Αναγνωρίστε την προπαγάνδα
Αναγνωρίστε την προπαγάνδα
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
Η ενδελεχής και ώριμη απόφαση είναι ο εχθρός της προπαγάνδας και η μισή αλήθεια ο καλύτερος σύμμαχος.
Εάν έχετε προσωπικότητα, που συναινεί, αισθάνεσθε ασφάλεια στις προτιμήσεις της μάζας, διαθέτετε κοινή λογική, χαρακτηρίζεσθε ως μέσος πολίτης, τότε η πιθανότητα είναι πως κάποτε εμπιστευθήκατε ένα προϊόν ή ασπασθήκατε μια ιδεολογία, αποκύημα ψυχολογικών και κοινωνιολογικών σχεδιασμών. Η χαρά, δηλαδή, όσων ασχολούνται με τις στατιστικές και κυρίως όσων τις εκμεταλλεύονται, για να διακινήσουν σκέψεις, αντιλήψεις, εμπορεύματα.
Αν κάποτε παρακολουθήσατε χωρίς να οργισθείτε, τη σύγκριση ενός προϊόντος με ανώνυμα άλλα παρεμφερή είδη και σπεύσατε να το αγοράσετε, επειδή αξιολογήσατε ορθά την εγκυρότητα του τεστ ή γιατί αφέθηκε να εννοηθεί πως η σιωπηλή και άμορφη πλειοψηφία το ενέκρινε, τότε απολαύστε την ένταξή σας στη μεγάλη τάξη ‘της μαρίδας’, που αποκαλούν υποτιμητικά οι έμποροι των εθνών.
Αν ανήκετε σε όσους δέχονται να βομβαρδίζονται από μεγάλης διάρκειας, καθημερινές, συχνότατες ρεκλάμες με μαρτυρίες συνηθισμένων, οικείων ανθρώπων, που σας μοιάζουν, με παρεμβαλλόμενες απόψεις πληρωμένων ή ψεύτικων ειδικών, τότε έχετε πέσει θύματα πλύσης εγκεφάλου.
Εάν εύκολα αποδέχεστε γενικόλογα συμπεράσματα, όπως αυτά που ακούμε στα ζώδια ή γράφουμε στο Facebook και αν σας έλκουν οι μεγαλοστομίες και η επίκληση των ιδανικών, όπως ελευθερία, αδελφοσύνη, ισότητα, αγώνας, αλήθεια, δικαιοσύνη, τότε είστε επιρρεπής στην αποδοχή πολιτικών θέσεων, που θα μηρυκάσουν οι ποπολάροι…
Αν στις λεκτικές, τηλεοπτικές διαμάχες των παρουσιαστών και των πολιτικών, αντί να ακούτε επιχειρήματα επί της ουσίας, αρέσκεσθε να μαθαίνετε τα άπλυτα προσωπικά δεδομένα των πρωταγωνιστών και επαναλαμβάνετε άκριτα μομφές για τον ιδιωτικό τους βίο, τότε επέσατε αδέλφια θύματα εσείς της ψυχολογικής τεχνικής, που διατείνεται πως, όταν πλήττουμε την πηγή ενός μηνύματος, καταρρέει και η φιλοσοφία της..
Αν μαγνητίζεσθε από σύμβολα, ιεροτελεστίες, μυστικιστικές αναφορές, μεταφυσικά ιδεώδη, πανάρχαιες δοξασίες, τότε προσέξτε, γιατί σκοτεινές σύγχρονες οργανώσεις και ακραία συμφέροντα θα τα επικαλεστούν ή θα τα χρησιμοποιήσουν ως σημαία, που θα σας εντυπωσιάσει και θα υπαινιχθεί πως με κάποιο μαγικό τρόπο οι ιδιότητές τους αγκάλιασαν τη σημερινή ενσάρκωσή τους..
Αν προβληματίζεσθε από τα διπολικά διλήμματα του στυλ ή υποστηρίζεις κάτι ή ευνοείς το αντίθετό του, ας σημάνει συναγερμός μέσα σας, επειδή Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΔΕΝ ΘΕΤΕΙ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ και γιατί Η ΛΥΣΗ ΚΑΘΕ ΔΙΛΗΜΜΑΤΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΕΞΩ ΑΠΟ ΑΥΤΟ. Στη ζωή η επιλογές είναι πάντα περισσότερες από δύο.
Αν ο Ιησούς παρομοίασε τη Βασιλεία των Ουρανών με χίλια δυο καταληπτά για την εποχή πράγματα, πχ με άμπελο, με οικοδεσπότη, το έπραξε, για να τον κατανοήσουν οι άνθρωποι της εποχής και με αγνές προθέσεις. Τα αναλογικά επιχειρήματα σήμερα δεν έχουν καμιά αξία, επειδή αυτός, που τα επικαλείται, πρέπει να αποδείξει πρώτα τι σχέση έχει το Α με το Β, να σας πει, για παράδειγμα, ποιες οι ομοιότητες της κατοχής ή του φασισμού με τη σημερινή εποχή και τις τωρινές συνθήκες.. φυσικά καμιά.. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΝ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ, ΑΠΛΩΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥΣ.
Αν θεωρείτε ότι το παρελθόν κάποιου, προδικάζει τη συμπεριφορά του στο μέλλον, ή νομίζετε πως κάποιος επιδεικνύει μια ιδιότητα σε κάθε περίσταση, πχ φέρεται πάντα αλτρουιστικά, πλανάσθε πλάνην οικτράν, επειδή οι πράξεις δεσμεύονται περισσότερο από τις εκάστοτε συνθήκες, παρά από νομοτέλεια και ντετερμινισμό
Οι βασικές προϋποθέσεις της προπαγάνδας, σύμφωνα με τον Lippmann (1922) είναι οι ακόλουθες:
1. Πρόθεση του κράτους να εναρμονίσει τους στόχους των πολιτών με τις δικές του επιδιώξεις
2. Ύπαρξη διαχωριστικών ορίων ανάμεσα στο συμβάν και στην κοινή γνώμη
3. Επιλεκτική διάχυση πλευρών της πληροφορίας
4. Κοινή γνώμη, που έχει συνηθίσει να ερμηνεύει τον κόσμο με στερεότυπα, γενικευμένες κατηγορίες, διπολικές αναπαραστάσεις. Τα ΜΜΕ εμφανίζονται ως η ενδιάμεση ρυθμιστική αρχή ανάμεσα στις υποκειμενικές αντιλήψεις και την πραγματικότητα.
5. Κοινή γνώμη, η οποία αγνοεί πως η συμμετοχή της στις διεργασίες του δημοκρατικού πολιτεύματος υφίστανται μόνο κατ' επίφαση, επειδή η κυρίαρχη τάξη ελέγχει τη ροή της πληροφορίας, ανάλογα με τα συμφέροντά της.
6. Η προπαγάνδα πρέπει να διαχέεται σε όλες τις εκφάνσεις τη καθημερινότητας, για να είναι αποτελεσματική.
7. Το συναίσθημα νοείται ως συμπλήρωμα των ορθολογιστικών αντιλήψεων για την απεικόνιση της πραγματικότητας και μάλιστα αναπληρώνει σε μεγάλο βαθμό την έλλειψη σφαιρικής πληροφόρησης. Τα ΜΜΕ επιχειρούν μέσω μιας επιτυχούς ή ανεπιτυχούς μείξης συναισθήματος και εκλογίκευσης να παρουσιάσουν το γεγονός ή την είδηση υπό το πρίσμα της κυρίαρχης ιδεολογίας.
8. Οι πολίτες εσωτερικεύουν ως δικές τους πολιτικές τοποθετήσεις, ιδεολογίες και κουλτούρες , που παρουσιάζονται ως υποδειγματικές από τα ΜΜΕ. Ο άνθρωπός, εξαιτίας της περιορισμένης εμπειρίας, της έλλειψης εναλλακτικών, της ανεπαρκούς καλλιέργειας θεωρείται ως παθητικός δέκτης, ανίκανος να διαχειριστεί το συλλογικό, αλλά παραμένει υπεύθυνος μόνο για τον ατομικό προσδιορισμό του.
9. Η προπαγάνδα εμπερικλείει την έννοια του σχεδιασμού, της στρατηγικής και της βαθιάς γνώσης των ψυχολογικών – κοινωνικών δυναμικών της κοινής γνώμης.. Η απλοϊκή άποψη ότι οι ομάδες εξουσίας μπορούν εύκολα να διαχειριστούν τη μάζα, έχει προ πολλού ανασκευαστεί.
10. Η προπαγάνδα σήμερα νοείται ως ένα είδος συμβολαίου, οι όροι του οποίου μπορούν ανά πάσα στιγμή να τεθούν σε επαναδιαπραγμάτευση.
Κατά τον Ellul (1965) η προπαγάνδα αποτελεί ένα άθροισμα τεχνικών από ένα κέντρο εξουσίας προς μια ομογενοποιημένη, μέσω ψυχολογικών χειρισμών, ομάδα με σκοπό τη διασφάλιση της ενεργούς συμμετοχής ή της ανοχής ή της συναίνεσής της.
• Η προπαγάνδα δημιουργεί ανάγκες ή επιτείνει τις υπάρχουσες
• Δραματοποιεί λανθάνοντα ή υπαρκτά συναισθήματα
• Αναζωογονείται με την επανάληψη
• Γίνεται πιστευτή, όταν εκπέμπεται από πολλές πηγές, που αλληλοσυμπληρώνονται
• Είναι αποτελεσματικότερη όταν προβάλλει τα μηνύματά της σε φαινομενικά ουδέτερο πλαίσιο.
• Γίνεται περισσότερο πετυχημένη όταν τα νοήματά της δεν είναι διεκδικητικά ή απαιτητικά, αλλά φαντάζουν ως λογικά αποκυήματα της σκέψης των πολιτών.
• Δηλητηριάζει τον κριτικό λόγο, όταν ενσωματώνει τα αντίθετα επιχειρήματα με τέτοιο τρόπο, ώστε να τα γελοιοποιήσει, κάνοντας την κοινή γνώμη να υποθέσει πως μετέχει μιας δημοκρατικής αντιπαράθεσης.
• Εκτροχιάζει την ορθή σκέψη παρουσιάζοντας ψευδή δεδομένα ή αποσιωπώντας άλλα. Για παράδειγμα εμφανίζει μια ιδέα, ως πολύ πιο διαδεδομένη απ’ ό,τι πραγματικά είναι, έναν υποθετικό κίνδυνο ως απειλή, οδηγεί την κοινή γνώμη σε εκβιαστικά διλήμματα του τύπου «πτώχευση ή ξεπούλημα των βασικών δικαιωμάτων», «ανοχή στους μετανάστες ή διασάλευση της δημόσιας ασφάλειας», χωρίς να την εκθέτει σε ενδιάμεσες πιο μετριοπαθείς λύσεις.
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
Η ενδελεχής και ώριμη απόφαση είναι ο εχθρός της προπαγάνδας και η μισή αλήθεια ο καλύτερος σύμμαχος.
Εάν έχετε προσωπικότητα, που συναινεί, αισθάνεσθε ασφάλεια στις προτιμήσεις της μάζας, διαθέτετε κοινή λογική, χαρακτηρίζεσθε ως μέσος πολίτης, τότε η πιθανότητα είναι πως κάποτε εμπιστευθήκατε ένα προϊόν ή ασπασθήκατε μια ιδεολογία, αποκύημα ψυχολογικών και κοινωνιολογικών σχεδιασμών. Η χαρά, δηλαδή, όσων ασχολούνται με τις στατιστικές και κυρίως όσων τις εκμεταλλεύονται, για να διακινήσουν σκέψεις, αντιλήψεις, εμπορεύματα.
Αν κάποτε παρακολουθήσατε χωρίς να οργισθείτε, τη σύγκριση ενός προϊόντος με ανώνυμα άλλα παρεμφερή είδη και σπεύσατε να το αγοράσετε, επειδή αξιολογήσατε ορθά την εγκυρότητα του τεστ ή γιατί αφέθηκε να εννοηθεί πως η σιωπηλή και άμορφη πλειοψηφία το ενέκρινε, τότε απολαύστε την ένταξή σας στη μεγάλη τάξη ‘της μαρίδας’, που αποκαλούν υποτιμητικά οι έμποροι των εθνών.
Αν ανήκετε σε όσους δέχονται να βομβαρδίζονται από μεγάλης διάρκειας, καθημερινές, συχνότατες ρεκλάμες με μαρτυρίες συνηθισμένων, οικείων ανθρώπων, που σας μοιάζουν, με παρεμβαλλόμενες απόψεις πληρωμένων ή ψεύτικων ειδικών, τότε έχετε πέσει θύματα πλύσης εγκεφάλου.
Εάν εύκολα αποδέχεστε γενικόλογα συμπεράσματα, όπως αυτά που ακούμε στα ζώδια ή γράφουμε στο Facebook και αν σας έλκουν οι μεγαλοστομίες και η επίκληση των ιδανικών, όπως ελευθερία, αδελφοσύνη, ισότητα, αγώνας, αλήθεια, δικαιοσύνη, τότε είστε επιρρεπής στην αποδοχή πολιτικών θέσεων, που θα μηρυκάσουν οι ποπολάροι…
Αν στις λεκτικές, τηλεοπτικές διαμάχες των παρουσιαστών και των πολιτικών, αντί να ακούτε επιχειρήματα επί της ουσίας, αρέσκεσθε να μαθαίνετε τα άπλυτα προσωπικά δεδομένα των πρωταγωνιστών και επαναλαμβάνετε άκριτα μομφές για τον ιδιωτικό τους βίο, τότε επέσατε αδέλφια θύματα εσείς της ψυχολογικής τεχνικής, που διατείνεται πως, όταν πλήττουμε την πηγή ενός μηνύματος, καταρρέει και η φιλοσοφία της..
Αν μαγνητίζεσθε από σύμβολα, ιεροτελεστίες, μυστικιστικές αναφορές, μεταφυσικά ιδεώδη, πανάρχαιες δοξασίες, τότε προσέξτε, γιατί σκοτεινές σύγχρονες οργανώσεις και ακραία συμφέροντα θα τα επικαλεστούν ή θα τα χρησιμοποιήσουν ως σημαία, που θα σας εντυπωσιάσει και θα υπαινιχθεί πως με κάποιο μαγικό τρόπο οι ιδιότητές τους αγκάλιασαν τη σημερινή ενσάρκωσή τους..
Αν προβληματίζεσθε από τα διπολικά διλήμματα του στυλ ή υποστηρίζεις κάτι ή ευνοείς το αντίθετό του, ας σημάνει συναγερμός μέσα σας, επειδή Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΔΕΝ ΘΕΤΕΙ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ και γιατί Η ΛΥΣΗ ΚΑΘΕ ΔΙΛΗΜΜΑΤΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΕΞΩ ΑΠΟ ΑΥΤΟ. Στη ζωή η επιλογές είναι πάντα περισσότερες από δύο.
Αν ο Ιησούς παρομοίασε τη Βασιλεία των Ουρανών με χίλια δυο καταληπτά για την εποχή πράγματα, πχ με άμπελο, με οικοδεσπότη, το έπραξε, για να τον κατανοήσουν οι άνθρωποι της εποχής και με αγνές προθέσεις. Τα αναλογικά επιχειρήματα σήμερα δεν έχουν καμιά αξία, επειδή αυτός, που τα επικαλείται, πρέπει να αποδείξει πρώτα τι σχέση έχει το Α με το Β, να σας πει, για παράδειγμα, ποιες οι ομοιότητες της κατοχής ή του φασισμού με τη σημερινή εποχή και τις τωρινές συνθήκες.. φυσικά καμιά.. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΕΝ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ, ΑΠΛΩΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΔΕΝ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΛΑΘΗ ΤΟΥΣ.
Αν θεωρείτε ότι το παρελθόν κάποιου, προδικάζει τη συμπεριφορά του στο μέλλον, ή νομίζετε πως κάποιος επιδεικνύει μια ιδιότητα σε κάθε περίσταση, πχ φέρεται πάντα αλτρουιστικά, πλανάσθε πλάνην οικτράν, επειδή οι πράξεις δεσμεύονται περισσότερο από τις εκάστοτε συνθήκες, παρά από νομοτέλεια και ντετερμινισμό
Οι βασικές προϋποθέσεις της προπαγάνδας, σύμφωνα με τον Lippmann (1922) είναι οι ακόλουθες:
1. Πρόθεση του κράτους να εναρμονίσει τους στόχους των πολιτών με τις δικές του επιδιώξεις
2. Ύπαρξη διαχωριστικών ορίων ανάμεσα στο συμβάν και στην κοινή γνώμη
3. Επιλεκτική διάχυση πλευρών της πληροφορίας
4. Κοινή γνώμη, που έχει συνηθίσει να ερμηνεύει τον κόσμο με στερεότυπα, γενικευμένες κατηγορίες, διπολικές αναπαραστάσεις. Τα ΜΜΕ εμφανίζονται ως η ενδιάμεση ρυθμιστική αρχή ανάμεσα στις υποκειμενικές αντιλήψεις και την πραγματικότητα.
5. Κοινή γνώμη, η οποία αγνοεί πως η συμμετοχή της στις διεργασίες του δημοκρατικού πολιτεύματος υφίστανται μόνο κατ' επίφαση, επειδή η κυρίαρχη τάξη ελέγχει τη ροή της πληροφορίας, ανάλογα με τα συμφέροντά της.
6. Η προπαγάνδα πρέπει να διαχέεται σε όλες τις εκφάνσεις τη καθημερινότητας, για να είναι αποτελεσματική.
7. Το συναίσθημα νοείται ως συμπλήρωμα των ορθολογιστικών αντιλήψεων για την απεικόνιση της πραγματικότητας και μάλιστα αναπληρώνει σε μεγάλο βαθμό την έλλειψη σφαιρικής πληροφόρησης. Τα ΜΜΕ επιχειρούν μέσω μιας επιτυχούς ή ανεπιτυχούς μείξης συναισθήματος και εκλογίκευσης να παρουσιάσουν το γεγονός ή την είδηση υπό το πρίσμα της κυρίαρχης ιδεολογίας.
8. Οι πολίτες εσωτερικεύουν ως δικές τους πολιτικές τοποθετήσεις, ιδεολογίες και κουλτούρες , που παρουσιάζονται ως υποδειγματικές από τα ΜΜΕ. Ο άνθρωπός, εξαιτίας της περιορισμένης εμπειρίας, της έλλειψης εναλλακτικών, της ανεπαρκούς καλλιέργειας θεωρείται ως παθητικός δέκτης, ανίκανος να διαχειριστεί το συλλογικό, αλλά παραμένει υπεύθυνος μόνο για τον ατομικό προσδιορισμό του.
9. Η προπαγάνδα εμπερικλείει την έννοια του σχεδιασμού, της στρατηγικής και της βαθιάς γνώσης των ψυχολογικών – κοινωνικών δυναμικών της κοινής γνώμης.. Η απλοϊκή άποψη ότι οι ομάδες εξουσίας μπορούν εύκολα να διαχειριστούν τη μάζα, έχει προ πολλού ανασκευαστεί.
10. Η προπαγάνδα σήμερα νοείται ως ένα είδος συμβολαίου, οι όροι του οποίου μπορούν ανά πάσα στιγμή να τεθούν σε επαναδιαπραγμάτευση.
Κατά τον Ellul (1965) η προπαγάνδα αποτελεί ένα άθροισμα τεχνικών από ένα κέντρο εξουσίας προς μια ομογενοποιημένη, μέσω ψυχολογικών χειρισμών, ομάδα με σκοπό τη διασφάλιση της ενεργούς συμμετοχής ή της ανοχής ή της συναίνεσής της.
• Η προπαγάνδα δημιουργεί ανάγκες ή επιτείνει τις υπάρχουσες
• Δραματοποιεί λανθάνοντα ή υπαρκτά συναισθήματα
• Αναζωογονείται με την επανάληψη
• Γίνεται πιστευτή, όταν εκπέμπεται από πολλές πηγές, που αλληλοσυμπληρώνονται
• Είναι αποτελεσματικότερη όταν προβάλλει τα μηνύματά της σε φαινομενικά ουδέτερο πλαίσιο.
• Γίνεται περισσότερο πετυχημένη όταν τα νοήματά της δεν είναι διεκδικητικά ή απαιτητικά, αλλά φαντάζουν ως λογικά αποκυήματα της σκέψης των πολιτών.
• Δηλητηριάζει τον κριτικό λόγο, όταν ενσωματώνει τα αντίθετα επιχειρήματα με τέτοιο τρόπο, ώστε να τα γελοιοποιήσει, κάνοντας την κοινή γνώμη να υποθέσει πως μετέχει μιας δημοκρατικής αντιπαράθεσης.
• Εκτροχιάζει την ορθή σκέψη παρουσιάζοντας ψευδή δεδομένα ή αποσιωπώντας άλλα. Για παράδειγμα εμφανίζει μια ιδέα, ως πολύ πιο διαδεδομένη απ’ ό,τι πραγματικά είναι, έναν υποθετικό κίνδυνο ως απειλή, οδηγεί την κοινή γνώμη σε εκβιαστικά διλήμματα του τύπου «πτώχευση ή ξεπούλημα των βασικών δικαιωμάτων», «ανοχή στους μετανάστες ή διασάλευση της δημόσιας ασφάλειας», χωρίς να την εκθέτει σε ενδιάμεσες πιο μετριοπαθείς λύσεις.
Σχόλια