Κουτσομπολιού Εγκώμιον ΙΙ
Κουτσομπολιού Εγκώμιον
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Σε γενικές γραμμές είναι έκδηλη η στροφή των Ελλήνων σε πιο εξατομικευμένους τρόπους ζωής: Λιγότεροι από τους μισούς (39,4%) συμμετέχουν σε συλλόγους, ομάδες, κοινωνικές εκδηλώσεις και οι περισσότεροι (33,4%) δηλώνουν ότι δεν έχουν χρόνο γι’ αυτό, δεν θα αποκομίσουν κανένα όφελος (52,6%) ή δεν τους ενδιαφέρει τίποτα ιδιαίτερα (11,7%). Ταυτόχρονα, η εμπιστοσύνη και η αλληλεγγύη προς τους άλλους έχει αντικατασταθεί από την επιφυλακτικότητα (73,2%), με ορατό κίνδυνο να εξελιχθεί σε καχυποψία. Μόνο το 26,5% των νέων εμπιστεύεται πλέον τους συνανθρώπους του. Φαίνεται ότι η ανεπάρκεια του Κράτους να ασκήσει αποτελεσματικά το ρόλο του σε τομείς όπως η πάταξη της ανεργίας, η αξιοκρατία, η Πρόνοια, η Εκπαίδευση, η Υγεία, έχει ενισχύσει τον ανταγωνισμό μεταξύ των πολιτών, τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
Ποιους λοιπόν, αφορούν τα κοινωνικά σχόλια. Οι σχέσεις των Ελλήνων μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δίκτυα δεσμών ( οι κοντινοί συγγενείς και οι φίλοι) και σε κοινωνικά δίκτυα γεφύρωσης ( οι επαφές μας με άλλες κοινωνικές ομάδες). Το κουτσομπολιό που αναφέρεται στα πρώτα ασκεί περισσότερο κοινωνικό έλεγχο και ο σχολιασμός των δεύτερων ισχυροποιεί δεσμούς μεταξύ απομακρυσμένων μελών μιας κοινότητας. Είναι πια πρόδηλο ότι στις μέρες μας οι δεσμοί αυτοί έχουν γίνει πιο αδύναμοι. Ο βίος εξατομικεύεται, οι μέριμνες αυξάνονται. Οι εκφάνσεις του κουτσομπολιού σκιαγραφούνται εάν αποτυπωθεί το κοινωνικό προφίλ του Έλληνα: Από την έρευνα καταγραφής αξιών (Παπάνης Ε., 2006-2008, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) διεφάνη ότι οι Έλληνες εμπιστεύονται μόνο όσους ανήκουν στον ‘κύκλο των δικών τους’ ανθρώπων, ένα στενό οικογενειακό και κοινωνικό δίκτυο, που αποκλείει όποιον δεν είναι διαθέσιμος να βοηθήσει σε κάποια δεδομένη δύσκολη στιγμή. Τα περισσότερα άτομα δηλώνουν ότι έχουν 2-5 κοντινούς φίλους, με τα οποία ασχολούνται διαρκώς και τα σχολιάζουν ( ένα 2,9% πιστεύει ότι δεν έχει απολύτως κανένα άνθρωπο που να θεωρεί φίλο του) προς τους οποίους θα ήταν πρόθυμοι να προσφέρουν ψυχολογική στήριξη (18,1%), οικονομική βοήθεια (6,8%) και ψυχολογική και οικονομική αρωγή ( 70,3%), άλλη βοήθεια (1,9%) ή και καμιά απολύτως βοήθεια (1,9%). Μάλιστα, οι νέοι στέκονται έμπρακτα δίπλα στα άτομα που εμπιστεύονται, αφού το 16,1% από αυτά έχει προσφύγει στους συμμετέχοντες στην έρευνα μία φορά κατά το τελευταίο έτος για κάποιο προσωπικό τους πρόβλημα, το 27% δύο φορές, το 12,8% τρεις φορές, το 9,7% τέσσερις, το 10,6% πέντε, ενώ ένα 10,1% δεν έχει απευθυνθεί καμιά φορά για κάποιο προσωπικό του θέμα. Πάντως, το 53,1% των νέων επιλέγει φίλους του ίδιου κοινωνικού, οικονομικού και μορφωτικού επιπέδου με αυτούς, το 26,1% υψηλότερου και μόνο το 14,3% χαμηλότερου. Η έννοια της γειτονιάς έχει απολέσει τη σημασία που είχε παλιότερα. Έτσι, 35,1% δεν θα εμπιστευόταν κάποιον γείτονα, το 29,7% είναι επιφυλακτικό απέναντί τους, αλλά ενδεχομένως να έδειχνε εμπιστοσύνη και το 34,8% εξακολουθεί να τους εμπιστεύεται. Η ανάλυση κατέδειξε ότι η γειτονιά διατηρεί ακόμα τη σημασία της στα χωριά, ενώ υποβαθμίζεται στις αστικές περιοχές. Το 15,4% όσων συμμετείχαν στην έρευνα δηλώνει ότι νιώθει απομακρυσμένο από τους συνανθρώπους, το 52% παραμένει αδιάφορο και δηλώνει ότι δεν νιώθει ούτε κοντά ούτε μακριά τους, ενώ το 31.9% αντιστέκεται στην τάση και θεωρεί ότι παραμένει κοντά στο παραδοσιακό στερεότυπο του φιλικού και εξωστρεφούς Έλληνα. Οι κοινωνικές διασυνδέσεις έχουν ευεργετικά αποτελέσματα σε θεμελιώδεις τομείς της ατομικής ζωής, δεδομένου ότι πολλαπλασιάζουν τις ευκαιρίες γνώσης και την πρόσβαση σε αυτήν μέσω της συναναστροφής με άτομα διαφόρων ειδικοτήτων και της οικειοποίησης του πολιτισμικού τους κεφαλαίου. Τα άτομα που διαθέτουν κοινωνικό κεφάλαιο έχουν περισσότερες πιθανότητες να χαίρουν καλύτερης υγείας, στέγασης, να εργάζονται και να είναι ευτυχισμένα.
Σήμερα, όμως, οι πηγές του κουτσομπολιού έχουν διαφοροποιηθεί και οι αλλαγές σχετίζονται με την εξαφάνιση της γειτονιάς. Για αιώνες η γειτονιά αποτελούσε το μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στο σπίτι και την πόλη, την οικογένεια και την κοινωνία. Ήταν το δοκιμαστήριο όλων των κοινωνικών σχέσεων και ρόλων. Παρείχε συναισθηματική κάλυψη και ασφάλεια, επειδή ήταν στατική, μόνιμη και οικεία. Αντίθετα σήμερα το σπίτι μέσω της τεχνολογίας, της τηλεόρασης και του τύπου μετατρέπεται σε αποδέκτη χιλιάδων πληροφοριών, το περιεχόμενο των ειδήσεων εξατομικεύεται, το διαδίκτυο μεταφέρεται στο κινητό, ενώ παράλληλα οι γειτονιά γίνεται πολύπλοκη, χαοτική. Οι πολίτες μέσω των ΜΜΕ μοιράζονται ένα κοινό πολιτισμικό κεφάλαιο, συναντούν εικονικά και σχολιάζουν τους πρωταγωνιστές της τηλεόρασης, αισθάνονται οικειότητα με αυτούς και στρέφουν το ενδιαφέρον τους στην προσωπική τους ζωή, όπως γινόταν παλιότερα στα πλαίσια της γειτονιάς. Σήμερα το κουτσομπολιό μπορεί να περιστρέφεται γύρω από το ίδιο το κουτσομπολιό, ειδικά επειδή το επίπεδο της τηλεόρασης έχει τόσο πολύ εκπέσει, που σχεδόν ναρκισσιστικά οι συντελεστές των εκπομπών ανακυκλώνουν διαρκώς τα ίδια πρόσωπα, προβάλλουν την ακρότητα και την πρόκληση ως τρόπο διάκρισης και δίνουν πρότυπα συμπεριφοράς, που αποκλίνοντας από την καθημερινότητα, αξίζουν να σχολιαστούν. Τη στιγμή, που η έννοια της γειτονιάς χάνεται, τα reality έρχονται να την υποκαταστήσουν. Το κουτσομπολιό μας αρέσει γιατί δημιουργεί συμβολικούς δεσμούς ανάμεσα σε μας και τα πρόσωπα που απασχολούν την καθημερινότητα, τα κοινωνικά σχόλια παρέχουν αναγκαστικά πληροφορίες και είναι γνωστό ότι η γνώση ή η επίφαση γνώσης μας κάνει να νιώθουμε πιο ασφαλείς, μας δίνει την αίσθηση ότι μετέχουμε στο κοινωνικό γίγνεσθαι και δεν μας έχουν αφήσει πίσω οι εξελίξεις. Το κουτσομπολιό για τη σεξουαλική ζωή των διασήμων μας μετατρέπει σε συνενόχους, εγείρει σεξουαλικές φαντασιώσεις, μας δίνει τη δυνατότητα να παρατηρούμε από την κλειδαρότρυπα μιας κρεββατοκάμαρας, που δεν είναι η δική μας. Παλιότερα, την εποχή που οι γυναίκες ήταν αποκλεισμένες από την εργασία, τη δύναμη και την πληροφορία, το κουτσομπολιό ήταν η μοναδική πηγή ενημέρωσης, που τους χάριζε μια ψευδαίσθηση δύναμης απέναντι σε πρόσωπα που κατείχαν τον πραγματικό έλεγχο των καταστάσεων. Ακόμα και σε σημαντικά θεατρικά έργα ή αριστουργήματα της λογοτεχνίας η καθοριστική πληροφορία μεταφέρεται μέσω κουτσομπολιού και η πλοκή του μύθου εξελίσσεται εξαιτίας του.
Διαβάζετε περιοδικά ποικίλης ύλης (κοσμικά)
|
| Ποσοστό | |
|
| ναι | 28,1 |
|
| όχι | 67,1 |
|
| Σύνολο | 95,1 |
| Δεν | απάντησαν | 4,9 |
| Σύνολο | 100,0 | |
πόσο συχνά ακούτε ραδιόφωνο
|
| Ποσοστό | |
|
| κάθε μέρα | 58,4 |
|
| μερικές φορές την εβδομάδα | 26,1 |
|
| μια φορά την εβδομάδα | 4,2 |
|
| λιγότερο από μια φορά την εβδομάδα | 7,1 |
|
| ποτέ | 4,3 |
|
| Σύνολο | 100,0 |
Πόσo συχνά βλέπετε τηλεόραση
|
| Ποσοστό | |
|
| κάθε μέρα | 76,6 |
|
| μερικές φορές την εβδομάδα | 18,6 |
|
| μια φορά την εβδομάδα | 1,4 |
|
| λιγότερο από μια φορά την εβδομάδα | 2,6 |
|
| ποτέ | ,9 |
|
| Σύνολο | 100,0 |
Έρευνες δείχνουν ότι τα κοινωνικά σχόλια επηρεάζουν τον τρόπο που λαμβάνουμε βαρυσήμαντες αποφάσεις, τη στάση μας απέναντι σε άτομα του περιβάλλοντός μας, τα κριτήρια με τα οποία κρίνουμε και αξιολογούμε συνανθρώπους. Αν τα κουτσομπολιά είναι έντονα, τότε εμφανίζεται το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, σύμφωνα με το οποίο η συμπεριφορά και η κρίση μας για κάποιον επηρεάζεται όχι από τις πράξεις του, αλλά από τις προσδοκίες μας γι' αυτόν, οι οποίες έχουν δημιουργηθεί από τη θετική ή αρνητική φήμη, που τον συνοδεύει
Τα χαρακτηριστικά αυτά του Έλληνα καταδεικνύουν ότι το κουτσομπολιό είναι ένα κοινωνικό παιχνίδι που διατηρεί την κοινωνική συνοχή. Πρόκειται για την αρχαιότερη μορφή μαζικής ενημέρωσης. Διαπολιτισμικό και ανεξάρτητο από το φύλο (άνδρες και γυναίκες κουτσομπολεύουν το ίδιο, αλλά για διαφορετικά θέματα) το κουτσομπολιό βρέθηκε ακόμα και σε αιγυπτιακές επιγραφές με ιερογλυφικά να στηλιτεύει τις σεξουαλικές προτιμήσεις του Φαραώ και να κοροϊδεύει τη φαλακρότητα της βασίλισσας. Φυλές σε πρωτόγονη ακόμα κατάσταση το διατηρούν ως θεσμό, στον οποίο συμμετέχει όλη η κοινότητα, διακωμωδώντας τις σεξουαλικές επιδόσεις, όσων αποσύρονται, για να συνευρεθούν στο δάσος. Αν και στηλιτεύεται από όλες τις θρησκείες, απαξιώνεται από τους κουλτουριάρηδες και εξοβελίζεται από τους ενάρετους, εντούτοις διακινεί την πληροφορία, έστω και αλλοιωμένη, χρησιμεύει ως μέσο προπαγάνδας και κάποτε βρέθηκε στα χείλη όλων μας. Ιδού και η παιδευτική του αξία: μπορεί να ενημερώσει τον αδαή για τα κοινωνικά δρώμενα και αποσυμφορεί την ένταση, εφόσον ενέχει χιούμορ ή σεξουαλικές πληροφορίες, για τις οποίες κάποιος θα δυσκολευόταν να αποκαλύψει για τον εαυτό του.
Σε μια εποχή που η δράση του ανθρώπου γίνεται ολοένα και πιο εξατομικευμένη τα κοινωνικά σχόλια δίνουν την ψευδαίσθηση της συμμετοχής σε ένα κοινό κοινωνικό γίγνεσθαι. Παλιότερα το κουτσομπολιό διατηρούσε την κοινωνική συνοχή, μετρίαζε τα παράφορα έργα των ανθρώπων, ήλεγχε τα ήθη, καθόριζε τις ισορροπίες ανάμεσα στην ατομική επιδίωξη και το κοινωνικά αποδεκτό. Εξάλλου, το κουτσομπολιό είναι προϊόν μιας προαιώνιας εξελικτικής πορείας. Ενδεχομένως σε αυτό να οφείλεται η τεράστια διάδοση της γλώσσας, μέσω αυτού ετέθησαν τα κριτήρια της κοινωνικότητας και αποτυπώθηκε το εμπράγματο ενδιαφέρον για τα δρώμενα σε μια κοινότητα. Το κουτσομπολιό ήταν ο άτυπος τρόπος της κοινωνίας να εσωτερικεύει τις ολοένα και πιο πολύπλοκες σχέσεις των ανθρώπων, να προβάλει πρότυπα και να υπαγορεύει τρόπους συμπεριφοράς. Σήμερα έχει αποδειχθεί η σχέση του με τη χαλάρωση, την εκτόνωση του άγχους, την αποφόρτιση στους χώρους τις εργασίας. Μελετητές συνειδητοποίησαν ότι μέσω του κουτσομπολιού οι μαθητές διαμορφώνουν κοινωνικούς ρόλους και ότι τελικά ο κοινωνικός μας εαυτός αποτελείται κατά ένα μεγάλο μέρος όχι από πραγματικές ιδιότητες, αλλά από εικασίες, μύθους και υποθέσεις, που εναποτίθενται πάνω μας και σχηματίζουν την εξωτερική μας εικόνα. Η κοινωνική σύγκριση και κατά συνέπεια ένα μεγάλο τμήμα της αυτοεκτίμησης μας εξελίσσεται παράλληλα με τα κοινωνικά σχόλια των άλλων. Υπό αυτή την έννοια το κοινωνικό σχόλιο μπορεί να καταστρέψει μόνον όσους βασίζουν την αυτοεκτίμησή τους στον δημόσιο εαυτό.
Έχει γίνει διαδραστικό και με τη γραπτή ή ηλεκτρονική μορφή του συναντάται σε έντυπα, στο διαδίκτυο, στην τηλεόραση. Μέσω των ιστολογίων το ψηφιακό κουτσομπολιό ζει μια μεγάλη αναγέννηση. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του κουτσομπολιού είναι η άμεση διάδοσή του. Ο αποδέκτης το διαβιβάζει παρακάτω και η εξάπλωσή του ακολουθεί το μηχανισμό των δικτύων. Έτσι σβήνεται και η προέλευσή του. Η φήμη δεν ανήκει κυριολεκτικά σε κανέναν. Πρόκειται για ένα συλλογικό προϊόν που δεν το ιδιοποιείται κανείς.
Facebook και κοινωνικά δίκτυα
Οι κανόνες του social networking προσδιορίζονται από τους ίδιους τους χρήστες από τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Η κοινωνική δικτύωση δεν λειτουργεί ως παράγοντας που αναιρεί τους υπάρχοντες κοινωνικούς δεσμούς αλλά τους ενισχύει με τη δημιουργία νέων επαφών μεταξύ των χρηστών. Στο Facebook ο χρήστης διευρύνει το κοινωνικό του δίκτυο κάνοντας «φίλους» χρησιμοποιώντας εφαρμογές που τους φέρνουν πιο κοντά αλλά και από την συμμετοχή τους στα groups. Tο κοινωνικό δίκτυο, που δημιουργείται, ενισχύει το ήδη υπάρχον κοινωνικό τους κεφάλαιο και έτσι οι χρήστες αντλούν περισσότερους και ποικίλους πόρους. Από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της επικοινωνίας μέσω της εφαρμογής του Facebook είναι η απουσία της φυσικής παρουσίας των ατόμων που επικοινωνούν όπως και η α-τοπικότητα της επικοινωνιακής και κοινωνικής σχέσης που δημιουργείται μέσω αυτού. Με τον ίδιο τρόπο που πραγματοποιούνται ορισμένες δραστηριότητες σε πραγματικούς φυσικούς χώρους όπως οι επισκέψεις, το κουτσομπολιό και οι συζητήσεις με άτομα του κοινωνικού περιγύρου, γίνεται κάτι ανάλογο και στον χώρο του Facebook μέσω των επικοινωνιακών εφαρμογών που παρέχει.
| Για ποιους λόγους χρησιμοποιείτε το Facebook | Για φιλικές γνωριμίες | για ερωτική σχέση | για εύρεση σεξουαλικού συντρόφου | Για επικοινωνία | Σύνολο |
| άνδρες | 31,0% | 13,9% | 4,1% | 50,0% | 100,0% |
| γυναίκες | 40,0% | 9,1% | 3,6% | 47,3% | 100,0% |
Σχόλια