ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
Αγνή Βίκη, Δρ. Ψυχολογίας, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
Α) Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές στην εργασιακή αποκατάσταση των αναπήρων. Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην κοινωνική και επαγγελματική ένταξη
Πολλές προκαταλήψεις που συνδέονται με την εργασιακή αποκατάσταση των αναπήρων αποτελούν απόηχο μιας πεπαλαιωμένης αντίληψης ότι το σωματικό σθένος καθορίζει την παραγωγική αποτελεσματικότητα και ότι η εργασία επιτελείται σε συγκεκριμένους χώρους (εργοστάσια, γραφεία, επιχειρήσεις κλπ). Η αλήθεια είναι ότι το βιομηχανικό μοντέλο παραγωγής μετάλλαξε κατά τον 20ο αιώνα τη φύση της εργασίας και οδήγησε στην τυποποίηση ή αυτοματοποίηση των διαδικασιών. Η μετέπειτα επανάσταση της πληροφορίας, αλλά και οι παγκοσμιοποιημένες ανταγωνιστικές συνθήκες επέβαλαν έναν ακόμη πιο ευέλικτο τρόπο αντίληψης της απασχόλησης. Στα προηγμένα κράτη ο χώρος και ο χρόνος της εργασίας χάνουν τη σπουδαιότητά τους, η εκπαίδευση και κατάρτιση ακολουθεί ή προπαρασκευάζει παρόμοιες ατραπούς και η αξιολόγηση της επιτυχίας δεν προσμετράται αποκλειστικά βάσει των παραγόμενων αγαθών ή υπηρεσιών, αλλά κυρίως μέσω της καινοτομικής έρευνας και της γνώσης.
Όσο η κοινωνία απαλλάσσεται από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος κι όσο οι ανάγκες επιβάλλουν νέες διαδικασίες και πρακτικές, τόσο οι προοπτικές για τα άτομα με αναπηρίες γίνονται ευνοϊκότερες, καθώς τα αποδεσμεύουν από τους βιολογικούς περιορισμούς, που τα κρατούσαν σε συνθήκες κοινωνικοπολιτισμικής αποστέρησης καθηλωμένα στο σπίτι ή σε κάποιο προνοιακό ίδρυμα. Οι νέες τεχνολογίες εξαλείφουν σχεδόν όλα τα «φυσικά εμπόδια», δημιουργώντας μια εικονική πραγματικότητα για τα άτομα με αναπηρίες, με τη βοήθεια της οποίας μπορούν να απασχοληθούν όντας κύριοι του περιβάλλοντος εργασίας, αναδεικνύοντας την προσωπικότητά τους και καθορίζοντας το βαθμό αυτονομίας τους. Πολυμεσικά περιβάλλοντα, πολυαισθητηριακές παρουσιάσεις, τηλε-πωλήσεις και ηλεκτρονικές επιχειρήσεις, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και ομάδες συζήτησης, ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα, τραπεζικές συναλλαγές και κρατήσεις εισιτηρίων μέσω Η/Υ ή sms, συνθέτουν ένα σκηνικό που κονιορτοποιεί οποιαδήποτε εναντίωση στο δικαίωμα των αναπήρων για εργασία. Η αποκαθήλωση επομένως των παραδοσιακών αντιλήψεων, αφενός αφήνει εντελώς μετέωρους τους ενδοιασμούς των μη αναπήρων ατόμων, αφετέρου δε στερεί οποιαδήποτε δικαιολογία από όσους θεωρούν ότι μόνο το Κράτος, μέσω της επιδοματικής πολιτικής, είναι υπεύθυνο για την ποιότητα της ζωής των αναπήρων. Οι νέες τεχνολογίες αφού εξανέμισαν το άλλοθι της φυσικής μειονεξίας, έθεσαν εν αμφιβόλω την μέχρι τώρα τούδε έννοια της προσβασιμότητας και της εργασιακής αποκατάστασης των αναπήρων και σπάνια προσδιόρισαν τους σκοπούς και τα μέσα της επαγγελματικής συμβουλευτικής. Σήμερα είναι ευθύνη της οικογένειας, του σχολείου, της τοπικής αυτοδιοίκησης, των συμβούλων επαγγελματικού προσανατολισμού, αλλά και του ίδιου του ατόμου με αναπηρίες, να διασφαλίσουν ότι η εκπαίδευση στα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα θα ξεκινήσει νωρίς.
Οι επαφές με μη ανάπηρα άτομα και με ανθρώπους που βιώνουν όμοιες καταστάσεις μπορεί να λάβουν πλανητικές διαστάσεις μέσω του διαδικτύου, ιστοσελίδες με ενημερωτικό υλικό και βήμα προς βήμα καθοδήγηση κατασκευάζονται και εμπλουτίζονται διαρκώς, η επικοινωνία απαλλάσσεται από τα στεγανά της εγγύτητας, τα ηλεκτρονικά βιβλία μετατρέπονται σε ήχο και εικόνα, ψυχολογικές υπηρεσίες μπορούν να παρασχεθούν από απόσταση και η εκπαίδευση, εκτός από τον δια βίου χαρακτήρα της, οργανώνεται πλέον ηλεκτρονικά. Δεν είναι μακρινή η εποχή, που το σπίτι θα μετατραπεί πάλι σε παραγωγική μονάδα και τα άτομα με αναπηρίες θα μπορούν ακόμα και μέσα από αυτό να ξεδιπλώσουν τα ταλέντα, τις ιδιαίτερες κλίσεις και δεξιότητές τους.
Πολλοί θεωρούν ότι η μερική απασχόληση, η επαγγελματική κινητικότητα και οι αλλαγές εργασιακού αντικειμένου, η έλλειψη μονιμότητας, η αυτοαπασχόληση ήταν χαρακτηριστικά, που απεικόνιζαν τις ιδιοτυπίες των αναπήρων και την μειονεκτική τους θέση στο απαιτητικό εργασιακό γίγνεσθαι. Σήμερα, όμως, οι επιχειρήσεις προβαίνουν σε ριζική αναδιάρθρωση των δομών τους, επανασχεδιάζουν τα οργανωτικά τους σχήματα, αλλάζουν τακτικές στη διαχείριση του κινδύνου, στρέφονται προς την ολική ποιότητα και η απόλυτη εξειδίκευση είναι ισοδύναμη με ανεργία και η έλλειψη ευκαμψίας με περιθωριοποίηση. Όσα κάποτε εκλαμβάνονταν ως χαρακτηριστικά της απασχόλησης των αναπήρων, τώρα μετατρέπονται σε status quo για την πλειονότητα των εργαζομένων. Οι πολίτες είναι συνυπεύθυνοι με το κράτος για την υγειονομική περίθαλψη, την ασφαλιστική προοπτική, το είδος εκπαίδευσης και κατάρτισης, που θα λάβουν. Όσο πιο απαιτητικές γίνονται οι εργασιακές συνθήκες για όλους, τόσο περισσότερο προσομοιάζουν με τα εργασιακά βιώματα των αναπήρων.
Η διαπίστωση αυτή αναδεικνύει τις καταστάσεις που ήταν υποχρεωμένοι να υπερκεράσουν τα ανάπηρα άτομα, αλλά συνάμα τους δίνει την ευκαιρία να αποδείξουν στην κοινωνία τον καταλυτικό τους ρόλο, την αυτονομία τους και να ανταγωνιστούν με ευμενέστερους και οικείους όρους στην εργασιακή κονίστρα. Η παροχή υπηρεσιών διαδίδεται ολοένα και περισσότερο και δεν είναι λίγοι οι ανάπηροι που επιμελούνται κείμενα, μοντάρουν ταινίες, συνθέτουν μουσική και διεκπεραιώνουν εργασίες, χωρίς μόνιμη σχέση με την επιχείρηση και με το ρυθμό, που οι ίδιοι επιλέγουν. Η εργασία δεν συνδέεται αναγκαστικά με την προσωπικότητα και τα ατομικά χαρακτηριστικά, αλλά γίνεται πιο αφηρημένη και αξιολογείται με κριτήριο την ποιότητά της. Παράλληλα, ο κατακερματισμός της παραγωγής σε αυτόνομες και διακριτές διαδοχικές φάσεις, η γεωγραφική και διοικητική αποκέντρωση, η ευελιξία των όρων της βοηθούν τα άτομα με αναπηρίες, τόσο στη χωρική, όσο και στη λειτουργική και κοινωνική τους ένταξη.
Η επαγγελματική συμβουλευτική και η εργασιακή αποκατάσταση δεν εξαρτάται από την αποασυλοποίηση, αλλά από τη δημιουργία καινοτόμων πλαισίων δεύτερης ευκαιρίας για τους αναπήρους, με κύριο στόχο την παροχή επιλογών για αυτονομία και αξιοπρέπεια.
Β) Επαγγελματικός προσανατολισμός ατόμων με αυτισμό
Ο αυτισμός είναι ένα από τα βαρύτερα σύνδρομα, που επηρεάζουν σε καταλυτικό βαθμό την πνευματική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Η πρόγνωσή του συχνά δεν είναι αισιόδοξη και οι ευκαιρίες αποκατάστασης περιορισμένες. Ο πρώιμος βρεφικός ή νηπιακός και παιδικός αυτισμός δεν είναι συχνός. 3-4 παιδιά ανά 10.000 θα παρουσιάσουν αυτιστικές διαταραχές και 3 στα 4 θα είναι αγόρια ανεξαρτήτως του κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου των γονέων.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, πέραν των ειδικών διαγνωστικών χαρακτηριστικών (έκπτωση στην κοινωνική αλληλεπίδραση, καθυστέρηση ή πλήρης έλλειψη ανάπτυξης της γλώσσας, ιδιοσυγκρασιακή χρήση του λεκτικού κώδικα, στερεότυποι τύποι συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων κλπ) τα αυτιστικά άτομα συχνά παρουσιάζουν πληθώρα άλλων συνοδών προβλημάτων, όπως φοβίες, διαταραχές ύπνου και διατροφής, εκρήξεις θυμού, επιθετικότητα, αυτοτραυματισμούς, έλλειψη αυθορμητισμού, πρωτοβουλίας και δημιουργικότητας στην οργάνωση του ελεύθερου χρόνου, δυσκολία στη χρήση εννοιών και στη λήψη αποφάσεων στην εργασία τους.
Λιγότερο γνωστό είναι το Σύνδρομο Asperger, μια σπάνια διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ικανότητας για κοινωνικές σχέσεις και την ενασχόληση με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες μ’ ένα μηχανικό στερεότυπο τρόπο. Η συχνότητα είναι 1/10.000 και παρουσιάζεται κατ’ εξοχήν στα αγόρια 8 αγόρια / 1 κορίτσι)
Ο πρώιμος παιδικός αυτισμός είναι ένα σύνδρομο που δύσκολα μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους γονείς, χωρίς την ψυχολογική και παιδαγωγική υποστήριξη από ειδικούς. Η απόκλιση του παιδιού από το «φυσιολογικό» είναι τόσο καταφανής (ειδικά μετά από την ηλικία των τριών ετών, κατά την οποία γίνεται οξύτερο το πρόβλημα της παντελούς έλλειψης ή της ανεπάρκειας της γλωσσικής εξέλιξης) που η προσφυγή σε κάποιο εξειδικευμένο κέντρο παρέμβασης καθίσταται άμεση ανάγκη. Την αμηχανία των γονέων επιτείνει η διαπίστωση ότι το πρόβλημα αντλεί ενδεχομένως τα αίτιά του σε γενετικούς - βιολογικούς παράγοντες και ότι οι αντιληπτικές βλάβες επηρεάζουν τη μαθησιακή διαδικασία. Μάλιστα οι πρώτες ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις της αυτιστικής συμπεριφοράς ενοχοποιούσαν τους γονείς για την εκδήλωση του αυτισμού, δημιουργώντας περισσότερη σύγχυση απ’ ό,τι ερμηνευτική διαλεκτική. Σήμερα, πάντως, εμπειρικά ευρήματα από συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις (τροποποίηση συμπεριφοράς) καταδεικνύουν ότι μπορούν – μετά από συστηματική θεραπεία - να επιτευχθούν εντυπωσιακά αποτελέσματα, εφόσον οι γονείς εμπλακούν ενεργά στην εκπαίδευση του παιδιού τους.
Κατά την επιλογή επαγγέλματος πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αυτιστικού ατόμου. Για παράδειγμα οι πάσχοντες από το σύνδρομο αυτό μπορούν ευκολότερα να αντιληφθούν το μέρος, παρά το όλον. Αυτό τους οδηγεί σε επαγγέλματα εργαστηρίου ή ερευνητή σε προστατευμένα πλαίσια, σε μουσεία και σε αρχαιολογικούς χώρους.
Τα άτομα με αυτισμό μπορούν να απασχοληθούν σε εργασίες που περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενες διαδικασίες ή κινήσεις. Κάποια από αυτά έχουν καλλιτεχνικές δεξιότητες, ασχολούνται με τη ζωγραφική, την καλλιέργεια της γης, πλένουν πιάτα ή ρούχα, κουρδίζουν πιάνα και συμμετέχουν σε τυποποιημένες διαδικασίες σε εργοστάσια (γραμμή παραγωγής). Οι δραστηριότητες με τις οποίες μπορούν να απασχοληθούν δημιουργικά είναι η μουσική, το κολύμπι, το ποδήλατο, οι εκδρομές στο φυσικό περιβάλλον, τα παζλς κ.λπ.
Η ικανότητά του αυτιστικού μαθητή να επικεντρώνεται στη λεπτομέρεια και να παρατηρεί οτιδήποτε παρουσιάζει ασυνέχεια ή δεν είναι κατανοητό, το παραμικρό ανακόλουθο στοιχείο ή κάτι που είναι ασύμμετρο και αλλοιώνει κάποιο ομαλό μοτίβο το καθιστά ιδανικό για παρατηρητή μικροσκοπίου ή τηλεσκοπίου. Πραγματικά, τα άτομα αυτά είναι πολύ πιο αποτελεσματικά στο να ανακαλύπτουν αλλοιώσεις κυττάρων ή καινοφανείς αστέρες από τους περισσότερους από τους συναδέλφους τους.
Ο σύμβουλος του επαγγελματικού προσανατολισμού πρέπει να επικεντρωθεί στις θετικές ιδιότητες, που συνεπάγεται ο αυτισμός και να συνειδητοποιήσει ότι η σοβαρότητα του συνδρόμου δεν αναιρεί τη μοναδική, ξεχωριστή προσωπικότητα του καθενός. Το πάθος τους για ορισμένες διαδικασίες, η επιμονή στη λεπτομέρεια και η εκπληκτική μνήμη σε κάποιους τομείς δεν μπορούν να θεωρούνται παρά προσόντα για ένα συγκεκριμένο είδος εργασίας. Το αυτιστικό άτομο μπορεί να εργαστεί στο γραφείο, να ασχοληθεί με μια τυπική και επαναλαμβανόμενη διαδικασία (κλείσιμο φακέλων, σφραγίδες, διαχείριση εντύπων), χωρίς να εμπλέκεται σε περίπλοκες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με τους συναδέλφους. Η παροιμιώδης υπομονή και το γεγονός ότι αντλεί ευχαρίστηση από ασχολίες, που οι υπόλοιποι θεωρούν βαρετές, το κάνει ακόμα παραγωγικότερο.
Η έλλειψη ενδιαφέροντος για κοινωνικές συναναστροφές μπορεί να τον κάνει ακατάλληλο για δημόσιες σχέσεις και διαφήμιση, του δίνει όμως συγκριτικό πλεονέκτημα για εργασίες που απαιτούν προσωπική, μοναχική ενασχόληση. Στα αυτιστικά άτομα αρέσει η φύση, οι γεωργικές εργασίες, οι περιηγήσεις, η περιποίηση λουλουδιών, η κατανόηση των διαφόρων ειδών στο ζωικό βασίλειο. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι ιδανική για τους αυτιστικούς μαθητές και μπορεί να τους οδηγήσει σε επαγγέλματα, στα οποία θα διαπρέψουν.
Διαχειριστές συστημάτων, λάτρεις της ευταξίας και μανιώδεις με τα αντικείμενα που επεξεργάζονται, τα αυτιστικά άτομα σκέφτονται με εικόνες και δυσκολεύονται να κατανοήσουν το γλωσσικό κώδικα. Στο φωτογραφείο εύκολα μπορούν να φανταστούν ένα δισδιάστατο αντικείμενο ως τρισδιάστατο και με κατάλληλη κατάρτιση μαθαίνουν να χειρίζονται λογισμικό επεξεργασίας εικόνων και σχεδιασμού.
Η αυστηρή δομή, η προβλεψιμότητα και η απαρέγκλιτη υπακοή στους κανόνες είναι βασικά στοιχεία που οδηγούν σε επαγγελματική καταξίωση και χαρακτηριστικά απαραίτητα σε πολλά επαγγέλματα. Παράλληλα, το ενδιαφέρον τους για τα ζώα κι όχι για τους ανθρώπους, μπορεί να οδηγήσει να γίνουν φροντιστές σε ζωολογικούς κήπους, σε τσίρκο, σε ιπποδρόμους. Το θρησκευτικό περιβάλλον και η γαλήνη τα ηρεμούν και μπορούν να γίνουν ιδανικοί επιμελητές εκκλησιών, νεωκόροι, παρασκευαστές κεριών και άλλων αντικειμένων του λατρευτικού τυπικού.
Τα άτομα με αυτισμό και με σύνδρομο Asperger διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: σε αυτά με υψηλό και με χαμηλό επίπεδο λειτουργικότητας. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, η βραχύχρονη μνήμη υπολειτουργεί, ενώ η μακρόχρονη είναι πιο αποτελεσματική από αυτή των «φυσιολογικών ανθρώπων». Ως αποτέλεσμα οι αυτιστικοί εργαζόμενοι δεν μπορούν να χειριστούν περίπλοκες εργασίες. Παραδείγματα ακατάλληλων ασχολιών, που απαιτούν φόρτο της βραχυπρόθεσμης μνήμης είναι: ταμίες, σερβιτόροι, τηλεφωνητές, υπάλληλοι σε ξενοδοχεία, εισπράκτορες κ.λπ.
Μια περαιτέρω διάκριση αφορά τον τρόπο σκέψης: υπάρχουν αυτιστικά άτομα που σκέφτονται κυρίως εικονικά και δεν μπορούν να χειριστούν λέξεις, αριθμούς και αφηρημένες έννοιες και αυτά που μπορούν ευκολότερα να επεξεργαστούν ψηφία, νότες και αριθμούς. Τα κατάλληλα επαγγέλματα για την πρώτη κατηγορία (εικονική μνήμη) είναι: προγραμματιστές υπολογιστών, φωτογράφοι, σχεδιαστές οργάνων και εργαλείων, μηχανικοί υπολογιστών, σχεδιαστές ιστοσελίδων, κατασκευαστές παιχνιδιών και videogames, επιδιορθωτές υποδημάτων και ρούχων, τεχνικοί εργαστηρίων, αγγειοπλάστες, μηχανικοί αυτοκινήτων κ.λπ.
Τα κατάλληλα επαγγέλματα για τη δεύτερη κατηγορία (επεξεργασία ψηφίων) είναι: λογιστές, βιβλιοθηκονόμοι, ταμίες γραμματείς, στατιστικοί κ.λπ. Τα αυτιστικά άτομα, στα οποία δεν έχει αναπτυχθεί η γλωσσική ικανότητα οι καταλληλότερες απασχολήσεις είναι: γραμμή παραγωγής σε εργοστάσια, βιβλιοθηκάριοι, καθαριστές, κηπουροί, μάγειρες, ανακυκλωτές υλικών κ.λπ.
Σε όλες τις ασχολίες τα αυτιστικά άτομα μπορούν να διακριθούν: πολλοί εικονολήπτες και μοντέρ έπασχαν από αυτισμό, ενώ ως οδηγοί γνωρίζουν κάθε δρόμο της πόλης. Ως λογιστές μπορούν να είναι πολύ ακριβείς και λεπτομερείς, ενώ ως γραμματείς γνωρίζουν ακριβώς που βρίσκεται ταξινομημένο ένα αρχείο ή ένα αντικείμενο. Στις βιβλιοθήκες και στα μουσεία μπορούν να απομνημονεύσουν ολόκληρο το αρχειακό σύστημα, ενώ οι νέες τεχνολογίες τους προσφέρουν συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων, γιατί παρέχουν ευκαιρίες απερίσπαστης εργασίας και αυτοσυγκέντρωσης.
Εν κατακλείδι, οι εργασίες, στις οποίες θα απασχοληθούν άτομα με αυτισμό ή σύνδρομο Άσπεργκερ πρέπει να έχουν απόλυτα διασαφηνισμένους στόχους και διαδικασίες, να δίνουν έμφαση στα παραγωγικά αποτελέσματα κι όχι στην προσωπικότητα του εργαζομένου και να μην χρειάζονται κοινωνικές δεξιότητες. Κατ’ αναλογία ακαδημαϊκοί τομείς, όπως η Επιστήμη των Υπολογιστών, η Λογιστική, η Βιβλιοθηκονομία, Η Μουσειολογία, η Τέχνη και η τεχνική κατάρτιση είναι προσαρμοσμένες στις δεξιότητες και ανάγκες των αυτιστικών, ενώ οι θεωρητικές και πολιτικές επιστήμες, η Διοίκηση Επιχειρήσεων, το Marketing και οι πωλήσεις δεν συνάδουν προς τα χαρακτηριστικά και τους περιορισμούς του αυτισμού.
Κλειδί για την επαγγελματική επιτυχία είναι η συνειδητοποίηση των δεξιοτήτων και των αναγκών του αυτιστικού ατόμου. Ο σύμβουλος με φαντασία και υπομονή θα ανακαλύψει σταδιακά τις ιδιαίτερες κλίσεις και με έκπληξη θα καταλάβει ότι κάθε αυτιστικό άτομα είναι φτιαγμένο για κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα. Η παρέμβαση και η συμβουλευτική διαδικασία πρέπει να ξεκινήσει από την παιδική ηλικία. Οι στόχοι θα είναι ρεαλιστικοί, αλλά υψηλοί. Η ηττοπάθεια ως απόρροια της σοβαρότητας των συμπτωμάτων του αυτισμού δρα ανασταλτικά. Το αυτιστικό παιδί ίσως δε γίνει αστροναύτης, αλλά μπορεί κάλλιστα να συμπληρώνει αναφορές πτήσεων στο αεροδρόμιο. Η οργανωτικότητα και η εμμονή με ορισμένες ασχολίες οδηγούν στην κατανόηση των προσόντων του. Ο σύμβουλος θα οδηγήσει τον αυτιστικό μαθητή σε εργασιακούς χώρους και θα επιχειρήσει να καταλάβει ποιο από αυτούς του αρέσουν, ποιοι του κεντρίζουν το ενδιαφέρον, ποιοι το ηρεμούν. Τα πολύπλοκα ερεθίσματα και τα πολύβουα περιβάλλοντα είναι ακατάλληλα.
Στη συνέχεια το αυτιστικό παιδί θα διδαχτεί ότι η εργασία περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από την επιτέλεση ορισμένων καθηκόντων: τήρηση ωραρίων, εκτέλεση οδηγιών, γνώση κανόνων ασφαλείας και συμπεριφοράς, σχέσεις με συναδέλφους.
Σκοπός της επαγγελματικής συμβουλευτικής για τα αυτιστικά άτομα είναι η δημιουργία ενός εξατομικευμένου στρατηγικού σχεδίου απασχόλησης και η απόκτηση εμπειρίας μέσω πρακτικής άσκησης, παράλληλα με την επίσημη εκπαίδευση. Ταυτόχρονα, έμφαση δίνεται στην αφύπνιση της κοινότητας, στην ενημέρωση των εργοδοτών, που συνήθως αγνοούν την έννοια του αυτισμού και στην καλύτερη περίπτωση την συγχέουν με κάποια μορφή βαριάς και ανίατης νοητικής καθυστέρησης.
Ο πιο ανασταλτικός παράγοντας για τους μαθητές με αυτιστικό σύνδρομο είναι οι φόβοι και οι λιποψυχίες των γονέων τους. Ο σύμβουλος οφείλει να περιλάβει στην παρέμβασή του την οικογένεια και να την μεταλλάξει στο πιο αποτελεσματικό υποστηρικτικό πλαίσιο.
Αγνή Βίκη, Δρ. Ψυχολογίας, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
Α) Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές στην εργασιακή αποκατάσταση των αναπήρων. Η συμβολή των νέων τεχνολογιών στην κοινωνική και επαγγελματική ένταξη
Πολλές προκαταλήψεις που συνδέονται με την εργασιακή αποκατάσταση των αναπήρων αποτελούν απόηχο μιας πεπαλαιωμένης αντίληψης ότι το σωματικό σθένος καθορίζει την παραγωγική αποτελεσματικότητα και ότι η εργασία επιτελείται σε συγκεκριμένους χώρους (εργοστάσια, γραφεία, επιχειρήσεις κλπ). Η αλήθεια είναι ότι το βιομηχανικό μοντέλο παραγωγής μετάλλαξε κατά τον 20ο αιώνα τη φύση της εργασίας και οδήγησε στην τυποποίηση ή αυτοματοποίηση των διαδικασιών. Η μετέπειτα επανάσταση της πληροφορίας, αλλά και οι παγκοσμιοποιημένες ανταγωνιστικές συνθήκες επέβαλαν έναν ακόμη πιο ευέλικτο τρόπο αντίληψης της απασχόλησης. Στα προηγμένα κράτη ο χώρος και ο χρόνος της εργασίας χάνουν τη σπουδαιότητά τους, η εκπαίδευση και κατάρτιση ακολουθεί ή προπαρασκευάζει παρόμοιες ατραπούς και η αξιολόγηση της επιτυχίας δεν προσμετράται αποκλειστικά βάσει των παραγόμενων αγαθών ή υπηρεσιών, αλλά κυρίως μέσω της καινοτομικής έρευνας και της γνώσης.
Όσο η κοινωνία απαλλάσσεται από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος κι όσο οι ανάγκες επιβάλλουν νέες διαδικασίες και πρακτικές, τόσο οι προοπτικές για τα άτομα με αναπηρίες γίνονται ευνοϊκότερες, καθώς τα αποδεσμεύουν από τους βιολογικούς περιορισμούς, που τα κρατούσαν σε συνθήκες κοινωνικοπολιτισμικής αποστέρησης καθηλωμένα στο σπίτι ή σε κάποιο προνοιακό ίδρυμα. Οι νέες τεχνολογίες εξαλείφουν σχεδόν όλα τα «φυσικά εμπόδια», δημιουργώντας μια εικονική πραγματικότητα για τα άτομα με αναπηρίες, με τη βοήθεια της οποίας μπορούν να απασχοληθούν όντας κύριοι του περιβάλλοντος εργασίας, αναδεικνύοντας την προσωπικότητά τους και καθορίζοντας το βαθμό αυτονομίας τους. Πολυμεσικά περιβάλλοντα, πολυαισθητηριακές παρουσιάσεις, τηλε-πωλήσεις και ηλεκτρονικές επιχειρήσεις, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και ομάδες συζήτησης, ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα, τραπεζικές συναλλαγές και κρατήσεις εισιτηρίων μέσω Η/Υ ή sms, συνθέτουν ένα σκηνικό που κονιορτοποιεί οποιαδήποτε εναντίωση στο δικαίωμα των αναπήρων για εργασία. Η αποκαθήλωση επομένως των παραδοσιακών αντιλήψεων, αφενός αφήνει εντελώς μετέωρους τους ενδοιασμούς των μη αναπήρων ατόμων, αφετέρου δε στερεί οποιαδήποτε δικαιολογία από όσους θεωρούν ότι μόνο το Κράτος, μέσω της επιδοματικής πολιτικής, είναι υπεύθυνο για την ποιότητα της ζωής των αναπήρων. Οι νέες τεχνολογίες αφού εξανέμισαν το άλλοθι της φυσικής μειονεξίας, έθεσαν εν αμφιβόλω την μέχρι τώρα τούδε έννοια της προσβασιμότητας και της εργασιακής αποκατάστασης των αναπήρων και σπάνια προσδιόρισαν τους σκοπούς και τα μέσα της επαγγελματικής συμβουλευτικής. Σήμερα είναι ευθύνη της οικογένειας, του σχολείου, της τοπικής αυτοδιοίκησης, των συμβούλων επαγγελματικού προσανατολισμού, αλλά και του ίδιου του ατόμου με αναπηρίες, να διασφαλίσουν ότι η εκπαίδευση στα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα θα ξεκινήσει νωρίς.
Οι επαφές με μη ανάπηρα άτομα και με ανθρώπους που βιώνουν όμοιες καταστάσεις μπορεί να λάβουν πλανητικές διαστάσεις μέσω του διαδικτύου, ιστοσελίδες με ενημερωτικό υλικό και βήμα προς βήμα καθοδήγηση κατασκευάζονται και εμπλουτίζονται διαρκώς, η επικοινωνία απαλλάσσεται από τα στεγανά της εγγύτητας, τα ηλεκτρονικά βιβλία μετατρέπονται σε ήχο και εικόνα, ψυχολογικές υπηρεσίες μπορούν να παρασχεθούν από απόσταση και η εκπαίδευση, εκτός από τον δια βίου χαρακτήρα της, οργανώνεται πλέον ηλεκτρονικά. Δεν είναι μακρινή η εποχή, που το σπίτι θα μετατραπεί πάλι σε παραγωγική μονάδα και τα άτομα με αναπηρίες θα μπορούν ακόμα και μέσα από αυτό να ξεδιπλώσουν τα ταλέντα, τις ιδιαίτερες κλίσεις και δεξιότητές τους.
Πολλοί θεωρούν ότι η μερική απασχόληση, η επαγγελματική κινητικότητα και οι αλλαγές εργασιακού αντικειμένου, η έλλειψη μονιμότητας, η αυτοαπασχόληση ήταν χαρακτηριστικά, που απεικόνιζαν τις ιδιοτυπίες των αναπήρων και την μειονεκτική τους θέση στο απαιτητικό εργασιακό γίγνεσθαι. Σήμερα, όμως, οι επιχειρήσεις προβαίνουν σε ριζική αναδιάρθρωση των δομών τους, επανασχεδιάζουν τα οργανωτικά τους σχήματα, αλλάζουν τακτικές στη διαχείριση του κινδύνου, στρέφονται προς την ολική ποιότητα και η απόλυτη εξειδίκευση είναι ισοδύναμη με ανεργία και η έλλειψη ευκαμψίας με περιθωριοποίηση. Όσα κάποτε εκλαμβάνονταν ως χαρακτηριστικά της απασχόλησης των αναπήρων, τώρα μετατρέπονται σε status quo για την πλειονότητα των εργαζομένων. Οι πολίτες είναι συνυπεύθυνοι με το κράτος για την υγειονομική περίθαλψη, την ασφαλιστική προοπτική, το είδος εκπαίδευσης και κατάρτισης, που θα λάβουν. Όσο πιο απαιτητικές γίνονται οι εργασιακές συνθήκες για όλους, τόσο περισσότερο προσομοιάζουν με τα εργασιακά βιώματα των αναπήρων.
Η διαπίστωση αυτή αναδεικνύει τις καταστάσεις που ήταν υποχρεωμένοι να υπερκεράσουν τα ανάπηρα άτομα, αλλά συνάμα τους δίνει την ευκαιρία να αποδείξουν στην κοινωνία τον καταλυτικό τους ρόλο, την αυτονομία τους και να ανταγωνιστούν με ευμενέστερους και οικείους όρους στην εργασιακή κονίστρα. Η παροχή υπηρεσιών διαδίδεται ολοένα και περισσότερο και δεν είναι λίγοι οι ανάπηροι που επιμελούνται κείμενα, μοντάρουν ταινίες, συνθέτουν μουσική και διεκπεραιώνουν εργασίες, χωρίς μόνιμη σχέση με την επιχείρηση και με το ρυθμό, που οι ίδιοι επιλέγουν. Η εργασία δεν συνδέεται αναγκαστικά με την προσωπικότητα και τα ατομικά χαρακτηριστικά, αλλά γίνεται πιο αφηρημένη και αξιολογείται με κριτήριο την ποιότητά της. Παράλληλα, ο κατακερματισμός της παραγωγής σε αυτόνομες και διακριτές διαδοχικές φάσεις, η γεωγραφική και διοικητική αποκέντρωση, η ευελιξία των όρων της βοηθούν τα άτομα με αναπηρίες, τόσο στη χωρική, όσο και στη λειτουργική και κοινωνική τους ένταξη.
Η επαγγελματική συμβουλευτική και η εργασιακή αποκατάσταση δεν εξαρτάται από την αποασυλοποίηση, αλλά από τη δημιουργία καινοτόμων πλαισίων δεύτερης ευκαιρίας για τους αναπήρους, με κύριο στόχο την παροχή επιλογών για αυτονομία και αξιοπρέπεια.
Β) Επαγγελματικός προσανατολισμός ατόμων με αυτισμό
Ο αυτισμός είναι ένα από τα βαρύτερα σύνδρομα, που επηρεάζουν σε καταλυτικό βαθμό την πνευματική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Η πρόγνωσή του συχνά δεν είναι αισιόδοξη και οι ευκαιρίες αποκατάστασης περιορισμένες. Ο πρώιμος βρεφικός ή νηπιακός και παιδικός αυτισμός δεν είναι συχνός. 3-4 παιδιά ανά 10.000 θα παρουσιάσουν αυτιστικές διαταραχές και 3 στα 4 θα είναι αγόρια ανεξαρτήτως του κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου των γονέων.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, πέραν των ειδικών διαγνωστικών χαρακτηριστικών (έκπτωση στην κοινωνική αλληλεπίδραση, καθυστέρηση ή πλήρης έλλειψη ανάπτυξης της γλώσσας, ιδιοσυγκρασιακή χρήση του λεκτικού κώδικα, στερεότυποι τύποι συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων και δραστηριοτήτων κλπ) τα αυτιστικά άτομα συχνά παρουσιάζουν πληθώρα άλλων συνοδών προβλημάτων, όπως φοβίες, διαταραχές ύπνου και διατροφής, εκρήξεις θυμού, επιθετικότητα, αυτοτραυματισμούς, έλλειψη αυθορμητισμού, πρωτοβουλίας και δημιουργικότητας στην οργάνωση του ελεύθερου χρόνου, δυσκολία στη χρήση εννοιών και στη λήψη αποφάσεων στην εργασία τους.
Λιγότερο γνωστό είναι το Σύνδρομο Asperger, μια σπάνια διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ικανότητας για κοινωνικές σχέσεις και την ενασχόληση με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες μ’ ένα μηχανικό στερεότυπο τρόπο. Η συχνότητα είναι 1/10.000 και παρουσιάζεται κατ’ εξοχήν στα αγόρια 8 αγόρια / 1 κορίτσι)
Ο πρώιμος παιδικός αυτισμός είναι ένα σύνδρομο που δύσκολα μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους γονείς, χωρίς την ψυχολογική και παιδαγωγική υποστήριξη από ειδικούς. Η απόκλιση του παιδιού από το «φυσιολογικό» είναι τόσο καταφανής (ειδικά μετά από την ηλικία των τριών ετών, κατά την οποία γίνεται οξύτερο το πρόβλημα της παντελούς έλλειψης ή της ανεπάρκειας της γλωσσικής εξέλιξης) που η προσφυγή σε κάποιο εξειδικευμένο κέντρο παρέμβασης καθίσταται άμεση ανάγκη. Την αμηχανία των γονέων επιτείνει η διαπίστωση ότι το πρόβλημα αντλεί ενδεχομένως τα αίτιά του σε γενετικούς - βιολογικούς παράγοντες και ότι οι αντιληπτικές βλάβες επηρεάζουν τη μαθησιακή διαδικασία. Μάλιστα οι πρώτες ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις της αυτιστικής συμπεριφοράς ενοχοποιούσαν τους γονείς για την εκδήλωση του αυτισμού, δημιουργώντας περισσότερη σύγχυση απ’ ό,τι ερμηνευτική διαλεκτική. Σήμερα, πάντως, εμπειρικά ευρήματα από συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις (τροποποίηση συμπεριφοράς) καταδεικνύουν ότι μπορούν – μετά από συστηματική θεραπεία - να επιτευχθούν εντυπωσιακά αποτελέσματα, εφόσον οι γονείς εμπλακούν ενεργά στην εκπαίδευση του παιδιού τους.
Κατά την επιλογή επαγγέλματος πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του αυτιστικού ατόμου. Για παράδειγμα οι πάσχοντες από το σύνδρομο αυτό μπορούν ευκολότερα να αντιληφθούν το μέρος, παρά το όλον. Αυτό τους οδηγεί σε επαγγέλματα εργαστηρίου ή ερευνητή σε προστατευμένα πλαίσια, σε μουσεία και σε αρχαιολογικούς χώρους.
Τα άτομα με αυτισμό μπορούν να απασχοληθούν σε εργασίες που περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενες διαδικασίες ή κινήσεις. Κάποια από αυτά έχουν καλλιτεχνικές δεξιότητες, ασχολούνται με τη ζωγραφική, την καλλιέργεια της γης, πλένουν πιάτα ή ρούχα, κουρδίζουν πιάνα και συμμετέχουν σε τυποποιημένες διαδικασίες σε εργοστάσια (γραμμή παραγωγής). Οι δραστηριότητες με τις οποίες μπορούν να απασχοληθούν δημιουργικά είναι η μουσική, το κολύμπι, το ποδήλατο, οι εκδρομές στο φυσικό περιβάλλον, τα παζλς κ.λπ.
Η ικανότητά του αυτιστικού μαθητή να επικεντρώνεται στη λεπτομέρεια και να παρατηρεί οτιδήποτε παρουσιάζει ασυνέχεια ή δεν είναι κατανοητό, το παραμικρό ανακόλουθο στοιχείο ή κάτι που είναι ασύμμετρο και αλλοιώνει κάποιο ομαλό μοτίβο το καθιστά ιδανικό για παρατηρητή μικροσκοπίου ή τηλεσκοπίου. Πραγματικά, τα άτομα αυτά είναι πολύ πιο αποτελεσματικά στο να ανακαλύπτουν αλλοιώσεις κυττάρων ή καινοφανείς αστέρες από τους περισσότερους από τους συναδέλφους τους.
Ο σύμβουλος του επαγγελματικού προσανατολισμού πρέπει να επικεντρωθεί στις θετικές ιδιότητες, που συνεπάγεται ο αυτισμός και να συνειδητοποιήσει ότι η σοβαρότητα του συνδρόμου δεν αναιρεί τη μοναδική, ξεχωριστή προσωπικότητα του καθενός. Το πάθος τους για ορισμένες διαδικασίες, η επιμονή στη λεπτομέρεια και η εκπληκτική μνήμη σε κάποιους τομείς δεν μπορούν να θεωρούνται παρά προσόντα για ένα συγκεκριμένο είδος εργασίας. Το αυτιστικό άτομο μπορεί να εργαστεί στο γραφείο, να ασχοληθεί με μια τυπική και επαναλαμβανόμενη διαδικασία (κλείσιμο φακέλων, σφραγίδες, διαχείριση εντύπων), χωρίς να εμπλέκεται σε περίπλοκες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με τους συναδέλφους. Η παροιμιώδης υπομονή και το γεγονός ότι αντλεί ευχαρίστηση από ασχολίες, που οι υπόλοιποι θεωρούν βαρετές, το κάνει ακόμα παραγωγικότερο.
Η έλλειψη ενδιαφέροντος για κοινωνικές συναναστροφές μπορεί να τον κάνει ακατάλληλο για δημόσιες σχέσεις και διαφήμιση, του δίνει όμως συγκριτικό πλεονέκτημα για εργασίες που απαιτούν προσωπική, μοναχική ενασχόληση. Στα αυτιστικά άτομα αρέσει η φύση, οι γεωργικές εργασίες, οι περιηγήσεις, η περιποίηση λουλουδιών, η κατανόηση των διαφόρων ειδών στο ζωικό βασίλειο. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι ιδανική για τους αυτιστικούς μαθητές και μπορεί να τους οδηγήσει σε επαγγέλματα, στα οποία θα διαπρέψουν.
Διαχειριστές συστημάτων, λάτρεις της ευταξίας και μανιώδεις με τα αντικείμενα που επεξεργάζονται, τα αυτιστικά άτομα σκέφτονται με εικόνες και δυσκολεύονται να κατανοήσουν το γλωσσικό κώδικα. Στο φωτογραφείο εύκολα μπορούν να φανταστούν ένα δισδιάστατο αντικείμενο ως τρισδιάστατο και με κατάλληλη κατάρτιση μαθαίνουν να χειρίζονται λογισμικό επεξεργασίας εικόνων και σχεδιασμού.
Η αυστηρή δομή, η προβλεψιμότητα και η απαρέγκλιτη υπακοή στους κανόνες είναι βασικά στοιχεία που οδηγούν σε επαγγελματική καταξίωση και χαρακτηριστικά απαραίτητα σε πολλά επαγγέλματα. Παράλληλα, το ενδιαφέρον τους για τα ζώα κι όχι για τους ανθρώπους, μπορεί να οδηγήσει να γίνουν φροντιστές σε ζωολογικούς κήπους, σε τσίρκο, σε ιπποδρόμους. Το θρησκευτικό περιβάλλον και η γαλήνη τα ηρεμούν και μπορούν να γίνουν ιδανικοί επιμελητές εκκλησιών, νεωκόροι, παρασκευαστές κεριών και άλλων αντικειμένων του λατρευτικού τυπικού.
Τα άτομα με αυτισμό και με σύνδρομο Asperger διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: σε αυτά με υψηλό και με χαμηλό επίπεδο λειτουργικότητας. Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, η βραχύχρονη μνήμη υπολειτουργεί, ενώ η μακρόχρονη είναι πιο αποτελεσματική από αυτή των «φυσιολογικών ανθρώπων». Ως αποτέλεσμα οι αυτιστικοί εργαζόμενοι δεν μπορούν να χειριστούν περίπλοκες εργασίες. Παραδείγματα ακατάλληλων ασχολιών, που απαιτούν φόρτο της βραχυπρόθεσμης μνήμης είναι: ταμίες, σερβιτόροι, τηλεφωνητές, υπάλληλοι σε ξενοδοχεία, εισπράκτορες κ.λπ.
Μια περαιτέρω διάκριση αφορά τον τρόπο σκέψης: υπάρχουν αυτιστικά άτομα που σκέφτονται κυρίως εικονικά και δεν μπορούν να χειριστούν λέξεις, αριθμούς και αφηρημένες έννοιες και αυτά που μπορούν ευκολότερα να επεξεργαστούν ψηφία, νότες και αριθμούς. Τα κατάλληλα επαγγέλματα για την πρώτη κατηγορία (εικονική μνήμη) είναι: προγραμματιστές υπολογιστών, φωτογράφοι, σχεδιαστές οργάνων και εργαλείων, μηχανικοί υπολογιστών, σχεδιαστές ιστοσελίδων, κατασκευαστές παιχνιδιών και videogames, επιδιορθωτές υποδημάτων και ρούχων, τεχνικοί εργαστηρίων, αγγειοπλάστες, μηχανικοί αυτοκινήτων κ.λπ.
Τα κατάλληλα επαγγέλματα για τη δεύτερη κατηγορία (επεξεργασία ψηφίων) είναι: λογιστές, βιβλιοθηκονόμοι, ταμίες γραμματείς, στατιστικοί κ.λπ. Τα αυτιστικά άτομα, στα οποία δεν έχει αναπτυχθεί η γλωσσική ικανότητα οι καταλληλότερες απασχολήσεις είναι: γραμμή παραγωγής σε εργοστάσια, βιβλιοθηκάριοι, καθαριστές, κηπουροί, μάγειρες, ανακυκλωτές υλικών κ.λπ.
Σε όλες τις ασχολίες τα αυτιστικά άτομα μπορούν να διακριθούν: πολλοί εικονολήπτες και μοντέρ έπασχαν από αυτισμό, ενώ ως οδηγοί γνωρίζουν κάθε δρόμο της πόλης. Ως λογιστές μπορούν να είναι πολύ ακριβείς και λεπτομερείς, ενώ ως γραμματείς γνωρίζουν ακριβώς που βρίσκεται ταξινομημένο ένα αρχείο ή ένα αντικείμενο. Στις βιβλιοθήκες και στα μουσεία μπορούν να απομνημονεύσουν ολόκληρο το αρχειακό σύστημα, ενώ οι νέες τεχνολογίες τους προσφέρουν συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων, γιατί παρέχουν ευκαιρίες απερίσπαστης εργασίας και αυτοσυγκέντρωσης.
Εν κατακλείδι, οι εργασίες, στις οποίες θα απασχοληθούν άτομα με αυτισμό ή σύνδρομο Άσπεργκερ πρέπει να έχουν απόλυτα διασαφηνισμένους στόχους και διαδικασίες, να δίνουν έμφαση στα παραγωγικά αποτελέσματα κι όχι στην προσωπικότητα του εργαζομένου και να μην χρειάζονται κοινωνικές δεξιότητες. Κατ’ αναλογία ακαδημαϊκοί τομείς, όπως η Επιστήμη των Υπολογιστών, η Λογιστική, η Βιβλιοθηκονομία, Η Μουσειολογία, η Τέχνη και η τεχνική κατάρτιση είναι προσαρμοσμένες στις δεξιότητες και ανάγκες των αυτιστικών, ενώ οι θεωρητικές και πολιτικές επιστήμες, η Διοίκηση Επιχειρήσεων, το Marketing και οι πωλήσεις δεν συνάδουν προς τα χαρακτηριστικά και τους περιορισμούς του αυτισμού.
Κλειδί για την επαγγελματική επιτυχία είναι η συνειδητοποίηση των δεξιοτήτων και των αναγκών του αυτιστικού ατόμου. Ο σύμβουλος με φαντασία και υπομονή θα ανακαλύψει σταδιακά τις ιδιαίτερες κλίσεις και με έκπληξη θα καταλάβει ότι κάθε αυτιστικό άτομα είναι φτιαγμένο για κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα. Η παρέμβαση και η συμβουλευτική διαδικασία πρέπει να ξεκινήσει από την παιδική ηλικία. Οι στόχοι θα είναι ρεαλιστικοί, αλλά υψηλοί. Η ηττοπάθεια ως απόρροια της σοβαρότητας των συμπτωμάτων του αυτισμού δρα ανασταλτικά. Το αυτιστικό παιδί ίσως δε γίνει αστροναύτης, αλλά μπορεί κάλλιστα να συμπληρώνει αναφορές πτήσεων στο αεροδρόμιο. Η οργανωτικότητα και η εμμονή με ορισμένες ασχολίες οδηγούν στην κατανόηση των προσόντων του. Ο σύμβουλος θα οδηγήσει τον αυτιστικό μαθητή σε εργασιακούς χώρους και θα επιχειρήσει να καταλάβει ποιο από αυτούς του αρέσουν, ποιοι του κεντρίζουν το ενδιαφέρον, ποιοι το ηρεμούν. Τα πολύπλοκα ερεθίσματα και τα πολύβουα περιβάλλοντα είναι ακατάλληλα.
Στη συνέχεια το αυτιστικό παιδί θα διδαχτεί ότι η εργασία περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από την επιτέλεση ορισμένων καθηκόντων: τήρηση ωραρίων, εκτέλεση οδηγιών, γνώση κανόνων ασφαλείας και συμπεριφοράς, σχέσεις με συναδέλφους.
Σκοπός της επαγγελματικής συμβουλευτικής για τα αυτιστικά άτομα είναι η δημιουργία ενός εξατομικευμένου στρατηγικού σχεδίου απασχόλησης και η απόκτηση εμπειρίας μέσω πρακτικής άσκησης, παράλληλα με την επίσημη εκπαίδευση. Ταυτόχρονα, έμφαση δίνεται στην αφύπνιση της κοινότητας, στην ενημέρωση των εργοδοτών, που συνήθως αγνοούν την έννοια του αυτισμού και στην καλύτερη περίπτωση την συγχέουν με κάποια μορφή βαριάς και ανίατης νοητικής καθυστέρησης.
Ο πιο ανασταλτικός παράγοντας για τους μαθητές με αυτιστικό σύνδρομο είναι οι φόβοι και οι λιποψυχίες των γονέων τους. Ο σύμβουλος οφείλει να περιλάβει στην παρέμβασή του την οικογένεια και να την μεταλλάξει στο πιο αποτελεσματικό υποστηρικτικό πλαίσιο.
Σχόλια