ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΜΕΑ

ΒΕΡΑ ΕΥΤΥΧΙΑΔΟΥ, Ψυχολόγος

Η εκπαίδευση των εργαζομένων και ο ορισμός του ρόλου του στις δομές ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης ατόμων με νοητική υστέρηση, είναι άμεσα συνδεδεμένος με τα δικαιώματα των ατόμων αυτών και με την διασφάλιση αυτών των δικαιωμάτων.
Οι εργαζόμενοι καλούνται να υποστηρίξουν τα άτομα αυτά, προκειμένου να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα σε αυτά που ένα άτομο με αναπηρίες μπορεί να κάνει και σε αυτά που δε μπορεί να κάνει.
Στην εργασία που κάνουμε με τους ενοίκους στις δομές αποϊδρυματισμού προσπαθούμε πάντα να έχουμε υπόψη το δικαίωμά τους σε αξιοπρεπή διαβίωση, στην εκπαίδευση, στην έκφραση της άποψης τους, στην ερωτική σχέση, στις κοινωνικές συναναστροφές, στο δικαίωμα ψήφου (και γενικότερα σε όλα τα δικαιώματα που η πολιτεία ορίζει), την φροντίδα της υγείας (σωματικής και ψυχικής), την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, στις φιλικές σχέσεις, στην ψυχαγωγία και βεβαίως το δικαίωμα της υποστήριξης προκειμένου να διασφαλίζει την εφαρμογή των παραπάνω.
Αν θα έπρεπε να ορίσουμε τα βασικά καθήκοντα των εργαζομένων στις δομές αυτές θα ήταν περίπου αυτά:

Ο εργαζόμενος οφείλει να προσπαθήσει να:
• αναπτύξει και να διατηρήσει τις δεξιότητες του ενοίκου προκειμένου να εμπλακεί στις καθημερινές δραστηριότητες
• υποστηρίξει/εκπαιδεύσει τους ενοίκους στην προσωπική τους υγιεινή, στην καθαριότητα των χώρων και στην προετοιμασία γευμάτων
• εξασφαλίζει και να διατηρεί την υγεία και ασφάλεια των ενοίκων
• βοηθά τους ενοίκους στην τήρηση του προγράμματος δραστηριοτήτων τους
• ενθαρρύνει τον ένοικο να συμμετέχει στην ομάδα ενοίκων και στην κοινή ομάδα –προσωπικού και ενοίκων-, όπου και θα ενθαρρύνεται να εκφράσει την άποψη και τα ζητήματά του
• προσφέρει υποστήριξη σε θέματα κοινότητας, όπως συμμετοχή και συναλλαγή με υπηρεσίες της κοινότητας ή στην χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς
• προσφέρει στον ένοικο τις υπηρεσίες που χρειάζεται
• υποστηρίζει τον ένοικο προκειμένου να συμμετέχει στις αποφάσεις που επηρεάζουν την ζωή του
• συνεισφέρει στη δημιουργία του εξατομικευμένου σχεδίου φροντίδας και στη διαδικασία αναθεώρησής του
• είναι πρόσωπο αναφοράς σε ένα η περισσότερους ενοίκους
• υποστηρίζει τους ενοίκους να διατηρούν την υγεία τους και την γενικότερη φυσική τους κατάσταση και να ειδοποιούν αμέσως όταν ανησυχήσουνε για κάτι
• παρέχει και να εκπαιδεύει στην παροχή φαρμάκων.
• Να διαχειρίζεται και να εκπαιδεύει στην διαχείριση οικονομικών θεμάτων όπου χρειάζεται
• διατηρεί ενημερωμένο το ημερολόγιο και τους φακέλους
• αναζητεί και να διατηρεί επικοινωνία με υπηρεσίες, γιατρούς, νοσοκομεία, συγγενείς κλπ όπου και όποτε αυτό χρειάζεται
• συνοδεύει και να υποστηρίζει τους ενοίκους στις διακοπές τους.
• συμμετέχει στις ομάδες της δομής
• εργάζεται κυκλικό ωράριο, σαββατοκύριακα και αργίες και να ανταπεξέρχεται στις ανάγκες της δομής γενικότερα.
• παίρνει πρωτοβουλίες και να συμμετέχει στην βελτίωση

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι πρόκειται για έναν ιδιαίτερα ενεργό ρόλο. Αυτές οι λειτουργίες που περιγράφηκαν πρέπει πάντα να έχουν ένα χαρακτήρα εξελικτικό άρα, εκπαιδευτικό. Θα μπορούσαμε να κάνουμε την αντιστοιχία με την γονεϊκή φιγούρα: όταν το παιδί (λόγω μικρής ηλικίας) δεν μπορεί να κάνει λόγο το θυμό του, την χαρά του, την επιθυμία του ή την σκέψη του γενικότερα, είναι η μαμά (ή αυτός που το φροντίζει) που δανείζει την ομιλία της για να μπορέσει να εκφραστεί και να κάνει την σκέψη του συγκεκριμένη. Χωρίς συγκεκριμένη σκέψη το παιδί δεν μπορεί να εξελιχθεί ψυχονοητικά. Μεγαλώνοντας το παιδί υποστηρίζεται και εκπαιδεύεται ώστε να μπορεί να αναγνωρίζει και να εκπληρώνει μόνο του τις καθημερινές του ανάγκες και να υιοθετήσει κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές. Η συναισθηματική σχέση που υπάρχει μέσα σε αυτό το ασφαλές περιβάλλον είναι ο σημαντικότερος παράγοντας εκμάθησης και εξέλιξη.
Αν τώρα αυτό το μεταφέρουμε στα άτομα με νοητική υστέρηση θα δούμε ότι δεν διαφέρει και πολύ. Από την εμπειρία μας είδαμε ότι τα άτομα που διαβιούν χρόνια σε ιδρύματα έχουν έλλειψη βασικών νοητικών παραστάσεων και κοινωνικών συμπεριφορών.
Κάποιοι αντιμετώπιζαν με έκπληξη την ολόκληρη πατάτα, το μαχαίρι, το νερό που βράζει, το θερμοσίφωνα που πρέπει να κλείσουν….
Και αν ο ρόλος της μητέρας είναι δύσκολος γιατί πρέπει να δώσει στο παιδί για πρώτη φορά μια αναπαράσταση ένα νόημα μία έννοια, ο εργαζόμενος στις δομές ατόμων με νοητική υστέρηση πρέπει να «ξεμάθει» τον ένοικο από κάποιες παραστάσεις που έχει τοποθετήσει στη σκέψη του, από την διαβίωση του μέσα στο ίδρυμα και να του μάθει από την αρχή τις πραγματικές. Και πάλι το παράδειγμα της πατάτας που δεν φυτρώνει ψημένη σε κομματάκια ή το ψωμί που αποτελείται από ένα ολόκληρο καρβέλι και όχι από φέτες αποκλειστικά.
Ο ρόλος του είναι πολυδιάστατος και διαφορετικός ανάλογα με τις ανάγκες των ενοίκων. Κάποιοι χρειάζονται εκπαίδευση στην διατροφή, άλλοι στην χρήση της τουαλέτας, άλλοι στις κοινωνικά αποδεκτές κοινωνικά συμπεριφορές, κάποιοι σε όλους τους τομείς .
Οι εκφραστές τις νέας πραγματικότητας, η μαμά ή η γονεϊκή φιγούρα γενικότερα, ο εκπαιδευτής, κάποιες φορές ο φίλος, ο ερμηνευτής των κανόνων, «αυτός που του κάνει κουμάντο στα λεφτά του και στο στομάχι του» (όπως έχουμε ακούσει να μας λένε), είναι ο εργαζόμενος των δομών, είναι το προσωπικό υποστήριξης ή προσωπικό φροντίδας όπως συνηθίσαμε να το λέμε. Είναι το πρόσωπο που αρχικά θα σχετιστεί πολύ στενά με τον ένοικο, προκειμένου να τον προσεγγίσει και να βρει τα κανάλια επικοινωνίας μαζί του, και που αργότερα, όταν πια θα έχει εκπαιδευτεί και θα έχει υιοθετήσει κάποιες ορθότερες συμπεριφορές, θα απομακρυνθεί προάγοντας την ανεξαρτησία του ενοίκου.
Βεβαίως η συμμετοχή των εργαζομένων και ο ρόλος τους είναι δύσκολος και απαιτητικός αλλά υπάρχει και ηθική ανταμοιβή σε όλη αυτή την προσπάθεια που από την εμπειρία μας προκύπτει ότι κάποιες φορές είναι μεγάλη και ικανοποιητική!


Μπορούμε να συνοψίσουμε το έργο των επαγγελματιών στο εξής πεντάπτυχο: Φροντίδα Προστασία Συνοδεία Κινητοποίηση Υποστήριξη.

Φροντίδα
Η πλήρης κάλυψη κοινωνικών και βιολογικών αναγκών των ΑΜΕΑ σ’ ένα περιβάλλον που σέβεται την ατομικότητα και ιδιαιτερότητά τους
Προστασία
Η λειτουργία διήθησης και επεξεργασίας των ερεθισμάτων που έρχονται από την εξωτερική κι εσωτερική πραγματικότητα, πολλές φορές μάλιστα με τόσο βίαιο και ορμητικό τρόπο που το ΑΜΕΑ αδυνατεί να τα ανεχτεί
Συνοδεία
Η παροχή εκείνων των μέσων, των ευκαιριών και των δυνατοτήτων (που πολλές φορές αντιπροσωπεύονται από τις ίδιες τις ανθρώπινες και επαγγελματικές ιδιότητες του προσωπικού) που επιτρέπουν στο ΑΜΕΑ να αποκτήσει την ταυτότητα του πολίτη, του καταναλωτή και παραγωγού πόρων, του υποκειμένου. Οι ελλείψεις του ατόμου, προκειμένου να αποκτήσει αυτές τις ιδιότητες, συμπληρώνονται από τη εργασία του προσωπικού, το οποίο συνοδεύει το ΑΜΕΑ σε αυτή την πορεία προς την αξιοπρεπή ζωή
Κινητοποίηση
Η παρακίνηση των ΑΜΕΑ προκειμένου να συμμετέχουν, στο μέτρο του δυνατού, στον αυτοκαθορισμό τους. Η προσπάθεια εκ μέρους του προσωπικού για κινητοποίηση των ΑΜΕΑ βασίζεται στο σύνθημα «κάνουμε μαζί με και όχι για τα ΑΜΕΑ». Αυτό το χαρακτηριστικό έρχεται σε αντίθεση με την τάση των ιδρυματικών χώρων για παθητικοποίηση των ανθρώπων που διαβιούν σε αυτά
Υποστήριξη
Ένα φάσμα υπηρεσιών που παρέχεται σε κάθε ΑΜΕΑ ξεχωριστά προκειμένου να είναι σε θέση να αντεπεξέρχεται στις απαιτήσεις της ζωής. Οι υποστηρικτικές υπηρεσίες συμπληρώνουν τις όποιες υφιστάμενες ικανότητες του ατόμου

Σε αυτά τα καθήκοντα, κάποιες φορές ιδιαίτερα δύσκολα και ίσως και ψυχικά επίπονα λόγω της κατάστασης των ενοίκων, το προσωπικό όλων των βαθμιδών έχει ανάγκη από συνεχή στήριξη υπό την μορφή εποπτείας και εκπαίδευσης.
Αναφορικά με την εποπτεία, ο επόπτης θα πρέπει να είναι ένας επαγγελματίας με μεγάλη πείρα και να μην έχει καμία άλλη σχέση με το χώρο στον οποίο κάνει εποπτεία. Η συχνότητα της εποπτείας αρχικά θα είναι μεγαλύτερη και σταδιακά θα ελαττώνεται ανάλογα με τις ανάγκες.
Ως προς τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση του προσωπικού, αυτή είναι απαραίτητη τόσο για να μπορεί να ανταπεξέλθει στο καθήκον της συνεχής εκπαίδευσης του ενοίκου όσο και για να έχει την δυνατότητα να παρέχει βελτιωμένη παρεχόμενη φροντίδα, αλλά και βεβαίως για την αύξηση των επαγγελματικών του προσόντων.
Εκτός από την εκπαίδευση σημαντική είναι η παροχή της δυνατότητας στο προσωπικό να επισκέπτεται άλλες ανάλογες δομές που λειτουργούν στη Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Σε όλη αυτή την εργασία, πολύ σημαντικό ρόλο έχουν οι Ομάδες προσωπικού που πραγματοποιούνται σε εβδομαδιαία βάση. Είναι η στιγμή που το προσωπικό συναντιέται όλο μαζί, ενημερώνεται και θέτει τους νέους στόχους για τους ενοίκους. Αυτή η ομάδα πραγματοποιείται από τον Επιστημονικά Υπεύθυνο της δομής με την ενεργή συμμετοχή όλων των επαγγελματιών που ασχολούνται στην δομή. Κάθε μέλος της ομάδας τοποθετείται και οι εργαζόμενοι που έχουν αναλάβει το ρόλο του Προσώπου αναφοράς ενοίκων, ενημερώνουν για τις εξελίξεις και θα πρέπει να λαμβάνουν και μία ανατροφοδότηση για την εργασία τους με τον συγκεκριμένο ένοικο και την συνέχιση της εργασίας τους.

Οι λόγοι της εργασίας σε ομάδα

 Βελτίωση της απόδοσης (Hawthorne effect)
 Διασφάλιση του συνεχούς της φροντίδας
 Συντονισμός της φροντίδας από ένα ικανό αριθμό επαγγελματιών
 Βελτίωση στη διαχείριση του φόρτου εργασίας
 Θέσπιση κοινά αποδεκτών προτεραιοτήτων
 Παροχή υποστήριξης σε συναδέλφους
 Πρόληψη της επαγγελματικής εξουθένωσης

Μέσα στις ομάδες συζητιέται και το Εξατομικευμένο Σχέδιο Φροντίδας κάθε ενοίκου (ΕΣΦ). Η εκτίμηση των αναγκών που καλύπτει το Εξατομικευμένο Σχέδιο Φροντίδας είναι:
• ιατρική εκτίμηση
• Αισθητηριακές λειτουργίες
• Δυνατότητες επικοινωνίας
• Σωματική αυτονομία
• Συνήθεις συμπεριφορές
• Προτιμήσεις
• Κοινωνικές δεξιότες
• Υποστηρικτικό δίκτυο
•
Με το ΕΣΦ προσδιορίζονται και σχεδιάζονται οι παρεμβάσεις οι οποίες θεωρούνται πιο χρήσιμες για κάθε άτομο εκείνη την συγκεκριμένη χρονική στιγμή της ζωής του. Στόχος του εντύπου είναι και η εμπλοκή του ενοίκου στην διαδικασία συμπλήρωσής του μαζί με το Πρόσωπο Αναφοράς, ώστε να υπάρχει ανατροφοδότηση στον ένοικο για τις καλές πρακτικές που έχει καταφέρει και να υπάρχει η συμμετοχή του στους νέους στόχους εκπαίδευσης ή βελτίωσης.


Βιβλιογραφία: Ν. Γκιωνάκης «Οι ανάγκες των ατόμων με αναπηρία» ΕΠΙΨΥ 2006