Επικοινωνία και Νεύρωση

Επικοινωνία και Νεύρωση

Ευστράτιος Παπάνης, Ακαδημία των Πολιτών

Η αγωνία του σημερινού ανθρώπου συνοψίζεται στη διαπίστωση ότι καλείται να καλύψει τις προαιώνιες ορμές του σε ένα ολοένα και πιο περίπλοκο περιβάλλον, που ενώ φαινομενικά παρέχει περισσότερες επιλογές, στην ουσία επικαλύπτει τα συναισθήματα με άμυνες, τις ψυχολογικές απαιτήσεις με ψευδεπίγραφες ανάγκες, τις πηγαίες συμπεριφορές με στερεότυπα και πολιτιστικές συμβάσεις.
Κεντρομόλες και φυγόκεντρες οι δυνάμεις, που καθορίζουν την αγαστή ισορροπία, και η αρμονία είναι το μεγάλο στοίχημα, που οι περισσότεροι χάνουν, μη αντιλαμβανόμενοι τους σύγχρονους όρους του παιχνιδιού.
Σαν τον πλανήτη, που επαναστάτησε στην ακατανίκητη, πυρίμορφη έλξη του ήλιου και θεάται πλανεμένη τα μάκρη των γαλαξιών, ποθεί και η καρδιά να ανεξαρτητοποιηθεί από τα δεσμά της συνήθειας, να εκτοξευθεί στο  ατελεύτητο διάστημα του αυτοπροσδιορισμού, να αιωρηθεί ασυγκράτητη στο αναζωογονητικό κενό της ελευθερίας, να αναμοχλεύσει τις πιθανές εκδοχές της ύπαρξης και να πυρποληθεί, αν αυτό αποτελεί το τίμημα για την ολοκλήρωση, στη ζωηφόρο φωτιά των ελεύθερων επιλογών.
Μα έρχονται στιγμές, που ηττημένη, αναπολεί τη θαλπωρή των δοκιμασμένων λύσεων, τον εναγκαλισμό του οριοθετημένου, του εξερευνημένου, του κατανοητού, που αποζητά να ενδώσει στο αντίτιμο της αγάπης, της αποδοχής και της συγκατάβασης και να γαληνέψει στην εσωστρέφεια των κοινά αποδεκτών και καθιερωμένων. Οι περπατημένοι δρόμοι απαλύνουν τη δύσκολα διαχειρίσιμη  έξαψη και ανεξέταστα εκλαμβάνονται ως ελιξήριο για τη μοναξιά και ως αντίδοτο στην απειλή του θανάτου.
Κι έτσι στη βεβαρυμμένη από το άγχος, τους φόβους, τις ενοχές και τους πόθους ζωή μας έρχεται να προστεθεί η τιθάσευση των δύο αυτών αντίρροπων τάσεων: Της θέλησης για αυτονομία και της ανάγκης για δέσμευση. Η πρώτη ευαγγελίζεται την υπέρβαση, τη μοναχική πορεία και η δεύτερη προσδιορίζει την κοινωνικοποίηση. Οποιαδήποτε αστοχία στο εγχείρημα αυτό οδηγεί στην αμφιβολία, την άρνηση, την κατάθλιψη και τη νεύρωση.
Η λαίλαπα της φρενήρους εξέλιξης καταβροχθίζει το χρόνο για χαλάρωση και αποστρέφεται τον αναστοχασμό. Επιστρατευόμαστε από μικρή ηλικία σε ένα ατέρμονο κυνήγι χωρίς θήραμα, με ετεροκαθορισμένους κανόνες και δυσδιάκριτες  πρακτικές. Οι σώφρονες, οι υποψιασμένοι και οι νουνεχείς αποτραβιούνται έγκαιρα και θέτουν τους δικούς τους όρους, ανακαλύπτοντας στη φύση, στην επαφή με το συναίσθημα, το ένστικτο και τη διορατική λογική την πεμπτουσία της αρμονίας.
Μα η πλειονότητα, η αποπλανημένη από υποσχέσεις ανούσιες και φενάκες σαγηνευτικές, εμπλέκεται σε νοσηρές συσχετίσεις και συστηματικές παρανοήσεις της πραγματικότητας, σε επιζήμιο ζύγισμα των ψυχολογικών δυναμικών και σε στρεβλώσεις των κοινωνικών αξιών. Και τότε, ως από μηχανής θεός, εμφανίζεται η παρέκκλιση, ο κόσμος της νεύρωσης, ο γεμάτος αποκρυφιστικά σύμβολα, και ιεροτελεστίες και εμμονές.
Η αδυναμία να κατευνάσουμε την αντινομία με θεμιτό και ευρηματικό τρόπο και να κοινοποιήσουμε τα θέλω μας εναργώς και με σαφήνεια είναι η βασιλική οδός προς το νευρωσικό άγχος και τον ψυχικό κλυδωνισμό. Εύκολα το εξασκημένο μάτι μπορεί να διακρίνει την αγωνία πίσω από καθημερινές ανθρώπινες συμπεριφορές, που, καθώς συστηματοποιούνται, δημιουργούν τυπολογίες και παραπαίουσες προσωπικότητες.
Δυο είναι οι βασικές κατηγορίες της κοινωνικής και ψυχολογικής αυτής υποβάθμισης, που απαρτίζονται από ένα κράμα ενσυνείδητων και υποσυνείδητων, οργανωμένων σκέψεων, συναισθημάτων και δράσεων. Η πρώτη έλκει προς τους άλλους, αναζητά την εξιλέωση στη δέσμευση, στην παρασιτική εξάρτηση, ενώ η δεύτερη απομακρύνει και αποστασιοποιεί τον εαυτό από τις ισότιμες κοινωνικές νόρμες και σχέσεις.
Προσωπικότητες, που επιζητούν διαρκώς την αποδοχή, τη συμπόρευση, τη στοργή, τον έπαινο, που εθελοτυφλούν, αναζητώντας στον σύντροφο την ολοκλήρωση και την επίφαση ευτυχίας, που υποσκελίζουν και καταπνίγουν τις βουλήσεις τους, επικεντρωνόμενες στην υποτακτική εξυπηρέτηση των αλλότριων θέλω, που απεκδύονται του εγωισμού από φόβο μήπως απορριφθούν, που ασβεστώνουν τον εσωτερικό διάκοσμο από δέος εμπρός στην κοινωνική απομόνωση και κριτική. Ανθρωποι ετερόφωτοι, ευσυγκίνητοι, κατηφείς και συναισθηματικά αναιμικοί, που εφευρίσκουν μηχανισμούς άμυνας και ιδεολογίες περί αλτρουισμού, άδολης αγάπης και τοξικού δοσίματος.
Και στην αντίπερα όχθη οι εραστές της εξουσίας, της συστηματικής επιρροής, οι θιασώτες της υλικής και ψυχολογικής εκμετάλλευσης των συνανθρώπων, οι ανίκανοι να διατηρήσουν συναισθηματικούς δεσμούς επικαλούμενοι την επισφαλή ανεξαρτησία τους, οι αδαείς του έρωτα, οι εύθραστες και καθηλωμένες στην παιδική ηλικία προσωπικότητες, που πίσω από το κύρος, την αναγνώριση, την καταξίωση εκλιπαρούν για το γονεικό εύγε και ταλανίζονται στα πολλαπλά είδωλα του ναρκισισμού.
Αν ποτέ συναντήσετε κάποιον, που διαθέτει σε υπερβολικό βαθμό μια ιδιότητα, που ασπάζεται με υπέρμετρο πάθος μια ιδεολογία ή ένα σκοπό, που επιμένει εμφατικά σε ένα χαρακτηριστικό, να υποψιαστείτε πως ένας μεθυσμένος πλανήτης είναι κι αυτός, που είτε σαν αλήτης θα αποκολληθεί από το αστέρι του και θα πεθάνει στην ψύχρα και τη μοναξιά του σύμπαντος είτε σαν ιδανικός αυτόχειρας, θα εξατμιστεί στην πυρά του. Το μέτρο στις περιπτώσεις των ανθρώπινων σχέσεων συνέχει και διασφαλίζει την αρμονία και την ποίηση.