Η αυτοεκτίμηση των κωφών ατόμων: εμπειρική έρευνα
Χαρίκλεια Αλεξίου, Κοινωνιολόγος
Επιβλέπων: Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
Μεθοδολογία
Συμμετέχοντες
Ερωτηματολόγια:
Στην έρευνα έλαβαν μέρος 50 άτομα κυρίως από αστικές περιοχές της Ελλάδας (Αθήνα-Θεσσαλονίκη). Η δειγματοληψία δεν ήταν αντιπροσωπευτική και επομένως τα συμπεράσματα δεν είναι γενικεύσιμα. Παρόλα αυτά καταβλήθηκε προσπάθεια να περιληφθούν άντρες και γυναίκες διαφόρων ηλικιών, από ποικίλα κοινωνικά, μορφωτικά επίπεδα και με αντίστοιχη ποικιλία του βαθμού κώφωσης/ βαρηκοΐας και του τρόπου επικοινωνίας. Συγκεκριμένα, συμμετείχαν 50 άτομα, 31 γυναίκες και 19 άντρες διαφόρων ηλικιών από 21 ετών έως 50 ετών. Στη πρώτη ηλικιακή ομάδα 21-30 ετών, ανήκουν 37 άτομα, ακολουθούν 12 άτομα των 31-40 ετών και τέλος, 1 άτομο είναι 50 ετών. Αναφορικά με την οικογενειακή κατάσταση των συμμετεχόντων, 43 άτομα του δείγματος είναι άγαμοι/ες, 6 άτομα είναι έγγαμοι/ες και τέλος υπάρχει 1 άτομο διαζευγμένο/η.
Όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο των συμμετεχόντων, την τριτοβάθμια εκπαίδευση έχουν ολοκληρώσει 9 άτομα (5 άτομα κατέχουν πτυχίο ανώτερης τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και 4 άτομα κατέχουν πτυχίο ανώτατης σχολής) και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουν ολοκληρώσει 24 άτομα, εκ των οποίων τα 3 άτομα έχουν μόνο απολυτήριο Γυμνασίου. Σχετικά με την επαγγελματική τους κατάσταση, 9 άτομα είναι άνεργοι/ες, 1 άτομο είναι ημιαπασχολούμενο/η, 27 άτομα είναι πλήρως εργαζόμενα και τέλος, 13 άτομα είναι φοιτητές/φοιτήτριες.
Σχετικά με το βαθμό και το χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής τους, καταγράφονται 12 άτομα με επίκτητη κώφωση, 10 άτομα με επίκτητη βαρηκοΐα, 2 άτομα με κληρονομική βαρηκοΐα και 6 άτομα με κώφωση εκ γενετής. Από το πλήθος των συμμετεχόντων μόνο 19 άτομα είναι χρήστες ακουστικών βαρηκοΐας, εκ των οποίων τα 14 άτομα έχουν ψηφιακό ακουστικό, τα 2 άτομα έχουν ενδοωτιαίο ακουστικό, 1 άτομο έχει το κλασσικό ακουστικό βαρηκοΐας και 2 άτομα έχουν κοχλιακό εμφύτευμα.
Σχετικά με τον τρόπο επικοινωνίας των συμμετεχόντων 9 άτομα κάνουν χρήση μόνο νοηματικής γλώσσας, 8 άτομα επικοινωνούν μόνο με προφορικό λόγο και 13 άτομα είναι δίγλωσσα, δηλαδή είναι ικανά να επικοινωνήσουν και με τους δύο τρόπους. Όσον αφορά τα μοντέλα εκπαίδευσης των συμμετεχόντων, 18 άτομα έχουν κάνει λογοθεραπεία, 4 άτομα έχουν παρακολουθήσει ειδική αγωγή, 4 άτομα έχουν συμμετάσχει και στα δύο από τα παραπάνω μοντέλα εκπαίδευσης και 1 άτομο έχει κάνει εκτός της λογοθεραπείας και της ειδικής αγωγής, και μουσικοθεραπεία. Τέλος, 3 άτομα δεν έχουν συμμετάσχει σε κανένα από τα προαναφερθέντα μοντέλα εκπαίδευσης, με σκοπό την βελτίωση των τρόπων επικοινωνίας τους.
Συνεντεύξεις:
Το δείγμα των συνεντεύξεων αποτελείται από 15 άτομα, 9 άντρες και 6 γυναίκες. Ειδικότερα, υπάρχουν 5 βαρήκοα άτομα, εκ των οποίων 1 άτομο είναι Πρόεδρος των Κοχλιακών Εμφυτευμάτων και 4 άτομα κωφά. Τα ακούοντα άτομα που συνεργάστηκαν μαζί μας για την διεξαγωγή της παρούσας έρευνας, διακρίνονται σε 2 άτομα που είναι λογοθεραπευτές (το ένα με ειδίκευση στα κοχλιακά εμφυτεύματα), 2 άτομα που είναι διερμηνείς (Πρόεδρος Διερμηνέων Ελλάδας και εθελοντής διερμηνέας αντίστοιχα), 1 άτομο που είναι ψυχολόγος-σύμβουλος γονέων και τέλος, 1 άτομο είναι Πρόεδρος Συλλόγου Βαρηκοΐας.
Δειγματοληψία
Η έρευνα ήταν ένας συνδυασμός ποσοτικών μεθόδων (ερωτηματολόγια) και ποιοτικών μεθόδων (συνεντεύξεις). Εργαλείο της έρευνας ήταν το ερωτηματολόγιο της Ελληνικής Κλίμακας Αυτοεκτίμησης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Μάρτιο του 2005 ως τον Ιούνιο του 2005. Συγκεκριμένα, χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια σε 78 άτομα, αλλά μόνο 50 άτομα συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο πλήρως και χωρίς να θεωρηθεί άκυρο από τις ερωτήσεις «ψεύδους».
Όργανα Μέτρησης:
Περιγραφή ερωτηματολογίου
Η έρευνα έχει ως σκοπό να διερευνήσει την αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής. Στο δείγμα διανεμήθηκε η Ελληνική Κλίμακα Μέτρησης Αυτοεκτίμησης (Ε. Παπάνης, 2002). Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει συνολικά 59 ερωτήσεις. Αρχικά, δίνονται επεξηγήσεις για το θέμα του ερωτηματολογίου και για το σκοπό της έρευνας. Αναλυτικά, οι οδηγίες είναι οι εξής:
« Με την παρούσα έρευνα αποσκοπούμε να συλλέξουμε στοιχεία αναφερόμενα στην αυτοεκτίμηση ατόμων με κώφωση ή βαρηκοΐα. Ο όρος αυτοεκτίμηση αναφέρεται γενικά στο πως αισθάνονται οι άνθρωποι για τον εαυτό τους. Δηλαδή ο όρος αυτοεκτίμηση είναι η προσωπική αξία του κάθε ατόμου προς τις ικανότητές του. Επίσης, αποβλέπουμε να ευαισθητοποιήσουμε την κοινή γνώμη για την αξία των ικανοτήτων της συγκεκριμένης ομάδας.
Τα στοιχεία των ερωτηθέντων θεωρούνται προσωπικά δεδομένα και μη διαθέσιμα. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα δημοσιευθούν και τα συνολικά δεδομένα θα είναι διαθέσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Ευχαριστώ πολύ για τη συμμετοχή σας!».
Το ερωτηματολόγιο αρχικά περιλαμβάνει κάποιες δημογραφικές ερωτήσεις σχετικά με το φύλο, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, την οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση. Επίσης περιλαμβάνει και διάφορα χαρακτηριστικά προσδιορισμού των ατόμων με προβλήματα ακοής, όπως το βαθμό απώλειας της ακοής, τον χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής την χρήση ή όχι ακουστικών, τους τρόπους επικοινωνίας και τα μοντέλα εκπαίδευσης.
Στη συνέχεια, ακολουθούν οι οδηγίες συμπλήρωσης της Ελληνικής Κλίμακας Μέτρησης Αυτοεκτίμησης, ως εξής:
«Κυκλώστε τον αριθμό στην απάντηση, που συμφωνεί περισσότερο με την προσωπική σας άποψη.
1.Διαφωνώ απόλυτα
2.Διαφωνώ
3.Διαφωνώ εν μέρει
4.Συμφωνώ εν μέρει
5.Συμφωνώ
6.Συμφωνώ απόλυτα
Σημείωση:
α. Τα οικιακά θεωρούνται επάγγελμα, εφόσον είναι η αποκλειστική σας ασχολία.
β. Αν είστε άνεργος/η απαντήστε στις προτάσεις που αφορούν τον εργασιακό χώρο, με βάση την εμπειρία σας (αν υπάρχει) ως εργαζόμενος.
γ. Αν δεν έχετε καθόλου εργασιακή εμπειρία απαντήστε στις προτάσεις που αφορούν τον εργασιακό χώρο, βάσει της εμπειρίας σας στον ακαδημαϊκό χώρο.
* Η κλίμακα απευθύνεται μόνο σε ενήλικες».
Το ερωτηματολόγιο της Αυτοεκτίμησης αποτελείται από 50 ερωτήσεις. Ειδικότερα, οι θέσεις-προτάσεις της κλίμακας αφορούν τους τομείς της εργασιακής, κοινωνικής, οικογενειακής, ενδοπροσωπικής αυτοεκτίμησης, καθώς και της αυτοεκτίμησης της εξωτερικής εμφάνισης ενός ατόμου. κάθε τομέας περιέχει 9 από αυτές τις θέσεις-προτάσεις και το τελικό σύνολο συμπληρώνεται από 5 προτάσεις που μετράνε την κλίμακα του ψεύδους και δεν συμπεριλαμβάνονται στη βαθμολόγηση. Αν από τις επιλογές της κλίμακας ψεύδους προκύψουν περισσότερες των 2 ακραίες («Διαφωνώ απόλυτα» ή «Συμφωνώ απόλυτα»), τότε η κλίμακα αφαιρείται συνολικά ως αναξιόπιστη.
Από τις 45 προτάσεις-θέσεις της κλίμακας οι 19 είναι θετικές και οι 26 αρνητικές, σκόπιμα τοποθετημένες σε τυχαία σειρά, στα έντυπα που δίνονται προς συμπλήρωση. Οι ερωτήσεις βαθμολογούνται βάση μιας εξαβάθμιας κλίμακας Likert.
Η κλίμακα διαθέτει, ακριβώς κάτω από κάθε πρόταση, και με τη σειρά που παρατίθενται, τις εξής δυνατότητες επιλογής: «Διαφωνώ απόλυτα», «Διαφωνώ», «Διαφωνώ εν μέρει», «Συμφωνώ εν μέρει», «Συμφωνώ», «Συμφωνώ απόλυτα».οι επιλογές αυτές βαθμολογούνται αντίστοιχα από το 1 έως το 6 για τις θετικές προτάσεις και αντίστροφα για τις αρνητικές.
Ο κάθε τομέας που προαναφέρθηκε συγκεντρώνει το δικό του σύνολο, με το άθροισμα των βαθμολογούμενων απαντήσεων. Η υψηλότερη δυνατή επίδοση κάθε τομέα είναι το 54 και η χαμηλότερη το 9. το αποτέλεσμα της άθροισης των επιδόσεων κάθε τομέα μας δίνει και τη βαθμολόγηση της συνολικής αυτοεκτίμησης του ατόμου. ο συνολικός βαθμός αυτοεκτίμησης του ατόμου μπορεί να έχει σαν χαμηλότερη δυνατή επίδοση το 45 και υψηλότερη δυνατή το 270 (Ε. Παπάνης, 2004).
Περιγραφή της συνέντευξης:
Παράλληλα για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της ημι-δομημένης συνέντευξης με ανοιχτές ερωτήσεις, ώστε να δίνεται η δυνατότητα για ελεύθερη συζήτηση με κάποιες ερωτήσεις, όπως επίσης και η εύκολη προσαρμογή της συνέντευξης στις ικανότητες και τα χαρακτηριστικά του κάθε συνεντευξιαζόμενου, αλλά και στην ιδιότητα κάποιων από αυτούς. Στόχος της συνέντευξης ήταν η λήψη πληροφοριών μέσα από μία προσωπική επαφή, ώστε να εμπλουτιστούν (οι πληροφορίες αυτές) με αμεσότητα και συναίσθημα και να ξεδιπλωθούν οι επιμέρους πτυχές των προβλημάτων με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα τα άτομα μ’ αυτήν την ιδιαιτερότητα καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής τους.
Συγκεκριμένα, οι ερωτήσεις της συνέντευξης διέφεραν ανάλογα την ιδιότητα του συνεντευξιαζόμενου και αφορούσαν τους ακόλουθους τομείς:
Για τα άτομα με προβλήματα ακοής:
βαθμός / χρόνος έναρξης της απώλειας ακοής / τρόπος επικοινωνίας
αντιμετώπιση από την οικογένεια / ψυχολογικός τομέας / μηχανισμοί άμυνας
εμπειρία από τον εκπαιδευτικό και εργασιακό χώρο (στάσεις, αντιμετώπιση)
κοινωνικός αποκλεισμός / ρατσισμός
υποστηρικτικές δομές
Για τον Πρόεδρο του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων Κωφών και Βαρήκοων Παιδιών Κεντρικής Μακεδονίας:
ίδρυση και σκοπός του Συλλόγου (προώθηση προφορικού λόγου ή διγλωσσίας / επαγγελματική αποκατάσταση)
εμπειρία από την προσωπική επαφή με τα άτομα με προβλήματα ακοής και το συγγενικό τους περιβάλλον
αποδοχή της ιδιαιτερότητας από τους γονείς / αυτοεκτίμηση ψυχολογικός τομέας
προβλήματα ένταξης / ένταξη σε συλλόγους και συλλογική δράση με σκοπό την βελτίωση της κοινωνικής θέσης του ατόμου και οφέλη που αποκομίζονται από την ένταξη
ενσωμάτωση / περιθωριοποίηση στο σχολείο
προσαρμογή και ενσωμάτωση σε αστικό ή μη αστικό κέντρο
περιστατικά ρατσιστικής συμπεριφοράς
κοινωνικός αποκλεισμός ή απομόνωση
υποστηρικτικές δομές
ποσοστά ενταγμένων και μη ενταγμένων σε συλλόγους
Για τους διερμηνείς (κυρίως για τον Πρόεδρο του Συλλόγου Διερμηνέων Ελλάδας και Πρόεδρο των CODA):
Σύλλογος Διερμηνέων / Κώδικας Δεοντολογίας Διερμηνέων
Εμπειρία από προσωπική και επαγγελματική επαφή με τα άτομα με προβλήματα ακοής
«Κοινωνία Κωφών» / κοινωνικός αποκλεισμός / αντιμετώπιση από ακούοντες
ψυχολογικός τομέας / μηχανισμοί άμυνας / αυτοεκτίμηση
υποστηρικτικές δομές
πρόβλημα έλλειψης διερμηνέων
CODA (ακούοντα παιδιά κωφών γονέων)
γλωσσικά χαρακτηριστικά της Ε.Ν.Γ.
Για την ψυχολόγο-σύμβουλο γονέων:
περιγραφή καθηκόντων
εμπειρία μέσω της επαγγελματικής επαφής με τα κωφά / βαρήκοα άτομα
ψυχολογικός τομέας / αυτοεκτίμηση / μηχανισμοί άμυνας
συνειδητοποίηση της κώφωσης /βαρηκοΐας (και από τους γονείς, όχι μόνο από το ίδιο το άτομο) / αποδοχή και αντιμετώπιση της κώφωσης /βαρηκοΐας (από το ίδιο το παιδί, αλλά και από τους γονείς)
η ιδιαιτερότητα αυτή βιώνεται από τους γονείς ως τραύμα και μετά ακολουθεί εξιδανίκευση αυτής
εκδήλωση υπερπροστασίας από τους γονείς απέναντι στο κωφό /βαρήκοο παιδί σε συνάρτηση με τα αδέρφια και κατά πόσο επηρεάζεται η ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού / πώς αυτό αντανακλά στα άλλα μέλη της οικογένειας (ακούοντα αδέρφια)
πώς αντιμετωπίζουν οι γονείς το θέμα της επικοινωνίας (προφορικός λόγος / νοηματική γλώσσα / διγλωσσία) / ποιο τρόπο προτιμάει το ίδιο το παιδί για να επικοινωνήσει
διαμόρφωση διαφορετικού στιλ προσωπικότητας λόγω της ιδιαιτερότητας / επηρεασμός της ταυτότητας του εγώ
αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος γι’ αυτά τα άτομα / περιθωριοποίηση στο σχολικό χώρο / άσκηση ψυχολογικής βίας στους κωφούς /βαρήκοους στον ακαδημαϊκό χώρο
προβλήματα σε οικογενειακό, κοινωνικό, ψυχολογικό επίπεδο και πώς επηρεάζουν το άτομο
κοινωνικός αποκλεισμός ή απομόνωση / αντιμετώπιση από ακούοντες
ρατσιστικές διακρίσεις που υφίστανται τα άτομα με προβλήματα ακοής
υποστηρικτικές δομές / βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με προβλήματα ακοής / προσαρμογή και ένταξη σε αστικά ή μη αστικά κέντρα
γάμος μεταξύ κωφών και ακουόντων (συχνότητα του φαινομένου)
Για τους λογοθεραπευτές:
καθήκοντα λογοθεραπευτή / μέθοδοι λογοθεραπείας / ανάπτυξη προφορικού λόγου
εμπειρία μέσω της επαγγελματικής επαφής με τα άτομα με προβλήματα ακοής / προσωπική εμπειρία (περίπτωση βαρήκοης αδελφής του ενός λογοθεραπευτή)
«Κοινωνία Κωφών» / «Κοινωνία Βαρηκόων» / αμφίδρομη αντιμετώπιση
κουλτούρα κωφών / βαρήκοων ατόμων
κώφωση και βαρηκοΐα στην Ελλάδα
«κωφός» ή «κωφάλαλος»
νοηματική γλώσσα / διγλωσσία
Σύλλογοι Γονέων (πρωτοβουλίες και συμβολή τους στην αντιμετώπιση των επακόλουθων της κώφωσης και βαρηκοΐας)
Κοχλιακό εμφύτευμα (σύγκριση με τα ακουστικά βαρηκοΐας) / αποδοχή κοχλιακού εμφυτεύματος από τους γονείς για άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος / σύγκριση με άλλες μεθόδους και λύσεις (μόνο για το λογοθεραπευτή που ειδικεύεται στα κοχλιακά εμφυτεύματα).
«DVD»:
Λόγω της φύσης του ερευνητικού αντικειμένου (τρόπος επικοινωνίας:νοηματική γλώσσα), για την καταγραφή των συνεντεύξεων κυρίως στα κωφά και βαρήκοα άτομα ήταν απαραίτητη η χρήση οπτικοακουστικού μέσης καταγραφής (video-camera). Ο ίδιος τρόπος καταγραφής εφαρμόστηκε και κατά την διεξαγωγή των συνεντεύξεων σε ακούοντα άτομα. Γεγονός που μας δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε το εν λόγω ερευνητικό υλικό μακροπρόθεσμα και για τη δημιουργία ντοκιμαντέρ, αφιερωμένου σ’αυτά τα άτομα με προβλήματα ακοής, αποβλέποντας στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για την αξία των ικανοτήτων της συγκεκριμένης ομάδας.
Στάδια Έρευνας
Οι συνεντεύξεις και η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων πραγματοποιήθηκαν σε χώρο και χρόνο τον οποίο επέλεξε ο κάθε συμμετέχων, με εξαίρεση τις περιπτώσεις μαζικής χορήγησης ερωτηματολογίων, που ο χώρος ήταν κάποιος Σύλλογος Κωφών ή Βαρήκοων και ο χρόνος ήταν προκαθορισμένος από όλους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, βέβαια, δεν είναι εφικτή η παραλαβή όλων των ερωτηματολογίων που χορηγήθηκαν, πόσο μάλλον η συμπλήρωσή τους καθ’ ολοκλήρου.
Τα ερωτηματολόγια δόθηκαν προσωπικά και οι ερωτώμενοι απάντησαν μόνοι τους. Οι ερωτήσεις που εμπεριέχονταν σε αυτά είναι διατυπωμένες με σαφήνεια και με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται κατανοητές από όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξε έντονη ανάγκη σε αρκετές περιπτώσεις, να διατυπωθούν μερικές ερωτήσεις ή έννοιες στη νοηματική γλώσσα, χωρίς βέβαια να αλλάζει το νόημά τους και σε καμία περίπτωση, χωρίς να επηρεάζεται η τελική επιλογή του συμμετέχοντα. Φυσικά, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία ευχάριστου κλίματος και στην ανάπτυξη μιας σχέσης ισοτιμίας και εμπιστοσύνης μεταξύ του ερευνητή και των ατόμων που συμμετείχαν.
Η ανεύρεση των συμμετεχόντων στηρίχτηκε κατά κύριο λόγο στα κοινωνικά δίκτυα του ερευνητή. Συγκεκριμένα, εκτός των εξατομικευμένων περιπτώσεων, επισκεφτήκαμε το «Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων Κωφών και Βαρήκοων Παιδιών Κεντρικής Μακεδονίας», το Κέντρο Κωφών «Πανόραμα», το «Σωματείο Ένωσης Κωφών», ένα «Κέντρο Νοηματικής Γλώσσας» στη Θεσσαλονίκης, τον «Όμιλο Κωφών Ελλάδας» και το «Κέντρο Κοχλιακών Εμφυτευμάτων Θεσσαλονίκης». Όμως, υπήρξαν περιπτώσεις που η χορήγηση του ερωτηματολογίου και η διεξαγωγή της συνέντευξης πραγματοποιήθηκαν στον προσωπικό χώρο του ερωτώμενου.
Αρχικά, επικοινωνήσαμε τηλεφωνικώς ή μέσω τηλεφωνικού μηνύματος (SMS), με τους Προέδρους ή τους υπευθύνους των προαναφερθέντων Συλλόγων, Κέντρων, Σωματείων και με τους ερωτηθέντες που επισκεφθήκαμε στον ιδιωτικό τους χώρο. Δίνονταν οι απαραίτητες εξηγήσεις σχετικά με τη χρησιμότητα της έρευνας και ο καθορισμός του χώρου και του χρόνου της συνάντησης και ακολουθούσε η επίσκεψη στον προκαθορισμό χώρο. Κάποιες φορές χρειάστηκε να επαναληφθεί η επίσκεψη για την ολοκλήρωση της έρευνας. Ο χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου διαφέρει από άτομο σε άτομο και μπορούσε να διαρκέσει από 15 λεπτά μέχρι και περισσότερο από 1 ώρα, αναλόγως τον συμμετέχοντα.
Ο χρόνος διεξαγωγής των συνεντεύξεων, παρομοίως, είχε διάρκεια από 20 λεπτά περίπου μέχρι και 2 ώρες, αναλόγως το πλήθος των ερωτήσεων που ποικίλλαν σε κάθε συνεντευκτόμενο, αλλά και την διάθεση και προθυμία του. Αρκετά άτομα, λόγω της απουσίας οπτικοακουστικού μέσου στο χώρο ένιωθαν εκτεθειμένα και ανασφαλή κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν δείγματα άγχους. Υπήρξαν, φυσικά, και άτομα που αρνήθηκαν να συμμετέχουν στην διαδικασία της συνέντευξης, προφανώς για τον προαναφερθέντα λόγο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης, το γεγονός ότι τα κωφά άτομα ήταν αυτά που πριν την συνέντευξη εξέφραζαν το άγχος τους, αλλά στη συνέχεια κατά την διάρκεια της συνέντευξης δεν παρουσίαζαν τέτοια δείγματα. Αρκετές από τις συνεντεύξεις διεξήχθησαν παρουσία και άλλων ατόμων εκτός του ερευνητή και του ερωτώμενου. Αυτά τα άτομα ήταν διερμηνείς, βοηθός του ερευνητή, φιλικά ή συγγενικά πρόσωπα του ερωτώμενου. Επίσης, αρκετές φορές ήταν αναγκαία η διακοπή της συνέντευξης λόγω εξωτερικών παραγόντων, γεγονός που μας έδινε την ευκαιρία για περαιτέρω συζήτηση κάποιων θεμάτων με μεγαλύτερη άνεση και χωρίς το άγχος του οπτικοακουστικού μέσου. Τέτοιου είδους συζητήσεις έγιναν σχεδόν με όλους τους συμμετέχοντες, χωρίς όμως να καταγραφούν καθώς πήραν χώρο πριν την συνέντευξη ή μετά το τέλος της ή ακόμα και σε άλλο.
Στατιστικές Τεχνικές
Η ανάλυση των δεδομένων βασίστηκε στο στατιστικό πρόγραμμα SPSS 11.0 for Windows. Οι στατιστικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν είναι: T-test, pearson correlation, Anova (one way anova).
Το T-test χρησιμοποιήθηκε για την διακρίβωση στατιστικώς σημαντικών διαφορών στους μέσους όρους δύο υπό εξέταση ομάδων, για παράδειγμα το φύλο (άντρας-γυναίκα). Η μονοπαραγοντική ανάλυση διασποράς χρησιμοποιήθηκε για τους ίδιους λόγους με το T-test, με την διαφοροποίηση ότι οι ανεξάρτητες μεταβλητές περιλαμβάνουν πάνω από δύο ομάδες. Η συνάφεια εξετάζει τις συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών.
Οι ανεξάρτητες μεταβλητές ήταν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά (δηλαδή: φύλο, ηλικία, τόπος κατοικίας, οικογενειακή κατάσταση, μορφωτικό επίπεδο, επαγγελματική κατάσταση, βαθμός και χρόνος έναρξης απώλειας ακοής, τρόπος επικοινωνίας). Εξαρτημένες μεταβλητές ήταν οι 50 ερωτήσεις που περιλαμβάνονται στο ερωτηματολόγιο της αυτοεκτίμησης. Ως κριτήριο στατιστικής σημαντικότητας ορίστηκαν το επίπεδο 0,05 (95% διάστημα εμπιστοσύνης) και το επίπεδο 0,01 (99% επίπεδο εμπιστοσύνης). Οποιαδήποτε άλλη διαφοροποίηση που ξεπερνά το επίπεδο 0,05 θεωρείται ως μη στατιστικώς σημαντική. Δηλαδή, εάν η τιμή (significance) είναι μικρότερη από τα κριτήρια αυτά επαληθεύεται η πειραματική υπόθεση.
Ανάλυση στατιστικών αποτελεσμάτων
Στον πίνακα 1, που ακολουθεί, καταγράφονται ο μέσος όρος, η τυπική απόκλιση, η ελάχιστη και η μέγιστη τιμή της συνολικής αυτοεκτίμησης του δείγματος που εξετάστηκε.
Πίνακας 1: Περιγραφικά στατιστικά
Δειγμα
Ελάχιστη τιμή
Μέγιστη τιμή
Μέσος όρος
Τυπική απόκλιση
Σύνολο
50
150,00
236,00
185,480
19,78893
Ο μέσος όρος συνολικής αυτοεκτίμησης ατόμων με προβλήματα ακοής είναι 185,48 με τυπική απόκλιση 19,78893 και οι αντίστοιχοι μέσοι όροι κατά φύλο είναι 181,3684 για τους άνδρες και 188,00 για τις γυναίκες, όπως παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Παρατηρείται, λοιπόν, ότι η συνολική αυτοεκτίμηση των γυναικών με προβλήματα ακοής διαφέρει σε μικρό βαθμό από αυτή των ανδρών με προβλήματα ακοής + 6,6316.
Φύλο
Μέσος όρος
Τυπικο σφαλμα
Άνδρες
181,368
3,97890
Γυναίκες
188,000
3,77542
Πίνακας 2: Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά φύλο
Στον πίνακα 3 φαίνονται οι μέσοι όροι, οι τυπικές αποκλίσεις και οι ελάχιστες και μέγιστες τιμές, ανά φύλο και κατά τύπο αυτοεκτίμησης. Παρατηρούμε ότι οι γυναίκες με προβλήματα ακοής παρουσιάζουν, έστω και με πολύ μικρές διαφορές, υψηλότερα επίπεδα εργασιακής, οικογενειακής, ενδοπροσωπικής και αυτοεκτίμησης της εξωτερικής εμφάνισης, σε αντίθεση με τους άντρες με προβλήματα ακοής που τις ξεπερνούν μόνο στην κοινωνική αυτοεκτίμηση. Οι διαφορές είναι μεγαλύτερες στους μέσους όρους της ενδοπροσωπικής αυτοεκτίμησης, που είναι 40,5161 για τις γυναίκες έναντι 38,2632 των αντρών και της αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης με τις γυναίκες να διαφέρουν κατά + 3,9932.
Πίνακας 3: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά φύλο και τύπο αυτοεκτίμησης
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
Φύλο
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
Συνολική αυτοεκτίμηση
άνδρας
Μέσος όρος
37
36,4211
37
32,6842
38,2632
181,3684
Τυπική απόκλιση
4,97773
3,96254
5,63718
7,14184
4,97597
17,34362
Ελάχιστη τιμή
27
30
27
24
32
150
Μέγιστη τιμή
45
43
47
45
49
214
γυναίκα
Μέσος όρος
37,2581
36,3226
37,2258
36,6774
40,5161
188
Τυπική απόκλιση
5,9608
4,20624
5,31482
6,279
5,44592
21,02062
Ελάχιστη τιμή
26
29
21
25
30
160
Μέγιστη τιμή
48
45
47
49
53
236
Σύνολο
Μέσος όρος
37,16
36,36
37,14
35,16
39,66
185,48
Τυπική απόκλιση
5,55624
4,07461
5,38331
6,83437
5,33609
19,78893
Ελάχιστη τιμή
26
29
21
24
30
150
Μέγιστη τιμή
48
45
47
49
53
236
Στον πίνακα 4 παρουσιάζονται οι μέσοι όροι, οι τυπικές αποκλίσεις και τα τυπικά σφάλματα, ανά φύλο και κατά τύπο αυτοεκτίμησης.
Πίνακας 4: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά φύλο και τύπο αυτοεκτίμησης
Φύλο
Δείγμα
Μέσος όρος
Τυπική απόκλιση
Τυπικό σφάλμα
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
37,0000
4,97773
1,14197
γυναίκα
31
37,2581
5,96080
1,07059
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
36,4211
3,96254
,90907
γυναίκα
31
36,3226
4,20624
,75546
Οικογενειακή
αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
37,0000
5,63718
1,29326
γυναίκα
31
37,2258
5,31482
,95457
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
άνδρας
19
32,6842
7,14184
1,63845
γυναίκα
31
36,6774
6,27900
1,12774
Ενδοπροσω-πική
αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
38,2632
4,97597
1,14156
γυναίκα
31
40,5161
5,44592
,97812
Συνολική αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
181,3684
17,34362
3,97890
γυναίκα
31
188,0000
21,02062
3,77542
Πίνακας 5: t-test Φύλο* εργασιακή, κοινωνική, οικογενειακή,
ενδοπροσωπική, εξωτερικής εμφάνισης και συνολική αυτοεκτίμηση
t-test for Equality of Means
t
df
Sig. (2-tailed)
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
-0,158
48
0,875
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
0,082
48
0,935
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
-0,143
48
0,887
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
-2,072
48
0,044
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
-1,466
48
0,149
Συνολική αυτοεκτίμηση
-1,154
48
0,254
Πολλές θεωρίες υποστηρίζουν ότι τα δύο φύλα έχουν πλέον εξισωθεί σε όλες τις κοινωνικές παραμέτρους, αλλά και στο τομέα της εργασίας. Το ίδιο ισχύει και για τα άτομα με προβλήματα ακοής στην περίπτωση της αυτοεκτίμησης σε όλα τα είδη της (εργασιακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,875 > 0,05, κοινωνική αυτοεκτίμηση sig. = 0,935> 0,05, οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,887> 0,05, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig. = 0,149> 0,05) (Πίνακας 5). Όμως, ο μέσος όρος της αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης των γυναικών με προβλήματα ακοής είναι υψηλότερος από τον αντίστοιχο των ανδρών με προβλήματα ακοής (Πίνακας 4), γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τα αποτελέσματα αντίστοιχης έρευνας στο γενικό πληθυσμό, που παρουσιάζουν τις γυναίκες να έχουν σημαντικά χαμηλότερο μέσο όρο αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης σε σχέση με τους άντρες.
Γράφημα 1: Οικογενειακή αυτοεκτίμηση ανά οικογενειακή κατάσταση
Πίνακας 6: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά οικογενειακή κατάσταση
Μέσος όρος
Ελάχιστη τιμή
Μέγιστη τιμή
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
άγαμος
36,627
26
48
έγγαμος
39,16666667
32
46
διαζευγμένος
48
48
48
ΣΥΝΟΛΟ
37,16
26
48
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
άγαμος
35,93023256
29
45
έγγαμος
38,66666667
36
44
διαζευγμένος
41
41
41
ΣΥΝΟΛΟ
36,36
29
45
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
άγαμος
37,04651163
21
47
έγγαμος
37,66666667
30
44
διαζευγμένος
38
38
38
ΣΥΝΟΛΟ
37,14
21
47
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
άγαμος
35,41860465
24
49
έγγαμος
31,66666667
25
44
διαζευγμένος
45
45
45
ΣΥΝΟΛΟ
35,16
24
49
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
άγαμος
39,44186047
30
53
έγγαμος
39,83333333
33
48
διαζευγμένος
48
48
48
ΣΥΝΟΛΟ
39,66
30
53
Συνολική αυτοεκτίμηση
άγαμος
184,4651163
150
236
έγγαμος
187
163
226
διαζευγμένος
220
220
220
ΣΥΝΟΛΟ
185,48
150
236
Σύμφωνα με τον Πίνακα 6, οι παντρεμένοι με προβλήματα ακοής έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση σε σχέση με τους άγαμους με προβλήματα ακοής. Συγκεκριμένα, οι παντρεμένοι με προβλήματα ακοής παρουσιάζουν υψηλότερη εργασιακή και κοινωνική αυτοεκτίμηση, αλλά και υψηλότερη ενδοπροσωπική και οικογενειακή αυτοεκτίμηση συγκριτικά με τους άγαμους, παρ’ όλο που στα τελευταία δύο είδη αυτοεκτίμησης η διαφορά είναι ελάχιστη. Οι άγαμοι με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των έγγαμων μόνο στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης. Η πολύ υψηλή αυτοεκτίμηση που παρατηρείται στον Πίνακα 6 για τους διαζευγμένους με προβλήματα ακοής, δεν μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτική, καθώς στη συγκεκριμένη κατηγορία αντιστοιχεί μόνο ένα άτομο. Από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς (οικογενειακή κατάσταση- όλοι οι τύποι αυτοεκτίμησης), όλοι οι τύποι της αυτοεκτίμησης δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με την οικογενειακή κατάσταση.
Πίνακας 7: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά μορφωτικό επίπεδο
Μέσος
όρος
Ελάχιστη τιμή
Μέγιστη τιμή
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
39,3333
36
44
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
36,4761
27
45
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
35,2
26
41
Πτυχίο ΑΕΙ
40,25
34
48
Σύνολο
37
26
48
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
36
33
42
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
35,3809
29
43
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
34,2
31
38
Πτυχίο ΑΕΙ
36,75
31
45
Σύνολο
35,4242
29
45
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
38
35
41
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
35,3809
21
47
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
34,6
29
41
Πτυχίο ΑΕΙ
40,5
34
46
Σύνολο
36,1212
21
47
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
Απολυτ. Γυμν.
30
25
33
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
33,0476
24
43
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
31,6
28
36
Πτυχίο ΑΕΙ
33
25
44
Σύνολο
32,5454
24
44
Ενδοπρο-
σωπική
αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
42,3333
40
46
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
38,5238
32
46
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
35,4
32
38
Πτυχίο ΑΕΙ
41,25
30
53
Σύνολο
38,7272
30
53
Συνολική αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
185,6666
181
193
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
178,8095
150
214
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
171
161
186
Πτυχίο ΑΕΙ
191,75
160
236
Σύνολο
179,8181
150
236
Από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς (μορφωτικό επίπεδο - όλοι οι τύποι αυτοεκτίμησης), όλοι οι τύποι της αυτοεκτίμησης δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο.
Στη συνολική και ειδικότερα στη κοινωνική, οικογενειακή και εργασιακή αυτοεκτίμηση οι πτυχιούχοι Α.Ε.Ι. με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των αποφοίτων γυμνασίου με προβλήματα ακοής, μέσης εκπαίδευσης και εκείνων, οι οποίοι έχουν πτυχίο Ανώτερης Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.
Γράφημα 2: Κοινωνική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο
Αντίστοιχα, οι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης με προβλήματα ακοής υπερτερούν σημαντικά έναντι των υπολοίπων με προβλήματα ακοής στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης και οι απόφοιτοι γυμνασίου με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των υπολοίπων στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση. Ειδικότερα, οι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης με προβλήματα ακοής και οι κάτοχοι πτυχίου Ανώτερης Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης υστερούν σημαντικά στην εργασιακή αυτοεκτίμηση. Το ίδιο ισχύει και για την οικογενειακή αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής. Η κοινωνική αυτοεκτίμηση δεν παρουσιάζει μεγάλες διαφορές στο δείγμα μας αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο. Οι κάτοχοι πτυχίου Ανώτερης Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης υστερούν σημαντικά έναντι των υπολοίπων και κυρίως στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση (Πίνακας 7).
Γράφημα 3: Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο
Γράφημα 4: Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ανά μορφωτικό επίπεδο
Γράφημα 5: Εργασιακή αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο
Στον Πίνακα 8, που ακολουθεί, φαίνονται αναλυτικά οι συσχετίσεις όλων των ειδών αυτοεκτίμησης και η συνάφειά τους με την ηλικία. Ο δείκτης Pearson μπορεί να λάβει τιμές από -1 έως +1. Το θετικό πρόσημο δηλώνει θετική συνάφεια, το αρνητικό αρνητική, ενώ τιμές γύρω στο μηδέν μηδενική συνάφεια. Παρατηρούμε ότι οι μεγαλύτερες συσχετίσεις των επιμέρους ειδών αυτοεκτίμησης με την συνολική αυτοεκτίμηση απαντώνται κατά σειρά σπουδαιότητας στη σχέση ενδοπροσωπικής, κοινωνικής, εργασιακής, αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης και οικογενειακής αυτοεκτίμησης, γεγονός που καταγράφει την βαρύτητά τους για μια υψηλή συνολική αυτοεκτίμηση. Παρατηρούμε ότι κάθε επιμέρους κατηγορία αυτοεκτίμησης συσχετίζεται σε στατιστικά σημαντικό βαθμό με κάποια άλλη, γεγονός ότι τα είδη αυτά αυτοεκτίμησης για τα άτομα με προβλήματα ακοής δεν είναι αυθύπαρκτα και αυτόνομα, αλλά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Πίνακας 8: Συσχέτιση ηλικίας - αυτοεκτίμησης
Εργασιακή αυτοεκτίμ.
Κοινωνική αυτοεκτίμ.
Οικογεν. αυτοεκτίμ.
Αυτοεκτίμ. εξωτ. εμφάν.
Ενδοπροσ.
αυτοεκτίμ.
Συνολική αυτοεκτίμ.
ηλικία
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
1
0,381**
0,475**
0,313*
0,519**
0,736**
0,166
Sig. (2-tailed)
0,006
0,000
0,027
0,000
0,000
0,249
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
0,381**
1
0,485**
0,517**
0,459**
0,747**
0,336*
Sig. (2-tailed)
0,006
0,000
0,000
0,001
0,000
0,017
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
0,475**
0,485**
1
0,227
0,400**
0,691**
0,137
Sig. (2-tailed)
0,000
0,000
0,113
0,004
0,000
0,342
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
Pearson Correlation
0,313*
0,517**
0,227
1
0,413**
0,713**
-0,067
Sig. (2-tailed)
0,027
0,000
0,113
0,003
0,000
0,646
Ενδοπροσω-
πική
αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
0,519**
0,459**
0,400**
0,413**
1
0,761**
0,076
Sig. (2-tailed)
0,000
0,001
0,004
0,003
0,000
0,599
Συνολική αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
0,736**
0,747**
0,691**
0,713**
0,761**
1
0,151
Sig. (2-tailed)
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,296
Ηλικία
Pearson Correlation
0,166
0,336*
0,137
-0,067
0,076
0,151
1
Sig. (2-tailed)
0,249
0,017
0,342
0,646
0,599
0,296
*
Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
**
Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Συγκεκριμένα, η εργασιακή αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής συσχετίζεται σημαντικά με όλα τα υπόλοιπα είδη αυτοεκτίμησης. Αντίστοιχα, το ίδιο ισχύει και για την κοινωνική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής, και σ’ αυτό το είδος παρατηρείται επίσης και σημαντική στατιστική συσχέτιση με την ηλικία (δείκτης Pearson = 0,336, sig. = 0,017 <0,05), γεγονός που σημαίνει ότι η ηλικία είναι ανασταλτικός παράγοντας της κοινωνικής αυτοεκτίμησης ατόμων με προβλήματα ακοής. Η οικογενειακή αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής συσχετίζεται με την εργασιακή, την κοινωνική και την ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση αυτών των ατόμων. Η αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ατόμων με προβλήματα ακοής δεν επηρεάζεται από την ηλικία και ούτε συσχετίζεται με την οικογενειακή αυτοεκτίμηση. Αντιστοίχως, η ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής συσχετίζεται σημαντικά με όλα τα υπόλοιπα είδη αυτοεκτίμησης, αλλά όχι από την ηλικία. Το ίδιο ισχύει και για την συνολική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής, δηλαδή παρατηρούμε ότι συσχετίζεται σημαντικά με όλα τα είδη αυτοεκτίμησης, αλλά όχι με την ηλικία, γεγονός που σημαίνει ότι η ηλικία δεν είναι καθοριστικός παράγοντας της συνολικής αυτοεκτίμησης ατόμων με προβλήματα ακοής.
Πίνακας 9: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά εργασιακή κατάσταση
Μέσος
όρος
Ελάχιστη τιμή
Μέγιστη τιμή
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
Άνεργος
36,222
26
46
Ημιαπασχ/μενος
34,5
31
38
Πλήρωςεργαζόμ.
37,346
27
48
Φοιτητής
37,846
28
48
Σύνολο
37,16
26
48
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
Άνεργος
37,666
31
44
Ημιαπασχ/μενος
35
34
36
Πλήρωςεργαζόμ.
36,423
29
43
Φοιτητής
35,538
31
45
Σύνολο
36,36
29
45
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
Άνεργος
38
33
44
Ημιαπασχ/μενος
31,5
30
33
Πλήρωςεργαζόμ.
37,384
21
47
Φοιτητής
36,923
29
47
Σύνολο
37,14
21
47
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
Άνεργος
36,111
31
45
Ημιαπασχ/μενος
30
26
34
Πλήρωςεργαζόμ.
35,846
24
49
Φοιτητής
33,923
26
44
Σύνολο
35,16
24
49
Ενδοπροσω-
πική
αυτοεκτίμηση
Άνεργος
38,555
30
48
Ημιαπασχ/μενος
34
33
35
Πλήρωςεργαζόμ.
40,807
33
50
Φοιτητής
39
32
53
Σύνολο
39,66
30
53
Συνολική αυτοεκτίμηση
Άνεργος
186,555
160
226
Ημιαπασχ/μενος
165
163
167
Πλήρωςεργαζόμ.
187,807
150
228
Φοιτητής
183,230
161
236
Σύνολο
185,48
150
236
Σύμφωνα με τον Πίνακα 9, παρατηρούμε ότι οι ημιαπασχολούμενοι με προβλήματα ακοής υστερούν σημαντικά έναντι των ανέργων, των πλήρως εργαζομένων και των φοιτητών με προβλήματα ακοής, στην εργασιακή αυτοεκτίμηση. Στην κοινωνική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής αναφορικά με την εργασιακή τους κατάσταση δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές, παρόλο που οι άνεργοι με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των υπολοίπων, σε αντίθεση με τους ημιαπασχολούμενους που σημειώνουν το χαμηλότερο σκορ σ’ αυτό το είδος αυτοεκτίμησης. Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα και για την οικογενειακή αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής αναφορικά με την εργασιακή τους κατάσταση, όπως περιγράφεται στο γράφημα 7.
Γράφημα 6: Εργασιακή αυτοεκτίμηση ανά εργασιακή κατάσταση
Γράφημα 7: Οικογενειακή αυτοεκτίμηση ανά εργασιακή κατάσταση
Οι άνεργοι και οι πλήρως εργαζόμενοι με προβλήματα ακοής παρουσιάζουν υψηλότερες τιμές στους μέσους όρους αυτοεκτίμησης της εξωτερικής εμφάνισης συγκριτικά με τους φοιτητές και τους ημιαπασχολούμενους με αυτή την ιδιαιτερότητα. Οι ημιαπασχολούμενοι υστερούν σημαντικά έναντι των υπολοίπων και στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση, καθώς οι άνεργοι, οι φοιτητές και οι πλήρως εργαζόμενοι με προβλήματα ακοής απέχουν κατά πολύ στη βαθμολογία τους από τους ημιαπασχολούμενους. Έτσι, βάσει της συνολικής αυτοεκτίμησης των ατόμων με προβλήματα ακοής αναφορικά με την εργασιακή τους κατάσταση, χαμηλότερη βαθμολογία παρουσιάζουν οι ημιαπασχολούμενοι, ενώ οι υπόλοιπες κατηγορίες αποκλίνουν σημαντικά με τους πλήρως εργαζόμενους να σημειώνουν την υψηλότερη.
Γράφημα 8: Κοινωνική αυτοεκτίμηση ανά εργασιακή κατάσταση
Από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς (εργασιακή κατάσταση - όλοι οι τύποι αυτοεκτίμησης), όλοι οι τύποι της αυτοεκτίμησης δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με την εργασιακή κατάσταση.
Πίνακας 10: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής
Κώφωση/
Βαρηκοΐα
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ
ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ
Εργασιακή
αυτοεκτίμηση
επίκτητη
36,909
5,1539
κληρονομική ή εκ γενετής
37,75
5,1754
Κοινωνική
αυτοεκτίμηση
επίκτητη
35,909
4,5135
κληρονομική ή εκ γενετής
35
3,3806
Οικογενειακή
αυτοεκτίμηση
επίκτητη
35,863
6,2738
κληρονομική ή εκ γενετής
36
4,6598
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
επίκτητη
33,045
5,644
κληρονομική ή εκ γενετής
30,625
6,2549
Ενδοπροσωπική
αυτοεκτίμηση
επίκτητη
38,409
5,0015
κληρονομική ή εκ γενετής
39,5
6,6332
Συνολική αυτοεκτίμηση
επίκτητη
180,136
18,5915
κληρονομική ή εκ γενετής
178,875
18,2086
Η συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση που παρατηρείται στον Πίνακα 10, σχετικά με το χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής, σε επίκτητη και σε εκ γενετής ή κληρονομική απώλεια ακοής, οφείλεται στις μη αποσαφηνισμένες απαντήσεις των ερωτηθέντων στη συγκεκριμένη ερώτηση. Παρατηρούμαι, ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στους μέσους όρους της αυτοεκτίμησης των ατόμων με προβλήματα ακοής, αναφορικά με το χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής τους. Τα άτομα με επίκτητη κώφωση/ βαρηκοΐα υπερτερούν ελάχιστα έναντι αυτών που η απώλεια ακοής τους είναι εκ γενετής ή κληρονομική. Όμως, λόγω του μικρού ποσοστού ανταπόκρισης στη συγκεκριμένη ερώτηση, το πόρισμά μας δεν μπορεί να θεωρηθεί έγκυρο.
Πίνακας 11: t-test Χρόνος έναρξης απώλειας ακοής* εργασιακή, κοινωνική, οικογενειακή, ενδοπροσωπική, εξωτερικής εμφάνισης και συνολική αυτοεκτίμηση
t-test for Equality of Means
t
df
Sig. (2-tailed)
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
-0,394
28
0,696
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
0,517
28
0,609
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
-0,055
28
0,956
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
1,010
28
0,321
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
-0,484
28
0,632
Συνολική αυτοεκτίμηση
0,165
28
0,869
Όπως παρατηρούμε στον Πίνακα 11, σε όλα τα είδη της αυτοεκτίμησης (εργασιακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,696>0,05, κοινωνική αυτοεκτίμηση sig. = 0,609>0,05, οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,956>0,05, αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης sig. = 0,321>0,05, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig. = 0,632>0,05 και συνολική αυτοεκτίμηση sig. = 0,869>0,05) σχετικά με τον χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές.
Πίνακας 12: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά βαθμό της απώλειας ακοής
Βαθμός απώλειας ακοής
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ
ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ
Εργασιακή
αυτοεκτίμηση
κώφωση
38,5
4,6762
βαρηκοΐα
38
3,4641
Κοινωνική
αυτοεκτίμηση
κώφωση
35,5
3,9665
βαρηκοΐα
38
7,8102
Οικογενειακή
αυτοεκτίμηση
κώφωση
36,125
5,7605
βαρηκοΐα
32,333
9,8149
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
κώφωση
32
6,2716
βαρηκοΐα
35
7,8102
Ενδοπροσωπική
αυτοεκτίμηση
κώφωση
37,875
5,8066
βαρηκοΐα
41
2
Συνολική αυτοεκτίμηση
κώφωση
180
19,4559
βαρηκοΐα
184,333
16,5025
Σύμφωνα με τον Πίνακα 12, τα άτομα με βαρηκοΐα σημειώνουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση από τους κωφούς. Συγκεκριμένα, στην κοινωνική, στην ενδοπροσωπική και στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης, οι βαρήκοοι υπερτερούν έναντι των κωφών. Ενώ στην εργασιακή και στην οικογενειακή αυτοεκτίμηση κρατούν τα σκήπτρα οι κωφοί.
Όπως παρατηρούμε στον Πίνακα 13 που ακολουθεί, σε όλα τα είδη της αυτοεκτίμησης (εργασιακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,863>0,05, κοινωνική αυτοεκτίμηση sig. = 0,399>0,05, οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,358>0,05, αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης sig. = 0,471>0,05, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig. = 0,379>0,05 και συνολική αυτοεκτίμηση sig. = 0,723>0,05) σχετικά με τον βαθμό της απώλειας ακοής δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές.
Πίνακας 13: t-test Βαθμός απώλειας ακοής* εργασιακή, κοινωνική, οικογενειακή, ενδοπροσωπική, εξωτερικής εμφάνισης και συνολική αυτοεκτίμηση
t-test for Equality of Means
t
df
Sig. (2-tailed)
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
0,175
17
0,863
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
-0,866
17
0,399
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
0,946
17
0,358
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
-0,737
17
0,471
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
-0,904
17
0,379
Συνολική αυτοεκτίμηση
-0,36
17
0,723
Γράφημα 9: Εργασιακή αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Γράφημα 10: Κοινωνική αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Γράφημα 11: Οικογενειακή αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Γράφημα 12: Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Η συνολική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής φαίνεται να μην επηρεάζεται σημαντικά από τα μοντέλα εκμάθησης λόγου, όπως η λογοθεραπεία και η μουσικοθεραπεία και από την ειδική αγωγή. Συγκεκριμένα, τα άτομα που δεν έχουν λάβει καμία υποστήριξη από αυτά τα μοντέλα για την ανάπτυξη προφορικού λόγου υπερτερούν έναντι αυτών που έχουν κάνει και λογοθεραπεία και έχουν εκπαιδευτεί σε προγράμματα ειδικής αγωγής στην συνολική και στην οικογενειακή αυτοεκτίμηση. Όμως, στην κοινωνική αυτοεκτίμηση παρατηρούμε ότι οι τελευταίοι είναι αυτοί που σημειώνουν υψηλότερη βαθμολογία. Στην εργασιακή αυτοεκτίμηση τα άτομα με προβλήματα ακοής που έχουν εκπαιδευτεί σε προγράμματα ειδικής αγωγής υστερούν έναντι αυτών που δεν έχουν κάνει τίποτα από τα παραπάνω μοντέλα ή έχουν κάνει μόνο λογοθεραπεία.
Γράφημα 13: Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Αντίστοιχα, στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση υψηλότερη αυτοεκτίμηση σημειώνουν τα άτομα που έχουν απορρίψει όλα αυτά τα μοντέλα και προγράμματα από την εκπαίδευσή τους και τα άτομα που έχουν κάνει μουσικοθεραπεία και έχουν λάβει ειδική αγωγή. Στην αυτοεκτίμηση της εξωτερικής εμφάνισης οι τελευταίοι και αυτοί που έχουν συμμετάσχει μόνο σε προγράμματα ειδικής αγωγής υπερτερούν έναντι αυτών που έχουν κάνει λογοθεραπεία και ειδική αγωγή και αυτών που έχουν κάνει μόνο λογοθεραπεία. Η πολύ υψηλή αυτοεκτίμηση που παρατηρείται στα γραφήματα 9,10,11,12,13 και 14 για τα άτομα που έχουν κάνει και λογοθεραπεία και μουσικοθεραπεία και ειδική αγωγή, δεν μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτική, καθώς στη συγκεκριμένη κατηγορία αντιστοιχεί μόνο ένα άτομο.
Γράφημα 14: Συνολική αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς (μοντέλα εκμάθησης λόγου - όλοι οι τύποι αυτοεκτίμησης), η συνολική (sig. = 0,002< 0,05), οικογενειακή (sig. = 0,016<0,05) και εργασιακή (sig. = 0,02<0,05) αυτοεκτίμηση παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με τα μοντέλα εκμάθησης λόγου.
Ενώ, η κοινωνική (sig. = 0,251>0,05), ενδοπροσωπική (sig. = 0,052>0,05) και η αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης (sig. = 0,375>0,05) δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με τα μοντέλα εκμάθησης λόγου.
Πίνακας 14: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας
Χρήση ακουστικού βαρηκοΐας
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ
Εργασιακή
αυτοεκτίμηση
ναι
38,421
όχι
34,909
Κοινωνική
αυτοεκτίμηση
ναι
35,895
όχι
35,273
Οικογενειακή
αυτοεκτίμηση
ναι
35,526
όχι
36,545
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
ναι
32,474
όχι
32,273
Ενδοπροσωπική
αυτοεκτίμηση
ναι
38,368
όχι
39,273
Συνολική αυτοεκτίμηση
ναι
180,684
όχι
178,273
Σύμφωνα με τον Πίνακα 14, η συνολική αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής αναφορικά με την χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας δεν διαφέρει σημαντικά. Συγκεκριμένα η συνολική αυτοεκτίμηση τους διαφέρει ελάχιστα, με τους χρήστες ακουστικού βαρηκοΐας να διαφέρουν κατά + 2,411. Επίσης, ελάχιστη είναι και η διαφορά τους στην κοινωνική και στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης, με τον πήχη να είναι ελάχιστα πιο πάνω για τους χρήστες. Στην εργασιακή αυτοεκτίμηση όμως, οι χρήστες ακουστικού βαρηκοΐας υπερτερούν σημαντικά έναντι αυτών που δεν φορούν ακουστικό βαρηκοΐας. Ενώ, στην οικογενειακή και ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση τα άτομα με προβλήματα ακοής που δεν χρησιμοποιούν ακουστικό βαρηκοΐας φαίνεται να έχουν ελάχιστα πιο υψηλή αυτοεκτίμηση από αυτά που χρησιμοποιούν.
Πίνακας 15: t-test Χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας* εργασιακή, κοινωνική, οικογενειακή, ενδοπροσωπική, εξωτερικής εμφάνισης και συνολική αυτοεκτίμηση
t-test for Equality of Means
t
df
Sig. (2-tailed)
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
1,904
28
0,067
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
0,385
28
0,703
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
-0,457
28
0,651
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
0,089
28
0,929
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
-0,437
28
0,665
Συνολική αυτοεκτίμηση
0,345
28
0,733
Όπως παρατηρούμε στον Πίνακα 15, σε όλα τα είδη της αυτοεκτίμησης (εργασιακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,067>0,05, κοινωνική αυτοεκτίμηση sig. = 0,703>0,05, οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,651>0,05, αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης sig. = 0,929>0,05, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig. = 0,665>0,05 και συνολική αυτοεκτίμηση sig. = 0,733>0,05) σχετικά με την χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές.
Συμπεράσματα
Από την ανάλυση των στατιστικών αποτελεσμάτων της έρευνάς μας, συμπεραίνουμε ότι η αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής δεν διαφέρει από αυτή των ακουόντων. Συγκεκριμένα, τα άτομα με προβλήματα ακοής δεν σημειώνουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση από τους ακούοντες, αντιθέτως στο δείγμα μας τα άτομα με προβλήματα ακοής έχουν μέτρια προς υψηλή αυτοεκτίμηση (185,48), ενώ η συνολική αυτοεκτίμηση του πληθυσμού της Ελλάδας είναι μέτρια (180,7) (Παπάνης Ε., 2004) Επίσης, όπως και στον γενικό πληθυσμό η συνολική αυτοεκτίμηση των γυναικών είναι ελάχιστα υψηλότερη από αυτή των ανδρών, το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες με προβλήματα ακοής, παρόλο που παρουσιάζουν λίγο μεγαλύτερη διαφορά.
Ακόμη οι γυναίκες με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των ανδρών με προβλήματα ακοής στην εργασιακή, οικογενειακή, ενδοπροσωπική και στην αυτοεκτίμηση της εξωτερικής εμφάνισης, ενώ οι τελευταίοι τις ξεπερνούν μόνο στην κοινωνική αυτοεκτίμηση. Επίσης, όπως ισχύει και για τον γενικό πληθυσμό, τα δύο φύλα δείχνουν ότι έχουν εξισωθεί σε όλες τις κοινωνικές παραμέτρους, ακόμα και στο τομέα της εργασίας. Στην έρευνά μας βρέθηκε ότι οι παντρεμένοι με προβλήματα ακοής έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση σε σχέση με τους άγαμους με προβλήματα ακοής, σε σχεδόν όλους τους τομείς, με μόνη εξαίρεση την αυτοεκτίμηση της εξωτερικής εμφάνισης.
Επιπλέον, η εργασιακή, η κοινωνική και η ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής επηρεάζει όλα τα υπόλοιπα είδη αυτοεκτίμησης. Η κοινωνική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής επηρεάζεται από την ηλικία του ατόμου και θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας της κοινωνικής αυτοεκτίμησης ατόμων με προβλήματα ακοής. Η οικογενειακή αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής επηρεάζει την εργασιακή, την κοινωνική και την ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση αυτών των ατόμων. Ενώ η αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ατόμων με προβλήματα ακοής δεν επηρεάζεται από την ηλικία και ούτε συσχετίζεται με την οικογενειακή αυτοεκτίμηση.
Όμως, σύμφωνα με τα ευρήματά μας, η αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής δεν επηρεάζεται από παράγοντες, όπως το φύλο, η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, η οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση, ο χρόνος έναρξης και ο βαθμός της απώλειας ακοής, η χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας και τα μοντέλα εκμάθησης λόγου. Όμως, τα μοντέλα εκμάθησης λόγου παρουσιάζονται στην ανάλυσή μας να επιδρούν στην συνολική, οικογενειακή και εργασιακή αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής. Αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι η ανάπτυξη της ομιλίας είναι καθοριστικός παράγοντας για την επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση των ατόμων, από την στιγμή που απουσιάζει η νοηματική γλώσσα ως γνώση από την πλειοψηφία των μελών της ευρύτερης κοινωνίας. Εξάλλου τα είδη της αυτοεκτίμησης στα οποία επιδρούν τα μοντέλα εκμάθησης λόγου είναι αυτά που απαιτούν συνήθως περισσότερο την χρήση προφορικού λόγου για να επιτευχθεί η επικοινωνία μεταξύ των ατόμων με προβλήματα ακοής και των ακουόντων. Αυτό ισχύει, γιατί οι περισσότεροι γονείς κωφών παιδιών είναι ακούοντες, οπότε δεν γνωρίζουν τη νοηματική γλώσσα και ίσως να μην επιθυμούν να την μάθουν. Και επίσης, γιατί και στον εργασιακό τομέα είναι σπάνια πιθανότητα ένα κωφό άτομο να έχει συνάδελφο με προβλήματα ακοής, ενώ η ανάγκη για επικοινωνία και ενημέρωση είναι επιτακτική.
Σύμφωνα με τα ποιοτικά ευρήματα, τα άτομα με προβλήματα ακοής πιστεύουν ότι έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, που πολλές φορές παρουσιάζεται και ως αμυντική. Χρειάζεται όμως να περάσουν από πολλά στάδια αυτογνωσίας για να επιτύχουν την κοινωνική προσαρμογή και ένταξή τους, καθώς αυτή τους η ιδιαιτερότητα μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την εξέλιξή τους, αναλόγως πως την χειρίζονται. Αυτά τα ικανοποιητικά επίπεδα αυτοεκτίμησης, που παρουσιάζονται, εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από την οικογενειακή αυτοεκτίμηση και την αποδοχή που δέχεται το παιδί. Στο εύρημά μας όμως παρουσιάζεται και η άποψη ότι η αυτοεκτίμηση εξαρτάται από παράγοντες όπως η εκπαίδευση, η κοινωνικότητα και η επιτυχής επικοινωνία του ατόμου.
Τα Κωφά άτομα κατά κύριο λόγο ισχυρίζονται ότι επιθυμούν να πείσουν την κοινωνία να άρει τις προκαταλήψεις απέναντί τους. Θεωρούν ότι αυτό το απλό ελάττωμα στην ακοή τους, έχει συνέπειες στην επικοινωνία με το κοινωνικό περιβάλλον και ότι οι ακούοντες θα πρέπει να σέβονται την κουλτούρα τους και βάση αυτής να καθορίζεται η αποδοχή και η ένταξή τους στην κοινωνία. Επίσης, θεωρούν ότι η διαφορά τους, αφορά καθαρά τον επικοινωνιακό κώδικα που χρησιμοποιούν που είναι οπτικός και γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως όλες οι κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες.
Επιβλέπων: Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
Μεθοδολογία
Συμμετέχοντες
Ερωτηματολόγια:
Στην έρευνα έλαβαν μέρος 50 άτομα κυρίως από αστικές περιοχές της Ελλάδας (Αθήνα-Θεσσαλονίκη). Η δειγματοληψία δεν ήταν αντιπροσωπευτική και επομένως τα συμπεράσματα δεν είναι γενικεύσιμα. Παρόλα αυτά καταβλήθηκε προσπάθεια να περιληφθούν άντρες και γυναίκες διαφόρων ηλικιών, από ποικίλα κοινωνικά, μορφωτικά επίπεδα και με αντίστοιχη ποικιλία του βαθμού κώφωσης/ βαρηκοΐας και του τρόπου επικοινωνίας. Συγκεκριμένα, συμμετείχαν 50 άτομα, 31 γυναίκες και 19 άντρες διαφόρων ηλικιών από 21 ετών έως 50 ετών. Στη πρώτη ηλικιακή ομάδα 21-30 ετών, ανήκουν 37 άτομα, ακολουθούν 12 άτομα των 31-40 ετών και τέλος, 1 άτομο είναι 50 ετών. Αναφορικά με την οικογενειακή κατάσταση των συμμετεχόντων, 43 άτομα του δείγματος είναι άγαμοι/ες, 6 άτομα είναι έγγαμοι/ες και τέλος υπάρχει 1 άτομο διαζευγμένο/η.
Όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο των συμμετεχόντων, την τριτοβάθμια εκπαίδευση έχουν ολοκληρώσει 9 άτομα (5 άτομα κατέχουν πτυχίο ανώτερης τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και 4 άτομα κατέχουν πτυχίο ανώτατης σχολής) και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουν ολοκληρώσει 24 άτομα, εκ των οποίων τα 3 άτομα έχουν μόνο απολυτήριο Γυμνασίου. Σχετικά με την επαγγελματική τους κατάσταση, 9 άτομα είναι άνεργοι/ες, 1 άτομο είναι ημιαπασχολούμενο/η, 27 άτομα είναι πλήρως εργαζόμενα και τέλος, 13 άτομα είναι φοιτητές/φοιτήτριες.
Σχετικά με το βαθμό και το χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής τους, καταγράφονται 12 άτομα με επίκτητη κώφωση, 10 άτομα με επίκτητη βαρηκοΐα, 2 άτομα με κληρονομική βαρηκοΐα και 6 άτομα με κώφωση εκ γενετής. Από το πλήθος των συμμετεχόντων μόνο 19 άτομα είναι χρήστες ακουστικών βαρηκοΐας, εκ των οποίων τα 14 άτομα έχουν ψηφιακό ακουστικό, τα 2 άτομα έχουν ενδοωτιαίο ακουστικό, 1 άτομο έχει το κλασσικό ακουστικό βαρηκοΐας και 2 άτομα έχουν κοχλιακό εμφύτευμα.
Σχετικά με τον τρόπο επικοινωνίας των συμμετεχόντων 9 άτομα κάνουν χρήση μόνο νοηματικής γλώσσας, 8 άτομα επικοινωνούν μόνο με προφορικό λόγο και 13 άτομα είναι δίγλωσσα, δηλαδή είναι ικανά να επικοινωνήσουν και με τους δύο τρόπους. Όσον αφορά τα μοντέλα εκπαίδευσης των συμμετεχόντων, 18 άτομα έχουν κάνει λογοθεραπεία, 4 άτομα έχουν παρακολουθήσει ειδική αγωγή, 4 άτομα έχουν συμμετάσχει και στα δύο από τα παραπάνω μοντέλα εκπαίδευσης και 1 άτομο έχει κάνει εκτός της λογοθεραπείας και της ειδικής αγωγής, και μουσικοθεραπεία. Τέλος, 3 άτομα δεν έχουν συμμετάσχει σε κανένα από τα προαναφερθέντα μοντέλα εκπαίδευσης, με σκοπό την βελτίωση των τρόπων επικοινωνίας τους.
Συνεντεύξεις:
Το δείγμα των συνεντεύξεων αποτελείται από 15 άτομα, 9 άντρες και 6 γυναίκες. Ειδικότερα, υπάρχουν 5 βαρήκοα άτομα, εκ των οποίων 1 άτομο είναι Πρόεδρος των Κοχλιακών Εμφυτευμάτων και 4 άτομα κωφά. Τα ακούοντα άτομα που συνεργάστηκαν μαζί μας για την διεξαγωγή της παρούσας έρευνας, διακρίνονται σε 2 άτομα που είναι λογοθεραπευτές (το ένα με ειδίκευση στα κοχλιακά εμφυτεύματα), 2 άτομα που είναι διερμηνείς (Πρόεδρος Διερμηνέων Ελλάδας και εθελοντής διερμηνέας αντίστοιχα), 1 άτομο που είναι ψυχολόγος-σύμβουλος γονέων και τέλος, 1 άτομο είναι Πρόεδρος Συλλόγου Βαρηκοΐας.
Δειγματοληψία
Η έρευνα ήταν ένας συνδυασμός ποσοτικών μεθόδων (ερωτηματολόγια) και ποιοτικών μεθόδων (συνεντεύξεις). Εργαλείο της έρευνας ήταν το ερωτηματολόγιο της Ελληνικής Κλίμακας Αυτοεκτίμησης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Μάρτιο του 2005 ως τον Ιούνιο του 2005. Συγκεκριμένα, χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια σε 78 άτομα, αλλά μόνο 50 άτομα συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο πλήρως και χωρίς να θεωρηθεί άκυρο από τις ερωτήσεις «ψεύδους».
Όργανα Μέτρησης:
Περιγραφή ερωτηματολογίου
Η έρευνα έχει ως σκοπό να διερευνήσει την αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής. Στο δείγμα διανεμήθηκε η Ελληνική Κλίμακα Μέτρησης Αυτοεκτίμησης (Ε. Παπάνης, 2002). Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει συνολικά 59 ερωτήσεις. Αρχικά, δίνονται επεξηγήσεις για το θέμα του ερωτηματολογίου και για το σκοπό της έρευνας. Αναλυτικά, οι οδηγίες είναι οι εξής:
« Με την παρούσα έρευνα αποσκοπούμε να συλλέξουμε στοιχεία αναφερόμενα στην αυτοεκτίμηση ατόμων με κώφωση ή βαρηκοΐα. Ο όρος αυτοεκτίμηση αναφέρεται γενικά στο πως αισθάνονται οι άνθρωποι για τον εαυτό τους. Δηλαδή ο όρος αυτοεκτίμηση είναι η προσωπική αξία του κάθε ατόμου προς τις ικανότητές του. Επίσης, αποβλέπουμε να ευαισθητοποιήσουμε την κοινή γνώμη για την αξία των ικανοτήτων της συγκεκριμένης ομάδας.
Τα στοιχεία των ερωτηθέντων θεωρούνται προσωπικά δεδομένα και μη διαθέσιμα. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα δημοσιευθούν και τα συνολικά δεδομένα θα είναι διαθέσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Ευχαριστώ πολύ για τη συμμετοχή σας!».
Το ερωτηματολόγιο αρχικά περιλαμβάνει κάποιες δημογραφικές ερωτήσεις σχετικά με το φύλο, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, την οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση. Επίσης περιλαμβάνει και διάφορα χαρακτηριστικά προσδιορισμού των ατόμων με προβλήματα ακοής, όπως το βαθμό απώλειας της ακοής, τον χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής την χρήση ή όχι ακουστικών, τους τρόπους επικοινωνίας και τα μοντέλα εκπαίδευσης.
Στη συνέχεια, ακολουθούν οι οδηγίες συμπλήρωσης της Ελληνικής Κλίμακας Μέτρησης Αυτοεκτίμησης, ως εξής:
«Κυκλώστε τον αριθμό στην απάντηση, που συμφωνεί περισσότερο με την προσωπική σας άποψη.
1.Διαφωνώ απόλυτα
2.Διαφωνώ
3.Διαφωνώ εν μέρει
4.Συμφωνώ εν μέρει
5.Συμφωνώ
6.Συμφωνώ απόλυτα
Σημείωση:
α. Τα οικιακά θεωρούνται επάγγελμα, εφόσον είναι η αποκλειστική σας ασχολία.
β. Αν είστε άνεργος/η απαντήστε στις προτάσεις που αφορούν τον εργασιακό χώρο, με βάση την εμπειρία σας (αν υπάρχει) ως εργαζόμενος.
γ. Αν δεν έχετε καθόλου εργασιακή εμπειρία απαντήστε στις προτάσεις που αφορούν τον εργασιακό χώρο, βάσει της εμπειρίας σας στον ακαδημαϊκό χώρο.
* Η κλίμακα απευθύνεται μόνο σε ενήλικες».
Το ερωτηματολόγιο της Αυτοεκτίμησης αποτελείται από 50 ερωτήσεις. Ειδικότερα, οι θέσεις-προτάσεις της κλίμακας αφορούν τους τομείς της εργασιακής, κοινωνικής, οικογενειακής, ενδοπροσωπικής αυτοεκτίμησης, καθώς και της αυτοεκτίμησης της εξωτερικής εμφάνισης ενός ατόμου. κάθε τομέας περιέχει 9 από αυτές τις θέσεις-προτάσεις και το τελικό σύνολο συμπληρώνεται από 5 προτάσεις που μετράνε την κλίμακα του ψεύδους και δεν συμπεριλαμβάνονται στη βαθμολόγηση. Αν από τις επιλογές της κλίμακας ψεύδους προκύψουν περισσότερες των 2 ακραίες («Διαφωνώ απόλυτα» ή «Συμφωνώ απόλυτα»), τότε η κλίμακα αφαιρείται συνολικά ως αναξιόπιστη.
Από τις 45 προτάσεις-θέσεις της κλίμακας οι 19 είναι θετικές και οι 26 αρνητικές, σκόπιμα τοποθετημένες σε τυχαία σειρά, στα έντυπα που δίνονται προς συμπλήρωση. Οι ερωτήσεις βαθμολογούνται βάση μιας εξαβάθμιας κλίμακας Likert.
Η κλίμακα διαθέτει, ακριβώς κάτω από κάθε πρόταση, και με τη σειρά που παρατίθενται, τις εξής δυνατότητες επιλογής: «Διαφωνώ απόλυτα», «Διαφωνώ», «Διαφωνώ εν μέρει», «Συμφωνώ εν μέρει», «Συμφωνώ», «Συμφωνώ απόλυτα».οι επιλογές αυτές βαθμολογούνται αντίστοιχα από το 1 έως το 6 για τις θετικές προτάσεις και αντίστροφα για τις αρνητικές.
Ο κάθε τομέας που προαναφέρθηκε συγκεντρώνει το δικό του σύνολο, με το άθροισμα των βαθμολογούμενων απαντήσεων. Η υψηλότερη δυνατή επίδοση κάθε τομέα είναι το 54 και η χαμηλότερη το 9. το αποτέλεσμα της άθροισης των επιδόσεων κάθε τομέα μας δίνει και τη βαθμολόγηση της συνολικής αυτοεκτίμησης του ατόμου. ο συνολικός βαθμός αυτοεκτίμησης του ατόμου μπορεί να έχει σαν χαμηλότερη δυνατή επίδοση το 45 και υψηλότερη δυνατή το 270 (Ε. Παπάνης, 2004).
Περιγραφή της συνέντευξης:
Παράλληλα για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της ημι-δομημένης συνέντευξης με ανοιχτές ερωτήσεις, ώστε να δίνεται η δυνατότητα για ελεύθερη συζήτηση με κάποιες ερωτήσεις, όπως επίσης και η εύκολη προσαρμογή της συνέντευξης στις ικανότητες και τα χαρακτηριστικά του κάθε συνεντευξιαζόμενου, αλλά και στην ιδιότητα κάποιων από αυτούς. Στόχος της συνέντευξης ήταν η λήψη πληροφοριών μέσα από μία προσωπική επαφή, ώστε να εμπλουτιστούν (οι πληροφορίες αυτές) με αμεσότητα και συναίσθημα και να ξεδιπλωθούν οι επιμέρους πτυχές των προβλημάτων με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα τα άτομα μ’ αυτήν την ιδιαιτερότητα καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής τους.
Συγκεκριμένα, οι ερωτήσεις της συνέντευξης διέφεραν ανάλογα την ιδιότητα του συνεντευξιαζόμενου και αφορούσαν τους ακόλουθους τομείς:
Για τα άτομα με προβλήματα ακοής:
βαθμός / χρόνος έναρξης της απώλειας ακοής / τρόπος επικοινωνίας
αντιμετώπιση από την οικογένεια / ψυχολογικός τομέας / μηχανισμοί άμυνας
εμπειρία από τον εκπαιδευτικό και εργασιακό χώρο (στάσεις, αντιμετώπιση)
κοινωνικός αποκλεισμός / ρατσισμός
υποστηρικτικές δομές
Για τον Πρόεδρο του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων Κωφών και Βαρήκοων Παιδιών Κεντρικής Μακεδονίας:
ίδρυση και σκοπός του Συλλόγου (προώθηση προφορικού λόγου ή διγλωσσίας / επαγγελματική αποκατάσταση)
εμπειρία από την προσωπική επαφή με τα άτομα με προβλήματα ακοής και το συγγενικό τους περιβάλλον
αποδοχή της ιδιαιτερότητας από τους γονείς / αυτοεκτίμηση ψυχολογικός τομέας
προβλήματα ένταξης / ένταξη σε συλλόγους και συλλογική δράση με σκοπό την βελτίωση της κοινωνικής θέσης του ατόμου και οφέλη που αποκομίζονται από την ένταξη
ενσωμάτωση / περιθωριοποίηση στο σχολείο
προσαρμογή και ενσωμάτωση σε αστικό ή μη αστικό κέντρο
περιστατικά ρατσιστικής συμπεριφοράς
κοινωνικός αποκλεισμός ή απομόνωση
υποστηρικτικές δομές
ποσοστά ενταγμένων και μη ενταγμένων σε συλλόγους
Για τους διερμηνείς (κυρίως για τον Πρόεδρο του Συλλόγου Διερμηνέων Ελλάδας και Πρόεδρο των CODA):
Σύλλογος Διερμηνέων / Κώδικας Δεοντολογίας Διερμηνέων
Εμπειρία από προσωπική και επαγγελματική επαφή με τα άτομα με προβλήματα ακοής
«Κοινωνία Κωφών» / κοινωνικός αποκλεισμός / αντιμετώπιση από ακούοντες
ψυχολογικός τομέας / μηχανισμοί άμυνας / αυτοεκτίμηση
υποστηρικτικές δομές
πρόβλημα έλλειψης διερμηνέων
CODA (ακούοντα παιδιά κωφών γονέων)
γλωσσικά χαρακτηριστικά της Ε.Ν.Γ.
Για την ψυχολόγο-σύμβουλο γονέων:
περιγραφή καθηκόντων
εμπειρία μέσω της επαγγελματικής επαφής με τα κωφά / βαρήκοα άτομα
ψυχολογικός τομέας / αυτοεκτίμηση / μηχανισμοί άμυνας
συνειδητοποίηση της κώφωσης /βαρηκοΐας (και από τους γονείς, όχι μόνο από το ίδιο το άτομο) / αποδοχή και αντιμετώπιση της κώφωσης /βαρηκοΐας (από το ίδιο το παιδί, αλλά και από τους γονείς)
η ιδιαιτερότητα αυτή βιώνεται από τους γονείς ως τραύμα και μετά ακολουθεί εξιδανίκευση αυτής
εκδήλωση υπερπροστασίας από τους γονείς απέναντι στο κωφό /βαρήκοο παιδί σε συνάρτηση με τα αδέρφια και κατά πόσο επηρεάζεται η ομαλή ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού / πώς αυτό αντανακλά στα άλλα μέλη της οικογένειας (ακούοντα αδέρφια)
πώς αντιμετωπίζουν οι γονείς το θέμα της επικοινωνίας (προφορικός λόγος / νοηματική γλώσσα / διγλωσσία) / ποιο τρόπο προτιμάει το ίδιο το παιδί για να επικοινωνήσει
διαμόρφωση διαφορετικού στιλ προσωπικότητας λόγω της ιδιαιτερότητας / επηρεασμός της ταυτότητας του εγώ
αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος γι’ αυτά τα άτομα / περιθωριοποίηση στο σχολικό χώρο / άσκηση ψυχολογικής βίας στους κωφούς /βαρήκοους στον ακαδημαϊκό χώρο
προβλήματα σε οικογενειακό, κοινωνικό, ψυχολογικό επίπεδο και πώς επηρεάζουν το άτομο
κοινωνικός αποκλεισμός ή απομόνωση / αντιμετώπιση από ακούοντες
ρατσιστικές διακρίσεις που υφίστανται τα άτομα με προβλήματα ακοής
υποστηρικτικές δομές / βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με προβλήματα ακοής / προσαρμογή και ένταξη σε αστικά ή μη αστικά κέντρα
γάμος μεταξύ κωφών και ακουόντων (συχνότητα του φαινομένου)
Για τους λογοθεραπευτές:
καθήκοντα λογοθεραπευτή / μέθοδοι λογοθεραπείας / ανάπτυξη προφορικού λόγου
εμπειρία μέσω της επαγγελματικής επαφής με τα άτομα με προβλήματα ακοής / προσωπική εμπειρία (περίπτωση βαρήκοης αδελφής του ενός λογοθεραπευτή)
«Κοινωνία Κωφών» / «Κοινωνία Βαρηκόων» / αμφίδρομη αντιμετώπιση
κουλτούρα κωφών / βαρήκοων ατόμων
κώφωση και βαρηκοΐα στην Ελλάδα
«κωφός» ή «κωφάλαλος»
νοηματική γλώσσα / διγλωσσία
Σύλλογοι Γονέων (πρωτοβουλίες και συμβολή τους στην αντιμετώπιση των επακόλουθων της κώφωσης και βαρηκοΐας)
Κοχλιακό εμφύτευμα (σύγκριση με τα ακουστικά βαρηκοΐας) / αποδοχή κοχλιακού εμφυτεύματος από τους γονείς για άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος / σύγκριση με άλλες μεθόδους και λύσεις (μόνο για το λογοθεραπευτή που ειδικεύεται στα κοχλιακά εμφυτεύματα).
«DVD»:
Λόγω της φύσης του ερευνητικού αντικειμένου (τρόπος επικοινωνίας:νοηματική γλώσσα), για την καταγραφή των συνεντεύξεων κυρίως στα κωφά και βαρήκοα άτομα ήταν απαραίτητη η χρήση οπτικοακουστικού μέσης καταγραφής (video-camera). Ο ίδιος τρόπος καταγραφής εφαρμόστηκε και κατά την διεξαγωγή των συνεντεύξεων σε ακούοντα άτομα. Γεγονός που μας δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε το εν λόγω ερευνητικό υλικό μακροπρόθεσμα και για τη δημιουργία ντοκιμαντέρ, αφιερωμένου σ’αυτά τα άτομα με προβλήματα ακοής, αποβλέποντας στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για την αξία των ικανοτήτων της συγκεκριμένης ομάδας.
Στάδια Έρευνας
Οι συνεντεύξεις και η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων πραγματοποιήθηκαν σε χώρο και χρόνο τον οποίο επέλεξε ο κάθε συμμετέχων, με εξαίρεση τις περιπτώσεις μαζικής χορήγησης ερωτηματολογίων, που ο χώρος ήταν κάποιος Σύλλογος Κωφών ή Βαρήκοων και ο χρόνος ήταν προκαθορισμένος από όλους. Σε τέτοιες περιπτώσεις, βέβαια, δεν είναι εφικτή η παραλαβή όλων των ερωτηματολογίων που χορηγήθηκαν, πόσο μάλλον η συμπλήρωσή τους καθ’ ολοκλήρου.
Τα ερωτηματολόγια δόθηκαν προσωπικά και οι ερωτώμενοι απάντησαν μόνοι τους. Οι ερωτήσεις που εμπεριέχονταν σε αυτά είναι διατυπωμένες με σαφήνεια και με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται κατανοητές από όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξε έντονη ανάγκη σε αρκετές περιπτώσεις, να διατυπωθούν μερικές ερωτήσεις ή έννοιες στη νοηματική γλώσσα, χωρίς βέβαια να αλλάζει το νόημά τους και σε καμία περίπτωση, χωρίς να επηρεάζεται η τελική επιλογή του συμμετέχοντα. Φυσικά, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία ευχάριστου κλίματος και στην ανάπτυξη μιας σχέσης ισοτιμίας και εμπιστοσύνης μεταξύ του ερευνητή και των ατόμων που συμμετείχαν.
Η ανεύρεση των συμμετεχόντων στηρίχτηκε κατά κύριο λόγο στα κοινωνικά δίκτυα του ερευνητή. Συγκεκριμένα, εκτός των εξατομικευμένων περιπτώσεων, επισκεφτήκαμε το «Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων Κωφών και Βαρήκοων Παιδιών Κεντρικής Μακεδονίας», το Κέντρο Κωφών «Πανόραμα», το «Σωματείο Ένωσης Κωφών», ένα «Κέντρο Νοηματικής Γλώσσας» στη Θεσσαλονίκης, τον «Όμιλο Κωφών Ελλάδας» και το «Κέντρο Κοχλιακών Εμφυτευμάτων Θεσσαλονίκης». Όμως, υπήρξαν περιπτώσεις που η χορήγηση του ερωτηματολογίου και η διεξαγωγή της συνέντευξης πραγματοποιήθηκαν στον προσωπικό χώρο του ερωτώμενου.
Αρχικά, επικοινωνήσαμε τηλεφωνικώς ή μέσω τηλεφωνικού μηνύματος (SMS), με τους Προέδρους ή τους υπευθύνους των προαναφερθέντων Συλλόγων, Κέντρων, Σωματείων και με τους ερωτηθέντες που επισκεφθήκαμε στον ιδιωτικό τους χώρο. Δίνονταν οι απαραίτητες εξηγήσεις σχετικά με τη χρησιμότητα της έρευνας και ο καθορισμός του χώρου και του χρόνου της συνάντησης και ακολουθούσε η επίσκεψη στον προκαθορισμό χώρο. Κάποιες φορές χρειάστηκε να επαναληφθεί η επίσκεψη για την ολοκλήρωση της έρευνας. Ο χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου διαφέρει από άτομο σε άτομο και μπορούσε να διαρκέσει από 15 λεπτά μέχρι και περισσότερο από 1 ώρα, αναλόγως τον συμμετέχοντα.
Ο χρόνος διεξαγωγής των συνεντεύξεων, παρομοίως, είχε διάρκεια από 20 λεπτά περίπου μέχρι και 2 ώρες, αναλόγως το πλήθος των ερωτήσεων που ποικίλλαν σε κάθε συνεντευκτόμενο, αλλά και την διάθεση και προθυμία του. Αρκετά άτομα, λόγω της απουσίας οπτικοακουστικού μέσου στο χώρο ένιωθαν εκτεθειμένα και ανασφαλή κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν δείγματα άγχους. Υπήρξαν, φυσικά, και άτομα που αρνήθηκαν να συμμετέχουν στην διαδικασία της συνέντευξης, προφανώς για τον προαναφερθέντα λόγο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης, το γεγονός ότι τα κωφά άτομα ήταν αυτά που πριν την συνέντευξη εξέφραζαν το άγχος τους, αλλά στη συνέχεια κατά την διάρκεια της συνέντευξης δεν παρουσίαζαν τέτοια δείγματα. Αρκετές από τις συνεντεύξεις διεξήχθησαν παρουσία και άλλων ατόμων εκτός του ερευνητή και του ερωτώμενου. Αυτά τα άτομα ήταν διερμηνείς, βοηθός του ερευνητή, φιλικά ή συγγενικά πρόσωπα του ερωτώμενου. Επίσης, αρκετές φορές ήταν αναγκαία η διακοπή της συνέντευξης λόγω εξωτερικών παραγόντων, γεγονός που μας έδινε την ευκαιρία για περαιτέρω συζήτηση κάποιων θεμάτων με μεγαλύτερη άνεση και χωρίς το άγχος του οπτικοακουστικού μέσου. Τέτοιου είδους συζητήσεις έγιναν σχεδόν με όλους τους συμμετέχοντες, χωρίς όμως να καταγραφούν καθώς πήραν χώρο πριν την συνέντευξη ή μετά το τέλος της ή ακόμα και σε άλλο.
Στατιστικές Τεχνικές
Η ανάλυση των δεδομένων βασίστηκε στο στατιστικό πρόγραμμα SPSS 11.0 for Windows. Οι στατιστικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν είναι: T-test, pearson correlation, Anova (one way anova).
Το T-test χρησιμοποιήθηκε για την διακρίβωση στατιστικώς σημαντικών διαφορών στους μέσους όρους δύο υπό εξέταση ομάδων, για παράδειγμα το φύλο (άντρας-γυναίκα). Η μονοπαραγοντική ανάλυση διασποράς χρησιμοποιήθηκε για τους ίδιους λόγους με το T-test, με την διαφοροποίηση ότι οι ανεξάρτητες μεταβλητές περιλαμβάνουν πάνω από δύο ομάδες. Η συνάφεια εξετάζει τις συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών.
Οι ανεξάρτητες μεταβλητές ήταν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά (δηλαδή: φύλο, ηλικία, τόπος κατοικίας, οικογενειακή κατάσταση, μορφωτικό επίπεδο, επαγγελματική κατάσταση, βαθμός και χρόνος έναρξης απώλειας ακοής, τρόπος επικοινωνίας). Εξαρτημένες μεταβλητές ήταν οι 50 ερωτήσεις που περιλαμβάνονται στο ερωτηματολόγιο της αυτοεκτίμησης. Ως κριτήριο στατιστικής σημαντικότητας ορίστηκαν το επίπεδο 0,05 (95% διάστημα εμπιστοσύνης) και το επίπεδο 0,01 (99% επίπεδο εμπιστοσύνης). Οποιαδήποτε άλλη διαφοροποίηση που ξεπερνά το επίπεδο 0,05 θεωρείται ως μη στατιστικώς σημαντική. Δηλαδή, εάν η τιμή (significance) είναι μικρότερη από τα κριτήρια αυτά επαληθεύεται η πειραματική υπόθεση.
Ανάλυση στατιστικών αποτελεσμάτων
Στον πίνακα 1, που ακολουθεί, καταγράφονται ο μέσος όρος, η τυπική απόκλιση, η ελάχιστη και η μέγιστη τιμή της συνολικής αυτοεκτίμησης του δείγματος που εξετάστηκε.
Πίνακας 1: Περιγραφικά στατιστικά
Δειγμα
Ελάχιστη τιμή
Μέγιστη τιμή
Μέσος όρος
Τυπική απόκλιση
Σύνολο
50
150,00
236,00
185,480
19,78893
Ο μέσος όρος συνολικής αυτοεκτίμησης ατόμων με προβλήματα ακοής είναι 185,48 με τυπική απόκλιση 19,78893 και οι αντίστοιχοι μέσοι όροι κατά φύλο είναι 181,3684 για τους άνδρες και 188,00 για τις γυναίκες, όπως παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Παρατηρείται, λοιπόν, ότι η συνολική αυτοεκτίμηση των γυναικών με προβλήματα ακοής διαφέρει σε μικρό βαθμό από αυτή των ανδρών με προβλήματα ακοής + 6,6316.
Φύλο
Μέσος όρος
Τυπικο σφαλμα
Άνδρες
181,368
3,97890
Γυναίκες
188,000
3,77542
Πίνακας 2: Μέσοι όροι συνολικής αυτοεκτίμησης ανά φύλο
Στον πίνακα 3 φαίνονται οι μέσοι όροι, οι τυπικές αποκλίσεις και οι ελάχιστες και μέγιστες τιμές, ανά φύλο και κατά τύπο αυτοεκτίμησης. Παρατηρούμε ότι οι γυναίκες με προβλήματα ακοής παρουσιάζουν, έστω και με πολύ μικρές διαφορές, υψηλότερα επίπεδα εργασιακής, οικογενειακής, ενδοπροσωπικής και αυτοεκτίμησης της εξωτερικής εμφάνισης, σε αντίθεση με τους άντρες με προβλήματα ακοής που τις ξεπερνούν μόνο στην κοινωνική αυτοεκτίμηση. Οι διαφορές είναι μεγαλύτερες στους μέσους όρους της ενδοπροσωπικής αυτοεκτίμησης, που είναι 40,5161 για τις γυναίκες έναντι 38,2632 των αντρών και της αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης με τις γυναίκες να διαφέρουν κατά + 3,9932.
Πίνακας 3: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά φύλο και τύπο αυτοεκτίμησης
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
Φύλο
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
Συνολική αυτοεκτίμηση
άνδρας
Μέσος όρος
37
36,4211
37
32,6842
38,2632
181,3684
Τυπική απόκλιση
4,97773
3,96254
5,63718
7,14184
4,97597
17,34362
Ελάχιστη τιμή
27
30
27
24
32
150
Μέγιστη τιμή
45
43
47
45
49
214
γυναίκα
Μέσος όρος
37,2581
36,3226
37,2258
36,6774
40,5161
188
Τυπική απόκλιση
5,9608
4,20624
5,31482
6,279
5,44592
21,02062
Ελάχιστη τιμή
26
29
21
25
30
160
Μέγιστη τιμή
48
45
47
49
53
236
Σύνολο
Μέσος όρος
37,16
36,36
37,14
35,16
39,66
185,48
Τυπική απόκλιση
5,55624
4,07461
5,38331
6,83437
5,33609
19,78893
Ελάχιστη τιμή
26
29
21
24
30
150
Μέγιστη τιμή
48
45
47
49
53
236
Στον πίνακα 4 παρουσιάζονται οι μέσοι όροι, οι τυπικές αποκλίσεις και τα τυπικά σφάλματα, ανά φύλο και κατά τύπο αυτοεκτίμησης.
Πίνακας 4: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά φύλο και τύπο αυτοεκτίμησης
Φύλο
Δείγμα
Μέσος όρος
Τυπική απόκλιση
Τυπικό σφάλμα
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
37,0000
4,97773
1,14197
γυναίκα
31
37,2581
5,96080
1,07059
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
36,4211
3,96254
,90907
γυναίκα
31
36,3226
4,20624
,75546
Οικογενειακή
αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
37,0000
5,63718
1,29326
γυναίκα
31
37,2258
5,31482
,95457
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
άνδρας
19
32,6842
7,14184
1,63845
γυναίκα
31
36,6774
6,27900
1,12774
Ενδοπροσω-πική
αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
38,2632
4,97597
1,14156
γυναίκα
31
40,5161
5,44592
,97812
Συνολική αυτοεκτίμηση
άνδρας
19
181,3684
17,34362
3,97890
γυναίκα
31
188,0000
21,02062
3,77542
Πίνακας 5: t-test Φύλο* εργασιακή, κοινωνική, οικογενειακή,
ενδοπροσωπική, εξωτερικής εμφάνισης και συνολική αυτοεκτίμηση
t-test for Equality of Means
t
df
Sig. (2-tailed)
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
-0,158
48
0,875
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
0,082
48
0,935
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
-0,143
48
0,887
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
-2,072
48
0,044
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
-1,466
48
0,149
Συνολική αυτοεκτίμηση
-1,154
48
0,254
Πολλές θεωρίες υποστηρίζουν ότι τα δύο φύλα έχουν πλέον εξισωθεί σε όλες τις κοινωνικές παραμέτρους, αλλά και στο τομέα της εργασίας. Το ίδιο ισχύει και για τα άτομα με προβλήματα ακοής στην περίπτωση της αυτοεκτίμησης σε όλα τα είδη της (εργασιακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,875 > 0,05, κοινωνική αυτοεκτίμηση sig. = 0,935> 0,05, οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,887> 0,05, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig. = 0,149> 0,05) (Πίνακας 5). Όμως, ο μέσος όρος της αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης των γυναικών με προβλήματα ακοής είναι υψηλότερος από τον αντίστοιχο των ανδρών με προβλήματα ακοής (Πίνακας 4), γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τα αποτελέσματα αντίστοιχης έρευνας στο γενικό πληθυσμό, που παρουσιάζουν τις γυναίκες να έχουν σημαντικά χαμηλότερο μέσο όρο αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης σε σχέση με τους άντρες.
Γράφημα 1: Οικογενειακή αυτοεκτίμηση ανά οικογενειακή κατάσταση
Πίνακας 6: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά οικογενειακή κατάσταση
Μέσος όρος
Ελάχιστη τιμή
Μέγιστη τιμή
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
άγαμος
36,627
26
48
έγγαμος
39,16666667
32
46
διαζευγμένος
48
48
48
ΣΥΝΟΛΟ
37,16
26
48
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
άγαμος
35,93023256
29
45
έγγαμος
38,66666667
36
44
διαζευγμένος
41
41
41
ΣΥΝΟΛΟ
36,36
29
45
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
άγαμος
37,04651163
21
47
έγγαμος
37,66666667
30
44
διαζευγμένος
38
38
38
ΣΥΝΟΛΟ
37,14
21
47
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
άγαμος
35,41860465
24
49
έγγαμος
31,66666667
25
44
διαζευγμένος
45
45
45
ΣΥΝΟΛΟ
35,16
24
49
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
άγαμος
39,44186047
30
53
έγγαμος
39,83333333
33
48
διαζευγμένος
48
48
48
ΣΥΝΟΛΟ
39,66
30
53
Συνολική αυτοεκτίμηση
άγαμος
184,4651163
150
236
έγγαμος
187
163
226
διαζευγμένος
220
220
220
ΣΥΝΟΛΟ
185,48
150
236
Σύμφωνα με τον Πίνακα 6, οι παντρεμένοι με προβλήματα ακοής έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση σε σχέση με τους άγαμους με προβλήματα ακοής. Συγκεκριμένα, οι παντρεμένοι με προβλήματα ακοής παρουσιάζουν υψηλότερη εργασιακή και κοινωνική αυτοεκτίμηση, αλλά και υψηλότερη ενδοπροσωπική και οικογενειακή αυτοεκτίμηση συγκριτικά με τους άγαμους, παρ’ όλο που στα τελευταία δύο είδη αυτοεκτίμησης η διαφορά είναι ελάχιστη. Οι άγαμοι με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των έγγαμων μόνο στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης. Η πολύ υψηλή αυτοεκτίμηση που παρατηρείται στον Πίνακα 6 για τους διαζευγμένους με προβλήματα ακοής, δεν μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτική, καθώς στη συγκεκριμένη κατηγορία αντιστοιχεί μόνο ένα άτομο. Από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς (οικογενειακή κατάσταση- όλοι οι τύποι αυτοεκτίμησης), όλοι οι τύποι της αυτοεκτίμησης δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με την οικογενειακή κατάσταση.
Πίνακας 7: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά μορφωτικό επίπεδο
Μέσος
όρος
Ελάχιστη τιμή
Μέγιστη τιμή
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
39,3333
36
44
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
36,4761
27
45
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
35,2
26
41
Πτυχίο ΑΕΙ
40,25
34
48
Σύνολο
37
26
48
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
36
33
42
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
35,3809
29
43
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
34,2
31
38
Πτυχίο ΑΕΙ
36,75
31
45
Σύνολο
35,4242
29
45
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
38
35
41
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
35,3809
21
47
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
34,6
29
41
Πτυχίο ΑΕΙ
40,5
34
46
Σύνολο
36,1212
21
47
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
Απολυτ. Γυμν.
30
25
33
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
33,0476
24
43
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
31,6
28
36
Πτυχίο ΑΕΙ
33
25
44
Σύνολο
32,5454
24
44
Ενδοπρο-
σωπική
αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
42,3333
40
46
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
38,5238
32
46
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
35,4
32
38
Πτυχίο ΑΕΙ
41,25
30
53
Σύνολο
38,7272
30
53
Συνολική αυτοεκτίμηση
Απολυτ. Γυμν.
185,6666
181
193
Απολυτ.Μέσης Εκπ.
178,8095
150
214
Πτυχίο ΤΕΙ-ΤΕΕ
171
161
186
Πτυχίο ΑΕΙ
191,75
160
236
Σύνολο
179,8181
150
236
Από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς (μορφωτικό επίπεδο - όλοι οι τύποι αυτοεκτίμησης), όλοι οι τύποι της αυτοεκτίμησης δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο.
Στη συνολική και ειδικότερα στη κοινωνική, οικογενειακή και εργασιακή αυτοεκτίμηση οι πτυχιούχοι Α.Ε.Ι. με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των αποφοίτων γυμνασίου με προβλήματα ακοής, μέσης εκπαίδευσης και εκείνων, οι οποίοι έχουν πτυχίο Ανώτερης Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.
Γράφημα 2: Κοινωνική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο
Αντίστοιχα, οι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης με προβλήματα ακοής υπερτερούν σημαντικά έναντι των υπολοίπων με προβλήματα ακοής στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης και οι απόφοιτοι γυμνασίου με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των υπολοίπων στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση. Ειδικότερα, οι απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης με προβλήματα ακοής και οι κάτοχοι πτυχίου Ανώτερης Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης υστερούν σημαντικά στην εργασιακή αυτοεκτίμηση. Το ίδιο ισχύει και για την οικογενειακή αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής. Η κοινωνική αυτοεκτίμηση δεν παρουσιάζει μεγάλες διαφορές στο δείγμα μας αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο. Οι κάτοχοι πτυχίου Ανώτερης Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης υστερούν σημαντικά έναντι των υπολοίπων και κυρίως στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση (Πίνακας 7).
Γράφημα 3: Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο
Γράφημα 4: Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ανά μορφωτικό επίπεδο
Γράφημα 5: Εργασιακή αυτοεκτίμηση ανά μορφωτικό επίπεδο
Στον Πίνακα 8, που ακολουθεί, φαίνονται αναλυτικά οι συσχετίσεις όλων των ειδών αυτοεκτίμησης και η συνάφειά τους με την ηλικία. Ο δείκτης Pearson μπορεί να λάβει τιμές από -1 έως +1. Το θετικό πρόσημο δηλώνει θετική συνάφεια, το αρνητικό αρνητική, ενώ τιμές γύρω στο μηδέν μηδενική συνάφεια. Παρατηρούμε ότι οι μεγαλύτερες συσχετίσεις των επιμέρους ειδών αυτοεκτίμησης με την συνολική αυτοεκτίμηση απαντώνται κατά σειρά σπουδαιότητας στη σχέση ενδοπροσωπικής, κοινωνικής, εργασιακής, αυτοεκτίμησης εξωτερικής εμφάνισης και οικογενειακής αυτοεκτίμησης, γεγονός που καταγράφει την βαρύτητά τους για μια υψηλή συνολική αυτοεκτίμηση. Παρατηρούμε ότι κάθε επιμέρους κατηγορία αυτοεκτίμησης συσχετίζεται σε στατιστικά σημαντικό βαθμό με κάποια άλλη, γεγονός ότι τα είδη αυτά αυτοεκτίμησης για τα άτομα με προβλήματα ακοής δεν είναι αυθύπαρκτα και αυτόνομα, αλλά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Πίνακας 8: Συσχέτιση ηλικίας - αυτοεκτίμησης
Εργασιακή αυτοεκτίμ.
Κοινωνική αυτοεκτίμ.
Οικογεν. αυτοεκτίμ.
Αυτοεκτίμ. εξωτ. εμφάν.
Ενδοπροσ.
αυτοεκτίμ.
Συνολική αυτοεκτίμ.
ηλικία
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
1
0,381**
0,475**
0,313*
0,519**
0,736**
0,166
Sig. (2-tailed)
0,006
0,000
0,027
0,000
0,000
0,249
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
0,381**
1
0,485**
0,517**
0,459**
0,747**
0,336*
Sig. (2-tailed)
0,006
0,000
0,000
0,001
0,000
0,017
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
0,475**
0,485**
1
0,227
0,400**
0,691**
0,137
Sig. (2-tailed)
0,000
0,000
0,113
0,004
0,000
0,342
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
Pearson Correlation
0,313*
0,517**
0,227
1
0,413**
0,713**
-0,067
Sig. (2-tailed)
0,027
0,000
0,113
0,003
0,000
0,646
Ενδοπροσω-
πική
αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
0,519**
0,459**
0,400**
0,413**
1
0,761**
0,076
Sig. (2-tailed)
0,000
0,001
0,004
0,003
0,000
0,599
Συνολική αυτοεκτίμηση
Pearson Correlation
0,736**
0,747**
0,691**
0,713**
0,761**
1
0,151
Sig. (2-tailed)
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,296
Ηλικία
Pearson Correlation
0,166
0,336*
0,137
-0,067
0,076
0,151
1
Sig. (2-tailed)
0,249
0,017
0,342
0,646
0,599
0,296
*
Correlation is significant at the 0.05 level (2-tailed).
**
Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).
Συγκεκριμένα, η εργασιακή αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής συσχετίζεται σημαντικά με όλα τα υπόλοιπα είδη αυτοεκτίμησης. Αντίστοιχα, το ίδιο ισχύει και για την κοινωνική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής, και σ’ αυτό το είδος παρατηρείται επίσης και σημαντική στατιστική συσχέτιση με την ηλικία (δείκτης Pearson = 0,336, sig. = 0,017 <0,05), γεγονός που σημαίνει ότι η ηλικία είναι ανασταλτικός παράγοντας της κοινωνικής αυτοεκτίμησης ατόμων με προβλήματα ακοής. Η οικογενειακή αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής συσχετίζεται με την εργασιακή, την κοινωνική και την ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση αυτών των ατόμων. Η αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ατόμων με προβλήματα ακοής δεν επηρεάζεται από την ηλικία και ούτε συσχετίζεται με την οικογενειακή αυτοεκτίμηση. Αντιστοίχως, η ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής συσχετίζεται σημαντικά με όλα τα υπόλοιπα είδη αυτοεκτίμησης, αλλά όχι από την ηλικία. Το ίδιο ισχύει και για την συνολική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής, δηλαδή παρατηρούμε ότι συσχετίζεται σημαντικά με όλα τα είδη αυτοεκτίμησης, αλλά όχι με την ηλικία, γεγονός που σημαίνει ότι η ηλικία δεν είναι καθοριστικός παράγοντας της συνολικής αυτοεκτίμησης ατόμων με προβλήματα ακοής.
Πίνακας 9: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά εργασιακή κατάσταση
Μέσος
όρος
Ελάχιστη τιμή
Μέγιστη τιμή
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
Άνεργος
36,222
26
46
Ημιαπασχ/μενος
34,5
31
38
Πλήρωςεργαζόμ.
37,346
27
48
Φοιτητής
37,846
28
48
Σύνολο
37,16
26
48
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
Άνεργος
37,666
31
44
Ημιαπασχ/μενος
35
34
36
Πλήρωςεργαζόμ.
36,423
29
43
Φοιτητής
35,538
31
45
Σύνολο
36,36
29
45
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
Άνεργος
38
33
44
Ημιαπασχ/μενος
31,5
30
33
Πλήρωςεργαζόμ.
37,384
21
47
Φοιτητής
36,923
29
47
Σύνολο
37,14
21
47
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
Άνεργος
36,111
31
45
Ημιαπασχ/μενος
30
26
34
Πλήρωςεργαζόμ.
35,846
24
49
Φοιτητής
33,923
26
44
Σύνολο
35,16
24
49
Ενδοπροσω-
πική
αυτοεκτίμηση
Άνεργος
38,555
30
48
Ημιαπασχ/μενος
34
33
35
Πλήρωςεργαζόμ.
40,807
33
50
Φοιτητής
39
32
53
Σύνολο
39,66
30
53
Συνολική αυτοεκτίμηση
Άνεργος
186,555
160
226
Ημιαπασχ/μενος
165
163
167
Πλήρωςεργαζόμ.
187,807
150
228
Φοιτητής
183,230
161
236
Σύνολο
185,48
150
236
Σύμφωνα με τον Πίνακα 9, παρατηρούμε ότι οι ημιαπασχολούμενοι με προβλήματα ακοής υστερούν σημαντικά έναντι των ανέργων, των πλήρως εργαζομένων και των φοιτητών με προβλήματα ακοής, στην εργασιακή αυτοεκτίμηση. Στην κοινωνική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής αναφορικά με την εργασιακή τους κατάσταση δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές, παρόλο που οι άνεργοι με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των υπολοίπων, σε αντίθεση με τους ημιαπασχολούμενους που σημειώνουν το χαμηλότερο σκορ σ’ αυτό το είδος αυτοεκτίμησης. Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα και για την οικογενειακή αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής αναφορικά με την εργασιακή τους κατάσταση, όπως περιγράφεται στο γράφημα 7.
Γράφημα 6: Εργασιακή αυτοεκτίμηση ανά εργασιακή κατάσταση
Γράφημα 7: Οικογενειακή αυτοεκτίμηση ανά εργασιακή κατάσταση
Οι άνεργοι και οι πλήρως εργαζόμενοι με προβλήματα ακοής παρουσιάζουν υψηλότερες τιμές στους μέσους όρους αυτοεκτίμησης της εξωτερικής εμφάνισης συγκριτικά με τους φοιτητές και τους ημιαπασχολούμενους με αυτή την ιδιαιτερότητα. Οι ημιαπασχολούμενοι υστερούν σημαντικά έναντι των υπολοίπων και στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση, καθώς οι άνεργοι, οι φοιτητές και οι πλήρως εργαζόμενοι με προβλήματα ακοής απέχουν κατά πολύ στη βαθμολογία τους από τους ημιαπασχολούμενους. Έτσι, βάσει της συνολικής αυτοεκτίμησης των ατόμων με προβλήματα ακοής αναφορικά με την εργασιακή τους κατάσταση, χαμηλότερη βαθμολογία παρουσιάζουν οι ημιαπασχολούμενοι, ενώ οι υπόλοιπες κατηγορίες αποκλίνουν σημαντικά με τους πλήρως εργαζόμενους να σημειώνουν την υψηλότερη.
Γράφημα 8: Κοινωνική αυτοεκτίμηση ανά εργασιακή κατάσταση
Από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς (εργασιακή κατάσταση - όλοι οι τύποι αυτοεκτίμησης), όλοι οι τύποι της αυτοεκτίμησης δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με την εργασιακή κατάσταση.
Πίνακας 10: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής
Κώφωση/
Βαρηκοΐα
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ
ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ
Εργασιακή
αυτοεκτίμηση
επίκτητη
36,909
5,1539
κληρονομική ή εκ γενετής
37,75
5,1754
Κοινωνική
αυτοεκτίμηση
επίκτητη
35,909
4,5135
κληρονομική ή εκ γενετής
35
3,3806
Οικογενειακή
αυτοεκτίμηση
επίκτητη
35,863
6,2738
κληρονομική ή εκ γενετής
36
4,6598
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
επίκτητη
33,045
5,644
κληρονομική ή εκ γενετής
30,625
6,2549
Ενδοπροσωπική
αυτοεκτίμηση
επίκτητη
38,409
5,0015
κληρονομική ή εκ γενετής
39,5
6,6332
Συνολική αυτοεκτίμηση
επίκτητη
180,136
18,5915
κληρονομική ή εκ γενετής
178,875
18,2086
Η συγκεκριμένη κατηγοριοποίηση που παρατηρείται στον Πίνακα 10, σχετικά με το χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής, σε επίκτητη και σε εκ γενετής ή κληρονομική απώλεια ακοής, οφείλεται στις μη αποσαφηνισμένες απαντήσεις των ερωτηθέντων στη συγκεκριμένη ερώτηση. Παρατηρούμαι, ότι δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στους μέσους όρους της αυτοεκτίμησης των ατόμων με προβλήματα ακοής, αναφορικά με το χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής τους. Τα άτομα με επίκτητη κώφωση/ βαρηκοΐα υπερτερούν ελάχιστα έναντι αυτών που η απώλεια ακοής τους είναι εκ γενετής ή κληρονομική. Όμως, λόγω του μικρού ποσοστού ανταπόκρισης στη συγκεκριμένη ερώτηση, το πόρισμά μας δεν μπορεί να θεωρηθεί έγκυρο.
Πίνακας 11: t-test Χρόνος έναρξης απώλειας ακοής* εργασιακή, κοινωνική, οικογενειακή, ενδοπροσωπική, εξωτερικής εμφάνισης και συνολική αυτοεκτίμηση
t-test for Equality of Means
t
df
Sig. (2-tailed)
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
-0,394
28
0,696
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
0,517
28
0,609
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
-0,055
28
0,956
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
1,010
28
0,321
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
-0,484
28
0,632
Συνολική αυτοεκτίμηση
0,165
28
0,869
Όπως παρατηρούμε στον Πίνακα 11, σε όλα τα είδη της αυτοεκτίμησης (εργασιακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,696>0,05, κοινωνική αυτοεκτίμηση sig. = 0,609>0,05, οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,956>0,05, αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης sig. = 0,321>0,05, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig. = 0,632>0,05 και συνολική αυτοεκτίμηση sig. = 0,869>0,05) σχετικά με τον χρόνο έναρξης της απώλειας ακοής δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές.
Πίνακας 12: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά βαθμό της απώλειας ακοής
Βαθμός απώλειας ακοής
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ
ΤΥΠΙΚΗ ΑΠΟΚΛΙΣΗ
Εργασιακή
αυτοεκτίμηση
κώφωση
38,5
4,6762
βαρηκοΐα
38
3,4641
Κοινωνική
αυτοεκτίμηση
κώφωση
35,5
3,9665
βαρηκοΐα
38
7,8102
Οικογενειακή
αυτοεκτίμηση
κώφωση
36,125
5,7605
βαρηκοΐα
32,333
9,8149
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
κώφωση
32
6,2716
βαρηκοΐα
35
7,8102
Ενδοπροσωπική
αυτοεκτίμηση
κώφωση
37,875
5,8066
βαρηκοΐα
41
2
Συνολική αυτοεκτίμηση
κώφωση
180
19,4559
βαρηκοΐα
184,333
16,5025
Σύμφωνα με τον Πίνακα 12, τα άτομα με βαρηκοΐα σημειώνουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση από τους κωφούς. Συγκεκριμένα, στην κοινωνική, στην ενδοπροσωπική και στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης, οι βαρήκοοι υπερτερούν έναντι των κωφών. Ενώ στην εργασιακή και στην οικογενειακή αυτοεκτίμηση κρατούν τα σκήπτρα οι κωφοί.
Όπως παρατηρούμε στον Πίνακα 13 που ακολουθεί, σε όλα τα είδη της αυτοεκτίμησης (εργασιακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,863>0,05, κοινωνική αυτοεκτίμηση sig. = 0,399>0,05, οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,358>0,05, αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης sig. = 0,471>0,05, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig. = 0,379>0,05 και συνολική αυτοεκτίμηση sig. = 0,723>0,05) σχετικά με τον βαθμό της απώλειας ακοής δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές.
Πίνακας 13: t-test Βαθμός απώλειας ακοής* εργασιακή, κοινωνική, οικογενειακή, ενδοπροσωπική, εξωτερικής εμφάνισης και συνολική αυτοεκτίμηση
t-test for Equality of Means
t
df
Sig. (2-tailed)
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
0,175
17
0,863
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
-0,866
17
0,399
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
0,946
17
0,358
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
-0,737
17
0,471
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
-0,904
17
0,379
Συνολική αυτοεκτίμηση
-0,36
17
0,723
Γράφημα 9: Εργασιακή αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Γράφημα 10: Κοινωνική αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Γράφημα 11: Οικογενειακή αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Γράφημα 12: Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Η συνολική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής φαίνεται να μην επηρεάζεται σημαντικά από τα μοντέλα εκμάθησης λόγου, όπως η λογοθεραπεία και η μουσικοθεραπεία και από την ειδική αγωγή. Συγκεκριμένα, τα άτομα που δεν έχουν λάβει καμία υποστήριξη από αυτά τα μοντέλα για την ανάπτυξη προφορικού λόγου υπερτερούν έναντι αυτών που έχουν κάνει και λογοθεραπεία και έχουν εκπαιδευτεί σε προγράμματα ειδικής αγωγής στην συνολική και στην οικογενειακή αυτοεκτίμηση. Όμως, στην κοινωνική αυτοεκτίμηση παρατηρούμε ότι οι τελευταίοι είναι αυτοί που σημειώνουν υψηλότερη βαθμολογία. Στην εργασιακή αυτοεκτίμηση τα άτομα με προβλήματα ακοής που έχουν εκπαιδευτεί σε προγράμματα ειδικής αγωγής υστερούν έναντι αυτών που δεν έχουν κάνει τίποτα από τα παραπάνω μοντέλα ή έχουν κάνει μόνο λογοθεραπεία.
Γράφημα 13: Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Αντίστοιχα, στην ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση υψηλότερη αυτοεκτίμηση σημειώνουν τα άτομα που έχουν απορρίψει όλα αυτά τα μοντέλα και προγράμματα από την εκπαίδευσή τους και τα άτομα που έχουν κάνει μουσικοθεραπεία και έχουν λάβει ειδική αγωγή. Στην αυτοεκτίμηση της εξωτερικής εμφάνισης οι τελευταίοι και αυτοί που έχουν συμμετάσχει μόνο σε προγράμματα ειδικής αγωγής υπερτερούν έναντι αυτών που έχουν κάνει λογοθεραπεία και ειδική αγωγή και αυτών που έχουν κάνει μόνο λογοθεραπεία. Η πολύ υψηλή αυτοεκτίμηση που παρατηρείται στα γραφήματα 9,10,11,12,13 και 14 για τα άτομα που έχουν κάνει και λογοθεραπεία και μουσικοθεραπεία και ειδική αγωγή, δεν μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτική, καθώς στη συγκεκριμένη κατηγορία αντιστοιχεί μόνο ένα άτομο.
Γράφημα 14: Συνολική αυτοεκτίμηση ανά μοντέλα εκμάθησης λόγου
Από τις μονοπαραγοντικές αναλύσεις διασποράς (μοντέλα εκμάθησης λόγου - όλοι οι τύποι αυτοεκτίμησης), η συνολική (sig. = 0,002< 0,05), οικογενειακή (sig. = 0,016<0,05) και εργασιακή (sig. = 0,02<0,05) αυτοεκτίμηση παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με τα μοντέλα εκμάθησης λόγου.
Ενώ, η κοινωνική (sig. = 0,251>0,05), ενδοπροσωπική (sig. = 0,052>0,05) και η αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης (sig. = 0,375>0,05) δεν παρουσιάζουν στατιστικά σημαντικές διαφοροποιήσεις αναφορικά με τα μοντέλα εκμάθησης λόγου.
Πίνακας 14: Μέσοι όροι αυτοεκτίμησης ανά χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας
Χρήση ακουστικού βαρηκοΐας
ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ
Εργασιακή
αυτοεκτίμηση
ναι
38,421
όχι
34,909
Κοινωνική
αυτοεκτίμηση
ναι
35,895
όχι
35,273
Οικογενειακή
αυτοεκτίμηση
ναι
35,526
όχι
36,545
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
ναι
32,474
όχι
32,273
Ενδοπροσωπική
αυτοεκτίμηση
ναι
38,368
όχι
39,273
Συνολική αυτοεκτίμηση
ναι
180,684
όχι
178,273
Σύμφωνα με τον Πίνακα 14, η συνολική αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής αναφορικά με την χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας δεν διαφέρει σημαντικά. Συγκεκριμένα η συνολική αυτοεκτίμηση τους διαφέρει ελάχιστα, με τους χρήστες ακουστικού βαρηκοΐας να διαφέρουν κατά + 2,411. Επίσης, ελάχιστη είναι και η διαφορά τους στην κοινωνική και στην αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης, με τον πήχη να είναι ελάχιστα πιο πάνω για τους χρήστες. Στην εργασιακή αυτοεκτίμηση όμως, οι χρήστες ακουστικού βαρηκοΐας υπερτερούν σημαντικά έναντι αυτών που δεν φορούν ακουστικό βαρηκοΐας. Ενώ, στην οικογενειακή και ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση τα άτομα με προβλήματα ακοής που δεν χρησιμοποιούν ακουστικό βαρηκοΐας φαίνεται να έχουν ελάχιστα πιο υψηλή αυτοεκτίμηση από αυτά που χρησιμοποιούν.
Πίνακας 15: t-test Χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας* εργασιακή, κοινωνική, οικογενειακή, ενδοπροσωπική, εξωτερικής εμφάνισης και συνολική αυτοεκτίμηση
t-test for Equality of Means
t
df
Sig. (2-tailed)
Εργασιακή αυτοεκτίμηση
1,904
28
0,067
Κοινωνική αυτοεκτίμηση
0,385
28
0,703
Οικογενειακή αυτοεκτίμηση
-0,457
28
0,651
Αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης
0,089
28
0,929
Ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση
-0,437
28
0,665
Συνολική αυτοεκτίμηση
0,345
28
0,733
Όπως παρατηρούμε στον Πίνακα 15, σε όλα τα είδη της αυτοεκτίμησης (εργασιακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,067>0,05, κοινωνική αυτοεκτίμηση sig. = 0,703>0,05, οικογενειακή αυτοεκτίμηση sig. = 0,651>0,05, αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης sig. = 0,929>0,05, ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση sig. = 0,665>0,05 και συνολική αυτοεκτίμηση sig. = 0,733>0,05) σχετικά με την χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές.
Συμπεράσματα
Από την ανάλυση των στατιστικών αποτελεσμάτων της έρευνάς μας, συμπεραίνουμε ότι η αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής δεν διαφέρει από αυτή των ακουόντων. Συγκεκριμένα, τα άτομα με προβλήματα ακοής δεν σημειώνουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση από τους ακούοντες, αντιθέτως στο δείγμα μας τα άτομα με προβλήματα ακοής έχουν μέτρια προς υψηλή αυτοεκτίμηση (185,48), ενώ η συνολική αυτοεκτίμηση του πληθυσμού της Ελλάδας είναι μέτρια (180,7) (Παπάνης Ε., 2004) Επίσης, όπως και στον γενικό πληθυσμό η συνολική αυτοεκτίμηση των γυναικών είναι ελάχιστα υψηλότερη από αυτή των ανδρών, το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες με προβλήματα ακοής, παρόλο που παρουσιάζουν λίγο μεγαλύτερη διαφορά.
Ακόμη οι γυναίκες με προβλήματα ακοής υπερτερούν έναντι των ανδρών με προβλήματα ακοής στην εργασιακή, οικογενειακή, ενδοπροσωπική και στην αυτοεκτίμηση της εξωτερικής εμφάνισης, ενώ οι τελευταίοι τις ξεπερνούν μόνο στην κοινωνική αυτοεκτίμηση. Επίσης, όπως ισχύει και για τον γενικό πληθυσμό, τα δύο φύλα δείχνουν ότι έχουν εξισωθεί σε όλες τις κοινωνικές παραμέτρους, ακόμα και στο τομέα της εργασίας. Στην έρευνά μας βρέθηκε ότι οι παντρεμένοι με προβλήματα ακοής έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση σε σχέση με τους άγαμους με προβλήματα ακοής, σε σχεδόν όλους τους τομείς, με μόνη εξαίρεση την αυτοεκτίμηση της εξωτερικής εμφάνισης.
Επιπλέον, η εργασιακή, η κοινωνική και η ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής επηρεάζει όλα τα υπόλοιπα είδη αυτοεκτίμησης. Η κοινωνική αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής επηρεάζεται από την ηλικία του ατόμου και θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας της κοινωνικής αυτοεκτίμησης ατόμων με προβλήματα ακοής. Η οικογενειακή αυτοεκτίμηση ατόμων με προβλήματα ακοής επηρεάζει την εργασιακή, την κοινωνική και την ενδοπροσωπική αυτοεκτίμηση αυτών των ατόμων. Ενώ η αυτοεκτίμηση εξωτερικής εμφάνισης ατόμων με προβλήματα ακοής δεν επηρεάζεται από την ηλικία και ούτε συσχετίζεται με την οικογενειακή αυτοεκτίμηση.
Όμως, σύμφωνα με τα ευρήματά μας, η αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής δεν επηρεάζεται από παράγοντες, όπως το φύλο, η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, η οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση, ο χρόνος έναρξης και ο βαθμός της απώλειας ακοής, η χρήση ή μη ακουστικού βαρηκοΐας και τα μοντέλα εκμάθησης λόγου. Όμως, τα μοντέλα εκμάθησης λόγου παρουσιάζονται στην ανάλυσή μας να επιδρούν στην συνολική, οικογενειακή και εργασιακή αυτοεκτίμηση των ατόμων με προβλήματα ακοής. Αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι η ανάπτυξη της ομιλίας είναι καθοριστικός παράγοντας για την επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση των ατόμων, από την στιγμή που απουσιάζει η νοηματική γλώσσα ως γνώση από την πλειοψηφία των μελών της ευρύτερης κοινωνίας. Εξάλλου τα είδη της αυτοεκτίμησης στα οποία επιδρούν τα μοντέλα εκμάθησης λόγου είναι αυτά που απαιτούν συνήθως περισσότερο την χρήση προφορικού λόγου για να επιτευχθεί η επικοινωνία μεταξύ των ατόμων με προβλήματα ακοής και των ακουόντων. Αυτό ισχύει, γιατί οι περισσότεροι γονείς κωφών παιδιών είναι ακούοντες, οπότε δεν γνωρίζουν τη νοηματική γλώσσα και ίσως να μην επιθυμούν να την μάθουν. Και επίσης, γιατί και στον εργασιακό τομέα είναι σπάνια πιθανότητα ένα κωφό άτομο να έχει συνάδελφο με προβλήματα ακοής, ενώ η ανάγκη για επικοινωνία και ενημέρωση είναι επιτακτική.
Σύμφωνα με τα ποιοτικά ευρήματα, τα άτομα με προβλήματα ακοής πιστεύουν ότι έχουν υψηλή αυτοεκτίμηση, που πολλές φορές παρουσιάζεται και ως αμυντική. Χρειάζεται όμως να περάσουν από πολλά στάδια αυτογνωσίας για να επιτύχουν την κοινωνική προσαρμογή και ένταξή τους, καθώς αυτή τους η ιδιαιτερότητα μπορεί να επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την εξέλιξή τους, αναλόγως πως την χειρίζονται. Αυτά τα ικανοποιητικά επίπεδα αυτοεκτίμησης, που παρουσιάζονται, εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από την οικογενειακή αυτοεκτίμηση και την αποδοχή που δέχεται το παιδί. Στο εύρημά μας όμως παρουσιάζεται και η άποψη ότι η αυτοεκτίμηση εξαρτάται από παράγοντες όπως η εκπαίδευση, η κοινωνικότητα και η επιτυχής επικοινωνία του ατόμου.
Τα Κωφά άτομα κατά κύριο λόγο ισχυρίζονται ότι επιθυμούν να πείσουν την κοινωνία να άρει τις προκαταλήψεις απέναντί τους. Θεωρούν ότι αυτό το απλό ελάττωμα στην ακοή τους, έχει συνέπειες στην επικοινωνία με το κοινωνικό περιβάλλον και ότι οι ακούοντες θα πρέπει να σέβονται την κουλτούρα τους και βάση αυτής να καθορίζεται η αποδοχή και η ένταξή τους στην κοινωνία. Επίσης, θεωρούν ότι η διαφορά τους, αφορά καθαρά τον επικοινωνιακό κώδικα που χρησιμοποιούν που είναι οπτικός και γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει να αντιμετωπίζονται όπως όλες οι κοινωνικές και πολιτισμικές ομάδες.
Σχόλια