Συμβουλές για όσους έχουν χάσει τα πάντα

Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Χθες συνάντησα μια εξαϋλωμένη μορφή, δεητική, σαν αυτές που βρίσκεις σε τοιχογραφίες ερειπωμένων εκκλησιών κι αναρωτιέσαι αν απεικονίζουν ανθρώπους ή πνεύματα ή δαίμονες με αγγελικό περίγραμμα: Έναν γνωστό μου επαγγελματία, που έχασε τη δουλειά του, χωρίς ένσημα και συνδικαλιστική αρωγή ή επιδόματα, με έγκυο γυναίκα και καταρρακωμένη αξιοπρέπεια. Τα δάχτυλά του κιτρινισμένα από τη νικοτίνη, πρόλαβε να μου πει την απελπισία του, πριν μου ζητήσει δύο ευρώ. Τού έδωσα κι ήξερα πως τον καταδίκασα σε επαιτεία αδιέξοδη και τον κατέταξα ως ποσοστό σε στατιστικές ανάλγητες: Επόμενη στάση το αλκοόλ, ενδεχομένως τα ναρκωτικά, η περιθωριοποίηση, οι απόπειρες αυτοκτονίας. Όλα είναι τόσο ερμηνεύσιμα, όταν έχουν μια προβλέψιμη πορεία, όταν αφορούν τους άλλους κι όταν τα διδάσκεις σε φοιτητές. Τι γίνεται όμως, εάν χάσεις τα πάντα, σε ένα κράτος,που η Πρόνοια είναι ανέκδοτο

Η δυστυχία των ανθρώπων δεν μπαίνει σε νόρμες. Ο καθένας τη βιώνει με το δικό του τρόπο και η αντίδρασή στην έλευσή της μοναδική και καθοριστική. Κι αν στην ευτυχία το εγώ αυξάνει την αυτοεκτίμηση, διεκδικεί τα εύσημα και φλερτάρει με την έπαρση, στην κακοδαιμονία και τη συμφορά αποδιοργανώνεται και αποδομεί την ιστορικότητά του. Η ξαφνική πτώχευση διακόπτει τη συνέχεια του εαυτού, στρεβλώνει τη θέση στο χώρο, το χρόνο, την ιεραρχία, και εμπαίζει τις σταθερές και τις αξίες της ζωής.

Κάποιοι προκρίνουν την αυτοκτονία. Και παρά τη συχνότητά της καμιά ψυχολογική διαδικασία δεν μπορεί να την προβλέψει. Γιατί σε πολλούς περνά ως ιδέα, αρκετοί τη διατυμπανίζουν ως έκκληση για βοήθεια, άλλοι την αναφέρουν για εντυπωσιασμό.

Αλλά είναι εκείνη η μία ελάχιστη στιγμή, που το μυαλό θα κατακλυστεί από εικόνες, από δίψα για εκδίκηση, από αγάπη και αυτό-λύπηση, από μνήμες παλαιών καλών εποχών, ενοχές, πικρία, απελπισία, ντροπή και οδύνη, που θα υπνωτίσει τα ένστικτα και θα άρει τους δισταγμούς. Το τέλος τότε μοιάζει με λύτρωση και το αμετάκλητο σωτηρία.

Η ίδια η φύση και η κοινωνία ευνοούν την επιβίωση των δυνατότερων. Και όσοι δεν μπορούν να συνεχίσουν, ακόμα και υπό το κράτος της απώλειας ή του τραύματος, είναι θεμιτό να φεύγουν ως φυσική επιλογή. Η αγέλη με τον τρόπο αυτό θα ισχυροποιηθεί. Η ατομική ύπαρξη ποτέ δεν είχε τόση σημασία όσο η ομάδα.

Οι λατρεία της δύναμης και η διαιώνιση της πυγμής ίσως έχουν νόημα στο ζωικό βασίλειο και σε πολιτισμούς βαρβαρικούς. Όμως είμαστε άνθρωποι και η αδιαφορία μας απέναντι σε αυτούς, που λυγίζουν, πλήττει το πιο θεμελιώδες αγαθό: Την αγάπη, που προσδιορίζει την ανθρωπιά. Γιατί, όσοι έχετε επιβιώσει αρκετά, θα γνωρίζετε ότι η αγάπη είναι η αρετή, από την οποία εκπορεύονται όλες οι υπόλοιπες αξίες και η έλλειψή της μετατρέπει το χρυσό της ψυχής σε σκουριά.

Όταν λοιπόν χάσετε τα πάντα, σε μια στιγμή ή από κακό υπολογισμό ή από σκευωρία της τύχης:

1. Ετοιμαστείτε να δείτε τους φίλους σας να εξαφανίζονται σταδιακά, παρά την αρχική τους στήριξη. Όσοι στις μεγάλες στιγμές επαινούσαν και θαύμαζαν, σε κριτές και κατηγόρους γρήγορα θα μετατραπούν. Την εμπιστοσύνη τους πως καταχραστήκατε θα ουρλιάξουν και τις δύσκολες εποχές ή την οικογένεια και τα παιδιά τους θα επικαλεστούν. Αυτοί, που θα παραμείνουν ως το τέλος, θα πυροδοτήσουν τις απαρχές της νέας σας ζωής. Και αυτή είναι η πεμπτουσία της ανάνηψης. Απαλλαγείτε άμεσα από τα μιάσματα, όπως το νέο δάσος από τους καμένους κορμούς, και ενταχθείτε σε νέες συλλογικότητες, μιλήστε με καινούρια πρόσωπα, ασχοληθείτε με φορείς και οργανώσεις, που πριν υποτιμούσατε ή αγνοούσατε την ύπαρξή τους, θρησκευτικές, περιβαλλοντικές, πολιτιστικές. Οι πολίτες, που τις απαρτίζουν έχουν μεγαλύτερη ελαστικότητα και ευελιξία.
2. Κρατήστε την οικογένειά σας ιερή, γιατί εκείνης η συνοχή διακυβεύεται. Ο σύντροφος μπορεί να εξαντληθεί, να δειλιάσει, τα παιδιά να γίνουν αγχόνεςμε τις διαρκείς ανάγκες τους, οι γονείς να έχουν γεράσει. Όμως πάση θυσία αποφύγετε τους καυγάδες και μετρήστε τα λόγια σας, πριν τους πληγώσουν. Διαχειριστείτε τις ενοχές, γιατί κάθε ριπή εναντίον τους και κάθε μομφή είναι δηλητήριο, που παραλύει τα αντανακλαστικά. Και η εσωτερική διάβρωση έχει τη μεγαλύτερη τοξικότητα. Η φτώχεια δρα ως καταλύτης στο διαζύγιο, αλλά, αν συμβεί, ποτέ μην θυσιάσετε την αξιοπρέπειά σας. Αυτή είναι και η άριστη κληρονομιά προς τα τέκνα σας και το φυλαχτό για το νέο εαυτό.
3. Ήδη θα μάθατε να ξεχωρίζετε τους κόλακες, τώρα είναι καιρός να κλείσετε τα αυτιά σας σε ανυπόστατες υποσχέσεις. Πολλοί το ονομάζουν και σύνδρομο του ριμπάουντ και αποτελεί τη μεγαλύτερη παγίδα, επειδή το παιχνίδι έχει προχωρήσει χωρίς τη συμμετοχή σας. Αν χάσετε τα πάντα, δεν πρόκειται με εύκολο τρόπο να διεκδικήσετε πίσω τη ζωή σας, όπως ακριβώς ήταν, πόσο μάλλον να σκοράρετε άμεσα. Είναι καλύτερο να σχεδιάσετε μια μη μεταχειρισμένη ζωή. Να θυμάστε, λοιπόν, ποιος υπήρξατε και τι είχατε καταφέρει, αλλά μη μεμψιμοιρείτε. Τα ταξίδια στο χρόνο, μια στο ένδοξο παρελθόν και μια στο τρομακτικό μέλλον, αναζωπυρώνουν την ήττα. Δεν υπάρχουν θριαμβευτικές επιστροφές, παρά μικρά, αβέβαια βήματα του ασθενούς μετά την εγχείρηση. Που όμως τις πληγές επουλώνουν.
4. Θα καταλάβατε τώρα πια, πως ποτέ δεν ήσαστε τα υλικά αγαθά, που μέχρι πρότινος κατείχατε. Σταθερές και αδιαμφισβήτητες παραμένουν μόνο οι αξίες, τις οποίες κανείς δεν μπορεί να αλλοιώσει και καμιά δυσκολία να βγάλει σε πλειστηριασμό. Μα ξαφνικά αλλάζουν και οι ανάγκες. Αλήθεια, με πόσα λιγότερα θα μπορούσατε να είχατε πορευθεί, κερδίζοντας χρόνο για τους αγαπημένους. Κι ετούτο εδώ το δίλημμα τώρα θα σας καταστείλει: Αν χάσετε την προσωπική σας ταυτότητα, θα γίνετε μια ακόμη στατιστική. Αλκοόλ, ναρκωτικά, συμμορίες αποτυχημένων, ορδές παρανόμων, πορνεία, τζόγος, ακραία κόμματα, μπορούν να σας φανούν σα φως στο έρεβος της απελπισίας, αλλά σύντομα θα σας ξεβράσουν σαν περιττώματα από την κοινωνία.
5. Μην ενδιαφέρεστε για τη γνώμη των άλλων. Έτσι κι αλλιώς, στους χαλεπούς καιρούς δραπετεύουν. Μιλήστε παντού για την κατάσταση, στην οποία έχετε περιέλθει και αναζητήστε εργασία από όλους. Δεν είναι εύκολες οι θύρες, όταν η χρεία τες κουρταλεί.. αλλά για δείτε. Ενώ εσείς εκλιπαρείτε για εργασία, από εκείνες που η προσφορά εργατικού δυναμικού είναι αμείλικτη, λίγο πιο πάνω ψάχνουν για ανθρώπους να μαζέψουν τις ελιές, σε κάποια τουριστική περιοχή αναζητούν προσωπικό. Το διαδίκτυο έχει γεμίσει από αγγελίες ανθρώπων που μαγειρεύουν για άλλους ή προσφέρουν ανταλλακτική εργασία. Αν χάσετε τα πάντα και η πιο μικρή απασχόληση γίνεται ευκαιρία για ένα ξεκίνημα, επειδή ακριβώς διαφυλάττει την ακεραιότητα και τον αυτοσεβασμό.
6. Φροντίστε την εμφάνισή σας, ώστε να μην προσομοιάζει ανθρώπου, που έχει ενδώσει
7. Σταματήστε τις παράλογες αρνητικές σκέψεις, που αιχμαλωτίζουν το μέλλον στη μιζέρια του παρόντος και στην καθήλωση του παρελθόντος. Μιλήστε με ανθρώπους, που τα έχουν καταφέρει κι όχι με τους πληβείους, που αποδίδουν τις ευθύνες στους άλλους και έχουν μεθύσει για εκδίκηση και αυτοτιμωρία. Στις μικρές καταστροφές πρέπει να βρεις το στοιχείο του αναστρέψιμου, που εγγενώς φέρουν. Αλλιώς γίνονται μεγάλες.