν στο στρατόπεδο όλες τις αγωνίες τις προσωπικές συγκρούσεις και τον προβληματισμό σχετικά με την μελλοντική εργασιακή αποκατάσταση.
Η αλλαγή περιβάλλοντος που υφίστανται σε προσωπικό επίπεδο (αποκοπή των συναισθηματικών δεσμών από τα οικεία πρόσωπα του οικογενειακού περιβάλλοντος) και σε κοινωνικό επίπεδο (φιλική ή ερωτική σχέση, πιθανή διακοπή των σπουδών, του βιοποριστικού επαγγέλματος ή της εξασφαλισμένης εργασίας), καθιστούν πιο ευάλωτους τους νέους σε ερεθίσματα που προσφέρουν χαλάρωση ή ηδονή.
Παράλληλα, η αυστηρή και δύσκαμπτη ιεραρχική οργάνωση του στρατού, η ιδιαιτερότητα των αλληλεπιδράσεων με ανώτερους και συναδέλφους καλούν για άμεση κινητοποίηση των μηχανισμών προσαρμογής, πολλοί από τους οποίους οδηγούν σε μη αποδεκτές συμπεριφορές.
Η περίοδος της θητείας διακρίνεται από τη δική της κουλτούρα, από ένα σύστημα αξιών, αντιλήψεων, σχέσεων, ηθών, τυπικών και άτυπων κανόνων, που πολλές φορές είναι δύσκολο να εσωτερικευθούν.
Ο θεσμός του στρατού δεν συνδέεται αιτιακά με τη γένεση του προβλήματος της κατάχρησης νομίμων ή / και παρανόμων ψυχοδραστικών ουσιών, αλλά πολλές φορές είτε επιδεινώνει μια δεδομένη κατάσταση είτε τη συντηρεί λόγω μη σωστών χειρισμών που σχετίζονται με τον τρόπο δομής και λειτουργίας του.
Ο στρατεύσιμοι που έλαβαν μέρος στην έρευνα ανέφεραν ότι οι κυριότεροι λόγοι που οδηγούν στην χρήση ουσιών είναι η συναισθηματική ανωριμότητα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, οι οικογενειακές συγκρούσεις, ο μιμητισμός, το άγχος, οι δυσκολίες προσαρμογής στο νέο περιβάλλον, η άγνοια, η διαθεσιμότητα των ψυχοδραστικών ουσιών στο στρατόπεδο ή η εύκολη πρόσβαση σε αυτές έξω από το στρατώνα, η ανοχή της πολιτείας και της κοινωνίας στο φαινόμενο της ουσιοεξάρτησης, και οι διατομικές διαφορές.
Οι συνάδελφοι συχνά λειτουργούν αποθαρρυντικά και περιθωριοποιούν το νέο φαντάρο, ενισχύοντας το σχηματισμό ταυτότητας χρήστη. Αντίθετα, η κατανόηση της διαφορετικότητας του άλλου από τους συν – οπλίτες μπορούν να αποτελέσουν βασικά όπλα υποστήριξης για τον κάθε νέο, που βιώνει δυσκολία κατά τη διάρκεια της θητείας του.
Η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η ανάγκη απόκτησης ταυτότητας εντάσσει τους επιρρεπείς νέους σε παρέες με παραβατικές συνήθειες, που ενισχύονται από το τιμωρητικό στρατιωτικό σύστημα. Το δέλεαρ των ναρκωτικών δεν αποτελεί εναλλακτική απλώς πρόταση, αλλά φαντάζει ως σωτήρια λύση για τα προβλήματα τους, εφόσον τους μεταφέρει από την καθημερινή ρουτίνα στην ηδονή και στην απόκτηση ταυτότητας.
Η αντίδραση στο στρατιωτικό και κοινωνικό κατεστημένο, η αντισυμβατικότητα. ηρωποιούνται από μια μερίδα οπλιτών και αυτό συνεπάγεται την ανοχή στην απόκλιση, την απόδοση υψηλής αξίας στην ανεξαρτησία, και την ενδυνάμωση της ιδιαίτερης αντικομφορμιστικής κουλτούρας.
Υψηλή συσχέτιση με την ουσιο-εξάρτηση εμφανίζουν η χρήση συχνών αρνητικών ενισχύσεων (τιμωρία, φωνές), το επιτακτικό ύφος και η αοριστία των εντολών, η διαρκής και αναιτιολόγητη τιμωρητική συμπεριφορά, η καθυστερημένη αντίληψη των προβληματικών καταστάσεων στο στρατό και η αναποτελεσματικότητα του συστήματος για κατανόηση των βαθύτερων προβλημάτων των οπλιτών.
Προπομποί προβληματικής συμπεριφοράς στο στρατό είναι κυρίως οι ακραίες μορφές διαπαιδαγώγησης. Η αυστηρότητα, ο υπερπροστατευτισμός και η αχαλίνωτη ελευθερία δεν ενδείκνυνται ως μέθοδοι διάπλασης ώριμων και υπεύθυνων προσωπικοτήτων. Δημοκρατικοί γονείς με διαλεκτική ικανότητα και γνώση των ορίων ενισχύουν την αυτοεκτίμηση του νέου προάγοντας την εμπιστοσύνη τόσο για τις δυνατότητές του, όσο και για τις επιλογές του.
Η ουσιο-εξάρτηση είναι ένα συνονθύλευμα ψυχοκοινωνικών παραγόντων αλλά κυρίως απόρροια της εσωτερίκευσης τους από το νέο. Με αυτό εννοούμε ότι συνθήκες, οι οποίες είναι ισχυροί προγνωστικοί παράγοντες ουσιο-εξάρτησης, μπορούν να βιωθούν κατά τέτοιο τρόπο που να μην προκαλέσουν κανενός είδους αποκλίσεις. Αντίθετα, και οι ιδανικότερες συνθήκες ενδεχομένως να βιωθούν ως αρνητικές, να εξασθενίσουν το «ψυχολογικό ανοσοποιητικό» σύστημα του ατόμου και να κάμψουν τις αντιστάσεις τους στους πειρασμούς. Η ανθρώπινη προσωπικότητα είναι ένα δαιδαλώδες σύστημα αλληλοσυσχετίσεων και ένα χαοτικό σύνολο διαπλοκής παραγόντων και θα ήταν τουλάχιστον αφελές να εξαγάγουμε τελεσίδικα συμπεράσματα σχετικά με την επίδραση του στρατού και της οικογένειας στις εξαρτήσεις.
Όσον αφορά την κατανάλωση αλκοόλ προβληματικό εμφανίζεται το 15% των οπλιτών, που δηλώνει ότι πίνει πολύ ή πάρα πολύ κατά την έξοδό του. Να τονίσουμε ότι σύμφωνα με έρευνες των Ρόντου, Παπάνη και Γεωργούλα παρατηρείται μια στροφή των νέων προς τα σκληρά ποτά με παράλληλη μείωση της κατανάλωσης κρασιού στα πλαίσια της παρέας. Οι νέοι συνηθίζουν να καταναλώνουν μπύρα και ουίσκι ακόμα και μόνοι τους, ακολουθώντας τα πρότυπα των Βορειοευρωπαϊκών λαών.
Συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ κατά την έξοδο
Ποσοστό
Καθόλου
12,4%
Ελάχιστα
37,3%
Μέτρια
35,2%
Πολύ
6,7%
Πάρα πολύ
8,3%
Η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνεται ανάλογα με το μήνα θητείας, γεγονός που μπορεί να εξηγηθεί από την αύξηση των εξόδων και της ελευθερίας κατά τους τελευταίους μήνες.
Συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ κατά την έξοδο ανά μήνα θητείας
Μήνας Θητείας
Καθόλου
Ελάχιστα
Μέτρια
Πολύ
Πάρα πολύ
1-3
13,3%
53,3%
30%
0%
3,3%
4-6
13,7%
47,1%
31,4%
5,9%
2%
7-9
13,3%
35,6%
35,6%
6,7%
8,9%
10-12
11,5%
11,5%
53,8%
11,5%
11,5%
13-15
13,3%
33,3%
33,3%
6,7%
13,3%
16-18
7,7%
30,8%
15,4%
7,7%
38,5%
Το 70,5% των οπλιτών, που συμμετείχαν στην έρευνα, δεν έκαναν χρήση ναρκωτικών ουσιών. Το ανησυχητικό είναι ότι σχεδόν το 30% από τους υπόλοιπους είχαν δοκιμάσει ναρκωτικά και το 8,8% συχνά ή πάρα πολύ συχνά. Οι ανοιχτές ερωτήσεις κατέδειξαν ότι η χρήση γίνεται είτε μέσα είτε έξω από το στρατόπεδο με την γνώση, συμμετοχή ή ανοχή των συναδέλφων και των κατώτερων υπαξιωματικών. Δεδομένου ότι στο στρατό δεν υπάρχει κανένα πρόγραμμα πρόληψης η κατάσταση επιτείνεται και διαιωνίζεται και μετά το απολυτήριο.
Η πρωτογενής πρόληψη έχει ως σκοπό τη μείωση καινούργιων περιπτώσεων ψυχικής ασθένειας σε ένα πληθυσμό. Οι προσπάθειες επικεντρώνονται α) στη μεταλλαγή του περιβάλλοντος και β) στην ενδυνάμωση των ατομικών ικανοτήτων, έτσι ώστε το άτομο να είναι σε θέση να αντέχει δυσλειτουργικές καταστάσεις. Περιλαμβάνει την ενημέρωση του πληθυσμού για τα ναρκωτικά, την εξάρτηση και την αγωγή σε θέματα υγείας και υγιεινής.
Η δευτερογενής πρόληψη είναι η έγκαιρη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση και θεραπεία ενός συμπτώματος, μιας διαταραχής, μιας παθολογίας, μιας ένδειξης κοινωνικής δυσλειτουργίας.
Ο τριτογενής τομέας πρόληψης αρχίζει μετά την θεραπεία και έχει σκοπό την πρόληψη της υποτροπής και την επανένταξη.
Συχνότητα χρήσης ναρκωτικών
Ποσοστό
Καθόλου
70,5%
Ελάχιστα
14%
Μέτρια
6,2%
Πολύ
2,6%
Πάρα πολύ
6,2%
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι από τους οπλίτες που κάνουν μεγάλη χρήση ναρκωτικών κατά τη διάρκεια της θητείας τους το μεγαλύτερο ποσοστό (63,4%) διατείνεται ότι δεν γίνονται καθόλου φιλίες κατά την περίοδο αυτή. Αντίθετα οι οπλίτες που δεν κάνουν χρήση ναρκωτικών στην συντριπτική τους πλειοψηφία πιστεύουν στις φιλίες που αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια της θητείας. Αυτό μπορεί να ερμηνευτεί από το αίσθημα μοναξιάς και γενικής απαξίωσης που είναι απόρροια των ναρκωτικών ουσιών, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να αποδοθεί στην απομόνωση των ατόμων αυτών από τους συναδέλφους τους. Οι οπλίτες που κάνουν χρήση ναρκωτικών επίσης στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν προβαίνουν σε αυτοαποκαλύψεις, δεν εμπιστεύονται τους συναδέλφους, τους μόνιμους στρατιωτικούς και άτομα εκτός στρατεύματος. Η καχυποψία είναι κύριο χαρακτηριστικό τους και συνάδει με την κουλτούρα των ναρκωτικών.
Όσοι οπλίτες διαθέτουν ισχυρά υποστηρικτικά οικογενειακά δίκτυα αποφεύγουν τη χρήση των εξαρτητικών ουσιών εν αντιθέσει με όσους δεν διατηρούν οικογενειακές επαφές. Συγκεκριμένα, από την στατιστική επεξεργασία των δεδομένων βρέθηκε ότι οι οπλίτες που συναντιούνται σπάνια με τους δικούς τους ρέπουν πιο εύκολα στις καταχρήσεις, εν αντιθέσει με τους υπολοίπους, που η επικοινωνία με την οικογένεια γίνεται σε τακτικά διαστήματα.
Χρήση ναρκωτικών σε σχέση με τη συχνότητα συναντήσεων με οικογένεια
Χρήση ναρκωτικών ουσιών
Συναντιέμαι πάρα πολύ συχνά με την οικογένειά μου
Καθόλου χρήση
75,3%
Ελάχιστη χρήση
13,9%
Μέτρια χρήση
5,6%
Μεγάλη χρήση
2,4%
Πάρα πολύ μεγάλη χρήση
2,8%
Οι περισσότεροι στρατεύσιμοι (75%) έχουν τη διάθεση ( από μέτρια έως πάρα πολύ) να βοηθήσουν κάποιον συνάδελφο που είναι χρήστης, αλλά οι περισσότεροι δηλώνουν ότι δεν γνωρίζουν τον ορθό τρόπο.
Θα βοηθούσα κάποιον χρήστη αν μου το ζητούσε
Εμπιστοσύνη, προσωπικές αποκαλύψεις και χρήση ναρκωτικών
Χρήση ναρκωτικών
Εμπιστοσύνη σε άλλους οπλίτες
Εμπιστοσύνη σε υπαξιωματικούς
Εμπιστοσύνη σε αξιωματικούς
Εμπιστοσύνη σε κάποιο άλλο πρόσωπο
Καθόλου
61,8%
66,7%
75%
75,8%
Ελάχιστα
19,1%
33,3%
8,3%
12,1%
Μέτρια
5,9%
6,1%
Πολύ
2,9%
8,3%
3%
Πάρα πολύ
10,3%
8,3%
3%
Αν και η στρατιωτική θητεία θα μπορούσε να αναδειχθεί σε ένα εποικοδομητικό στάδιο, κατά το οποία η άσκηση για την άμυνα υπέρ της πατρίδας θα συνδυαζόταν με κατάρτιση, πρόληψη και ενδυνάμωση για την είσοδο στις πραγματικές κοινωνικές συνθήκες, φαίνεται ότι τελικά δεν είναι παρά μία χαμένη περίοδος, που δεν επιτυγχάνει τίποτα από τα παραπάνω. Το 77,7% των οπλιτών πιστεύει ότι ο στρατός, αν και δεν ευθύνεται για το πρόβλημα των ουσιοεξαρτήσεων, δεν μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμηση του προβλήματος. Αντίθετα, εκδηλώνουν την πίστη τους ότι συστηματικές δράσεις πρόληψης στα πλαίσια της θητείας θα είχαν ευεργετικά αποτελέσματα στην ανάσχεση των εξαρτήσεων. Ο στρατός τις περισσότερες φορές πέρα από το χαρακτηρισμό του ως «μικρογραφία της κοινωνίας» είναι το προπαρασκευαστικό εκείνο στάδιο, πριν την είσοδο του νέου στον εργασιακό στίβο. Οι στρατιωτικές υποχρεώσεις δεν επισείουν πλέον δυσβάσταχτα άχθη και πολλές φορές η ίδια η θητεία χαρακτηρίζεται από τους στρατεύσιμους ως νεκρή περίοδος. Το κράτος αντιλαμβανόμενο την πραγματικότητα αυτή, μείωσε δραστικά το χρόνο στράτευσης. Θα πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες όμως, ώστε να μην μείνει ανεκμετάλλευτη η μαζικότητα και η ποικιλοχρωμία του στρατού, όσον αφορά την ανάπτυξη και καλλιέργεια εκείνων των δεξιοτήτων, που αφενός θα αποτρέπουν τους νέους από εξαρτητικές και παραπτωματικές συμπεριφορές και αφετέρου θα προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις και διεξόδους στους προβληματισμούς των νέων.
Οι στρατεύσιμοι, απαλλασσόμενοι από ανωφελείς στρατιωτικές αγγαρείες θα ήταν καλύτερο να εκπαιδευτούν σε ειδικότητες, που απαιτούνται για την αρτιότερη χρήση των προηγμένων οπλικών συστημάτων, όπως χρήση Η/Υ, τηλεπικοινωνίες, ηγετικές δεξιότητες και παράλληλα να ενδυναμωθούν μέσω της κοινωνικοποίησης και των προγραμμάτων συμβουλευτικής, για να καταστούν ικανοί για τις μελλοντικές τους υποχρεώσεις.
Η ίδια η φύση του στρατού με την πειθαρχία ( ή την επίφαση πειθαρχίας) που απαιτεί διευκολύνει μια τέτοια προσπάθεια. Όμως οι αποσπασματικές, ανοργάνωτες και σπασμωδικές ενέργειες που μέχρι τώρα έχουν γίνει, η έλλειψη αξιολόγησης των προγραμμάτων ενημέρωσης και η καταστρατήγησή τους θέτουν εν αμφιβόλω την αποτελεσματικότητα τους.
Για τους λόγους αυτούς θεωρείται βασικό να οργανωθούν προγράμματα ευαισθητοποίησης, που θα αφορούν κυρίως τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, οι οποίοι είναι τα στελέχη εκείνα του στρατεύματος που βρίσκονται κοντύτερα στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του φαντάρου.
Ωστόσο, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την ύπαρξη κάποιων αντικειμενικών παραγόντων, όπως του μεγάλου αριθμού αυτών που στελεχώνουν τις μονάδες, τις μεταθέσεις ή μετακινήσεις ανάλογα με τις απαιτήσεις ή τη συμμετοχή σε ασκήσεις προγραμματισμένες ή μη, οι δράσεις θα έχουν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, αν υπάρξει και η ανάλογη ευαισθητοποίηση – εκπαίδευση – συνεργασία με τους μόνιμους αξιωματικούς των Υγειονομικών Υπηρεσιών και των Ομάδων Ψυχοκοινωνικής Μέριμνας των Μονάδων του Βορείου Αιγαίου..
Ο στρατός μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του προβλήματος
Ποσοστό
Καθόλου
52,3%
Ελάχιστα
25,4%
Μέτρια
13%
Πολύ
6,2%
Πάρα πολύ
3,1%
Συμβολή του στρατού στην επίλυση του προβλήματος των ναρκωτικών
Ποσοστά
Δεν μπορεί να βοηθήσει
56,5%
Ενημέρωση οπλιτών
23,9%
Σεβασμός στον οπλίτη
6,5%
Συχνότερες έξοδοι
6,5%
Μείωση της θητείας
6,5%
Η παρακολούθηση των προγραμμάτων πρόληψης σε στρατό και σχολεία είναι σημαντική
Ποσοστό
Καθόλου
6,7%
Ελάχιστα
13%
Μέτρια
16,1%
Πολύ
29,5%
Πάρα πολύ
34,7%
Οι αιτιακές αποδόσεις των στρατευσίμων σχετικά με τις αιτίες που οδηγούν στα ναρκωτικά αναδεικνύουν τα οικογενειακά προβλήματα σε σημαντικότερο λόγο (23,5%), ακολουθούμενο από την επίδραση της παρέας (14,3%), την περιέργεια (12,2%), τις ερωτικές σχέσεις (9,1%) και τη μοναξιά (7,8%). Ο στρατός θεωρείται ως κύριος υπεύθυνος από το 10% των οπλιτών, ενώ άλλες αιτίες είναι ο αδύναμος χαρακτήρας (5,7%), η ανεργία (6,1%), το άγχος (3,5%) και η απόκτηση ταυτότητας (3,5%).
Αίτια που οδηγούν στα ναρκωτικά
Ποσοστά
Προβολή και απόκτηση ταυτότητας
3,5%
Παρέες
14,3%
Οικογενειακά προβλήματα
23,5%
Στρατός
10%
Οικονομικά προβλήματα
4,3%
Ερωτική Σχέση
9,1%
Περιέργεια
12,2%
Μοναξιά
7,8%
Άγχος
3,5%
Ανεργία
6,1%
Αδύναμος χαρακτήρας
5,7%
Διχασμένες είναι οι απόψεις των οπλιτών σχετικά με τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την μείωση του φαινομένου. Έτσι, ενώ το 21,2% θεωρεί ότι το πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται, το ίδιο ποσοστό πιστεύει ότι η ενημέρωση μπορεί να αναστρέψει την δύσκολη κατάσταση. Το 18,8% θεωρεί ότι η λύση βρίσκεται στις αυστηρότερες ποινές για τους εμπόρους ναρκωτικών, το 12,9% στην σωστή παιδεία, το 10,6% υποστηρίζει την αποποινικοποίηση των ουσιών, το 8,2% προκρίνει την ίδρυση κέντρων απεξάρτησης σε κάθε νομό, και το 7,1% εστιάζει τη λύση στην ενίσχυση του αθλητικού πνεύματος των νέων.
Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος
Ποσοστά
Αποποινικοποίηση των ναρκωτικών
10,6%
Σκληρά μέτρα στους εμπόρους
18,8%
Ενημέρωση
21,2%
Δεν αντιμετωπίζεται
21,2%
Σωστή παιδεία
12,9%
Στροφή προς τον αθλητισμό
7,1%
Περισσότερα κέντρα απεξάρτησης
8,2%
Τέλος, το 39,9% των οπλιτών αύξησε από μέτρια έως πολύ το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της θητείας.
Αύξηση καπνού από έναρξη θητείας
Ποσοστό
Καθόλου
43,5%
Ελάχιστα
16,1%
Μέτρια
10,9%
Πολύ
15%
Πάρα πολύ
14%
Σχόλια