O tempora, o mores

Ευστράτιος Παπάνης, Ακαδημία των Πολιτών Αποτελεί, φαίνεται, νομοτέλεια η διαπίστωση πως κάθε σύστημα εκπίπτει και παρακμάζει για τους ίδιους ακριβώς λόγους, για τους οποίους αναδείχτηκε και πως οι δυνατότητες του ανθρώπου περιορίζονται στη στωϊκή αποδοχή της πραγματικότητας τούτης. Μάλιστα, το διάδοχο κυρίαρχο σύστημα συνήθως ενδυναμώνεται από τις αδυναμίες του προηγουμένου, κατοχυρώνοντας έτσι τη διασύνδεση μαζί του, χωρίς αυτό αναγκαστικά να αποτρέπει την κατάληξή του σε αδιέξοδο. Κατά πάσα πιθανότητα η δαρβινική αυτή τελολογία ισχύει και στις ιδεολογίες, τις κοινωνίες και τη ζωή, αλλά ταυτόχρονα είναι και η πηγή κάθε οδύνης και τραγικότητας. Ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα, που λαξεύει το άπειρο με τα στολίδια του πεπερασμένου και ποθεί το απόλυτο, συμβιβαζόμενος με το πρόσκαιρο και το ημιτελές. Καταδικασμένο το κάθε τι σε συναισθηματικό, υλικό, πνευματικό και βιολογικό μαρασμό, προκαλεί την ελεύθερη συνείδηση νωρίς να αναρωτηθεί τόσο για την αιτία, αλλά κυρίως για το σκοπό των όντων, επειδή η πρώτη αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ ο δεύτερος στο μέλλον, τη συνέχεια, τη διαίωνιση, την αθανασία. Τρεις είναι οι δυνατές επιλογές: Η άγνοια, ηθελημένη ή μη, που οδηγεί σε επίφαση ευτυχίας, η λογική αναζήτηση, που σχεδόν αξιωματικά συντείνει στη δυστυχία και στην ημιμάθεια, μη μπορώντας παρά να ερμηνεύσει ή να παρερμηνεύσει μέρος μόνο του επιστητού και η γνώση η συνδυαζόμενη με την ενόραση και την πίστη, εναλλακτική, που, ενώ συστηματικά διασώζει την ανθρωπότητα για χιλιετίες, εντούτοις σήμερα έχει καταποντιστεί από τη δυστοκία, τον υλισμό και την επιδερμικότητα που διακρίνει, όχι την επιστήμη, αλλά τους επιστήμονες. Η έπαρση, η μεγαλομανία, η επίδειξη, ο ανούσιος ανταγωνισμός για μικροεξουσίες, η κατευθυνόμενη πλην καλά πληρωμένη έρευνα, οι παράτυπες και αντιδεοντολογικές σχέσεις, οι ερωτικές λαγνείες, τα ποταπά και πρόσκαιρα συμφέροντα, η αρρωστημένη κουλτούρα, ο έλεγχος των τίτλων, η εξάρτηση από την πολιτική, τους τοπικούς και υπεράνω υποψίας παραγοντίσκους, η ματαιοδοξία, ο συνδικαλισμός της αισχύνης μα πάνω από ολα ο πνευματικός αυνανισμός, η καθήλωση, η εμμονή, η ανασφάλεια έχουν μετατρέψει τους επιστήμονες σε άβουλα μηρυκαστικά, που επαναλαμβάνοντας αυτιστικά τους πομφόλυγές τους, απαιτούν από μια κοινωνία ολόκληρη να τους ανεχθεί, να τους θαυμάσει, να προσκυνήσει τις ιδέες τους και να πληρώσει αδιαμαρτύρητα τους ύποπτους λογαριασμούς τους. Μια παγκόσμια κοινότητα, που μετρά ετεροαναφορές, ως κριτήριο επιστημοσύνης (ο ένας επιστήμονας παραπέμπει στον άλλο, είτε γιατί είναι μόδα είτε κατόπιν συμφωνίας είτε τυχαία, αγνοώντας, υποτιμώντας και ονειδίζοντας κάθε άλλη, μη πιστοποιημένη πηγή παιδείας), αγωνίζεται μέχρις εσχάτων για τα πνευματικά δικαιώματα, ενώ η ίδια λογοκλέπτει συστηματικά και περίτεχνα, διαχωρίζει και κατατάσσει τη γνώση, όχι με την ποιότητά της, αλλά με το υποτιθέμενο κύρος του περιοδικού, στο οποίο δημοσιεύεται και την αίγλη των σοφών κριτών (φυσικά ο αγγλόφωνος έπαινος, φόρος βλακείας και υποτέλειας, κοστίζει), παραπέμπει σε αγνώστους ή άσχετους, για να αντλήσει επιβεβαίωση, πληρώνει αδρά, για να καταξιωθεί με την εισαγωγή άρθρων σε journal με μεγάλο impact factor, που αναλίσκεται σε φτιαχτές έριδες, όπως ακριβώς στα τηλεοπτικά παραμάγαζα, που υποτιμά και φοβάται τους μαθητές, επιχειρώντας να τους μεταλλάξει σε άτομα κακέκτυπα ή πιστά φωτοαντίγραφα. Μια ανατροφοδοτούμενη κοινότητα, που, στην πλειονότητά της, τουλάχιστον στις θεωρητικές επιστήμες, αδυνατεί να επαναλάβει τα ίδια της τα ευρήματα, καθόσον δεν έλαβε υπόψη, τη διεπιστημονικότητα, τη διαχρονικότητα και τη διαπολιτισμικότητα των δεδομένων και των μεθόδων, επειδή έχασε την επαφή με το αντικείμενό της, τον άνθρωπο και την κοινωνία, και επειδή εκδιώκει κάθε αντιρρησία, που δεν ασπάζεται το βόρβορο και το δογματισμό της μεθοδολογίας της. Σήμερα παρά ποτέ η επιστήμη, θεραπευομένη από τους καταισχυμένους και τους ανάξιους, μοιάζει με ένα νέο μεσαίωνα, που έχει εξοβελίσει την αρετή και την πίστη και τον ανθρωπισμό και δίνει τον τίτλο του ιεροεξεταστή και του τιμητή και του θεματοφύλακα στους σταυροφόρους της αγυρτείας και της υποκρισίας. Οι αιώνες, που θα απαιτηθούν, για να ανατείλει ο καινούριος διαφωτισμός, θα είναι πολλοί και δίσεκτοι. Αλλά, το επόμενο σύστημα, που θα προκύψει θα έχει μάθει κάτι από τα λάθη του ήδη πεθαμένου και αδόκιμου.