ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
ΦΡΕΡΗΣ*1 Γ., ΠΑΠΑΝΗΣ*2 Ε., ΣΠΥΡΟΥ*3 Σ.
*1 Κέντρο Ψυχικής Υγείας Γ.Ν.Ν.Θ.Α. «Η Σωτηρία»
*2 Πανεπιστήμιο Αιγαίου
*3 Γεν. Νοσ. Μυτιλήνης «Βοστάνειο»
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η προσέγγιση του όρου «παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες», ειδικά στο Αιγαίο , πρέπει να γίνει υπό το πρίσμα μας ευρύτερης οπτικής των προβλημάτων ψυχικής υγείας, στα παιδιά και στους εφήβους. Στο άρθρο αυτό αναδεικνύεται τόσο η ανάγκη συνέργιας μεταξύ των υπηρεσιών στο νησιωτικό Αιγαίο, όσο και η ανάγκη διαφοροποίησης της λειτουργίας ενός μη ιατρικοποιημένου μοντέλου, όπως είναι αυτό της Παιδοψυχιατρικής. Είναι χαρακτηριστικό ότι συχνά εμπλέκονται με τα θέματα αυτά πολλές άλλες υπηρεσίες, που μπορεί να μην παρέχουν αμιγώς παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες, αλλά χωρίς αυτές, ενίοτε, θα ήταν αδύνατη η ολοκλήρωση μιας διαγνωστικής εκτίμησης (π.χ. παρέμβαση Πρόνοιας για την σύνταξη εκθέσεων και λήψη μέτρων για την προστασία του παιδιού, Εισαγγελικές εντολές, συνεργασία με άλλες τοπικές Συμβουλευτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας για το παιδί και τον έφηβο, κ.o.κ), ενώ συχνά, η νησιωτική, γεωγραφική «εμπλοκή» π.χ. μιας Εισαγγελικής εντολής μπορεί να αφορά τη Μυτιλήνη και να εκδικάζεται στη Σύρο ή την Σάμο (κακουργιοδικείο).
Η Κοινοτική – Κοινωνική παιδοψυχιατρική και τα τοπικά «δίκτυα» υπηρεσιών, ειδικά στην νησιωτική Ελλάδα, γίνεται αναγκαιότητα και εξορισμού βασικό εργαλείο πρόληψης και προσέγγισης των προβλημάτων ψυχικής υγείας παιδιού και εφήβου, ειδικά όταν επιτυγχάνει, συχνά ακούσια, την ενσωμάτωση αρχών του Κοινωνικού Κεφαλαίου, σύγχρονου όρου που περιγράφει πλευρές των κοινωνικών δικτύων, των σχέσεων, της εμπιστοσύνης και της δύναμης, ως συνάρτηση είτε του ατόμου είτε μιας γεωγραφικής οντότητας. (Whitley, Mc Kenzie, 2005).
Οι γεωγραφικές αυτές περιοχές, τόσο ως προς τις συνθήκες της καθημερινής ζωής των κατοίκων, όσο και ως προς την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, αποτελούν μια ιδιαιτερότητα, στην «ιδιαιτερότητα» που παρουσιάζει η ψυχική υγεία για το παιδί και τον Έφηβο. Ειδικότερα, το πεπερασμένο μέγεθος, ο συγκεκριμένος πληθυσμός, οι ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες και επιρροές, οι δυσκολίες στην πρόσβαση, τις μεταφορές και την επικοινωνία, οι συχνά περιορισμένοι πόροι, η απόσταση από την ηπειρωτική χώρα, ο βαθμός απομόνωσης και το αίσθημα ανασφάλειας που τον συνοδεύει, η περιορισμένη δυνατότητα αξιοποίησης του ανθρώπινου και διάχυσης του παραγόμενου τοπικού πλούτου, η εποχικότητα σε πολλές δραστηριότητες, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά των νησιών, που περιγράφονται διεθνώς με τον όρο «insularity” ο οποίος στα ελληνικά αποδίδεται ως «νησιωτικότητα». (Μωραϊτάκη-Τσάμη, 2007).
Παράλληλα, η ψυχική υγεία Παιδιού και Εφήβου, αποτελεί ήδη ζητούμενο στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ενδεικτικά αναφέρονται: α) η καθυστέρηση υλοποίησης των προγραμμάτων Παιδοψυχιατρικής μεταρρύθμισης, όταν έχουν αναπτυχθεί μέσα από το πρόγραμμα «Ψυχαργώς – Β΄ Φάση) μόνο 40 περίπου νέες παιδοψυχιατρικές μονάδες την περίοδο 2001-2009, (Φρέρης et al. 2008, ΕΨΥΠΕ, 2009 ), αντί των προβλεπομένων τουλάχιστον 300, β) έλλειψη παιδοψυχιάτρων στα ήδη λειτουργούντα Παιδοψυχιατρικά Κέντρα, γ) η «αντικειμενική» αδυναμία κλεισίματος της κακοποιητικής και κατ’ επανάληψη καταγγελθείσας Μονάδας Επειγόντων Περιστατικών (ΜΕΠ.) του Παιδοψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής Π.Ν.Α.) δ) η αδυναμία ανάπτυξης και λειτουργίας παιδοψυχιατρικών κλινών στα γενικά νοσοκομεία (Γ.Ν. «Σισμανόγλειο», Γ.Ν. Παίδων Αγ. Κυριακού). ( Freris et al. , 2009).
Σε αυτά τα πλαίσια, στη νησιωτική Ελλάδα δεν θα μπορούσαν να αναμένονται καλύτερες προοπτικές. Η παρούσα εργασία, επικεντρώνεται κυρίως στις περιοχές του Β. Αιγαίου (Ν. Χίου, Ν. Λέσβου, Ν. Σάμου) στο Κεντρικό Αιγαίο (Ν. Κυκλάδων) και στο Ν. Αιγαίο (Ν. Δωδεκανήσου). (Πίνακας Ι.)
ΠΙΝΑΚΑΣ Ι. Ηλικιακή κατανομή πληθυσμού Β. και Ν. Αιγαίου
Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε., απογραφή 2001
| ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ | % πληθυσμού | ανά ηλικιακή | Ομάδα | ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ |
|
| 0 - 15 ετών | 16-65 ετών | 66- | ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ |
| Βόρειο Αιγαίο | 14,8% | 64,3% | 21,0% | 206.121 |
| Νότιο Αιγαίο | 17,5% | 68,7% | 13,8 | 302.686 |
| Σύνολο Νησιωτικής Ελλάδας | 15,3% | 68,1% | 16,5% | 1.635.722 |
| Ελλάδα | 15,2% | 68,1% | 16,7% | 10.964.020 |
Β. ΑΙΓΑΙΟ
Το Β. Αιγαίο περιλαμβάνει τον Ν. Λέσβου, τον Ν. Χίου και τον Ν. Σάμου με συνολικό πληθυσμό 176.143 κατοίκων (Ε.Σ.Υ.Ε.,2001) και έχουν αναπτυχθεί διάφορες δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες, που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την Ψυχική Υγεία του παιδιού και του Εφήβου. Με έδρα την Μυτιλήνη λειτουργεί από 24-9-2004 δημόσια παιδοψυχιατρική υπηρεσία στο Γενικό Νοσοκομείο Μυτιλήνης, μέσα από το πρόγραμμα ψυχιατρικής μεταρρύθμισης «Ψυχαργώς – Β΄Φάση». Η ενδονοσοκομεική αυτή υπηρεσία με έναν παιδοψυχίατρο, στην πορεία (2008), μετεξελίχθηκε σε Ιατροπαιδαγωγική Κοινοτική Μονάδα, (Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Μυτιλήνης), στελεχωμένο με πλήρη διεπιστημονική Ομάδα (Ψυχολόγο, Κοινωνικό Λειτουργό, Εργοθεραπευτή, Λογοπεδικό, Κοινωνιολόγο) και με πληθώρα δράσεων σε επίπεδο πρωτογενούς δευτερογενούς και τριτογενούς πρόληψης. Το Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Μυτιλήνης αποτελεί την μοναδική, πλήρως ανεπτυγμένη, αμιγή παιδοψυχιατρική δημόσια υπηρεσία σε όλο το Αιγαίο. Είναι ίσως η μοναδική δημόσια Παιδοψυχιατρική υπηρεσία, πανελληνίως, που καινοτόμησε σε επίπεδο συνέργιας με άλλους φορείς αναπτύσσοντας θεσμικές συνεργασίες το 2007, τόσο με το Κ.Δ.Α.Υ. Μυτιλήνης (απόφαση Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Αιγαίου και Διοίκησης Γ.Ν. Μυτιλήνης), όσο και με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, με πληθώρα επιστημονικών κοινών δράσεων (ανάπτυξη Συμβουλευτικού Σταθμού, συνέδρια , άρθρα, σύμπραξη στην δημιουργία ενός καινοτόμου Κέντρου Ψυχικής Υγείας για το Β. Αιγαίο (Φρέρης & συν., 2008).
Yπηρεσίες ψυχικής υγείας για το παιδί και τον έφηβο στο Νομό Λέσβου παρέχονται, επίσης, από: α) το Συμβουλευτικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Μυτιλήνη) με προγράμματα ατομικής συμβουλευτικής σε εφήβους και φοιτητές, ομάδες ευαισθητοποίησης γονέων, φοιτητών, γυναικών, β) το «Πολύκεντρο» του Δήμου Μυτιλήνης, (κυρίως με ομάδες εφήβων και Συμβουλευτική γονέων), γ) την Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας του Γ.Ν. Μυτιλήνης και την ζ) Κινητική Μονάδα Ψυχικής Υγείας Χίου.
Ν. ΚΥΚΛΑΔΩΝ
Οι Κυκλάδες, με συνολικό πληθυσμό 111.088 (ΕΣΥΕ, 2001), μετά το 2003 ευτύχησαν να αναπτύξουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας για το παιδί και τον έφηβο. Δεν αναπτύχθηκε όμως ποτέ δημόσια Παιδοψυχατρική υπηρεσία στις Κυκλάδες. Στο Γενικό Νοσοκομείο της Σύρου, Παιδοψυχίατρος που είχε έρθει στη Σύρο σαν «διοικητικός», τα τελευταία χρόνια εργάστηκε στο Νοσοκομείο σαν Ψυχίατρος ενηλίκων και τα τελευταία περίοδο καλύπτει παιδοψυχιατρικές ανάγκες, παρόλο που δεν είναι ακόμα ενταγμένη η ειδικότητα στον οργανισμό του Γ.Ν. Σύρου.
Η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (Μ.Κ.Ο.), έχει την επιστημονική και διοικητική ευθύνη δύο Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας στις Κυκλάδες (συνολικός εκτιμώμενος πραγματικός πληθυσμός τομές ευθύνης 87.000). Η έναρξη της Κ.Μ.Ψ.Υ. Β.Α. Κυκλάδων (Σύρο, Άνδρο, Μύκονο, Τήνο, Πάρο, Αντίπαρο, με πραγματικό συνολικό εκτιμώμενο πληθυσμό 70.000-75.000), έγινε τον
Ιούνιο του 2003 και της Κ.Μ.Ψ.Υ. Δ. Κυκλάδων (Μήλο, Κίμωλο, Σίφνο, Σέριφο, Κύθνο, Κέα, με συνολικό εκτιμώμενο πραγματικό πληθυσμό 12.000), τον Ιανουάριο του 2004. Η χρηματοδότησε έγινε μέσα από το πρόγραμμα «Ψυχαργώς - Β΄Φάση». (συνχρηματοδότηση 75% από το ΕΚΤ και 25% από το Υ.Υ.&Κ.Α., για 12 μήνες και εν συνεχεία πλήρης ανάληψη της χρηματοδότησης από το Υ.Υ.&Κ.Α.).
Πίνακας ΙI: Αριθμός περιστατικών και θεραπευτικών πράξεων, από την έναρξη
λειτουργίας των Κ.Μ.Ψ.Υ, έως το 2006. (Πηγή: www.epapsy.gr)
| Κ.Μ.Ψ.Υ. Β.Α. Κυκλάδων | Κ.Μ.Ψ.Υ. Ν. Κυκλάδων | Σύνολο |
| Ενήλικοι | 1621 | 525 | 2153 |
| Παιδιά και έφηβοι | 380 | 177 | 550 |
| Σύνολο | 2001 | 702 | 2703 |
Επισκέψεις | 12.132 | 5.673 | 12.132 |
Πέραν του κλινικού έργου (διάγνωση , θεραπεία), (Πίνακας ΙΙ.), ειδικό βάρος έχουν οι κοινοτικές δράσεις, με στόχο την αγωγή και προαγωγή της ψυχικής υγείας, την εκπαίδευση επαγγελματιών σε θέματα ψυχικής υγείας, την διασύνδεση με την Π.Φ.Υ., τους κοινωνικούς φορείς κάθε νησιού και την τοπική αυτοδιοίκηση. Προς αυτή την κατεύθυνση, η συνεισφορά των μοντέλων λειτουργίας και της εμπειρίας Κινητών Μονάδων και Ιατροπαιδαγωγικών υπηρεσιών, που ήδη λειτουργούν από δεκαετίες στην ηπειρωτική Ελλάδα (Φωκίδα, Αλεξανδρούπολη) (Φύσσας, 2009), υπήρξε σημαντική για όλες τις Κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας, που αναπτύχθηκαν τόσο στο Β. Αιγαίο όσο και στις Κυκλάδες.
Οι ανωτέρω δράσεις της ΕΠΑΨΥ από τις αρχές του 2009 είναι σε αναστολή, λόγω έλλειψης χρηματοδότησης από το Υπουργείο Υγεία και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, που αδυνατεί να υλοποιήσει την δέσμευση λειτουργίας τους βάση του «Ψυχαργώς». Παρόλα αυτά τους τελευταίους μήνες υπήρξε μια θετική εξέλιξη, με την εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επαναπροσδιορισμό των αναγκών και των υποχρεώσεων του (ΈΨΥΠΕ, 2009)
Ν. ΑΙΓΑΙΟ
Στο Νότιο Αιγαίο (Ν. Δωδεκανήσου), λειτουργεί Ιατροπαιδαγωγική Υπηρεσία στο Δήμο Ροδίων, από δεκαετίας περίπου, στελεχωμένη με πλήρη διεπιστημονική ομάδα και δύο Παιδοψυχιάτρους και έχοντας χιλιάδες εξετάσεις και επανεξετάσεις παιδιών και εφήβων. Αποτελεί μοναδική Παιδοψυχιατρική υπηρεσία για την κάλυψη ενός πολύπλοκου νησιωτικού συγκροτήματος, όπως είναι τα Δωδεκάνησα. Η μονάδα αυτή παρόλο το τεράστιο έργο της, παρουσιάζει σοβαρά διοικητικά και επιστημονικά προβλήματα, που απορρέουν από την Διοικητική αρχή (Δημοτική Επιχείρηση Δήμου Ροδίων).
ΑΛΛΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΦΗΒΟΥ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
Στις περισσότερες πρωτεύουσες όλων των νομών των νήσων του Αιγαίου λειτουργούν κρατικές υπηρεσίες που καλύπτουν ειδικούς τομείς της ψυχικής υγείας παιδιού και εφήβου π.χ. θεραπευτικά, όπως τα Κ.Ε.Κ.Υ.Κ.Α.με.Α, ιατροδικαστικά, όπως οι κατά τόπους Εισαγγελείς ανηλίκων, διαγνωστικά, όπως τα ΚΕ.Δ.Δ.Υ., κ.ά. Ειδικότερα:
α. το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχει αναπτύξει τα Κέντρα Πρόληψης του Ο.ΚΑ.ΝΑ. (Οργανισμός κατά των ναρκωτικών) στην Μυτιλήνη, την Λήμνο, την Χίο την Σάμο, Ρόδο, Σύρο, Πάρος, Κω, που μεταξύ άλλων στις δράσεις τους περιλαμβάνουν προγράμματα συμβουλευτικής εφήβων και γονέων, ομάδες εφήβων, γονέων και εκπαιδευτικών. Δεν προβλέπεται στελέχωση με Παιδοψυχίατρους, γιατί προφανώς αγνοούν ότι η Παιδοψυχιατρική είναι κατ’ εξοχήν ειδικότητα πρόληψης.
β. λειτουργούν από το Υπουργείο Παιδείας τα Κέντρα Διάγνωσης και Αξιολόγησης (Κ.Δ.Α.Υ.) του Υπουργείου Παιδείας, τα οποία από το 2008 μετονομάσθηκαν Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕ.Δ.Δ.Υ.). Αυτά λειτουργούν στην Μυτιλήνη, Ρόδο, Σύρο με υπηρεσίες διαγνωστικές, υποστήριξης και πρωτογενούς πρόληψης στα σχολεία. Αν και προβλέπονται στα οργανογράμματά τους Παιδοψυχίατροι είναι ανεπαρκώς στελεχωμένα, ενώ στα ΚΔΑΥ του Αιγαίου δεν υπηρετεί ούτε ένας Παιδοψυχίατρος.
γ. το Υπουργείο Υγείας έχει αναπτύξει, επίσης τα Κ.Ε.Κ.Υ.Κ.ΑμεΑ (Κέντρα Εκπαίδευσης Κοινωνικής Υποστήριξης & Κατάρτισης Ατόμων με Αναπηρία), στην Μυτιλήνη, Χίο, Σάμο, Σύρο, Ρόδο. (Εφημ. Κυβ. 604/5-5-2005). Πρόκειται για Κέντρα με ειδικά θεραπευτικά προγράμματα αποκατάστασης για παιδιά , εφήβους και ενήλικες (Λογοθεραπευτές εργοθεραπευτές, Φυσιοθεραπευτές, Κοινωνικούς Λειτουργούς , Ψυχολόγους). Δεν προβλέπονται Παιδοψυχίατροι ούτε Ψυχίατροι.
δ. μερικά Γενικά Νοσοκομεία των νήσων έχουν γραφεία Ψυχολόγων (Μυτιλήνη, Χίο, Σάμος, Ρόδος) και προσφέρουν υπηρεσίες σε εφήβους, γονείς και σε παιδιά, κυρίως όταν υπάρχει επείγουσα ανάγκη.
ε. αποτελεί ανάγκη ιδιαίτερης μνείας η συχνή εμπλοκή σε προβλήματα ψυχικής υγείας της Εισαγγελίας ανηλίκων, (Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου, Ρόδου, Κω, Σύρου, Νάξου). Περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης, επιπεπλεγμένων διαζυγίων, με σφοδρές συγκρούσεις διεκδίκησης παιδιών, παραβατικής συμπεριφοράς παιδιών και εφήβων άπτονται στις αρμοδιότητες της παραπάνω υπηρεσίας .
στ. ιδιαίτερη αναφορά οφείλει να γίνει στα Γενικά Νοσοκομεία, που παρέχουν Ψυχιατρικές υπηρεσίες είτε σε επίπεδο Εξωτερικών Ιατρείων ενηλίκων είτε σε επίπεδο Ψυχιατρικής κλινικής (Λέσβος, Χίος, Λέρος, Ρόδος, Σύρος) και συχνά καλούνται να καλύψουν κυρίως επείγοντα περιστατικά εφήβων και λιγότερο παιδιών (κατάχρηση ουσιών, απόπειρες αυτοκτονίες, ψυχωτικά επεισόδια κ.ά), πριν παραπεμφθούν σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
ζ. τέλος, οι κατά τόπους Διευθύνσεις της Πρόνοιας και οι Κοινωνικές Υπηρεσίες των Γενικών Νοσοκομείων είναι σε συχνή επικοινωνία και συνεργασία με τις κατά τόπου υποτυπώδεις υπηρεσίες ψυχικής υγείας για το παιδί και τον έφηβο. Ειδικά η Πρόνοια εμπλέκεται συχνά με την Εισαγγελία, συντάσσοντας εκθέσεις απαραίτητες για την πλήρη εικόνα του περιβάλλοντος (οικογενειακού, σχολικού, κατοικίας) του παιδιού.
ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
Το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Ι.Κ.Α.), οργανώνει περιστασιακά, κατά τόπους, επισκέψεις κλιμακίων, κυρίως για την διεκπεραίωση Βεβαιώσεων και Πιστοποιητικών σε νησιωτικές περιοχές (π.χ. Μυτιλήνη 1997 και 2000, Χίο το 2008).
Κάποιες Μ.Κ.Ο. δραστηριοποιούνται εθελοντικά προσφέροντας υπηρεσίες στον χώρο της ψυχικής υγείας μεταξύ των οποίων οι «Φίλοι Κοινωνικής Παιδιατρικής «Ανοιχτή Αγκαλιά» αναπτύσσει σταθερές ετήσιες δράσεις, μεταξύ των οποίων: 1ον) τα τελευταία πέντε χρόνια κλιμάκιο Ψυχολόγου, Παιδοψυχιάτρου Κοινωνικού Λειτουργού υλοποιεί στους Λειψούς ένα σταθερό πρόγραμμα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης με δράσεις όπως α. ομάδες παιδιών δημοτικού β. ομάδες εφήβων γ. ομάδες γονέων και γ. ομάδες εκπαιδευτικών. δ. ατομική συμβουλευτική ε. ετήσιες ημερίδες. Το πρόγραμμα αυτό υλοποιείται κατά την χειμερινή περίοδο (που είναι σημαντικό για τα γεωγραφικά δεδομένα αυτών των περιοχών), στα πλαίσια έξι(6) διήμερων επισκέψεων. 2ον) στα πλαίσια των υλοποιούμενων ετησίων «εκστρατειών», ομάδα γιατρών πολλών ειδικοτήτων , μεταξύ των οποίων και Ψυχολόγος ή/και Παιδοψυχίατρος, επισκέπτεται σειρά νησιών στο Β. και Ν. Αιγαίο ( Ψαρά, Αγ. Ευστράτιο, Νίσηρο, Χάλκη, Σύμη, Τήλος, Αγαθονήσι, Φούρνοι, Λειψοί, Κάσος, Αστυπάλαια, Κουφονήσια), παρέχοντας βασικές συμβουλευτικές υπηρεσίες, και ευαισθητοποιώντας τον τοπικό πληθυσμό και τους εκπαιδευτικούς. Αυτές οι προσπάθειες αν και ιδιαίτερα σημαντικές δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστούν αποσπασματικές. Αλλά τα εκατοντάδες ραντεβού με παιδιά και γονείς, τα τελευταία δέκα χρόνια, αναδεικνύουν τις ανάγκες αυτών των περιοχών και αποκαλύπτουν ότι η ψυχική υγεία των παιδιών δεν μπορεί να αποτελεί μια ξεχασμένη προτεραιότητα (Φρέρης, 2001).
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Φαίνεται ότι κάποιες υπηρεσίες και ειδικά σε ορισμένες περιοχές είναι επαρκείς (π.χ. Μυτιλήνη), ενώ σε άλλες είναι ελάχιστες ή/και ασυντόνιστες (π.χ. Δωδεκάνησα). Απαιτείται μια ολική προσέγγιση, όπου όλα τα εμπλεκόμενα θεσμικά όργανα να χαράξουν πολιτικές προσέγγισης που να περιλαμβάνουν:
α) συντονισμό των υπηρεσιών και καλύτερη δημοσιοποίηση των υπηρεσιών. Το «Παρατηρητήριο του Παν/μίου Αιγαίου» μπορεί προς την κατεύθυνση αυτή να αναλάβει έναν σημαντικά λειτουργικό ρόλο. Βήματα γίνονται επίσης και με πρωτοβουλίες και την συνεργασία της Ιατρικής Σχολής του Παν/μιου Κρήτης (Φρέρης, 2008).
β) επικοινωνία και συνεργασία των υπηρεσιών που αποτελεί βασική πηγή προβλημάτων, ταλαιπωρίας του πολίτη και υποβάθμισης της ποιότητας. Ενδεικτικό παράδειγμα: διαγνώσεις δημόσιων φορέων του Υπουργείου Υγείας (Κ.Ψ.Υ, Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα), δεν αναγνωρίζονται από τα Κ.Δ.Α.Υ. (νυν ΚΕ.Δ.Δ.Υ.) του Υπουργείου Παιδείας! Αλλά και διαγνώσεις που ανήκουν στο ίδιο Υπουργείο, μεταξύ διαφορετικών ασφαλιστικών φορέων μπορεί να μην αναγνωρίζονται (π.χ. το Κέντρο ΠαιδοΨυχικής Υγιεινής του Ι.Κ.Α. δεν αναγνωρίζει διαγνώσεις των Ιατροπαιδαγωγικών Κέντρων, των Κέντρων Ψυχικής Υγείας. κ.ο.κ!). Επίσης παρατηρείται παντελή έλλειψη «ακουστικής ή/και οπτικής» επαφής με τους συναδέρφους διαφορετικών υπηρεσιών. Είναι καθολική η διαπίστωση της ελάχιστης έως ανύπαρκτης συνεργασίας μεταξύ «όμορων» φορέων (π.χ. ΚΕ.Δ.Δ.Υ. του Υπουργείου Παιδείας και Ιατροπαιδαγωγικών του ΥΥ& ΚΑ) οδηγώντας τον πολίτη σε χρονοβόρες διαδικασίες εξυπηρέτησης( πχ έκδοσης μιας βεβαίωσης), μειώνοντας το επίπεδο ποιότητας παροχής υπηρεσιών, για το οποίο γίνεται λόγος τα τελευταία χρόνια.
γ) «υιοθεσία» απόμακρων και παραμεθόριων νησιών από κεντρικές Ψυχιατρικές- Παιδοψυχιατρικές Υπηρεσίες Αθήνας και Θεσ/ίκης, παρόλα τα σοβαρότατα εσωτερικά προβλήματα (στελέχωση, οικονομικοί πόροι κ.ά), που αντιμετωπίζουν όλες οι υπηρεσίες. (Φρέρης, 2008). Μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα καλής πρακτικής, η προσπάθεια, που καταβάλλεται εδώ και μερικούς μήνες, ανάπτυξης συνέργιας της 1ης και 2ης Υ.ΠΕ.. Πρόκειται για την θεσμοθέτηση από το ΥΥ&ΚΑ, με πρωτοβουλία του Κέντρου Ψυχικής Υγείας του Γ.Ν.Ν.Θ.Α «Η Σωτηρία», ενός προγράμματος με στόχο την Παιδοψυχιατρική οργανωμένη, συστηματική, κάλυψη παιδιών, εφήβων και των οικογενειών τους στη Νήσο Λήμνο. Το πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνει 4ήμερες επισκέψεις Παιδοψυχίατρου ή κλιμακίου του Κ.Ψ.Υ., στην Λήμνο κάθε 2-3 μήνες.
Η ευθύνη της πολιτείας είναι δεδομένη, το ίδιο όμως ισχύει για την ευθύνη των εμπλεκομένων είτε σε επίπεδο φορέων (βλ. υπηρεσίες), είτε σε επίπεδο ειδικοτήτων (τον πρώτο λόγο έχουν οι Παιδοψυχίατροι), είτε ακόμη και σε ατομικό επίπεδο. Το κάθετο, απαρχαιωμένο, δύσκαμπτο, δυσλειτουργικό έως και επικίνδυνο δημόσιο μοντέλο «κάλυψης» των παιδοψυχιατρικών αναγκών, είναι ξεπερασμένο και ανέφικτο να εφαρμοστεί στην νησιωτική Ελλάδα. Θεωρούμε ότι με τους ήδη υπάρχοντες πόρους, αλλά με νέες καινοτόμες προσεγγίσεις και πρωτοβουλίες στους άξονες τόσο της συνέργιας, όσο και μιας «εσωτερικής» δεοντολογικής ανακατανομής και επαναπροσδιορισμού των ήδη υπαρχόντων ανθρωπίνων και οικονομικών πόρων, θα μπορούσαν να υπάρχουν αποτελεσματικότερες ποιοτικές και ποσοτικές, παιδοψυχιατρικές λύσεις για το νησιωτικό Αιγαίο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1.Εφημερίς Κυβερνήσεως, τεύχος 2ο, αρ. φύλλου 604/5-5-2005, «έναρξη λειτουργίας των μονάδων Κοινωνικής Φροντίδας ως νομικών προσώπων Δημοσίου Δικαίου».
2.Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., (2009). Υπογραφή μνημονίου Ευρωπαϊκής Ένωσης και Υπουργείου Υγείας: Θετική εξέλιξη για την πορεία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. « Ένεκα Λόγου», δελτίο επικοινωνίας ΕΨΥΠΕ, 24: 6-7.
3. Eurostat, (2006): http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal
4. http://www.okana.gr/uploads/files/2009042310152.doc
6.Μωραϊτάκη- Τσάμη Α., (2007). Νησιά: Πρόταση για την Υγεία. Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.
7.Τούντας, Γ., (2009). Η Υγεία του Ελληνικού Πληθυσμού 1986-2006. Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.
8.Φύσσας, Κ., (2009). Η Ψυχιατρική μεταρρύθμιση στο Νομό Φωκίδας. Ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες και η σύγκρισή τους με αντίστοιχες δομές στη Βρετανία. Στο: Κινητή Ψυχιατρική Μονάδα Ν. Φωκίδας. Πρόληψη, έγκαιρη παρέμβαση και περίθαλψη στην κοινότητα. Φραγκούλη – Σακελλαροπούλου Α. Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.
9.Φρέρης, Γ., Παπάνη Ε., Τσώνη Αικ., Γιαβρίμη Π., Βίκη Α., Κουρελλά Ο., (2008). «Σ.Δ.ΔΗ.Τ» όχι «Σ.Δ.Ι.Τ»: ένα καινοτόμο επιχειρησιακό σχέδιο για την ανάπτυξη και λειτουργία δομής ψυχικής υγείας παιδιού και εφήβου στο Β. Αιγαίο. Ανακοίνωση, 10Ο Πανελλήνιο Συνέδριο Management υπηρεσιών Υγείας και Κοινωνικής Φροντίδας. Χαλκιδική, 9-12-2008. Άρθρο υπό δημοσίευση.
10.Freris G., .Kourela O., Galani M., Triantafillidou S., Spyrou, Andreadelli V. (2009). 1999-2008: 10 year review of Child Psychiatry reform in Greece. Oral presentation in: 3nd World Congress of the A.P.P.A.C. Athens, 5-8/5/2009
11.Φρέρης Γ., (2008). Σύμπραξη Παν/μίου Αιγαίου και Γενικού Νοσοκομείου Μυτιλήνης: Νέες ανάγκες – νέες προκλήσεις στην ψυχική υγεία παιδιού και εφήβου. Πρακτικά Διημερίδας: «Ιατρικές Σπουδές στο Αιγαίο ΙΙ: Συνέργειες μεταξύ πανεπιστημίων και φορέων του Ε.Σ.Υ.», Πανεπιστήμιο Αιγαίου, 22-23/11/2008, Ρόδος.
12. Φρέρης Γ., (2001). Θωράκιση της Ψυχικής Υγείας στα Ακριτικά νησιά το 2001. Αδημοσίευτη ανακοίνωση. Διημερίδα: Υγεία και Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στα μικρά νησιά. Σύμη, 1-2/9/2001.
13. Φρέρης Γ., (2001). Ενδείξεις ψυχικής υγείας και πρόληψης σε Ακριτικά νησιά το 2001: μια ξεχασμένη προτεραιότητα. Αρχεία ΕΨΨΕΠ, Αθήνα, τόμος 8, 3: 26-27
14. Φρέρης Γ., (2009). Το παρόν και το μέλλον της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στη χώρα μας. Η παιδοψυχιατρική συνιστώσα. Πρακτικά 2ης ημερίδας ΠΟΕΔΗΝ για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, Κέρκυρα, 11-12/6/2009.
15. Whitley R., Mc Kenzie K., (2005).Social Capital and Psychiatry: Review of the Literature. Harvard Rev Psychiatry, volume 13, No 2,71-84.
\
Σχόλια