Η επανάσταση των Ε-Books για την φοιτητική ζωή

Πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες
Η επανάσταση των Ε-Books για την φοιτητική ζωή.
ΜΙΧΑΛΗΣ Δ. ΚΟΥΒΑΡΟΣ, Ph.D candidate 

Albert-Ludwigs-Universität Freiburg 

Τα E-Books είναι ήδη ευρέως διαδομένα στις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες. Κι όμως το καθεστώς γύρω από την πνευματική ιδιοκτησία εμποδίζει τον χρήστη απ’ το να μπορεί να χρησιμοποιεί απεριόριστα τα E-Books.

Στις  πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες υπάρχουν συχνά αφορμές για αναταραχή. Είτε δε βρίσκεται το βιβλίο που  θα ήθελε κάποιος να δανειστεί καθώς συχνά το ‘χει τοποθετήσει κάποιος στο λάθος ράφι ή το άφησε πάνω σε κάποιο τραπέζι είτε ένα βιβλίο που κάποιος χρειάζεται επειγόντως, είναι μουτζουρωμένο με μαρκαδόρο και έχει σημειώσεις, που δυσκολεύουν την ανάγνωση. Ωστόσο οι καιροί που οι φοιτητές έπρεπε να αντιμετωπίσουν τέτοιες δυσκολίες μπορεί σύντομα να ανήκουν στο παρελθόν καθώς στις γερμανικές πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες έχει ανατείλει εδώ και καιρό η ηλεκτρονική εποχή. «Δεν γνωρίζω καμία πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη, που να μην προσφέρει ήδη E-Books», λέει ο Klaus-Rainer Brintzinger, υπεύθυνος βιβλιοθήκης του πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου. Ωστόσο ο αριθμός των προσφερομένων ψηφιακών βιβλίων είναι αρκετά διαφοροποιημένος  από πανεπιστήμιο σε πανεπιστήμιο. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Bauhaus στη Βαϊμάρη ο αριθμός διαφοροποιείται από μονοψήφιο μέχρι πενταψήφιο επίπεδο.

Σε όλα  σχεδόν τα πανεπιστήμια είναι ομόφωνη  η θέληση για σαφή επέκταση του  ηλεκτρονικού υλικού: «Οι πανεπιστημιακές  βιβλιοθήκες δίνουν περίπου 60-80% του κονδυλίου τους για απόκτηση βιβλίων για   e-Media», λέει η Barbara Schleihagen, απ τον Σύνδεσμο γερμανικών βιβλιοθηκών. Το ύψος της δαπάνης εξαρτάται επίσης και απ’ την επιστημονική κατεύθυνση του εκάστοτε πανεπιστημίου: «Γενικά, τα Ε-Books είναι ευρέως διαδεδομένα στις θετικές επιστήμες, πολύ περισσότερο απ’ ότι στις ανθρωπιστικές επιστήμές.»

Το Μόναχο ήταν το 2004 το πρώτο πανεπιστήμιο που  προσέφερε Ε-Books και εν τω μεταξύ φοιτητές και ακαδημαϊκό προσωπικό έχει στη διάθεση του 17.000 E-Books. Επιπρόσθετα υπάρχουν και 30.000 ψηφιοποιημένα έργα, που δεν υπάγονται σε πνευματική ιδιοκτησία και είναι αποθηκευμένα στους servers του πανεπιστημίου. Η ζήτηση είναι μεγάλη: μόνο τα απλά E-Books είχαν πέρυσι γύρω στις 390.000 επισκέψεις.

Δεν είναι  παράξενο, καθώς υπερτερού έναντι των εκτυπωμένων βιβλίων: τα E-Books ούτε μπορούν να κρυφτούν ούτε να μουτζουρωθούν. Επιπλέον δε χρειάζεται κάποιος να τα κουβαλάει για φωτοτυπίες και φωτοτυπεί σελίδα τη σελίδα καθώς είναι καλύτερο να εκτυπώνονται στο σπίτι τα σχετικά αποσπάσματα απ τα ηλεκτρονικά βιβλία. Πριν μερικά χρόνια κόπιαζαν οι φοιτητές με την βιβλιο-αναζήτηση, σήμερα αρκεί μία λέξη κλειδί στη μηχανή αναζήτησης. Μερικά πανεπιστήμια προτείνουν στους φοιτητές τους ακόμα και βιβλιο-προτάσεις, όπως ακριβώς τις γνωρίζουμε από Online-Portals. Στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ας πούμε λαμβάνουν οι χρήστες  τις επονομαζόμενες «συμβουλές της βιβλιοθήκης» στην αναζήτησή τους για ένα βιβλίο. «Για να μπορέσουμε να δίνουμε πραγματικά λεπτομερείς υποδείξεις, πρέπει να επεκτείνουμε ακόμα περισσότερο την βάση δεδομένων μας», λέει ο Andreas Richter, αναπληρωτής υπεύθυνος της βιβλιοθήκης.

Σε πολλές περιπτώσεις δεν απαιτείται το πανεπιστημιακό δίκτυο για πρόσβαση. Στο Μόναχο  για παράδειγμα μπορούν οι χρήστες μέσω ενός VPN Clients να συνδέονται απ’ το σπίτι και να έχουν ανά πάσα στιγμή πρόσβαση σε βιβλία χωρίς όριο δανεισμού. Αυτό δεν ήταν πάντα έτσι: «Στην αρχή είχαμε ένα κλασσικό μοντέλο δανεισμού, όπως το χρησιμοποιούν οι δημόσιες βιβλιοθήκες», λέει η Brintzinger. Τότε μπορούσαν να δανειστούν ταυτόχρονα μόνο τόσα E-Books, όσες ήταν και οι υπάρχουσες άδειες και με σαφή χρονικό περιορισμό. Ακριβώς  σαν να ήταν τυπωμένα βιβλία. Το σημαντικό πλεονέκτημα των E-Books, η συνεχής προσβασιμότητα, έλειπε.

Εν τω μεταξύ η βιβλιοθήκη έχει αλλάξει  το σύστημα της: «Προσπαθούμε να αγοράζουμε κατά βάσιν E-Books», υποστηρίζει ο Brintzinger. «Υπάρχουν ωστόσο εκδοτικοί οίκοι που  δίνουν μόνο άδεια. Σε κάθε περίπτωση σε μας ισχύει η αρχή, ότι στους χρήστες μας δίνουμε μια μη περιορισμένη πρόσβαση σε E-Books.» Τα βιβλία προσφέρονται σε pdf ή σε μορφή ePub-Format, που είναι κατάλληλο για πολλούς eReader ή το Apple iPad. Αυτές οι συσκευές, σύμφωνα με τον Brintzinger, χρησιμοποιούνται ωστόσο μέχρι τώρα μόνο από λίγους χρήστες της βιβλιοθήκης.   

Η πνευματική ιδιοκτησία προκαλεί προβλήματα

Η ελεύθερη πρόσβαση σε E-Books θα καθίσταται δυνατή μέσω συγκεκριμένης ομάδας χρηστών που θα διαφοροποιεί τις επιστημονικές απ’ τις δημόσιες βιβλιοθήκες: Μόνο εγγεγραμμένοι φοιτητές και συνεργάτες του πανεπιστημίου θα λαμβάνουν πρόσβαση. «Αυτό καθιστά την διενέργεια των προσφορών πιο εύκολη», λέει η Schleihagen. «Το σύστημα είναι ένα εντελώς διαφορετικό: Στις δημόσιες βιβλιοθήκες υπάρχει μία πλατφόρμα, που διοικεί τις αδειοδοτήσεις και τις θέτει σε διάθεση. Οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες αντίθετα, διαπραγματεύονται με τους εκδοτικούς οίκους είτε αυτόνομα είτε συλλογικά (σε consortia) και μπορούν να θέτουν προς διάθεση τα E-Books στην δική τους ηλεκτρονική σελίδα.»

Αλλά απέχει πολύ απ’ το να είναι οι βιβλιοθήκες ικανοποιημένες με αυτό το σύστημα, αυτό καταδεικνύει η έρευνα του πανεπιστημίου της Βαϊμάρης πάνω στο ζήτημα της διάθεσης E-Books στα πανεπιστήμια. Οι ειδικοί διαφόρων πανεπιστημιακών βιβλιοθηκών ασκούν κριτική σχετικά με αυτό ότι οι προσφορές των εκδοτικών οίκων είναι εξαιρετικά ανώριμες και συχνά συνδέονται με περιορισμούς που δεν αντέχονται. Επιπλέον, οι εκδοτικοί οίκοι ήθελαν ευχαρίστως να πουλάνε E-Books σε πακέτα. Ωστόσο αυτά είναι βάσει μελέτης λιγότερο ελκυστικά από οικονομικής άποψης και συμπεριλαμβάνουν και ανεπιθύμητα E-Books που πρέπει να πωληθούν μαζί.

«Ένα μεγάλο πρόβλημα» εξομολογείται η Schleihagen όπως και πριν, το αδιευκρίνιστο ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας, για το οποίο υπάρχει διαμάχη αυτόν τον καιρό στα δικαστήρια. Έτσι το τεχνολογικό πανεπιστήμιο του Νταρμσταντ θέτει στη διάθεση των επισκεπτών επιλεγμένα βιβλία απ’ τη συλλογή του. Αυτό ωστόσο επιτρέπεται μόνο μέσα στους χώρους της βιβλιοθήκης ενώ η εκτύπωση και αποθήκευση απαγορεύονται. Ο εκδοτικός οίκος Ulmer υποστηριζόμενος απ τον Χρηματιστηριακό Σύλλογο του Γερμανικού Εμπορίου Βιβλίου, κατέθεσε μήνυση. Το Πρωτοδικείο αποφάσισε πως η μεταφορά κειμένου από ηλεκτρονικά έργα(βιβλία) επιτρέπεται μόνο με χειρόγραφη αντιγραφή. Επιπλέον η Monika Ziller, πρόεδρος του Γερμανικού Συνδέσμου Βιβλιοθηκών λέει: «Δε ζούμε κιόλας στο Μεσαίωνα! Σήμερα υπάρχουν φωτοτυπικά, εκτυπωτές και σύγχρονα μέσα για αποθηκευτικούς σκοπούς.» Ο διευθυντής βιβλιοθήκης Brintzinger μιλάει για «μία ίσως κάπως δυστυχή νόρμα.» Ενώ η υπόθεση οδηγήθηκε στο ανώτατο δικαστήριο.

«Όλοι μας προσπαθούμε, να βρούμε τον δρόμο μας», λέει η υπεύθυνη πωλήσεων του συνδέσμου Schleihagen. Ο γερμανικός σύνδεσμος Βιβλιοθηκών δημιούργησε μία ομάδα εργασίας που θα καταπιαστεί με τα ηλεκτρονικά συγγράμματα διδασκαλίας σε επιστημονικές βιβλιοθήκες. «Ελπίζουμε, ότι το θέμα μετά το θερινό διάλειμμα θα πάρει μία καλή δυναμική», λέει η Schleihagen. «Θέλουμε να συζητήσουμε με τους εκδοτικούς οίκους για καινούργια μοντέλα και να τα δοκιμάσουμε επίσης. Αν συνοδεύσουμε το όλο θέμα επιστημονικά, μπορούμε κατά συνέπεια να εξάγουμε και τα συμπεράσματά μας.»