Έρευνα Δυνατοτήτων Επαγγελματικής Απασχόλησης ΑΜΕΑ στο νομό Λασιθίου

Επιμέλεια: ΡΕΤΣΙΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ, ΚΕΣΥΠ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ

«Καταγραφή σχολείων Ειδικής Αγωγής και Οργάνωση και υλοποίηση Δράσης:
ΚΕΣΥΠ Αγ. Νικολάου Λασιθίου Κρήτης
Δ/νση Δ/θμιας Εκπαίδευσης Ν. Λασιθίου
Δεμέτζου Ζηνοβία Κοινωνική Λειτουργός

Συντάκτης:
Ε.Κ.Τσουκάτος, Καθ. Εφαρμογών
ΤΕΙ Κρήτης, Τμήμα Χρηματοοικονομικής & Ασφαλιστικής


1. Εισαγωγή
Στα πλαίσια της μελέτης αυτής απευθυνθήκαμε για άντληση πληροφόρησης σε τέσσερεις κατευθύνσεις: α) στους ίδιους τους μαθητές από τους οποίους ζητήσαμε την άποψή τους για τη σχέση με το σχολείο στο οποίο φοιτούν και την εκτίμησή τους για το κατά πόσον τους παρέχει τις απαραίτητες γνώσει για την περαιτέρω επαγγελματική τους σταδιοδρομία, β) στους καθηγητές τους από τους οποίους ζητήσαμε να προσ-διορίσουν το επίπεδο της σχέσης τους με τα παιδιά και το βαθμό που οι ίδιοι εκτιμούν ότι τους προσφέρουν τις κατάλληλες γνώσει αλλά και γενικότερη εκπαίδευση ώστε να ενταχθούν ισότιμα στην παραγωγική διαδικασία, γ) στους γονείς των μαθητών και μαθητριών για να πάρομε την άποψή τους για τις σχέσεις τους με τα παιδιά τους και για να προσδιορίσομε κατά πόσον είναι σε θέση να τους παρέχουν την απαραίτητη υποστήριξη τόσο κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο σχολείο όσο και αργότερα και δ) στις επιχειρήσεις της περιοχής από τις οποίες ζητήσαμε πληροφόρηση για τις δυνατότητες απασχόλησης των παιδιών των σχολείων ειδικής αγωγής που λει-τουργούν στο νομό Λασιθίου. Η καταγραφή των στοιχείων έγινε με χρήση δομημέ-νων ερωτηματολογίων τα οποία σχεδιάσθηκαν ειδικά για τις ανάγκες της συγκεκρι-μένης μελέτης (Παραρτήματα 1, 2 και3).
Οι δυνατότητες επαγγελματικής απασχόλησης των νέων μιας περιοχής εντάσσονται στα πλαίσια της οικονομικής της πραγματικότητας. Συνεπώς η μελέτη αυτή θα ήταν ελλιπής αν δεν περιελάμβανε μια συνοπτική καταγραφή αυτής της πραγματικότητας για τον Νομό Λασιθίου.
Ειδικά για τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες οι δυνατότητες απασχόλησης τους εξαρτώ-νται σε μια σειρά από πρόσθετους παράγοντες που είναι: α) το είδος των διαταραχών που παρουσιάζουν β) η εξειδικευμένη εκπαίδευση που πρέπει να παρέχεται στα άτομα αυτά από την πολιτεία και γ) από την αποδοχή τους από την τοπική κοινωνία. Στην παρούσα μελέτη έχει ενσωματωθεί μια σύντομη καταγραφή των συγκεκριμένων παραγόντων απασχολησιμότητας των ΑΜΕΑ.
Για την επιτυχή ολοκλήρωση της μελέτης αυτής συνετέλεσαν:
α) Τα στελέχη του ΚΕΣΥΠ Νομού Λασιθίου κ.κ. Βεκίνης Γιώργος και Ρέτσιος Βασί-λης οι οποίοι καθοδήγησαν κατάλληλα τον μελετητή ως προς την αναγκαιότητα της μελέτης, συμμετείχαν στον σχεδιασμό των ερωτηματολογίων και συντόνισαν την συλλογή στοιχείων από τα σχολικά συγκρότημα του Νομού.
β) Η κοινωνική λειτουργός κα Δεμέτζου Ζίνα, η οποία σχεδίασε τα ερωτηματολόγια που απευθύνθηκαν, στα πλαίσια της έρευνας πεδίου, στους μαθητές των Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της περιοχής καθώς και στους γονείς και καθηγητές τους. Η κα Δεμέτζου έγραψε και το κεφάλαιο 3 της παρούσας μελέτης που αποτελεί μια σύντομη εισαγωγή στα ζητήμ-τα που αφορούν την εκπαίδευσης και τις προοπτικές των μαθητών ΑΜΕΑ.
γ) Ο ερευνητής και εργαστηριακός συνεργάτης του ΤΕΙ Κρήτης κος Μαυρικάκης Α-λέξανδρος ο οποίος εργάσθηκε για τον σχεδιασμό του ερωτηματολογίου που απευ-θύνθηκε στις επιχειρήσεις στα πλαίσια της έρευνας πεδίου.
δ) Οι φοιτήτριες του ΤΕΙ Κρήτης Mega και Δροσουλάκη του Τμήματος Χρηματοοι-κονομικής & Ασφαλιστικής στον Άγιο Νικόλαο, Λιάτσου του Τμήματος Εμπορίας & Διαφήμισης στην Ιεράπετρα και Παππά του Τμήματος Διατροφής και Διαιτολογίας στην Σητεία. Οι φοιτήτριες συνέλεξαν τα απαραίτητα για τη μελέτη στοιχεία από τις επιχειρήσεις των προαναφερομένων περιοχών. Εργάσθηκαν γρήγορα, αποτελεσματικά και υπεύθυνα.
ε) Η φοιτήτρια του ΤΕΙ Κρήτης Κουτεντάκη Γεωργία του Τμήματος Χρηματοοικο-νομικής & Ασφαλιστικής στον Άγιο Νικόλαο η οποία ανέλαβε και ολοκλήρωσε με επιτυχία την καταχώρηση των στοιχείων. Η καταχώρηση, και η μετέπειτα ανάλυση, των στοιχείων έγινε με τη βοήθεια του προγράμματος SPSS 13.0 for Windows το ο-ποίο είναι εξειδικευμένο για στατιστικές αναλύσεις και διατέθηκε από το Τμήμα Χρηματοοικονομικής & Ασφαλιστικής του ΤΕΙ Κρήτης.
Μετά από αυτό το εισαγωγικό κεφάλαιο ακολουθεί μια καταγραφή της οικονομικής πραγματικότητα στο Νομό Λασιθίου η οποία ακολουθείται από μια σύντομη κατα-γραφή των ζητημάτων που αφορούν στην απασχολησιμότητα των ΑΜΕΑ. Ακολου-θούν κατά σειρά η καταγραφές των απόψεων των μαθητών, γονέων, καθηγητών και παραγόντων της αγοράς για τις δυνατότητες επαγγελματικής απασχόλησης των ΑΜΕΑ στην περιοχή. Η μελέτη κλείνει με μια συνοπτική καταγραφή των συμπερασμάτων.

2. Καταγραφή της Οικονομίας του Νομού Λασιθίου
Η καταγραφή της οικονομίας ενός τόπου είναι ζήτημα σύνθετο όσο είναι σύνθετη και η οικονομική δραστηριότητα και πραγματικότητα. Η καταγραφή ξεκινάει από της αποτύπωση της εικόνας του πληθυσμού του Νομού σε σύγκριση με τους υπολοίπους νομούς της Κρήτης και με το σύνολο της χώρας, όπου τα διαθέσιμα στοιχεία το επι-τρέπουν. Στη συνέχεια γίνεται μια ανάλυση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος του Νομού και τις πηγές προέλευσης του, και πάλι σε σύγκριση με τους υπόλοιπους νομούς της Κρήτης και τη χώρα. Ακολουθεί καταγραφή των κύριων πηγών παραγωγής εισοδήματος στο Νομό που είναι ο Τουρισμός και η Γεωργία και στη συνέχεια καταγράφεται η επιχειρηματική δραστηριότητα στο Νομό. Τέλος καταγράφονται οι δείκτες ευημερίας, που αντικατοπτρίζουν το γενικό επίπεδο ζωής των κατοίκων μιας περιοχής και ένα σχετικό σχόλιο που συνδέει τους δείκτες ευημερίας του Νομού Λα-σιθίου με τους αντίστοιχους της Χώρας.
Η συλλογή στοιχείων για ένα τέτοιο εγχείρημα δεν είναι εύκολη υπόθεση, και όπως είναι γνωστό η χώρα μας δεν είναι γνωστή για την πληθώρα και τη διαφάνεια των στατιστικών στοιχείων που διαθέτει.. Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (http://www.statistics.gr/), τον ΟΑΕΔ, το Σύν-δεσμο Εισαγωγέων Αντιπροσώπων Αυτοκινήτων για τις πωλήσεις αυτοκινήτων, το Επιμελητήριο Λασιθίου και τη βάση δεδομένων της ICAP Hellas για στοιχεία επι-χειρήσεων. Πηγή των στοιχείων για τη δυναμικότητα των ξενοδοχειακών μονάδων ήταν το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο (http://www.grhotels.gr/) .
Για τις στατιστικές καταθέσεων στις τράπεζες, πηγή είναι η Τράπεζα της Ελλάδος. Τα στοιχεία για τον αριθμό των φορολογουμένων, το δηλωθέν εισόδημα και τον φόρο εισοδήματος προέρχονται από το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών. Τα στοιχεία για τις δημόσιες επενδύσεις στους νομούς και τις δράσεις του Γ’ΚΠΣ 2000-2006 προέρχονται από το Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών. Σημαντική ήταν και η βοήθεια της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης της Νομαρχιακής Αυτο-διοίκησης Λασιθίου η οποία παρείχε στοιχεία για την Αγροτική Παραγωγή στο Νομό.
2.1. Πληθυσμός
Η απογραφή του 2001 κατέγραψε 75.736 μόνιμους κατοίκους στον Νομό Λασιθίου (12,74% του πληθυσμού της Κρήτης) έναντι 70.253 της απογραφής του 1991. Παρα-τηρήθηκε δηλαδή, σε μια δεκαετία, αύξηση του μόνιμου πληθυσμού κατά 5.483 κα-τοίκους ή ποσοστό 7,8%. Σήμερα (2005) ο μόνιμος πληθυσμός του Νομού ανέρχεται σε 75.522 κατοίκους παρουσιάζοντας οριακή μείωση 0,3% έναντι της απογραφής του 2001. Τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάζονται συνοπτικά, και για λόγους σύγκρισης σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα στοιχεία των υπόλοιπων Νομών της Κρήτης, στον Πίνα-κα 1.
Παρά τη σχετική υστέρηση της δυναμικής αύξησης του πληθυσμού μεταξύ των ετών 1991 και 2001 έναντι των υπόλοιπων Νομών της Κρήτης, ο Νομός Λασιθίου παρου-σίασε αύξηση μεγαλύτερη από το μέσο όρο της χώρας, που ήταν 6,95%, γεγονός που δείχνει τη δυναμική ανάπτυξης που υπάρχει στον τόπο. Ιδιαίτερα ενθαρρυντικές είναι η συνεχώς αυξανόμενη αναλογία μαθητών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης που, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας, ανέρχονταν το 2004 σε 64,93 μαθητές ανά χί-λιους κατοίκους.

Πίνακας 1. – Πληθυσμός Νομών Κρήτης
Νομός Απογραφή 2001 % Πληθυ-σμού Κρήτης Απογραφή 1991 Διαφορά % 2001/1991 Πληθυσμός 2005 Διαφορά % 2005/2001
Χανίων 148.450 24,98% 131.939 12,51% 149.906 1,0%
Ρεθύμνης 78.957 13,28% 68.905 14,59% 80.026 1,4%
Ηρακλείου 291.225 49,00% 265.336 9,76% 295.809 1,6%
Λασιθίου 75.736 12,74% 70.253 7,80% 75.522 -0,3%

2.1.1. Αλλοδαποί Κάτοικοι του Νομού
Επίσημη καταγραφή των αλλοδαπών μονίμων κατοίκων έγινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με την απογραφή του 2001. Στο Νομό Λασιθίου απογράφηκαν 7.255 μόνιμοι κάτοικοι με ξένη υπηκοότητα, ποσοστό δηλαδή 9,6% του συνολικού πληθυσμού ένα-ντι 9% περίπου για τους νομούς Χανίων και Ρεθύμνης και 6% για το νομό Ηρακλείου. Παρόλο που δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για τον αλλοδαπό πληθυσμό κατά την απογραφή του 1991, αξίζει να σημειωθεί ότι για τον Νομό Λασιθίου η πληθυσμιακή αύξηση μεταξύ των ετών 1991 και 2001 υπερκαλύπτεται κατά 130% από τους αλλο-δαπούς κατοίκους.
Το 76% των αλλοδαπών που ζουν και εργάζονται στο Νομό Λασιθίου είναι οικονομι-κοί μετανάστες από τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Το υπόλοιπο 24% αποτελείται, πλην εξαιρέσεων, από πολίτες Ευρωπαϊκών χωρών που κυρίως απασχολούνται στην Τουριστική Βιομηχανία.
2.1.2. Γεωγραφική Κατανομή Πληθυσμού
Ο πληθυσμός του Νομού Λασιθίου είναι κατανεμημένος σε οκτώ Καποδιστριακούς Δήμους. Μεγαλύτερος σε πληθυσμό είναι ο Δήμος Ιεράπετρας με 23.707 κατοίκους και ακολουθούν οι δήμοι: Αγίου Νικολάου με 19.462, Σητείας με 14.338, Νεάπολης με 6.765, Μακρύ Γιαλού με 4.204, Οροπεδίου Λασιθίου με 3.152, Ιτάνου με 2.514 και Λεύκης με 2.177 κατοίκους. Η κατανομή του πληθυσμού σε αστικά και αγροτικά διαμερίσματα είναι σχεδόν ισομερής με σημαντικές όμως αποκλίσεις μεταξύ των επί μέρους Καποδιστριακών δήμων.
Μεταξύ των ετών 1991 και 2001 η εξέλιξη της γεωγραφικής κατανομής του πληθυ-σμού παρουσιάζεται στον Πίνακα 2. Παρατηρείται σημαντικό ρεύμα μονίμων κατοί-κων σε περιοχές με σημαντική τουριστική ανάπτυξη (Άγιος Νικόλαος) ή προσοδοφό-ρα αγροτική ανάπτυξη (Ιεράπετρα) εις βάρος των περισσότερο αγροτικών περιοχών (π.χ. Οροπέδιο).

Πίνακας 2. Εξέλιξη Γεωγραφικής Κατανομής Πληθυσμού
Πληθυσμός
2001 Πληθυσμός
1991 Εξέλιξη %
2001/1991
Δήμος Ιεράπετρας 23.729 20.960 13,21%
Δήμος Αγίου Νικολάου 19.593 16.661 17,60%
Δήμος Σητείας 14.418 13.746 4,89%
Δήμος Νεάπολης 6.476 6.568 -1,40%
Δήμος Μακρύ Γιαλού 4.015 3.898 3,00%
Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου 3.067 3.836 -20,05%
Δήμος Ιτάνου 2.429 2.284 6,35%
Δήμος Λεύκης 2.009 2.300 -12,65%

2.1.3. Ηλικιακή Διάρθρωση του Πληθυσμού
Η ηλικιακή διάρθρωση του πληθυσμού του Νομού Λασιθίου (Πίνακας 3) αντικατο-πτρίζει μια σχετική γήρανση που συνοδεύεται από σχετικά μειωμένο ποσοστό νέων ανθρώπων έναντι των υπόλοιπων Νομών της Κρήτης.
Πίνακας 3. Ηλικιακή Διάρθρωση Πληθυσμού
Ηλικιακές Ομάδες (%)
Περιοχή 0-29 30-65 >65
Κρήτη 40% 44% 16%
Νομός Χανίων 39% 45% 16%
Νομός Ρεθύμνης 43% 41% 16%
Νομός Ηρακλείου 41% 44% 15%
Νομός Λασιθίου 36% 44% 20%

Η υστέρηση σε νέους ανθρώπους επικεντρώνεται κυρίως στις ηλικίες 20-29. Μία από τις αιτίες του φαινομένου μπορεί να είναι και η σχετική έλλειψη υποδομών τριτοβάθ-μιας εκπαίδευσης στο Νομό (τουλάχιστον μέχρι το 2002) με αποτέλεσμα να μην προ-σελκύονται νέοι από άλλες περιοχές της Χώρας για σπουδές στο Λασίθι ενώ ταυτό-χρονα οι Λασιθιώτες νέοι να στρέφονται για σπουδές σε περιοχές εκτός του Νομού.
Η ίδρυση και πλήρης λειτουργία των τριών Παραρτημάτων του ΤΕΙ Κρήτης σε Άγιο Νικόλαο (Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Ασφαλιστικής), Ιεράπετρα (Τμήμα Εμπο-ρίας και Διαφήμισης) και Σητεία (Τμήμα Διατροφής) σε συνδυασμό με την από ετών λειτουργία της ΑΣΤΕΑΝ στον Άγιο Νικόλαο έχουν συντελέσει στην ανατροπή της αρνητικής αυτής εικόνας.

2.2. Απασχόληση - Ανεργία
Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός στο Νομό ανέρχεται σε 33.588 άτομα και των δύο φύλλων ή 44% του συνολικού του πληθυσμού. Το ποσοστό αυτό είναι σχετικά υψη-λότερο από τον μέσο όρο της Κρήτης (43,1%), υπερτερεί των αντίστοιχων ποσοστών των Νομών Ρεθύμνης (40,6%) και Χανίων (42%) και υστερεί οριακά του αντίστοιχου ποσοστού του Νομού Ηρακλείου (44,1%).
Οι κυριότερες πηγές απασχόλησης στο Νομό είναι κατά σειρά η Γεωργία που προ-σφέρει συνολικά το 29,5% των διαθέσιμων θέσεων εργασίας, η Παροχή Υπηρεσιών Τουρισμού με 15,47% των θέσεων εργασίας, το Εμπόριο με 9,7% και οι Κατασκευές με 7,5%. Περίπου 15% του πληθυσμού εργάζεται στον ευρύτερο Δημόσιο τομέα ως εκπαιδευτικοί, υπάλληλοι, νοσηλευτικό προσωπικό κλπ. Ο κλάδος της μεταποίησης συμμετέχει στην παροχή θέσεων απασχόλησης μόλις κατά 3,7%. Στον πίνακα 4 φαί-νονται συνοπτικά οι τομείς απασχόλησης του πληθυσμού του Νομού Λασιθίου σε σχέση και με τους υπόλοιπους Νομούς της Κρήτης.
Πίνακας 4. Κατανομή Απασχόλησης κατά Τομέα Οικονομικής Δραστηριότητας
Περιοχή Τομέας Οικονομικής Δραστηριότητας
Γεωργία Τουρισμός Εμπόριο Κατασκευές Δημόσιο Μεταποίηση
Κρήτη 21,5% 11,7% 12,1% 8,5% 15,9% 5,7%
Χανιά 17,9% 9,2% 12,1% 9,6% 20% 5,6%
Ρέθυμνο 22,5% 16,1% 10% 10,1% 13,8% 5,6%
Ηράκλειο 21% 11,3% 13,3% 7,9% 15% 6,3%
Λασίθι 29,5% 13,4% 9,7% 7,5% 15% 3,7%

Η ανεργία στο Νομό ανέρχεται σε 10,6%, όσο και ο μέσος όρος της Κρήτης. Για τους άνδρες το ποσοστό ανεργίας είναι 9% ενώ για τις γυναίκες 12,9%. Από το Νομό Λα-σιθίου δεν απουσιάζει φυσικά το φαινόμενο της αυξημένης ανεργίας των νέων μέχρι 29 ετών που φθάνει στο 19% περίπου.
2.3. Επίπεδο Εκπαίδευσης του Πληθυσμού
Οι κάτοχοι πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης η μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, με-ταξύ των κατοίκων, ανέρχονται στο 8,9% του συνολικού πληθυσμού, ποσοστό που φέρνει το Νομό Λασιθίου στην τελευταία θέση μεταξύ των Νομών της Κρήτης (Χανιά – 11,38%, Ηράκλειο – 11,05%, Ρέθυμνο – 9,56%). Αντίθετα ο Νομός κατέχει την πρώτη θέση σε ποσοστό ατόμων που δε γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση με 3,85% επί του συνόλου του πληθυσμού έναντι 2,11% του Νομού Χανίων, 3,24% του Νομού Ρε-θύμνης και 3,37% του Νομού Ηρακλείου.
2.4. Προϊόν – Εισόδημα
Το Συνολικό Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν του Νομού Λασιθίου ανέρχεται σε € 1.396 εκατομμύρια το 2005 που αντιστοιχεί περίπου στο 0,8% του ΑΕΠ της χώρας και στο 26% του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος της Κρήτης (ποσοστά σχεδόν στα-θερά τα τελευταία χρόνια) και παρουσιάζει συνεχή αύξηση την τελευταία δεκαετία. Στο Γράφημα 1 φαίνεται η εξέλιξη του δείκτη Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος του Νομού Λασιθίου με έτος βάσης το 1996, σε σύγκριση και με την αντίστοιχη εξέλιξη των υπόλοιπων Νομών της Κρήτης.
Παρά το ότι η δυναμική εξέλιξης του δείκτη ΑΕΠ του Νομού Λασιθίου υπολείπεται ελαφρά τα τελευταία χρόνια του αντίστοιχου δείκτη του Νομού Ρεθύμνης, ο Νομός Λασιθίου βρίσκεται σταθερά στην πρώτη θέση μεταξύ των Νομών της Κρήτης σε κα-τά κεφαλή εισόδημα (Γράφημα 2) που το 2004 έφθασε σε € 17.189 (113,52% της χώ-ρας) με τους υπόλοιπους Νομούς της Κρήτης να κυμαίνονται την ίδια χρονιά γύρω ή κάτω από € 15.000.


Γράφημα 1. Εξέλιξη ΑΕΠ Νομού Λασιθίου



2.4.1. Προέλευση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος - Παραγωγικότητα
Το 75% περίπου του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος προέρχεται από τον κλάδο των υπηρεσιών με ιδιαίτερα σημαντική τη συμβολή του Τουρισμού (16% περίπου το 2003 από 20% το 1999). Η Γεωργία συμμετέχει στη διαμόρφωση του Προϊόντος κατά 14% περίπου, ελαφρά χαμηλότερα από το 1999, ενώ παρατηρείται μια στροφή προς τη βιομηχανία, την ενέργεια και τις κατασκευές.
Στον Πίνακα 5 παρατίθεται το κατά κεφαλήν εισόδημα σε επιλεγμένους κλάδους οι-κονομικής δραστηριότητας του Νομού Λασιθίου σε σχέση με τα αντίστοιχα στοιχεία της Χώρας και της Κρήτης, από όπου διαφαίνεται ο χαρακτήρας της οικονομίας του Νομού.


Γράφημα 2. Εξέλιξη Κατά Κεφαλή ΑΕΠ Νομού Λασιθίου



Οι κλάδοι στους οποίους επικεντρώνεται η τοπική οικονομία είναι κατά σειρά σπου-δαιότητας ο Τουρισμός με περίπου € 2.250 κατά κεφαλή εισόδημα, η Γεωργία με
€ 1.950 περίπου και οι κατασκευές με € 1.250 κατά κεφαλή εισόδημα. Εξ’ αιτίας κυ-ρίως του Τουρισμού ο κλάδος των Υπηρεσιών εμφανίζεται να παρέχει υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα τόσο έναντι της χώρας όσο και έναντι της Κρήτης.

Πίνακας 5. - Κατά Κεφαλή Εισόδημα ανά Οικονομική Δραστηριότητα (2003)
Νομός Λασιθίου Χώρα Κρήτη
Γεωργία 1.943,90 € 778,22 € 1.255,64 €
Μεταλλεία - Ορυχεία 39,67 € 79,07 € 16,70 €
Μεταποίηση 145,46 € 1.512,50 € 375,69 €
Κατασκευές 1.243,04 € 1.157,00 € 933,38 €
Βιομηχανία 1.639,76 € 2.992,76 € 1.576,23 €
Υπηρεσίες 10.407,16 € 10.150,49 € 9.602,67 €
Εμπόριο 1.481,07 € 1.841,20 € 1.499,43 €
Ξενοδοχεία και εστιατόρια 2.234,83 € 1.099,48 € 1.860,09 €
Μεταφορές- επικοινωνίες 793,43 € 1.309,34 € 941,73 €

Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό και ο κλάδος «Ενέργεια» με τη λειτουργία σημαντικού αριθμού μονάδων παραγωγής Αιολικής Ενέργειας σε συν-δυασμό με το θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας της ΔΕΗ στη θέση Αθερινόλακκος Σητείας. Επειδή η ανάπτυξη του συγκεκριμένου κλάδου είναι σχετικά πρόσφατη τα πλήρη στοιχεία από τη δραστηριότητά του δεν είναι διαθέσιμα και δεν συμπεριλαμβάνονται στον Πίνακα 3. Χαρακτηριστική επίσης είναι η υπεροχή του Νομού Λασιθίου στον κλάδο «Μεταλλεία-Ορυχεία» έναντι της Κρήτης που κυρίως οφείλεται στη λειτουργία των ορυχείων στη θέση Μόχλος.
Η παραγωγικότητα της οικονομίας του τόπου είναι ιδιαίτερα υψηλή τόσο σε σχέση με το σύνολο της χώρας όσο και σε σχέση με το σύνολο της Κρήτης. Συγκεκριμένα η συνολική ακαθάριστη προστιθέμενη αξία στο Νομό Λασιθίου ήταν το 2003 € 1.058 εκατομμύρια, 0,8% της χώρας και 14,2% της Κρήτης, που προέρχεται κατά σειρά από τις Υπηρεσίες (€ 787 εκατομμύρια), τη Γεωργία (€ 147 εκατομμύρια) και Βιομηχανία – Ενέργεια – Κατασκευές (€ 124 εκατομμύρια).
Τα συγκριτικά στοιχεία για την κατά κεφαλή παραγωγικότητα φέρνουν το Νομό Λα-σιθίου να προηγείται έναντι τόσο της Χώρας όσο και της Κρήτης. Ο Πίνακας 6 συ-νοψίζει τα σχετικά στοιχεία από τη σύγκριση των οποίων προκύπτει ότι η κατά κεφαλή προστιθέμενη αξία στον Νομό Λασιθίου είναι υψηλότερη και στις τρεις κατηγορίες οικονομικής δραστηριότητας με αιχμή τη γεωργία και τις υπηρεσίες λόγω κυρίως του Τουρισμού.

Πίνακας 6. - Κατά Κεφαλή Προστιθέμενη Αξία κατά Κλάδο και Συνολικά (2003)
Γεωργία Βιομηχανία Υπηρεσίες Σύνολο
Χώρα 838,88 € 2.724,78 € 8.823,43 € 12.387,09 €
Κρήτη 1.253,97 € 1.574,56 € 9.604,34 € 12.432,88 €
Λασίθι 1.943,90 € 1.639,76 € 10.407,16 € 13.990,82 €
2.5. Επενδύσεις
Χαρακτηριστικό της δυναμικότητας της οικονομίας του τόπου και μοχλός ανάπτυξης είναι και το ύψος των ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων. Οι ενταγμένες μέχρι 31/12/2005 ιδιωτικές επενδύσεις στο Γ’ ΚΠΣ ανερχόταν σε € 58,4 εκατομμύρια εκ των οποίων € 3,6 εκατομμύρια αφορούσαν ΜΜΕ και € 42,2 εκατομμύρια τον Τουρι-σμό. Οι τελευταίες αντιστοιχούν στο 4,1% της χώρας. Παράλληλα οι μέχρι 31/12/2005 ενταγμένες στο Γ’ ΚΠΣ δημόσιες επενδύσεις ανερχόταν σε € 283,8 εκατομμύρια, το 16,1% της Κρήτης και 1% της χώρας.


2.6. Τουριστική Ανάπτυξη
Η μορφολογία του εδάφους σε όλη την έκταση του Nομού Λασιθίου, με τις απαρά-μιλλες φυσικές καλλονές, σε συνδυασμό με την Ιστορία του τόπου, την εκτεταμένη ακτογραμμή, το ήπιο, γλυκύ και καθαρά μεσογειακό κλίμα και την προσήνεια των κατοίκων υπήρξαν οι προϋποθέσεις δημιουργίας μεγάλου τουριστικού ρεύματος προς το Νομό Λασιθίου. Σήμερα ο Νομός αποτελεί σημαντικό τουριστικό προορισμό και ο τουρισμός αποτελεί τη βαριά βιομηχανία της περιοχής και τον σημαντικότερο μοχλό ανάπτυξης.
Τα βασικά στοιχεία του Τουρισμού στο Νομό Λασιθίου για την τελευταία πενταετία 2001-2005 παρατίθενται συνοπτικά στον Πίνακα 7. Παρατηρείται μια ελαφρά αύξηση σε κλίνες κατά 6% περίπου η οποία όμως συνοδεύεται από μία εμφανή αναζήτηση ποιοτικότερου τουρισμού. Συγκεκριμένα παρατηρείται μια αύξηση κατά 60% περίπου των διαθέσιμων κλινών σε ξενοδοχεία πέντε αστέρων που συνοδεύεται από αύξηση του αριθμού των ξενοδοχειακών μονάδων αυτής της κατηγορίας από 9 το 2001 σε 13 το 2005. Η τάση αυτή συνοδεύεται από αντίστοιχη τάση μείωσης των ξενοδοχειακών μονάδων, και των κλινών, τεσσάρων αστέρων. Σήμερα ο Νομός Λασιθίου διαθέτει το 11% των ξενοδοχειακών μονάδων πέντε αστέρων της Χώρας και το 35% της Κρήτης ενώ οι αναλογίες σε κλίνες πέντε αστέρων είναι 8% και 25% αντίστοιχα. Τα ξενοδο-χεία πέντε αστέρων στο Νομό Λασιθίου παρέχουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας είναι μικρότερα σε αριθμό κλινών από τα αντίστοιχα ξενοδοχεία άλλων περιοχών και για τον λόγο αυτό πιο “exclusive”, προσελκύουν δε τουρίστες υψηλής οικονομικής στάθ-μης.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση των αφίξεων αλλοδαπών τουριστών, από 186.973 το 2003 σε 204.839 το 2005. Η αυξητική όμως αυτή τάση δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη αύξηση των διανυκτερεύσεων που αυξήθηκαν αισθητά λιγότερο αφού, ακολουθώντας τη διεθνή συγκυρία, ο αριθμός διανυκτερεύσεων ανά άφιξη μειώθηκε από 8,21 το 2003 σε 7,68 το 2005. Ταυτόχρονα παρατηρείται ότι ο Νομός Λασιθίου, σιγά αλλά σταθερά, γίνεται αγαπημένος προορισμός και για ημεδαπούς τουρίστες οι διανυκτερεύσεις των οποίων σε καταλύματα του Νομού αυξήθηκαν σημαντικά, από 137.717 το 2001 σε 176.328 το 2005 παρουσιάζοντας ποσοστό αύξησης 28%. Συνολικά το 2005 αναλογούν 23,15 διανυκτερεύσεις τουριστών ανά κάτοικο.


Πίνακας 7. – Συνοπτική Παρουσίαση Μεγεθών Τουρισμού (2001-2005)*
Έτος
2001 2002 2003 2004 2005
Κλίνες σε ξενοδοχειακά καταλύ-ματα 20.471 20.329 20.642 21.422 21.614(21.338)
Κλίνες σε ξενοδοχεία 5 αστέρων 2.904 2.904 2.904 3.356 4.637
Κλίνες σε ξενοδοχεία 4 αστέρων 6.775 6.715 6.946 7.028 5.980(5676)
Ξενοδοχεία 245 243 245 243 237
Ξενοδοχεία 5 αστέρων 9 9 9 10 13
Ξενοδοχεία 4 αστέρων 39 38 40 36 30
Αφίξεις Αλλοδαπών 186.973 205.261 204.839
Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών 1.773.343 1.811.409 1.534.958 1.625.250 1.573.059
Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών σε ξενοδοχεία 1.771.283 1.808.635 1.532.934 1.624.687 1.571.885
Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών σε κάμπινγκ 2.060 2.774 2.024 563 1.174
Διανυκτερεύσεις ανά άφιξη αλλο-δαπών 8,21 7,92 7,68
Διανυκτερεύσεις ημεδαπών 137.717 146.151 144.084 173.206 176.328
Διανυκτερεύσεις ημεδαπών σε ξε-νοδοχεία 136.209 142.857 141.726 172.908 172.801
Διανυκτερεύσεις ημεδαπών σε κάμπινγκ 1.508 3.294 2.358 298 3.527
Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών ανά κάτοικο 23,41 23,93 20,29 21,55 20,82
Διανυκτερεύσεις ημεδαπών ανά κάτοικο 1,82 1,93 1,91 2,30 2,33
* Στοιχεία της ΕΣΥΕ. Για το 2005 μέσα σε παρένθεση στοιχεία από το Ξεν. Επιμελητήριο

Η ξενοδοχειακή Υποδομή του Νομού είναι κατά κύριο λόγο συγκεντρωμένη στις πε-ριοχές Αγίου Νικολάου με 6.939 κλίνες όλων των κατηγοριών το 2005 και Ελούντας με 4.189 κλίνες όλων των κατηγοριών εκ των οποίων 65% περίπου σε ξενοδοχειακές μονάδες 5 αστέρων. Ακολουθούν οι περιοχές Ιεράπετρας με 3.277 κλίνες, Σίσσι – Μιλάτου με 2.569 κλίνες, Νότιας Ακτογραμμής με 1.800 περίπου κλίνες και Σητείας με 1.477 κλίνες. Στον Πίνακα 8 δίδεται μια συνοπτική παρουσίαση της ξενοδοχειακής δυναμικότητας των διάφορων περιοχών σε δωμάτια και κλίνες ανά ξενοδοχειακή κα-τηγορία.
Είναι προφανής ο προσανατολισμός της περιοχής της Ελούντας προς τον τουρισμό υψηλής κατηγορίας. Η περιοχή διαθέτει 7 από τις συνολικά 13 ξενοδοχειακές μονάδες 5 αστέρων του Νομού με 58% των διαθέσιμων δωματίων και κλινών της κατηγορίας ενώ η περιοχή Αγίου Νικολάου διαθέτει 4 μονάδες με 21% των δωματίων και 20% των κλινών, το Σίσσι 1 μονάδα με 16% των δωματίων και 17% των κλινών και το Καλό Χωρίο 1 μονάδα με 5% των δωματίων και κλινών της κατηγορίας.


Πίνακας 8. – Χωροταξική Κατανομή Ξενοδοχειακού Δυναμικού το 2005 (Στοιχεία του Ξεν. Επιμελητηρίου)
Κατηγορία
5***** 4**** 3*** 2** 1* Σύνολα
Δωμάτια Κλίνες Δωμάτια Κλίνες Δωμάτια Κλίνες Δωμάτια Κλίνες Δωμάτια Κλίνες Δωμάτια Κλίνες
Άγιος
Νικόλαος 504 947 912 1695 760 1.456 1.272 2.355 264 486 3.712 6.939
Ελούντα 1402 2708 351 668 164 333 237 438 26 42 2.180 4.189
Ιεράπετρα 1031 2067 163 327 400 796 43 87 1.637 3.277
Σισσι -
Μίλατος 393 767 324 609 145 270 484 861 34 62 1.380 2.569
Σητεία 175 331 70 133 492 926 47 87 784 1.477
Καλό Χωριό 117 215 76 144 145 272 29 58 367 689
Κουτσουράς - Μακρύ Γιαλός 146 285 101 191 72 131 9 16 328 623
Κουτσουνάρι - Φέρμα 241 545 32 66 33 55 306 666
Μόχλος 138 262 14 27 152 289
Παλαίκαστρο 98 177 26 42 124 219
Μύρτος 74 193 74 193
Οροπέδιο Λασιθίου 14 21 21 36 20 40 55 97
Ζάκρος 24 42 24 42
Παχειά
Άμμος 12 22 9 20 21 42
Νεάπολη 3 6 12 21 15 27
Σύνολο 2416 4637 2953 5676 1861 3667 3.375 6.336 554 1.022 11.159 21.338

2.7. Γεωργική Παραγωγή
Η Γεωργική Παραγωγή του Νομού Λασιθίου εκτείνεται σε μεγάλο εύρος προϊόντων αλλά χαρακτηρίζεται κυρίως από την ιδιαίτερη επίδοσή της σε παραγωγή ελαιόλαδου, πατάτας και κηπευτικών ενώ σημαντική είναι και η παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων. Τα αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα που παράγονται στο Νομό Λα-σιθίου είναι αρίστης ποιότητας και απευθύνονται τόσο στις αγορές της Ελλάδας όσο και στο εξωτερικό.
Το 2005 η παραγωγή ελαιολάδου στο Νομό ανήλθε σε 16.039 τόνους (3,89% της συ-νολικής παραγωγής ελαιολάδου στη χώρα και 9,5% της παραγωγής της Κρήτης), κα-τατάσσοντας το Νομό Λασιθίου στην 6η θέση μεταξύ των ελαιοπαραγωγών περιοχών της χώρας. Την ίδια χρονιά ο Νομός Λασιθίου ήταν στην έκτη θέση ως προς την πα-ραγωγή πατάτας με 39.114 τόνους (4,78% της παραγωγής της χώρας και 45,8% της παραγωγής της Κρήτης) και 7ος ως προς την παραγωγή ντομάτας με 38.328 τόνους (2,24% της παραγωγής της χώρας και 29,7% της παραγωγής της Κρήτης). Σημαντική ήταν το 2005 και η παραγωγή σκληρού τυριού με 1.297 τόνους που αντιστοιχεί στο 3,3% της χώρας και 16,2% της Κρήτης. Στον Πίνακα 9 που ακολουθεί παρατίθενται στοιχεία παραγωγής για μια σειρά γεωργικών προϊόντων του Νομού Λασιθίου.
Πίνακας 9. – Παραγωγή Χαρακτηριστικών Αγροτικών Προϊόντων Νομού Λασιθίου
2002 2003 2004 2005
Παραγωγή
(Τόνοι) %
Χώρας Παραγωγή
(Τόνοι) %
Χώρας Παραγωγή
(Τόνοι) %
Χώρας Παραγωγή
(Τόνοι) %
Χώρας
Ελαιόλαδο 11600 3,13% 11521 2,29% 16054 4,81% 16039 3,89%
Σιτάρι 1295 0,06% 1170 0,07% 375 0,02% 321 0,02%
Εσπεριδοειδή 4801 0,33% 4795 0,41% 4640 0,49% 4623 0,40%
Μήλα 584 0,22% 555 0,28% 529 0,19% 528 0,20%
Ροδάκινα 125 0,02% 122 0,05% 119 0,02% 117 0,01%
Πατάτες 39211 4,45% 39052 4,85% 39067 4,67% 39114 4,78%
Τομάτες 13653 0,87% 13643 0,80% 38307 1,98% 38328 2,24%
Κρέας 3537 0,76% 3574 0,79% 3694 0,83% 3699 0,80%
Γάλα 15446 0,78% 15455 0,78% 18600 0,95% 18625 0,94%
Τυρί μαλακό 683 0,51% 676 0,53% 742 0,53% 743 0,64%
Τυρί σκληρό 1096 2,99% 1101 3,04% 1292 3,46% 1297 3,33%
2.8. Επιχειρηματική Δραστηριότητα
Η επιχειρηματική δραστηριότητα στο Νομό Λασιθίου είναι έντονη με κυρίαρχο το χονδρικό και λιανικό εμπόριο και τον τουρισμό Γράφημα 3.
Το 2002 η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία κατέγραψε συνολικά 6.522 επιχειρήσεις στο Νομό, η κατηγοριοποίηση των οποίων κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητα φαί-νεται στον πίνακα 10 που ακολουθεί. Το Ιούλιο του 2006 στο μητρώο του Επιμελη-τηρίου Λασιθίου ήταν καταγεγραμμένες 6.583 συνολικά επιχειρήσεις. Οι περισσότε-ρες από τις επιχειρήσεις αυτές (87%) είναι μικρές ατομικές επιχειρήσεις ενώ οι επι-χειρήσεις με ετήσιο κύκλο εργασιών άνω των € 2 εκατομμυρίων είναι, σύμφωνα με τη βάση δεδομένων COMPASS, φθάνουν μόλις τις 31.

Γράφημα 3. Κατανομή Επιχειρηματικής Δραστηριότητας στο Νομό




Πίνακας 10. – Καταγραφή Επιχειρήσεων Νομού Λασιθίου κατά Κλάδο Επιχειρηματικής Δρα-στηριότητας (Στοιχεία ΕΣΥΕ – 2002)
Κλάδος Επιχειρηματικής Δραστηριότητας Αριθμός Επι-χειρήσεων
A Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα & Δασοκομία 120
Β Αλιεία 20
Γ Ορυχεία, Λατομεία 10
Δ Μεταποιητικές Βιομηχανίες 475
Ε Παροχή Ηλεκτρικού Ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και ζεστού νερού 9
ΣΤ Κατασκευές 954
Ζ Χονδρικό & Λιανικό Εμπόριο, επισκευή αυτοκινήτων 2.201
Η Ξενοδοχεία και Εστιατόρια 1.415
Θ Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες 318
Ι Ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί 15
Κ Διαχείριση ακίνητης περιουσίας 541
Λ Δημόσια διοίκηση & άμυνα - υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση 5
Μ Εκπαίδευση 43
Ν Υγεία και κοινωνική μέριμνα 21
Ξ Άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών υπέρ του κοινωνικού συνόλου 270
Ο Ιδιωτικά νοικοκυριά που απασχολούν οικιακό προσωπικό 1
Χ Άγνωστος κλάδος 104
ΣΥΝΟΛΟ 6.522

Η μεταποιητική δραστηριότητα στο Νομό Λασιθίου έχει ως επίκεντρο τη γεωργική δραστηριότητα και τις κατασκευές, Στον Νομό εδρεύουν και 2 μεγάλες εταιρείες πα-ραγωγής ειδών συσκευασίας από χαρτί και χαρτόνι που απευθύνονται στις εταιρείες συσκευασίας και μεταποίησης αγροτικών προϊόντων. Με κριτήριο τον κύκλο εργα-σιών οι μεγαλύτερες μεταποιητικές εταιρείες στο Νομό είναι οι ακόλουθες.
Η εμπορική δραστηριότητα δεσπόζει στην οικονομική ζωή του Νομού Λασιθίου. Οι μεγάλες εταιρείες του είδους απευθύνονται κυρίως στους επιχειρηματίες του τουρι-σμού και της γεωργίας. Με κριτήριο τον κύκλο εργασιών οι μεγαλύτερες εμπορικές εταιρείες στο Νομό είναι οι ακόλουθες.
2.9. Παραγωγή Ενέργειας
Τα τελευταία χρόνια ο Νομός Λασιθίου έχει γίνει σημαντικό κέντρο παραγωγής ε-νέργειας. Από τον Αύγουστο του 2004 ο Θερμοηλεκτρικός Σταθμός Παραγωγής Η-λεκτρικής Ενέργειας της ΔΕΗ στη θέση Αθερινόλακκος έχει μπει σε πλήρη λειτουρ-γία με συνολική παραγωγή 102 MW (Αθερινόλακκος Ι και ΙΙ) που αντιστοιχεί στο 13% περίπου της θερμοηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται στην Κρήτη από τη ΔΕΗ.
Παράλληλα, λόγω των ιδιαίτερα ευνοϊκών κλιματολογικών συνθηκών και μορφολο-γίας του εδάφους, ο Νομός Λασιθίου έχει γίνει σημαντικό κέντρο παραγωγής Αιολι-κής ενέργειας με 13 συνολικά εγκατεστημένες μονάδες και 146 ανεμογεννήτριες με εγκατεστημένη παραγωγική ισχύ 76,24 Mw. Σύμφωνα με στοιχεία του Εργαστηρίου Αιολικής Ενέργειας του ΤΕΙ Κρήτης, οι εγκατεστημένες μονάδες παραγωγής Αιολικής Ενέργειας στον Νομό είναι οι ακόλουθες (Πίνακας 11)
2.10. Δείκτες Ευημερίας
Η δυναμικότητα της οικονομίας μιας περιοχής δεν μπορεί παρά να αντικατοπτρίζεται στην ευημερία των κατοίκων της. Θα ήταν παράλειψη αυτής της παρουσίασης αν δεν συμπεριλάμβανε και στοιχεία που δείχνουν την ευημερία των κατοίκων του Νομού Λασιθίου, τους λεγόμενους δείκτες ευημερίας.
Ο Νομός Λασιθίου συγκεντρώνει ποσοστό 0,7% του πληθυσμού της χώρας με τάση μείωσης, αφού σημειώνεται φυσική μείωση του πληθυσμού, με υψηλή όμως αναλο-γία μαθητών Δημοτικού ανά 1.000 κατοίκους (65 έναντι μέσου χώρας 59). Μεταξύ των απογραφών 1991 και 2001 ο πληθυσμός του νομού αυξήθηκε κατά 7,8%.
Παράγει το 0,79% του ΑΕΠ της χώρας, αναλογία σχεδόν σταθερή τα τελευταία χρό-νια. Τα 3/4 του προϊόντος του προέρχονται από τις υπηρεσίες με σημαντική τη συμ-βολή του τουρισμού. Είναι η 6η παραγωγός περιοχή ελαιολάδου στη χώρα με 4,8% το 2004 και η 6η στην παραγωγή πατάτας με 5% το 2004.

Νομός Λασιθίου Μέσος όρος χώρας Κατάταξη σε σχέση με τους 52 νομούς
ΑΕΠ κατά κεφαλή 2004 17,19 χιλ.ευρώ 15,14 8
Κατά κεφαλή αποταμιευτικές καταθέσεις 2004 7,79 χιλ.ευρώ 9,98 20
Δηλ. εισόδημα ανά φορολογούμενο 2005 12,06 χιλ.ευρώ 13,75 19
Φόρος εισοδ. ανά φορολογούμενο 2005 0,73 χιλ.ευρώ 1,22 30
Φυσική αύξηση πληθυσμού/ 1000 κατοί-κους 2004 -1,23 -0,01 25
Μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης/ 1000 κατοίκους 2004 55,44 86 32
Μαθητές δημοτικού/ 1000 κατοίκους 2004 64,96 58,56 10
Συμμετοχή στα συνολικά μεγέθη της χώρας
ΑΕΠ 2004 0,79 % 31
Φορολογούμενοι 2005 0,67 % 38
Δηλωθέν στην εφορία εισόδημα 2005 0,59 % 36
Φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων 2005 0,40 % 35
Αποταμιευτικές καταθέσεις 2004 0,53 % 35


Με κατά κεφαλή προϊόν 17,19 χιλ. ευρώ κατατάσσεται 8ος ως προς το κριτήριο αυτό με 113,5% του μέσου όρου της Ελλάδας (90% του μέσου όρου της ΕΕ-25).
Ανά 100 κατοίκους του αναλογούν 28 αυτοκίνητα (μέσος χώρας 35 το 2003) και 1,5 νέες κατοικίες (δείκτης αυξανόμενος, με μέσο όρο χώρας 1,2 το 2003).
Με δηλωθέν εισόδημα 12,6 χιλ. ευρώ ανά φορολογούμενο το 2005 (87% του μέσου όρου της Ελλάδας), οι φορολογούμενοι του πλήρωσαν κατά μέσο όρο για φόρο εισο-δήματος 730 ευρώ, έναντι μέσου όρου χώρας 1.220. Στο Νομό αναλογεί το 0,67% των φορολογουμένων, 0,59% του δηλωθέντος εισοδήματος της χώρας και 0,4% του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων.
Με 1,57 εκατ. διανυκτερεύσεις αλλοδαπών το 2005 αναλογούν σε κάθε κάτοικο 20 διανυκτερεύσεις το 2005 (24 το 2002). Το 2005 οι πωλήσεις καινούργιων αυτοκινήτων αυξήθηκαν κατά 23%. Έχει χαμηλή αναλογία τροχαίων ατυχημάτων ανά 1.000 κατοίκους, 0,5 με μέσο χώρας 1,5 το 2003, σημειώθηκε όμως επιδείνωση το 2004 με αύξηση των ατυχημάτων κατά 14%. Η αναλογία γιατρών/1.000 κατοίκους είναι υψηλή, 5,3 το 2004, η 6η υψηλότερη στη χώρα.


3. Ζητήματα που αφορούν τις δυνατότητες απασχόλησης των ΑΜΕΑ
3.1. Άτομο με ειδικές ανάγκες.
Βασικό είναι να γνωρίζει κανείς τι σημαίνει ο ορισμός Άτομο με Ειδικές Ανάγκες (ΑΜΕΑ). Άτομο με ειδικές ανάγκες ή μειονεκτικό άτομο είναι αυτό που υποφέρει από οποιαδήποτε συνεχιζόμενη ανικανότητα του σώματος, του πνεύματος ή της προ-σωπικότητας. Οι διαταραχές που προσδιορίζουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες, υπάγο-νται σε δώδεκα κατηγορίες:
1. Διαταραχές ομιλίας
2. Δυσκολίες μάθησης
3. Ελαφριά ή μέση νοητική καθυστέρηση
4. Βαριά νοητική υστέρηση
5. Σοβαρές συναισθηματικές διαταραχές
6. Διάφορα οργανικά νοσήματα
7. Σοβαρή απώλεια ακοής
8. Πολλαπλές μειονεξίες
9. Ορθοπεδικές βλάβες
10. Κώφωση
11. Ελλιπής όραση
12. Τύφλωση.

Τα άτομα με ειδικές ανάγκες έχουν δικαιώματα, όπως και όλοι οι άνθρωποι, που σύμφωνα με το Διεθνή Σύνδεσμο των εταιρειών για τα άτομα με νοητική ανεπάρκεια έχουν κωδικοποιηθεί ως εξής:
• Το άτομο με νοητική ανεπάρκεια έχει τα ίδια βασικά δικαιώματα με τους άλλους πολίτες της ίδιας χώρας και της ίδιας ηλικίας.
• Το άτομο με νοητική ανεπάρκεια έχει δικαίωμα σε ανάλογη ιατρική περίθαλψη, σωματική αποκατάσταση και εκπαίδευση, για να μπορέσει να αναπτύξει στο με-γαλύτερο δυνατό βαθμό τις ικανότητες και δεξιότητές του, ανεξάρτητα από το βαθμό της αναπηρίας του. Κανένα καθυστερημένο άτομο δεν πρέπει να στερείται τις υπηρεσίες αυτές με το αιτιολογικό ότι συνεπάγονται μεγάλες δαπάνες.
• Ανάλογα με τις ικανότητές του, έχει δικαίωμα να συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία και την επαγγελματική απασχόληση, καθώς και το δικαίωμα σε οικο-νομική ασφάλεια και αξιοπρεπές επίπεδο ζωής.
• Έχει δικαίωμα συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Αν χρειαστεί περίθαλψη σε ί-δρυμα, το τελευταίο αυτό πρέπει να έχει οικογενειακό χαρακτήρα και να βρίσκεται όσο το δυνατό πιο κοντά στη μόνιμη κατοικία του μειονεκτικού ατόμου.
• Αν παραστεί ανάγκη, δικαιούται να έχει κηδεμονία, ικανή να προστατεύει την προσωπική του ευημερία και να ικανοποιεί τα ενδιαφέροντά του.
• Έχει το δικαίωμα να προστατεύεται από εκμετάλλευση, κατάχρηση, καταπίεση ή από κατώτερης ποιότητας θεραπεία. Όταν προσάγεται σε δίκη, έχει το δικαίωμα σε νόμιμη υπεράσπιση, που πρέπει να στηρίζεται πάνω σε δίκαιη εκτίμηση του βαθμού της υπευθυνότητάς του.
• Αν εξαιτίας της σοβαρότητας του μειονεκτήματός του δεν είναι σε θέση να διεκ-δικήσει μόνο τα δικαιώματά του, η διαδικασία για την τροποποίηση ή την άρνηση των δικαιωμάτων του να προϋποθέτει κατάλληλη νομική προστασία, που θα εξα-σφαλίζει το άτομο αυτό από κάθε κατάχρηση, εκμετάλλευση ή καταπίεση και θα βασίζεται σε εκτίμηση της κοινωνικής ωριμότητάς του, από εμπειρογνώμονες που έχουν τα απαραίτητα προσόντα.
• Κυρίως το άτομο με ειδικές ανάγκες πρέπει να έχει το σεβασμό των συνανθρώ-πων του.
3.2. Ειδική Αγωγή των ΑΜΕΑ
Ειδική αγωγή είναι η ειδική εκπαιδευτική βοήθεια που παρέχεται στα άτομα με ειδικές ανάγκες. Η βοήθεια παρέχεται βάσει ενός σχεδιασμένου εκπαιδευτικού προγράμματος που οργανώνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει τις ειδικές ανάγκες κάθε ατόμου. Η ειδική αυτή βοήθεια προσφέρεται στο άτομο όχι μόνο στο ειδικό σχολείο αλλά και στο κανονικό. Η εξατομικευμένη διδασκαλία που δίνεται στο παιδί με μαθησιακές δυσκολίες στην ειδική τάξη ή μέσα στην κανονική τάξη είναι ειδική αγωγή.
Η ειδική αγωγή μπορεί να παρέχεται στις εξής κατηγορίες ατόμων με ειδικές ανάγκες: τυφλοί, κωφοί, βαρήκοοι, όσοι έχουν κινητικές διαταραχές, οι επιληπτικοί,, όσοι έχουν νοητική καθυστέρηση, όσοι έχουν διαταραχές στο λόγο, όσοι πάσχουν από ψυχικές νόσους, όσοι εμφανίζουν δυσκολίες μάθησης.
Η συστηματική ανάπτυξη και οργάνωση της ειδικής αγωγής στη χώρα μας εισήλθε στην τρίτη δεκαετία. Η ανάπτυξη αυτή έχει συντελέσει στη σημαντική διαφοροποίηση της εκπαιδευτικής πολιτικής την ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου έναντι των ατόμων αυτών και ιδιαίτερα των παιδιών με ειδικές ανάγκες και στην ανάληψη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων από τους αρμόδιους φορείς, σε σύγκριση με την υ-πάρχουσα κατάσταση κατά την περίοδο πριν το 1970, όπου η αντιμετώπιση των ατό-μων με ειδικές ανάγκες γινόταν με ιδρυματικό και φιλανθρωπικό τρόπο.
3.2.1. Σκοπός της ειδικής αγωγής.
Σκοπός της ειδικής αγωγής είναι η πλήρης σχολική και κοινωνική ενσωμάτωση των παιδιών με ειδικές ανάγκες και ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες και το επιτυχές πέ-ρασμά τους από το σχολείο στη ζωή και στη δράση. Για να ξεπεράσει ένα ειδικό παιδί τα προβλήματά του πρέπει η ειδική βοήθεια που θα του δοθεί να στηρίζεται πάνω σε ένα καλά καταρτισμένο και εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Και αυτό λόγω του ότι οι ανάγκες του κάθε παιδιού είναι διαφορετικές. Στα άτομα που έχουν ειδικές ανάγκες παρέχεται ειδική αγωγή και ειδική επαγγελματική εκπαίδευση, η οποία επιδιώκει: την ολόπλευρη και αποτελεσματική ανάπτυξη και αξιοποίηση των δυνατοτήτων και ικανοτήτων τους, την ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία και την αλληλοαποδοχή τους με το κοινωνικό σύνολο.
Απαίτηση της ειδικής αγωγής αποτελεί η ενσωμάτωση των ατόμων με ειδικά προ-βλήματα, που επιτυγχάνεται με την κοινή συνεκπαίδευση όλων των παιδιών. Οι λόγοι που επιβάλλουν την ενσωμάτωση είναι:
• Τα άτομα με ειδικές ανάγκες θα ζήσουν στην ίδια κοινωνία που ζουν όλοι οι άν-θρωποι.
• Η ένταξή τους στο κανονικό σχολικό περιβάλλον σημαίνει και αποτελεσματικό-τερη κοινωνικοποίησή τους.
• Η κοινή συνεκπαίδευση οδηγεί στην αλληλοκατανόηση, την αλληλοβοήθεια, την αμοιβαία εκτίμηση και την αποβολή τυχόν προκαταλήψεων.
Πιο συγκεκριμένα η ειδική αγωγή παρέχει στα άτομα με ειδικές ανάγκες :
1. Σχολικές γνώσεις: δεξιότητες και σχολικές γνώσεις τουλάχιστον των τριών ή δύο πρώτων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου και ανάπτυξη των ικανοτήτων έκφρασης και κατανόησης ώστε να μπορεί το άτομο με ειδικές ανάγκες να δίνει και να παίρνει οδηγίες.
2. Θεσμικά χαρακτηριστικά: βασικές συνήθειες υγιεινής διατροφής, εξάσκηση στην εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων στα καθημερινά προβλήματα και συμβου-λευτική υποστήριξη ώστε να αναπτύξει το άτομο με ειδικές ανάγκες κοινωνικά παραδεκτές αξίες όπως: εντιμότητα, υπευθυνότητα, ειλικρίνεια, αξιοπιστία κ.α.
3. Κοινωνικές συνήθειες : βοήθεια ώστε να μπορεί το άτομο με ειδικές ανάγκες να αναπτύσσει διαπροσωπικές σχέσεις, να αποδέχεται την καθοδήγηση και την επί-βλεψη, να αντιστέκεται στις κοινωνικές πιέσεις και να είναι ικανό να προφυλάσσει τον εαυτό του από τους συνηθισμένους κινδύνους.
4. Επαγγελματικές δεξιότητες : να έχει το άτομο με ειδικές ανάγκες επαρκή μυϊκή δύναμη και αντοχή, ταχύτητα και συντονισμό κινήσεων, να φροντίζει τα υλικά και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί και να επιμένει να τελειώσει μια εργασία που έχει αναλάβει. Να τηρεί το ωράριο εργασίας και να μπορεί να χρησιμοποιεί τα μέσα συγκοινωνίας.
5. Οικογενειακές υποχρεώσεις : να μπορεί το άτομο με ειδικές ανάγκες να προϋ-πολογίζει τα οικογενειακά έξοδα βάσει των εσόδων, να φροντίζει για τη διατήρηση της περιουσίας, για τα παιδιά και την οικογένειά του και να γνωρίζει μαγειρική και σερβίρισμα.
3.2.2. Που παρέχεται η ειδική αγωγή.
Η ειδική αγωγή των ατόμων με ειδικές ανάγκες παρέχεται :
• Σε κανονικά σχολεία, στα οποία είναι ενταγμένα τα άτομα αυτά.
• Σε ειδικές τάξεις, τμήματα ή ομάδες που λειτουργούν μέσα σε κανονικά σχολεία ή σε ειδικές τάξεις ή τμήματα παρατήρησης που λειτουργούν με σκοπό τη βαθύτερη διάγνωση δύσκολων περιπτώσεων και εφαρμόζουν ειδικά προγράμματα.
• Σε ειδικά νηπιαγωγεία και σε αυτοτελή ειδικά σχολεία πρωτοβάθμιας ή δευτερο-βάθμιας εκπαίδευσης.
• Σε ειδικά σχολεία, ειδικές τάξεις ή τμήματα ή ομάδες που λειτουργούν ως παραρ-τήματα σε νευροψυχιατρικά, ορθοπεδικά και άλλα νοσοκομεία και κλινικές ή ια-τροπαιδαγωγικά κέντρα ή θεραπευτικά καταστήματα ανηλίκων.
• Σε ειδικές επαγγελματικές σχολές ή σε ειδικά τμήματα επαγγελματικής εκπαίδευ-σης μέσα σε κανονικά σχολεία καθώς και σε ειδικά επαγγελματικά εργαστήρια.
• Σε οποιονδήποτε χρόνο και χώρο εκτός της οικογένειας, ιδίως σε θεραπευτήρια χρόνιων παθήσεων ή σε θεραπευτήρια καταστήματα ανηλίκων, όπου τα νήπια, τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν για οποιονδήποτε λόγο ειδικές συνθήκες διαβίωσης.
• Σε εργαστήρια ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.)
3.2.3. Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (E.E.E.E.K.)
Ας δούμε πιο αναλυτικά τι ακριβώς είναι τα Εργαστήρια Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.).
Το Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.) υπάγεται στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και στελεχώνεται από εκπαι-δευτικούς Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ειδικό προσωπικό (ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, εργοφυσιοθεραπευτή, λογοθεραπευτή, επαγγελματικό σύμβουλο) και ειδι-κό προσωπικό.
Η διάρκεια φοίτησης είναι πέντε έως οκτώ χρόνια, ανάλογα με την πρόοδο του κάθε μαθητή. Τα τμήματα κάθε τάξης είναι ολιγομελή από τέσσερις έως οκτώ μαθητές και σε ορισμένες σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να είναι ακόμα και δύο με τρεις μαθητές ανά τμήμα. Η διδασκαλία μέσα στα τμήματα γίνεται σε μικροομάδες προσαρμοσμένη στο γνωστικό αντικείμενο των μαθητών. Σκοπός του σχολείου αυτού είναι η επαγ-γελματική τους κατάρτιση και η συμμετοχή τους στην παραγωγική διαδικασία παρέ-χοντας τους τις γνώσεις, οι οποίες είναι αναγκαίες για να μπουν ισότιμα στην αγορά εργασίας και να έχουν μια αυτόνομη και δημιουργική πορεία στη ζωή τους.
Στο Νομό Λασιθίου έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. σε όλα τα μεγάλα α-στικά κέντρα. Οι ειδικότητες που μπορεί να επιλέξει να παρακολουθήσει ένας μαθητής Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. στο Νομό Λασιθίου είναι οι εξής: 1) Τουριστικά Επαγγέλματα, 2) Βι-ολογική Καλλιέργεια, 3) Κηπουρική – Ανθοκομία και 4) Αγγειοπλαστική
Στους αποφοίτους χορηγείται Απολυτήριο που επέχει θέση Πιστοποιητικού επαγγελ-ματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης επιπέδου 1.


4. Καταγραφή Απόψεων των Μαθητών των Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. του Νομού Λασιθίου
Για την καταγραφή των απόψεών των μαθητών των Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. για τη σχέση τους με το σχολείο τους και τις δυνατότητες που μπορούν να πάρουν από τη φοίτησή τους σε αυτό σε σχέση με την απασχόλησή τους, χρησιμοποιήσαμε ειδικά σχεδιασμένο ερω-τηματολόγιο με τη μέθοδο των κλειστών ερωτήσεων (Παράρτημα 1) σε 44 συνολικά μαθητές και μαθήτριες και των τεσσάρων τάξεων που λειτουργούν στα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. της περιοχής, εκ των οποίων 26 αγόρια και τα 18 κορίτσια. Τα ερωτηματολόγια δια-νεμήθηκαν στα σχολεία με ευθύνη του ΚΕΣΥΠ Νομού Λασιθίου και με τη βοήθεια των διευθυντών των κατά τόπους Σχολείων.
Πίνακας 11. Δημογραφικά Στοιχεία Μαθητών
Σχολείο Προέλευσης Αριθμός
Μαθητών Ποσοστό
%
ΕΕΕΕΚ Αγίου Νικολάου 21 47,7
ΕΕΕΕΚ Ιεράπετρας 15 34,1
ΕΕΕΕΚ Σητείας 8 18,2
Ηλικία Αριθμός
Μαθητών Ποσοστό
%
13-18 ετών 30 73,2
19-25 ετών 14 26,8
Ειδικότητα Αριθμός
Μαθητών Ποσοστό
%
Τουριστικά Επαγγέλματα 36 81,8
Βιολογική Καλλιέργεια 4 9,1
Κηπουρική Ανθοκομία 4 9,1
Τόπος Κατοικίας Αριθμός
Μαθητών Ποσοστό
%
Χωριό 20 45,5
Πόλη 20 45,5
ΔΓ/ΔΑ 4 9,1
Μηνιαίο Οικογενειακό Εισόδημα Αριθμός
Μαθητών Ποσοστό
%
έως € 500 2 4,5
€ 500 - € 1000 17 38,6
€ 1000 - € 1500 8 18,2
€ 1500 - € 2000 3 6,8
πάνω από € 2000 4 9,1
ΔΓ/ΔΑ 10 22,7

Είναι αναμενόμενο ότι οι απόψεις των μαθητών αυτής της κατηγορίας επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό α) από την αναπηρία που έχουν και β) από το οικογενειακό και ευ-ρύτερο περιβάλλον τους. Μια σειρά παραγόντων όπως ο τόπος κατοικίας, η καταγωγή, η επίδοσή τους στο σχολείο σε συνδυασμό με την οικονομική και επαγγελματική κατάσταση της οικογένειάς τους είναι σημαντικοί στη διαμόρφωση των απόψεων των μαθητών. Οι παράγοντες αυτοί καταγράφονται συνοπτικά για τις μαθήτριες και μαθη-τές του δείγματος στον Πίνακα 11.
4.1. Καταγραφή Οικογενειακού Περιβάλλοντος
Παρά το ότι η παρούσα μελέτη δεν περιλαμβάνει την ενδελεχή διερεύνηση του οικο-γενειακού περιβάλλοντος από το οποίο προέρχονται οι μαθητές και μαθήτριες του δείγματος, από την καταγραφή κάποιων στοιχείων είναι δυνατό να γίνει μια σχετική εκτίμηση. Συγκεκριμένα έχουν καταγραφεί οι εκτιμήσεις των μαθητών: α) για το μη-νιαίο οικογενειακό εισόδημα (Πίνακας 11), β) το μορφωτικό επίπεδο των γονέων (Πίνακας 12) και γ) την επαγγελματική τους δραστηριότητα (Πίνακας 13).
Συνοπτικά οι μαθητές και οι μαθήτριες του δείγματος προέρχονται, στη πλειοψηφία τους, από οικογένειες με χαμηλό έως πολύ χαμηλό μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα (61,3% κάτω από € 1.500,00), με γονείς χαμηλού μορφωτικού επιπέδου (60,1% το πολύ υποχρεωτικής εκπαίδευσης) που κυρίως απασχολούνται σε επαγγέλματα που χαρακτηρίζονται από χαμηλή έως καθόλου εξειδίκευση.
Πίνακας 12. Μορφωτικό Επίπεδο Γονέων
Πατέρας Μητέρα
Μορφωτικό Επίπεδο Αριθμός Ποσοστό
% Αριθμός Ποσοστό
%
Αναλφάβητος 1 2,3 2 4,5
Απόφοιτος Δημοτικού 18 40,9 17 38,6
Απόφοιτος Γυμνασίου 5 11,4 11 25,0
Απόφοιτος Λυκείου 8 18,2 8 18,2
Απόφοιτος Τεχνικής Σχολής 3 6,8
Πτυχιούχος ΑΕΙ-ΤΕΙ 2 4,5
Δεν έδωσαν απάντηση 7 15,9 6 13,6

Πίνακας 13. Επαγγελματική Δραστηριότητα Γονέων
Πατέρας Μητέρα
Επαγγελματική Δραστηριότητα Αριθμός Ποσοστό
% Αριθμός Ποσοστό
%
Γεωργία-Αλιεία 7 15,9 1 2,3
Δημόσιος Υπάλληλος 7 15,9 5 11,4
Εκπαιδευτικός 2 4,5 1 2,3
Ελεύθερος Επαγγελματίας 1 2,3
Εργαζόμενος σε Τουρισμό Εστίαση 2 4,5 12 27,3
Ιδιωτικός Υπάλληλος 4 9,1 2 4,5
Οδηγός 2 4,5
Οικιακά 17 38,6
Τεχνίτης-Εργάτης 18 40,9
Άλλο 5 11,4
Δεν έδωσαν απάντηση 2 4,5

4.2. Επιλογή Ειδικότητας
Είναι αναμενόμενο το οικογενειακό περιβάλλον να επηρεάζει τις επιλογές των παιδιών και μάλιστα όταν αυτά έχουν (ή πρέπει να έχουν) μια ιδιαίτερη εξάρτηση από την οικογένεια λόγω του ότι είναι ΑΜΕΑ. Στον Πίνακα 14 συνοψίζονται οι απαντήσεις των μαθητών και μαθητριών στην ερώτηση για το ποιος έκανε την επιλογή της ειδικότητάς τους στο σχολείο. Όπως ήταν αναμενόμενο η επιρροή της οικογένειας εί-ναι αρκετά σημαντική στην απόφαση της επιλογής ειδικότητας περισσότερο για τα κορίτσια και λιγότερο για τα αγόρια.

Πίνακας 14. Επιλογή ειδικότητας στο Σχολείο
Επιλογή Ειδικότητας Αγόρια Κορίτσια Σύνολο
Ο/Η ίδιος/ίδια 50,0% 35,3% 45,5%
Οι γονείς 38,5% 47,1% 40,9%
Κοινή απόφαση της οικογένειας 7,7% 11,8% 9,1%
Συγγενικά Πρόσωπα 3,8% 2,3%
Δεν έδωσαν απάντηση 5,9% 2,3%

Παρά το ότι η απόφαση για την επιλογή της ειδικότητας φαίνεται ότι, σύμφωνα με τους μαθητές, είναι περισσότερο των ίδιων, η οικογένεια παίζει κυρίαρχο ρόλο ως προς την ώθησή τους να ενταχθούν στο πρόγραμμα. Το 61% των μαθητών και μαθητριών εκτιμούν τον επηρεασμό αυτόν ως μεγάλο ενώ το 23% ως αρκετό. Περαιτέρω η ψυχολογική υποστήριξη που προσφέρεται από την οικογένεια είναι μεγάλη ή αρκετή για το 79,5% των μαθητών και μαθητριών.
Οι απόψεις των μαθητών που περιγράφονται παραπάνω βρίσκονται σε μερική ανα-ντιστοιχία με τις απόψεις των γονέων τους. Συγκεκριμένα, οι γονείς των μαθητών σε ποσοστό 40% αναγνωρίζουν ότι την απόφαση για την ειδικότητα που θα ακολουθήσει πήρε το ίδιο το παιδί αλλά θεωρούν τη συμμετοχή της οικογένειας ως σημαντικότερη, από όσο την εκτιμούν οι μαθητές, αφού σε ποσοστό 40% απαντούν ότι η επιλογή αυτή ήταν κοινή απόφαση της οικογένειας. Τέλος μόνο το 14,3% των γονέων παραδέχονται ότι η επιλογή της ειδικότητας έγινε από τους ίδιους για λογαριασμό του παιδιού τους.
Αντίθετα οι γονείς θεωρούν το ρόλο τους στην απόφαση ένταξης στο πρόγραμμα ως μη σημαντική. Συγκεκριμένα το 74% περίπου των γονέων θεωρούν ότι επηρέασαν λί-γο-καθόλου τα παιδιά τους να ενταχθούν στο πρόγραμμα και ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η απόφαση αυτή ήταν των ίδιων των παιδιών.
4.3. Ικανοποίηση από το Σχολείο
Από τις απαντήσεις των μαθητών των Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. (Πίνακας 15) προκύπτει ότι η δου-λειά που συντελούν οι εκπαιδευτικοί που στελεχώνουν τα συγκεκριμένα σχολεία είναι υψηλού επιπέδου και η προσφορά τους εκτιμάται ιδιαίτερα. Το 75% των μαθητών δηλώνουν ότι είναι πολύ ικανοποιημένοι από τους καθηγητές τους. Το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο από τα ποσοστά που εκφράζουν ικανοποίηση από άλλες πτυχές του σχολείου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι αρνητικές κριτικές για τους καθηγητές (λίγο ή καθόλου ικανοποίηση) είναι χαμηλότερες από ότι για τις υπόλοιπες πτυχές του σχολείου.

Πίνακας 15. Ικανοποίηση από το Σχολείο
Πολύ % Αρκετά % Λίγο % Καθόλου %
Από το Σχολείο γενικά 63,6 27,3 6,8 2,3
Από το Ωράριο 52,3 34,1 11,4 2,3
Από τους Καθηγητές 75,0 18,2 4,5
Από τα Εργαστήρια και την Πρακτική 54,5 27,3 9,1 6,8

4.4. Δυσκολίες στο Σχολείο
Στον Πίνακα 16 συνοψίζονται οι απαντήσεις των μαθητών σε σχέση με τις δυσκολίες που συναντούν ή συνάντησαν κατά τη φοίτησή τους στο σχολείο. Από τις απαντήσεις προκύπτει ότι κυρίως οι δυσκολίες έχουν να κάνουν με τις σχέσεις μεταξύ των ίδιων των μαθητών. Το αποτέλεσμα αυτό είναι αναμενόμενο, κατά τους ειδικούς, δεδομένου ότι οι μαθητές και μαθήτριες που κυρίως φοιτούν στα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. είναι άτομα με μαθησιακές δυσκολίες οι οποίες συχνά συνοδεύονται και με δυσκολίες κοινωνικής συμπεριφοράς. Η δεύτερη σε σημαντικότητα δυσκολία έχει να κάνει με την ειδικότητα στην οποία φοιτούν οι μαθητές και μαθήτριες.
Άλλα ζητήματα όπως οι σχέσεις με τους καθηγητές, η προσαρμογή με τους κανόνες του σχολείου ή η συνεργασία στην τάξη δεν φαίνεται να δημιουργούν δυσκολίες σε μεγάλη έκταση σύμφωνα με τους μαθητές και μαθήτριες του δείγματος.

Πίνακας 16. Δυσκολίες στο Σχολείο
Δυσκολία ΝΑΙ %
Δυσκολίες Ειδικότητας 27,3
Προβλήματα Σχέσεων με συμμαθητές 40,9
Προβλήματα Σχέσεων με καθηγητές 13,6
Προβλήματα Συνεργασίας 18,2
Δυσκολίες προσαρμογής στους κανόνες του σχολείου 9,1
Κάτι άλλο 13,6

4.5. Ενημέρωση για το Σχολείο πριν τη φοίτηση
Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών και μαθητριών είχαν ενημερωθεί πριν τη φοί-τησή τους στο σχολείο, για τη λειτουργία και τη δομή του. Για τους περισσότερους μάλιστα από τους μαθητές και μαθήτριες αυτής της κατηγορίας η ενημέρωση συμπί-πτει με την πραγματικότητα που επικρατεί στο σχολείο (55,6% πολύ και 29,6% αρκε-τά). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η προσπάθεια ενημέρωσης των υποψήφιων μα-θητών και των οικογενειών τους σε πολύ μεγάλο βαθμό αντικατοπτρίζει πράγματι την κατάσταση που επικρατεί στο σχολείο, χωρίς προσπάθειες ωραιοποίησης ή υποβάθ-μισης.
4.6. Πρόγραμμα Σπουδών
Το 80% περίπου των μαθητών και μαθητριών δηλώνουν ικανοποίηση από το πρό-γραμμα σπουδών και μάλιστα, ένα παρόμοιο ποσοστό (82%) μαθητών και μαθητριών, εκτιμούν ότι η εκπαίδευσή τους στο Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. είναι επαρκής για την μελλοντική τους επαγγελματική αποκατάσταση. Παρόλα αυτά προτείνουν κάποιες αλλαγές, οι οποίες κατά τη γνώμη τους θα βελτιώσουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση ως προς την προετοιμασία που προσφέρει το Σχολείο στους μαθητές τους για την ένταξή τους στην παραγωγική διαδικασία.
Κατά προτεραιότητα οι μαθητές και μαθήτριες προτείνουν επέκταση της γκάμας των ειδικοτήτων που προσφέρει το σχολείο (47,7%) καθώς και επέκταση της κτιριακής υποδομής με νέες αίθουσες διδασκαλίας και χώρους εργαστηρίων (40,9%). Κατά δεύτερο λόγο επικεντρώνονται στις συμβουλευτικές υπηρεσίες οι οποίες χρειάζονται βελτίωση για το 27,3% των μαθητών ενώ ένα μικρό σχετικά ποσοστό (11,4%) μαθη-τών προτείνουν την εισαγωγή νέων μαθημάτων στο πρόγραμμα σπουδών.
4.7. Κτιριακή Υποδομή
Ενώ οι χώροι εργαστηρίων προκαλούν ικανοποίηση στο 66% περίπου των μαθητών και μαθητριών οι απόψεις είναι μοιρασμένες όσον αφορά τις αίθουσες διδασκαλίας (50,0% ικανοποιημένοι και 47,7% μη-ικανοποιημένοι). Η συμβολή των χώρων εργα-στηρίων στην εκπαίδευση είναι «μεγάλη» για το 38,6% των μαθητών και «αρκετή» για το 43,2%. Όσον αφορά τις αίθουσες διδασκαλίας τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 34,1% και 47,7%. Συνεπώς φαίνεται ότι υπάρχει σημαντικό περιθώριο βελτίωσης τόσο των εργαστηριακών χώρων όσο και των αιθουσών προς την κατεύθυνση της προσφοράς ποιοτικών υπηρεσιών εκπαίδευσης.
4.8. Επηρεασμός της Προσωπικότητας από το Σχολείο
Πέραν από τη καθαρά εκπαιδευτική βοήθεια και επαγγελματική κατάρτιση που προ-σφέρει το σχολείο στους μαθητές του είναι προφανές, λόγω και της ειδικής κατηγορίας που αυτοί ανήκουν, ότι επηρεάζει γενικότερα και τη προσωπικότητά τους με θετικά ή όχι στοιχεία.
Επί μέρους πτυχές της σχολικής ζωής που επηρεάζουν γενικότερα την προσωπικότητα των μαθητών είναι: οι σχέσεις με τους συμμαθητές και η σχέση με το προσωπικό του σχολείου. Στα συγκεκριμένα σχολεία σημαντικός είναι ο επηρεασμός που δέχονται οι μαθητές και μαθήτριες από τους ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς που προσφέρουν υπηρεσίες στα πλαίσια των σχολείων.
Συγκεκριμένα το 77,3% των μαθητών και μαθητριών δηλώνουν ότι έχουν επηρεαστεί τόσο από τους συμμαθητές τους όσο και από το προσωπικό του σχολείου. Από αυτούς το 91% περίπου δηλώνουν ότι ο βαθμός επηρεασμού τους είναι «μεγάλος» ή «αρκετός». Ένα παρόμοιο ποσοστό μαθητών και μαθητριών (88,3%) θεωρεί ότι η προσωπικότητά τους έχει επηρεαστεί προς το καλύτερο ως αποτέλεσμα της σχέσης τους με τους συμμαθητές τους και με το προσωπικό του σχολείου.
Η ψυχολογική υποστήριξη που προσφέρεται στο σχολείο από το εξειδικευμένο προ-σωπικό εκτιμάται από το 84% περίπου των μαθητών ότι τους έχει βοηθήσει. Από αυ-τούς το 78% περίπου εκτιμούν την βοήθεια αυτή ως μεγάλη και το υπόλοιπο 22% ως αρκετή.
Η υποστήριξη από κοινωνικούς λειτουργούς φαίνεται ότι δεν έχει εξ’ ίσου καλά απο-τελέσματα για τους μαθητές και μαθήτριες. Ενώ το 57% περίπου από αυτούς απαντούν θετικά στην σχετική ερώτηση το 41% απαντά αρνητικά. Μεταξύ των μαθητών και μαθητριών που απαντούν θετικά το 64% θεωρούν ότι η βοήθεια που παίρνουν είναι μεγάλη ενώ το 36% εκτιμούν τη βοήθεια αυτή ως αρκετή.
Το γενικό συμπέρασμα είναι ότι οι υπηρεσίες κοινωνικής στήριξης πρέπει να βελτιω-θούν ακόμα περισσότερο προκειμένου να φθάσουν στα επίπεδα των υπηρεσιών ψυ-χολογικής στήριξης που προσφέρονται στα σχολεία.


4.9. Επαγγελματική Αποκατάσταση
Στον πίνακα 17 συνοψίζονται οι απαντήσεις των μαθητών και μαθητριών ως προς την πορεία που επιθυμούν να ακολουθήσουν μετά το σχολείο.
Πίνακας 17. Τι θα ήθελες να κάνεις μετά το τέλος της φοίτησης σου από το σχολείο;
Πλήθος Ποσοστό %
Να εργαστώ 33 75,0
Να συνεχίσω τις σπουδές 4 9,1
Κάτι άλλο 5 11,4
Δεν απάντησαν 2 4,6

Μεταξύ αυτών που επιθυμούν να εργαστούν η κυριότερη επιλογή (36,4% είναι το ξε-νοδοχείο που συμβαδίζει και με την ειδικότητα που ακολουθούν τα παιδιά στο σχο-λείο αλλά και με την οικονομία της περιοχής. Η αμέσως επόμενη επιλογή είναι η ερ-γασία σε ζαχαροπλαστείο (27,3%) και ακολουθούν Θερμοκήπιο – Ανθοπωλείο (9,1%) και Εργαστήριο Αγγειοπλαστικής (2,3%). Τέλος το 22,7% των μαθητών και μαθη-τριών επιλέγουν άλλα επαγγέλματα τα οποία δεν προσδιορίζουν με ακρίβεια και για τα οποία δεν προσφέρεται εκπαίδευση από το σχολείο. Τέλος οι μαθητές και μαθήτριες εκφράζουν αισιοδοξία όσον αφορά τη δυνατότητα που θα έχουν να εργασθούν στο αντικείμενο της φοίτησής τους στο σχολείο (82%)
5. Οι Απόψεις των Καθηγητών
Ειδικό ερωτηματολόγιο απευθύνθηκε σε τριάντα δύο εκπαιδευτικούς που διδάσκουν στα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. του νομού Λασιθίου (Παράρτημα 2). Σκοπός της φάσης αυτής της έ-ρευνας ήταν να διαπιστωθεί κατά πόσον οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στην ειδική αγωγή μπορούν και θέλουν να συμβάλλουν στην επιτυχία του προγράμματος σπου-δών των σχολείων και στην επαγγελματική ένταξη των μαθητών τους. Παράλληλα, σκοπός της ερευνητικής ομάδας ήταν να διαπιστωθούν τυχόν αδυναμίες και ενδεχό-μενοι τρόποι αντιμετώπισής τους.
Πίνακας 18. Συνοπτική Εικόνα Καθηγητών
Φύλο (%)
Άνδρας 29,00%
Γυναίκα 71,00%
Ηλικία
Μέσος Όρος (Έτη) 36
Διδακτική εμπειρία
Μέσος Όρος (Έτη) 8
Διδακτική εμπειρία στην ειδική αγωγή
Μέσος Όρος (Έτη) 4,7
Πτυχίο
ΑΕΙ 62,96%
ΤΕΙ 33,33%
Τεχνική Σχολή 3,70%
Μεταπτυχιακός Τίτλος Σπουδών
Μαστερ/ΜΔΕ 15,60%

Ο Πίνακας 18 απεικονίζει συνοπτικά την γενική εικόνα της ομάδας των καθηγητών του δείγματος. Είναι σαφής η αριθμητική υπεροχή των γυναικών ενώ η ομάδα αποτε-λείται από σχετικά νέους καθηγητές (τόσο ηλικιακά όσο και ως προς την εκπαιδευτική εμπειρία). Επίσης το ποσοστό των καθηγητών που έχουν κάνει μεταπτυχιακές σπουδές είναι υψηλότερο από τον μέσο όρο του κλάδου.
Τα παραπάνω χαρακτηριστικά, σε σχέση και με τις ειδικότητες των εκπαιδευτικών διαφοροποιούν την συγκεκριμένη ομάδα καθηγητών από τον μέσο όρο. Συγκεκριμένα οι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν στα ειδικά σχολεία είναι ειδικευμένοι κυρίως σε τε-χνικά μαθήματα, ενώ σημαντική είναι η συμμετοχή εκπαιδευτικών ειδικής εκπαίδευ-σης, γυμναστών, μουσικών, καθώς και εξειδικευμένου προσωπικού για την παροχή συμβουλευτικών και υποστηρικτικών υπηρεσιών.
5.1. Σχέσεις στο Σχολείο
Η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών του δείγματος (93%) αξιολογούν τις σχέσεις τους με τους μαθητές τους ως πολύ-εξαιρετικά καλές. Επιπρόσθετα, το 78% αυτών θεωρούν ότι η σχέση τους αυτή έχει επηρεάσει την επαγγελματική τους από-δοση στο χώρο του σχολείου προς το καλύτερο και μάλιστα σε αρκετό ή μεγάλο βαθ-μό (66%).
Επίσης, το 88% περίπου των εκπαιδευτικών αξιολογούν τις σχέσεις τους με το υπό-λοιπο προσωπικό του σχολείου ως πολύ-εξαιρετικά καλές. Θεωρούν επίσης ότι η ποιότητα των σχέσεων αυτών έχει επηρεάσει την επαγγελματική τους απόδοση στο χώρο του σχολείου (81,5%) προς το καλύτερο (78,1%) και μάλιστα σε αρκετό ή με-γάλο βαθμό (72%).
5.2. Στήριξη των Μαθητών από την Οικογένεια
Οι γνώμη των καθηγητών για την απαραίτητη στήριξη που έχουν ανάγκη οι μαθητές και μαθήτριες ΑΜΕΑ από την οικογένεια, είναι ότι αυτή δεν παρέχεται στο βαθμό που είναι αναγκαία. Συγκεκριμένα το 78,1% των καθηγητών απαντά όχι στην ερώτηση αν πιστεύουν ότι οι μαθητές παίρνουν την στήριξη που έχουν ανάγκη από την οικογένειά τους. Σε επί μέρους ζητήματα η γνώμες των καθηγητών συνοψίζονται στον Πίνακα 19 που ακολουθεί.
Πίνακας 19. Στήριξη Μαθητών από την Οικογένεια
Είδος Στήριξης Ποσοστό %
Οικονομική 18,8
Ψυχολογική 15,6
Κοινωνική 6,3
Άλλου είδους 6,3

Από τα στοιχεία του πίνακα φαίνεται ότι οι καθηγητές εκτιμούν ότι οι οικογένειες δεν παρέχουν επαρκή στήριξη σε κανέναν τομέα. Βέβαια το φαινόμενο μπορεί να συνδυ-ασθεί με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των οικογενειών από τις οποίες προέρχονται τα συγκεκριμένα παιδιά που, όπως ήδη έχει αναφερθεί, είναι οικογένειες χαμηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου χωρίς γνώσεις, δυνατότητες και μέσα για να προσφέρουν την απαραίτητη στήριξη στα παιδιά τους.
5.3. Βοήθεια από τις Υποστηρικτικές Υπηρεσίες
Σημαντική θεωρούν οι καθηγητές των σχολείων την βοήθεια στο έργο τους από το εξειδικευμένο προσωπικό παροχής υποστηρικτικών υπηρεσιών που είναι ενταγμένο στα σχολεία. Συγκεκριμένα το 67% περίπου των καθηγητών εκτιμά ότι η βοήθεια από τον/την ψυχολόγο του σχολείου είναι πολύ-αρκετά σημαντική. Μικρότερη είναι η ε-κτίμηση των καθηγητών για τη βοήθεια που δέχονται από τον/την κοινωνική/ο λει-τουργό του σχολείου τους με αντίστοιχο ποσοστό 41% περίπου. Επιβεβαιώνεται δη-λαδή ότι οι υπηρεσίες κοινωνικής στήριξης έχουν σημαντικό περιθώριο βελτίωσης προκειμένου να φθάσουν τα επίπεδα των υπηρεσιών ψυχολογικής στήριξης.

Πίνακας 20. Προβλήματα με τους Μαθητές στο Σχολείο
Είδος Προβλήματος Ποσοστό %
Υπακοής 15,6
Συνεργασίας 28,1
Συμπεριφοράς 78,1
Άλλο 6,3



5.4. Ανταπόκριση στις Ανάγκες/Απαιτήσεις των Μαθητών
Η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών (96,9%) θεωρούν ότι ανταποκρίνονται αρκετά-πολύ στις ποικίλες ανάγκες/απαιτήσεις των μαθητών τους. Επί πλέον το 87,5% των εκπαιδευτικών εκτιμούν ότι έχουν δώσει στους μαθητές τους τα απαραίτητα εκπαιδευτικά εφόδια ώστε να οργανώσουν τη ζωή τους μετά το σχολείο.
Παρόλα αυτά σχεδόν στο σύνολό τους (93,8%) αναγνωρίζουν την ανάγκη για περαι-τέρω επιμόρφωσή τους σε μια σειρά από θέματα/τομείς που έχουν σχέση με την καλή εκτέλεση των καθηκόντων τους στην ειδική εκπαίδευση. Οι σχετικές απαντήσεις των εκπαιδευτικών συνοψίζονται στον Πίνακα 21 που ακολουθεί.
Μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί ότι μεταξύ των θεμάτων/τομέων στους οποίους οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι χρήζουν επιμόρφωσης συμπεριλαμβάνονται σύνθετα και ευαίσθητα ζητήματα όπως είναι τα προβλήματα συμπεριφοράς των ειδικών παιδιών, ο επαγγελματικός προσανατολισμός και η σεξουαλική τους διαπαιδαγώγηση αλλά και ζητήματα που αφορούν την ίδια την συμπεριφορά των εκπαιδευτικών όπως η συνέπεια και η τήρηση του ωραρίου.

Πίνακας 21. Τομείς επί των οποίων οι Εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι χρειάζονται Επιμόρφωση
Τομέας Επιμόρφωσης Ποσοστό %
Αντιμετώπιση προβλημάτων συμπεριφοράς 75,0
Επαγγελματικός Προσανατολισμός 65,6
Αντιμετώπιση προβλημάτων σχέσεων 53,1
Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση 53,1
Ανάπτυξη του αισθήματος της συνέπειας 50,0
Αντιμετώπιση μαθησιακών προβλημάτων 46,9
Επιμόρφωση ως προς τη τήρηση του ωραρίου 31,3

5.5. Επαγγελματική Αποκατάσταση των Μαθητών
Όσον αφορά την μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση των μαθητών, η επικρα-τούσα άποψη μεταξύ των εκπαιδευτικών (68,8%) είναι ότι τελικά αυτή θα καταστεί δυνατή παρά το ότι η κοινωνία δεν είναι ακόμα έτοιμη να αποδεχθεί ως ισότιμα μέλη της τα ΑΜΕΑ (65,6%). Στην συντριπτική τους πλειοψηφία (87,5%) οι εκπαιδευτικοί θεωρούν απαραίτητη παρέμβαση στην κοινωνία προκειμένου οι μαθητές και μαθή-τριες που φοιτούν στα σχολεία ειδικής αγωγής να τύχουν αποδοχής.
Σχεδόν ομόφωνα οι εκπαιδευτικοί (93,8%) εκτιμούν ότι, προκειμένου να αρχίσουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομίας οι μαθητές της συγκεκριμένης κατηγορίας έχουν ανάγκη στήριξης η οποία προσδιορίζεται κυρίως ως ψυχολογική (81,3%) και λιγότερο ως οικονομική (53,1%) ή άλλου είδους (18,8%).
5.6. Εξοπλισμός - Κτιριακή Υποδομή – Πρόγραμμα Εκπαίδευσης
Τα σχολεία διαθέτουν μια σειρά εποπτικών μέσων διδασκαλίας τα οποία χρησιμοποι-ούνται από το εκπαιδευτικό προσωπικό και των οποίων η χρησιμότητα εκτιμάται σε διαφορετικούς βαθμούς. Ως προς τα συγκεκριμένα σχολεία, ο Πίνακας 22 συνοψίζει τα εποπτικά μέσα που υπάρχουν και την εκτίμηση του βαθμού χρησιμότητάς τους από τους εκπαιδευτικούς.
Είναι σαφές ότι το εκπαιδευτικό μοντέλο που χρησιμοποιείται βασίζεται κυρίως στις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας (πίνακας) σε συνδυασμό με τον εξοπλισμό των εργαστηρίων. Οι μέθοδοι που βασίζονται στις νέες τεχνολογίες (Η/Υ, data-overhead projector κλπ) χρησιμοποιούνται δευτερευόντως και επικουρικά.

Πίνακας 22. Χρησιμότητα των Διαθέσιμων Εποπτικών Μέσων Διδασκαλίας
Εποπτικό Μέσο Εκτίμηση
Χρησιμότητας (%)
Πίνακες 56,25
Μηχανήματα/εργαλεία Εργαστηρίων (ηλεκτρικές συσκευές) 53,13
Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές 50,00
Video, τηλεόραση 37,50
Slides 25,00
Data projector 21,88
Overhead Projector (διαφανοσκόπιο) 12,50

Όσον αφορά την κτιριακή υποδομή οι καθηγητές εκτιμούν ότι υπάρχουν μεγάλα πε-ριθώρια βελτίωσης. Συγκεκριμένα, το 72% περίπου των εκπαιδευτικών εκτιμούν ότι οι διαθέσιμοι εκπαιδευτικοί χώροι ανταποκρίνονται λίγο-καθόλου στις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών των σχολείων. Επί πλέον το 59% περίπου των καθηγητών ε-κτιμούν ότι οι χώροι δεν ανταποκρίνονται και στις προσωπικές τους ανάγκες ώστε να μπορούν να αποδώσουν στη δουλειά τους.
Παρά την ακαταλληλότητα των χώρων εκπαίδευσης, το 78% περίπου των καθηγητών θεωρούν ότι πρόγραμμα εκπαίδευσης ανταποκρίνεται αρκετά-πολύ στις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών ώστε να αντεπεξέλθουν στην μετέπειτα επαγγελματική τους πορεία.
6. Η Άποψη των Γονέων
Για την διερεύνηση των απόψεων των γονέων των παιδιών που φοιτούν στα Σχολεία Ειδικής Αγωγής του νομού Λασιθίου απευθυνθήκαμε σε τριάντα πέντε συνολικά γο-νείς τέτοιων παιδιών. Η δημογραφική κατανομή των ανθρώπων αυτών συνοψίζεται στον Πίνακα 23 που ακολουθεί. Από τη σύγκριση των στοιχείων του πίνακα 23 με τα στοιχεία του πίνακα 11, που συνοψίζει την άποψη των μαθητών για την οικογενειακή τους κατάσταση, παρατηρείται μια σχετική διάσταση των περιγραφόμενων χαρακτη-ριστικών που είναι φυσιολογικό να υπάρχει με δεδομένη την ιδιαιτερότητα των παι-διών και την ενδεχόμενη αποστασιοποίησή τους από την οικογενειακή πραγματικότη-τα.

Πίνακας 23. Δημογραφικά Στοιχεία Μαθητών
Φύλο Αριθμός Ποσοστό %
Άνδρας 10 28,6
Γυναίκα 25 71,4
Σύνολο 35
Μορφωτικό Επίπεδο Αριθμός Ποσοστό %
Αναλφάβητος/τη 2 5,7
Απόφοιτος/η Δημοτικού 13 37,1
Απόφοιτος/η Γυμνασίου 9 25,7
Απόφοιτος/η Λυκείου 10 28,6
Πτυχιούχος ΑΕΙ ή ΤΕΙ 1 2,9
Ηλικία Αριθμός Ποσοστό %
35-44 ετών 21 60,0
45-54 ετών 11 31,4
55-64 ετών 3 8,6
Επάγγελμα Αριθμός Ποσοστό %
Δημόσιος Υπάλληλος 7 20,0
Ιδιωτικός Υπάλληλος 14 40,0
Ελεύθερος Επαγγελματίας 4 11,4
Οικιακά 9 25,7
Συνταξιούχος 1 2,9
Μηνιαίο Οικογενειακό Εισόδημα Αριθμός Ποσοστό %
έως € 500 5 14,3
€ 500 - € 1000 16 45,7
€ 1000 - € 1500 9 25,7
€ 1500 - € 2000 4 11,4
πάνω από € 2000 1 2,9


6.1. Σχέσεις με τα Παιδιά
Στην συντριπτική τους πλειοψηφία (82,9%) οι γονείς χαρακτηρίζουν τη σχέση τους με τα παιδιά τους από καλή έως εξαιρετικά καλή και σχεδόν ομόφωνα (97,1%) δηλώνουν ότι τους παρέχουν την υποστήριξη που έχουν ανάγκη. Την υποστήριξη αυτή προσδιορίζουν κυρίως ως ψυχολογική (54,3%) και κοινωνική (45,7%) παρά ως οικο-νομική (42,9%).
Περαιτέρω θεωρούν (88,6%) ότι η ανταπόκριση τους στις ανάγκες/απαιτήσεις των παιδιών τους είναι συνολικά είναι αρκετή έως μεγάλη. Οι σχέσεις των γονέων με τα παιδιά τους και οι δυνατότητες υποστήριξής τους βελτιώθηκαν από την επαφή που εί-χαν οι γονείς με το προσωπικό υποστήριξης (ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό) του σχολείου. Συγκεκριμένα το 74% περίπου των γονέων κρίνει τη βοήθεια που είχε από την/τον ψυχολόγο του σχολείου ως αρκετά-πολύ σημαντική. Το αντίστοιχο ποσοστό των γονέων που θεωρούν τη βοήθεια από την/τον κοινωνική/ο λειτουργό του σχολείου ως αρκετά-πολύ σημαντική είναι 71% περίπου.
6.1.1. Προβλήματα στις Σχέσεις με τα Παιδιά
Παρά το ότι οι γονείς εκτιμούν ως καλές τις σχέσεις τους με τα παιδιά τους αναγνω-ρίζουν την ύπαρξη προβλημάτων τα οποία εντοπίζουν κυρίως σε προβλήματα συμπε-ριφοράς και συνεργασίας. Οι απόψεις τους για το συγκεκριμένο θέμα συνοψίζονται στον Πίνακα 24 που ακολουθεί.

Πίνακας 24. Τι προβλήματα αντιμετωπίζετε με το παιδί σας;
Είδος Προβλημάτων Ποσοστό %
Προβλήματα υπακοής 8,6
Προβλήματα συνεργασίας 14,3
Προβλήματα συμπεριφοράς 31,4
Προβλήματα επικοινωνίας 25,7
Κάτι άλλο 8,6
Δεν έδωσαν απάντηση 11,4
6.2. Αξιολόγηση του Σχολείου
Η συνισταμένη άποψη των γονέων για το σχολείο είναι ιδιαίτερα θετική. Συγκεκριμέ-να εκτιμούν τη συνεργασία με το διδακτικό προσωπικό ως ικανοποιητική-πολύ καλή σε ποσοστό 77% περίπου. Σε ποσοστό 71% περίπου εκτιμούν ότι το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανταποκρίνεται στις ανάγκες των παιδιών τους τα οποία θεωρούν (60%) ότι έχουν πάρει τα απαραίτητα εφόδια για τη μελλοντική επαγγελματική τους αποκα-τάσταση. Λιγότερο θετικές είναι οι απόψεις τους για τους εκπαιδευτικούς χώρους του σχολείου αφού το ποσοστό των γονέων που εκφράζουν σχετική ικανοποίηση φθάνει μόνο στο 51% περίπου.
6.3. Επαγγελματική Αποκατάσταση των Μαθητών
Οι γονείς εκφράζουν αισιοδοξία για την μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση των παιδιών τους. Σε ποσοστό 69% περίπου απαντούν θετικά στη σχετική ερώτηση παρόλο που σε ποσοστό 49% περίπου θεωρούν ότι η κοινωνία δεν είναι ακόμα έτοιμη να εντάξει πλήρως στους κόλπους της τα ΑΜΕΑ και συμφωνούν σε ποσοστό 77% περίπου με τους εκπαιδευτικούς ότι κάποιου είδους παρέμβαση πρέπει να γίνει στην κοινωνία προς την κατεύθυνση αυτή.
Επί πλέον είναι ομόφωνη η άποψη των γονέων (97,1%) ότι, προκειμένου να εντα-χθούν στην παραγωγική διαδικασία τα παιδιά ΑΜΕΑ χρειάζονται κάποιου είδους υ-ποστήριξη τόσο οικονομική (48,6%) αλλά κυρίως ψυχολογική (51,4%)
7. Η Άποψη της Αγοράς
Για τη διερεύνηση των απόψεων των εν δυνάμει εργοδοτών, σχεδιάσθηκε ειδικό ερω-τηματολόγιο (Παράρτημα 3) το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή στοιχείων από 91 επιχειρήσεις με έδρα τον Άγιο Νικόλαο (30), Ιεράπετρα (31) και Σητεία (30). Η κατανομή των επιχειρήσεων αυτών στους διάφορους τομείς επιχειρηματικής δρα-στηριότητας φαίνεται συνοπτικά στον Πίνακα 25 και θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει ικανοποιητικά την επιχειρηματική δραστηριότητα στο Νομό.
Πίνακας 25. Τομείς Επιχειρηματικής Δραστηριότητας Επιχειρήσεων
Είδος Επιχείρησης Αριθμός
Εμπορικό Κατάστημα 50
Παροχή Υπηρεσιών 9
Τουρισμός-Εστίαση 28
Χρηματοπιστωτικές Υπηρεσίες 4

Η πλειοψηφία των επιχειρήσεων αυτών ήταν μικρές – οικογενειακές. Το 80% αυτών απασχολούσαν το πολύ μέχρι 6 άτομα (συμπεριλαμβανομένων των επιχειρηματιών). Στο 70% των επιχειρήσεων το ερωτηματολόγιο συμπλήρωσε ο ιδιοκτήτης (ιδιοκτή-τρια) που σε ποσοστό 60% ήταν άνδρας. Το 75% των εκπροσώπων των επιχειρήσεων που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο ήταν ηλικίας μέχρι 44 ετών.
Από πλευράς στελέχωσης η αναλογία ανδρών και γυναικών εργαζομένων ήταν 0,77 το οποίο πρακτικά σημαίνει ότι για κάθε τρεις άντρες εργαζόμενους αντιστοιχούν πε-ρίπου τέσσερις γυναίκες. Η κατανομή των εργαζόμενων στις επιχειρήσεις του δείγμα-τος σε σχέση με το μορφωτικό τους επίπεδο εμφανίζεται στον Πίνακα 26 που ακο-λουθεί. Κυρίως πρόκειται για αποφοίτους Γυμνασίου/Λυκείου και λιγότερο για πτυ-χιούχους της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Πίνακας 26. Κατανομή εργαζομένων ως προς μορφωτικό επίπεδο
Απόφοιτος Δημοτικού/Γυμνασίου 33,62%
Απόφοιτος Λυκείου 26,18%
Απόφοιτος ΙΕΚ 15,00%
Πτυχιούχος ΑΕΙ/ΤΕΙ 18,53%
Κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου 6,68%

7.1. Επίγνωση του τι είναι ΑΜΕΑ
Η άποψη που διατυπώνεται τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους γονείς ότι πρέπει να υπάρξει παρέμβαση στη κοινωνία προκειμένου αυτή να συνειδητοποιήσει για το τι είναι ΑΜΕΑ και κατά συνέπεια να κατανοήσει τις ανάγκες των ατόμων αυτών επιβεβαιώνεται από τα περιεχόμενα του Πίνακα 27. Οι άνθρωποι της αγοράς φαίνεται ότι συνδέουν τον όρο ΑΜΕΑ κατά κύριο λόγο με άτομα που έχουν κινητικά ή νοητικά προβλήματα και δεν κατατάσσουν στην κατηγορία αυτή άτομα που έχουν άλλες, λιγότερο ορατές εκ πρώτης όψεως, διαταραχές όπως είναι οι ψυχοκοινωνικές, αισθητηριακές διαταραχές ή τα προβλήματα συμπεριφοράς.

Πίνακας 27. Γνωρίζετε ποιες κατηγορίες ατόμων περιλαμβάνει ο όρος ΑΜΕΑ
Κατηγορία Ατόμων Ποσοστό %
Άτομα με κινητικά προβλήματα 56,04%
Άτομα με νοητικά προβλήματα 46,15%
Άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα 10,99%
Άτομα με αισθητηριακά προβλήματα 18,68%
Άτομα με ψυχιατρικά προβλήματα 0,00%
Άτομα με προβλήματα συμπεριφοράς 4,40%
Όλα τα παραπάνω 40,66%

7.2. Αναγνώριση Δικαιωμάτων ΑΜΕΑ
Παρά τη σχετική σύγχυση ως προς τον όρο ΑΜΕΑ, οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων στη συντριπτική τους πλειοψηφία (81,3%) αναγνωρίζουν στα άτομα αυτής της κατη-γορίας πλήρη δικαιώματα στη ζωή. Τα δικαιώματα αυτά προσδιορίζουν ως δικαιώμα-τα στην εργασία (78%), στη περίθαλψη (81,3%), στον ελεύθερο χρόνο/ψυχαγωγία (73,6%) και στα μέσα μαζικής μεταφοράς (75,8%).
Τα παραπάνω ποσοστά φαίνονται εκ πρώτης όψεως ότι εκφράζουν συντριπτικές πλειοψηφίες. Παρόλα αυτά υποκρύπτουν ένα ρατσισμό έναντι των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Φαίνεται αδιανόητο για μια σύγχρονη και σκεπτόμενη κοινωνία να υπάρχει ποσοστό 20% περίπου ανθρώπων της αγοράς που δεν αναγνωρίζουν πλήρη δικαιώ-ματα στη ζωή σε κάποια κατηγορία συνανθρώπων μας έστω και αν έχουν κάποιο είδος αναπηρίας. Η άποψη περί αναγκαιότητας παρέμβασης στη κοινωνία υπέρ των ατόμων με ειδικές ανάγκες ισχυροποιείται ακόμα περισσότερο από τα συγκεκριμένα αποτελέσματα.

7.3. Ενημέρωση για τα τοπικά Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.
Παρά τη σημαντική τους αποστολή, τα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. υστερούν επικοινωνιακά με την έννοια ότι η πολιτεία δεν έχει φροντίσει να ενημερώσει τις τοπικές κοινωνίες για την ύπαρξη και το έργο τους. Σε ερώτηση «Τι γνωρίζετε για το Εργαστήριο Ειδικής Ε-παγγελματικής Κατάρτισης (Ε.Ε.Ε.Ε.Κ.) που λειτουργεί στη πόλη σας και εκπαιδεύει
ΑΜΕΑ», οι απαντήσεις δεν είναι ενθαρρυντικές και συνοψίζονται στον Πίνακα 28 που ακολουθεί.

Πίνακας 28. Τι γνωρίζετε για το Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ) που λειτουργεί στην πόλη σας και εκπαιδεύει ΑΜΕΑ;
Ποσοστό %
Τα πάντα 3,3
Έχω αρκετή πληροφόρηση 15,4
Ελάχιστα Πράγματα 36,3
Απολύτως Τίποτα 41,8
Δεν έδωσαν απάντηση 3,3

Από τα στοιχεία του πίνακα 28 είναι προφανής η ανάγκη πληροφόρησης και ευαισθη-τοποίησης της τοπικής κοινωνίας ως προς τα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. και το έργο τους.
Εξ’ ίσου μεγάλη είναι η άγνοια σε σχέση τόσο με τις κατηγορίες των παιδιών που εκ-παιδεύονται στα σχολεία ειδικής αγωγής όσο και με την καταλληλότητα της επαγγελ-ματικής εκπαίδευσης που τα σχολεία παρέχουν. Συγκεκριμένα ως προς το πρώτο ε-ρώτημα, μόνο 23% περίπου των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι έχουν κάποια μικρή ή μεγάλη πληροφόρηση. Ως προς το δεύτερο ερώτημα, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων δεν έδωσαν απάντηση ενώ το 30% περίπου διατηρούν επιφυλάξεις ως προς την κα-ταλληλότητα της επαγγελματικής προετοιμασίας των μαθητών στα συγκεκριμένα σχολεία.
7.4. Απασχόληση Ατόμων με Αναπηρίες
Παρά την άγνοια που ομολογούν, οι ερωτηθέντες απάντησαν ότι, έστω και υπο προϋ-ποθέσεις, θα συνεργαζόταν με τα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. στα πλαίσια της πρακτικής άσκησης των μαθητών. Συγκεκριμένα 47% περίπου των επιχειρηματιών δήλωσαν απερίφραστα ότι θα ήθελαν να προχωρήσουν σε μια τέτοια συνεργασία ενώ 34% περίπου θα το έκαναν κάτω από προϋποθέσεις.
Παρόμοιες ήταν οι απαντήσεις στην ερώτηση αν θα απασχολούσαν ένα ΑΜΕΑ στην επιχείρησή τους. 29% περίπου των ερωτηθέντων απάντησαν καταφατικά ενώ 45% περίπου απάντησαν ότι θα το έκανα υπό προϋποθέσεις. Μάλιστα θα προσέφεραν α-πασχόληση κυρίως στην ειδικότητα του υπαλλήλου γραφείου και στις πωλήσεις.
Τέλος, παρά την θετική εν γένει άποψη έναντι των ΑΜΕΑ οι επιχειρήσεις της περιοχής δεν απασχολούν τέτοιας κατηγορίας άτομα στις επιχειρήσεις τους. Συγκεκριμένα μόνο 4 επιχειρήσεις (ποσοστό 4,4,%) προσφέρουν ήδη απασχόληση σε ΑΜΕΑ. Για μια ακόμα φορά επιβεβαιώνεται η ανάγκη παρέμβασης στην κοινωνία υπέρ των ατόμων με αναπηρίες.
8. Συμπεράσματα
Ο συνδυασμός των απόψεων Μαθητών, Καθηγητών, Γονέων και Παραγόντων της Αγοράς σε συνδυασμό με τις συνθήκες στο Νομό Λασιθίου, όπως αυτές απεικονίζο-νται από την καταγραφή της οικονομικής δραστηριότητας, και τις ιδιαιτερότητες των μαθητών στα σχολεία ειδικής αγωγής οδηγούν σε σημαντικά και ενδιαφέροντα συ-μπεράσματα αναφορικά με τις δυνατότητες και προοπτικές των μαθητών αυτής της κατηγορίας.
Γενικώς οι μαθητές και μαθήτριες ειδικής αγωγής εκτιμούν ιδιαίτερα τη βοήθεια που παίρνουν από το σχολείο τους και ιδιαίτερα τη σχέση με τους καθηγητές τους και το προσωπικό ψυχολογικής και κοινωνικής υποστήριξης. Μάλιστα η ικανοποίηση τους αυτή εκφράζεται παρά τις επιμέρους αντιρρήσεις τους ως προς την επάρκεια της κτι-ριακής και δευτερευόντως της εργαστηριακής υποδομής. Πιστεύουν ότι το σχολείο πραγματικά τους βοηθά προς την κατεύθυνση της μελλοντικής τους επαγγελματικής δραστηριοποίησης. Θα ήθελαν όμως καλύτερη υποδομή καθώς και περισσότερες ει-δικότητες που θα συμβαδίζουν με την οικονομία και τις προοπτικές της περιοχής.
Οι δυσκολίες που κυρίως αντιμετωπίζουν σχετίζονται κυρίως με τις σχέσεις με τους συμμαθητές τους και με τις αυτονόητες δυσκολίες της εκπαίδευσης ενώ δεν φαίνεται να αντιμετωπίζουν προβλήματα συνεργασίας με τους καθηγητές τους και προσαρμο-γής στους κανόνες του σχολείου.
Πέρα από το καθαρά εκπαιδευτικό μέρος, το σχολείο επηρεάζει θετικά σε μεγάλο βαθμό τη προσωπικότητα και τη ζωή τους και ιδιαίτερα οι σχέσεις με τους συμμαθη-τές και τους εκπαιδευτικούς. Θεωρούν την βοήθεια του προσωπικού υποστήριξης ως πολύ σημαντική.
Εκτιμούν τη βοήθεια (ψυχολογική, κοινωνική και οικονομική) που παίρνουν από την οικογένεια τους ως σημαντική και είναι αρκετά αισιόδοξοι για τη μελλοντική επαγ-γελματική τους αποκατάσταση την οποίαν εστιάζουν κυρίως στον τουρισμό-εστίαση σύμφωνα και με τα χαρακτηριστικά της περιοχής.
Οι καθηγητές (και προσωπικό υποστήριξης) είναι άνθρωποι νέοι με όρεξη για δουλειά και προσφορά προς τα παιδιά που η πολιτεία τους έχει εμπιστευθεί. Διατηρούν πολύ καλές σχέσεις τόσο με τους μαθητές στους όσο και μεταξύ τους και εκτιμούν τη βοήθεια που παίρνουν από το προσωπικό υποστήριξης.
Αξιολογούν την βοήθεια που τα παιδιά παίρνουν από την οικογένειά τους ως όχι πολύ υψηλού επιπέδου αλλά είναι αισιόδοξοι για τα εφόδια που δίνει το σχολείο στα παιδιά όσο και για τη μελλοντική επαγγελματική τους αποκατάσταση παρ’ όλο που θεωρούν ότι η κοινωνία δεν είναι αρκετά έτοιμη να δεχθεί τα άτομα με ειδικές ανάγκες στους κόλπους της ως ισότιμα μέλη. Ως προς το τελευταίο, θεωρούν ότι πρέπει να γίνει πα-ρέμβαση στην κοινωνία. Θεωρούν επίσης ότι τα παιδιά θα χρειαστούν κάποιου είδους βοήθεια προκειμένου να μπορέσουν να ενταχθούν στην παραγωγική διαδικασία, την οποία προσδιορίζουν περισσότερο ως ψυχολογική και δευτερευόντως ως οικονομική.
Οι γονείς των παιδιών, κυρίως άνθρωποι με χαμηλό εκπαιδευτικό και οικονομικό επί-πεδο, διατηρούν πολύ καλές σχέσεις με τα παιδιά τους και με το προσωπικό του σχο-λείου. Εκτιμούν ότι το σχολείο βοηθά τα παιδιά τους αλλά και τους ίδιους και είναι αρκετά αισιόδοξοι ως προς την μελλοντική πορεία των παιδιών τους στην παραγωγική διαδικασία παρά το ότι συμφωνούν με τους εκπαιδευτικούς ότι η κοινωνία δεν είναι ακόμα έτοιμη να εντάξει τέτοιου είδους άτομα με ισοτιμία στους κόλπους της.
Συμφωνώντας με τους εκπαιδευτικούς θεωρούν ότι πρέπει να γίνει σχετική παρέμβα-ση στην κοινωνία και ότι τα παιδιά θα χρειασθούν ψυχολογική και οικονομική υπο-στήριξη προκειμένου να δραστηριοποιηθούν επαγγελματικά.
Η αγορά έχει σε μεγάλο βαθμό άγνοια για το τι είναι ΑΜΕΑ και σχεδόν πλήρη άγνοια τόσο για την ύπαρξη των σχολείων ειδικής αγωγής όσο και για την εκπαίδευση που παρέχει στους μαθητές, επιβεβαιώνοντας έτσι την άποψη περί ανετοιμότητας της κοινωνίας να εντάξει τα ΑΜΕΑ ως ισότιμα μέλη της. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο ρόλος της πολιτείας είναι ιδιαίτερα σημαντικός
Παρόλα αυτά οι άνθρωποι των επιχειρήσεων αναγνωρίζουν στα ΑΜΕΑ πλήρη δι-καιώματα στη ζωή και την εργασία αλλά δυστυχώς το ποσοστό (20%) περίπου αυτών που δεν αναγνωρίζουν τέτοια δικαιώματα είναι αρκετά υψηλό με δεδομένο ότι διανύ-ουμε το 2007.
Οι επιχειρηματίες της περιοχής είναι έτοιμοι σε μεγάλο βαθμό να συνεργασθούν με τα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ στα πλαίσια της πρακτικής άσκησης των παιδιών αλλά και να τους προσφέρουν θέσεις εργασίας υπό προϋποθέσεις κυρίως σε θέσεις υπαλλήλων γραφεί-ου και πωλήσεων. Στο σημείο αυτό παρατηρείται μια σχετική αναντιστοιχία των δια-θέσιμων θέσεων με τις ειδικότητες που προσφέρονται από τα Ε.Ε.Ε.Ε.Κ και πιθανόν μια αναθεώρηση από το ΥΠΕΠΘ σε σχέση με τις κατά τόπους ανάγκες να βελτίωνε την κατάσταση.