Κοινωνικό κεφάλαιο και εθελοντικές δράσεις των φοιτητών του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος καθηγητής τμήματος Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
H έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου είναι αλληλένδετη με το όραμα για κοινωνία των πολιτών, η οποία αναφέρεται σε όλους τους μη κυβερνητικούς θεσμούς που συμβάλλουν στη διακυβέρνηση. Το κοινωνικό κεφάλαιο των φοιτητών, υπό το πρίσμα αυτό, περιγράφει όλες τις κοινωνικές συσχετίσεις, από τις οποίες προκύπτει η κοινωνική ευθύνη του Πανεπιστημίου σε σχέση με την τοπική κοινωνία.
Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι κοινό χαρακτηριστικό κοινωνικών μορφωμάτων και θεσμών και εμπεριέχει έννοιες, όπως η αμοιβαιότητα, η συμμετοχικότητα, ο εθελοντισμός και η εμπιστοσύνη. Στοχεύει δε στο γενικό καλό και στην προαγωγή της κοινωνίας. Ο Ο.Ο.Σ.Α. αναφέρεται στα δίκτυα, τις κοινές πεποιθήσεις και την αλληλοκατανόηση, που διέπουν τη συνεργασία ανάμεσα σε ομάδες ή στα υποσυστήματα μιας κοινής ομάδας.
Η ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου των φοιτητών συσχετίζεται άμεσα με τη συμμετοχή τους στα κοινά της Λέσβου: Όσο πιο ετερόκλητες είναι οι ομάδες στις οποίες συμμετέχουν, τόσο μεγαλύτερος είναι ο συγκερασμός απόψεων, στάσεων και συμπεριφορών και τόσο περισσότερο αναπτύσσεται η ευελιξία και η δημιουργική μίξη της τοπικής κουλτούρας με τα πολιτισμικά βιώματα που φέρουν οι φοιτητές.
Μία παράμετρος του κοινωνικού κεφαλαίου είναι η «συνδεσιμότητα», που αναφέρεται στους δεσμούς του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου με ευρύτερες κρατικές, γεωγραφικές, οικονομικές και πολιτικές δομές και στην ενοποίηση του εκάστοτε περιφερειακού δυναμικού για την απρόσκοπτη διαχείριση των πόρων.
Σε ατομικό επίπεδο η επέκταση των προσωπικών δικτύων των φοιτητών ενισχύεται από την αλληλεπίδραση μέσω της εθελοντικών δράσεων του Πανεπιστημίου και της δημιουργικής απασχόλησής τους, ενώ σε επίπεδο κοινότητας τονώνεται μέσω πολιτικών και πολιτισμικών δραστηριοτήτων.
Τα κοινωνικά δίκτυα είναι το άθροισμα των προσωπικών επαφών, μέσω των οποίων ο φοιτητής διατηρεί την κοινωνική του ταυτότητα, λαμβάνει συναισθηματική υποστήριξη, υλική ενίσχυση και συμμετοχή στις υπηρεσίες, έχει πρόσβαση στις πληροφορίες και δημιουργεί νέες κοινωνικές επαφές.
Η σύνδεση της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης με το κοινωνικό κεφάλαιο δεν είναι εμφανής με την πρώτη ματιά, καθώς ο συγκερασμός γίνεται περισσότερο αντιληπτός μέσω των παραγώγων τους και κυρίως διά των επιδράσεών τους στον πολιτισμό μιας ομάδας ή περιοχής και στη ριζική αλλαγή στην ψυχοσύνθεση, τα κίνητρα και τους τρόπους δράσης του φοιτητή.
Συγκεκριμένα, η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η εν γένει καλλιέργεια των φοιτητών στρέφει το ενδιαφέρον τους προς την αναζήτηση καινοτόμων ιδεών, εναλλακτικών εμπειριών και ευνοεί την προσέγγιση και ενσωμάτωση διαφορετικών στοιχείων κουλτούρας. Παράλληλα, ανοίγει διόδους επιλογών, τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, ενισχύει την ευκαμψία και ανεκτικότητα και επαναπροσδιορίζει τους στόχους, τις προσδοκίες και τις προτεραιότητες της τοπικής και της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Η σχέση των δύο εννοιών είναι αμφίδρομη. Το αυξημένο κοινωνικό κεφάλαιο των φοιτητών συνεπάγεται ισχυρά κοινωνικά δίκτυα γεφύρωσης με την κοινωνία της Λέσβου, διευρυμένη συμμετοχικότητα και κοινωνική εμπιστοσύνη, παράγοντες που μεταξύ άλλων πολλαπλασιάζουν τις ευκαιρίες άτυπων μορφωτικών εμπειριών, μέσω της αλληλεπίδρασής και ενασχόλησης με αντικείμενα πέραν της τυπικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.
Το κοινωνικό κεφάλαιο δρα αντισταθμιστικά, εφόσον άρει τις ταξικές διαφοροποιήσεις και απαλύνει τα φαινόμενα της περιθωριοποίησης. Κι εκεί ακριβώς άπτεται των στόχων της εκπαίδευσης, που εκτός από γνωστικοί είναι η δημοκρατική, αντισταθμιστική και ισότιμη αγωγή.
Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου αντιλαμβανόμενο την κοινωνική διάσταση της εκπαίδευσης και την αναγκαιότητα σύνδεσής του με την τοπική κοινωνία και αποσκοπώντας στον εμπλουτισμό της επιστημονικής γνώσης με την κοινωνική δράση ενισχύει τους φοιτητές να εμπλακούν δυναμικά σε όλες τις πτυχές της πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής της Μυτιλήνης. Συγκεκριμένα, οι φοιτητές στελεχώνουν τις υπηρεσίες του ΙΚΠΑ ‘Η Θεομήτωρ’ και αναλαμβάνουν την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των περιθαλπομένων στους ξενώνες του Ιδρύματος. Το Υπουργείο Υγείας το 2007 βράβευσε το τμήμα Κοινωνιολογίας για τη συνεργασία του με το Θεομήτωρ, η οποία διευρύνεται και στο τρέχον έτος.
Παράλληλα, η ίδρυση του Συμβουλευτικού Σταθμού ενίσχυσε τη συνεργασία Πανεπιστημίου και Βοστανείου Νοσοκομείου. Ήδη στελέχη του Ψυχιατρικού και Παιδοψυχιατρικού τμήματος συνεργάζονται με το Συμβουλευτικό Σταθμό και καταρτίζουν φοιτητές σε θέματα που αφορούν την κοινωνική ψυχιατρική, την συμβουλευτική και την υποστήριξη. Δράσεις, όπως η ενημέρωση των πολιτών για την παιδική κακοποίηση, την αναπηρία, το AIDS, τις εφηβικές συγκρούσεις, την κυκλοφοριακή αγωγή αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα ευαισθητοποίησης.
Οι φοιτητές του Πανεπιστημίου μέσω της πρακτικής άσκησης έχουν δυναμική παρουσία στην Κυψέλη, στα Ειδικά σχολεία, στην Πνοή, στην Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης, στην Ελληνική Ομάδα Διάσωσης, στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, στα Πειραματικά Σχολεία, στα ΜΜΕ της Μυτιλήνης, στα Προγράμματα Κατάρτισης Ενηλίκων, στις Σχολές Γονέων, στο Θέατρο και τη Μουσική, στον Αθλητισμό, σε υπηρεσίες της Νομαρχίας κλπ. Γίνεται προσπάθεια ώστε οι δράσεις των φοιτητών να επεκταθούν και σε ευρύτερους φορείς του νησιού, για να ωφεληθούν και οι υπόλοιποι δήμοι του. Ήδη έχει επιτευχθεί συνεργασία με το Αναγνωστήριο Αγιάσου και σταδιακά θα ξεκινήσει προσπάθεια ενημέρωσης των σχολείων σε διάφορα χωριά της Λέσβου.
Οι φοιτητές που αποφοιτούν από το Πανεπιστήμιο έχουν την ευκαιρία να εμπλουτίσουν το βιογραφικό τους με πολύτιμη εμπειρία και προϋπηρεσία από τις εθελοντικές δράσεις, γεγονός που τους καθιστά ανταγωνιστικότερους σε σχέση με τα υπόλοιπα Πανεπιστήμια και τους πριμοδοτεί σημαντικά κατά την είσοδό τους στην αγορά εργασίας. Ήδη σε πολλά μέρη της Ελλάδας απόφοιτοι του Πανεπιστημίου Αιγαίου εργάζονται σε φορείς αντίστοιχους με εκείνους στη Λέσβο, στους οποίους είχαν προσφέρει εθελοντικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια των σπουδών τους.
Η Πρυτανεία του Πανεπιστημίου κατανοεί ότι ο εθελοντισμός και η κοινωνική συμμετοχή των φοιτητών πρέπει να επεκταθεί, να ενισχυθεί και κυρίως να συντονιστεί μέσω της χάραξης συγκεκριμένων πολιτικών και τελικά να ενταχθεί στα προγράμματα σπουδών , ώστε η φοίτηση και η διαβίωση στη Λέσβο να γίνει εμπειρία ζωής για τους φοιτητές και ταυτόχρονα το νησί να αξιοποιήσει στο έπακρο το ανθρώπινο δυναμικό που φιλοξενεί.
H έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου είναι αλληλένδετη με το όραμα για κοινωνία των πολιτών, η οποία αναφέρεται σε όλους τους μη κυβερνητικούς θεσμούς που συμβάλλουν στη διακυβέρνηση. Το κοινωνικό κεφάλαιο των φοιτητών, υπό το πρίσμα αυτό, περιγράφει όλες τις κοινωνικές συσχετίσεις, από τις οποίες προκύπτει η κοινωνική ευθύνη του Πανεπιστημίου σε σχέση με την τοπική κοινωνία.
Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι κοινό χαρακτηριστικό κοινωνικών μορφωμάτων και θεσμών και εμπεριέχει έννοιες, όπως η αμοιβαιότητα, η συμμετοχικότητα, ο εθελοντισμός και η εμπιστοσύνη. Στοχεύει δε στο γενικό καλό και στην προαγωγή της κοινωνίας. Ο Ο.Ο.Σ.Α. αναφέρεται στα δίκτυα, τις κοινές πεποιθήσεις και την αλληλοκατανόηση, που διέπουν τη συνεργασία ανάμεσα σε ομάδες ή στα υποσυστήματα μιας κοινής ομάδας.
Η ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου των φοιτητών συσχετίζεται άμεσα με τη συμμετοχή τους στα κοινά της Λέσβου: Όσο πιο ετερόκλητες είναι οι ομάδες στις οποίες συμμετέχουν, τόσο μεγαλύτερος είναι ο συγκερασμός απόψεων, στάσεων και συμπεριφορών και τόσο περισσότερο αναπτύσσεται η ευελιξία και η δημιουργική μίξη της τοπικής κουλτούρας με τα πολιτισμικά βιώματα που φέρουν οι φοιτητές.
Μία παράμετρος του κοινωνικού κεφαλαίου είναι η «συνδεσιμότητα», που αναφέρεται στους δεσμούς του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου με ευρύτερες κρατικές, γεωγραφικές, οικονομικές και πολιτικές δομές και στην ενοποίηση του εκάστοτε περιφερειακού δυναμικού για την απρόσκοπτη διαχείριση των πόρων.
Σε ατομικό επίπεδο η επέκταση των προσωπικών δικτύων των φοιτητών ενισχύεται από την αλληλεπίδραση μέσω της εθελοντικών δράσεων του Πανεπιστημίου και της δημιουργικής απασχόλησής τους, ενώ σε επίπεδο κοινότητας τονώνεται μέσω πολιτικών και πολιτισμικών δραστηριοτήτων.
Τα κοινωνικά δίκτυα είναι το άθροισμα των προσωπικών επαφών, μέσω των οποίων ο φοιτητής διατηρεί την κοινωνική του ταυτότητα, λαμβάνει συναισθηματική υποστήριξη, υλική ενίσχυση και συμμετοχή στις υπηρεσίες, έχει πρόσβαση στις πληροφορίες και δημιουργεί νέες κοινωνικές επαφές.
Η σύνδεση της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης με το κοινωνικό κεφάλαιο δεν είναι εμφανής με την πρώτη ματιά, καθώς ο συγκερασμός γίνεται περισσότερο αντιληπτός μέσω των παραγώγων τους και κυρίως διά των επιδράσεών τους στον πολιτισμό μιας ομάδας ή περιοχής και στη ριζική αλλαγή στην ψυχοσύνθεση, τα κίνητρα και τους τρόπους δράσης του φοιτητή.
Συγκεκριμένα, η εκπαίδευση, η κατάρτιση και η εν γένει καλλιέργεια των φοιτητών στρέφει το ενδιαφέρον τους προς την αναζήτηση καινοτόμων ιδεών, εναλλακτικών εμπειριών και ευνοεί την προσέγγιση και ενσωμάτωση διαφορετικών στοιχείων κουλτούρας. Παράλληλα, ανοίγει διόδους επιλογών, τόσο σε ατομικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, ενισχύει την ευκαμψία και ανεκτικότητα και επαναπροσδιορίζει τους στόχους, τις προσδοκίες και τις προτεραιότητες της τοπικής και της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Η σχέση των δύο εννοιών είναι αμφίδρομη. Το αυξημένο κοινωνικό κεφάλαιο των φοιτητών συνεπάγεται ισχυρά κοινωνικά δίκτυα γεφύρωσης με την κοινωνία της Λέσβου, διευρυμένη συμμετοχικότητα και κοινωνική εμπιστοσύνη, παράγοντες που μεταξύ άλλων πολλαπλασιάζουν τις ευκαιρίες άτυπων μορφωτικών εμπειριών, μέσω της αλληλεπίδρασής και ενασχόλησης με αντικείμενα πέραν της τυπικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.
Το κοινωνικό κεφάλαιο δρα αντισταθμιστικά, εφόσον άρει τις ταξικές διαφοροποιήσεις και απαλύνει τα φαινόμενα της περιθωριοποίησης. Κι εκεί ακριβώς άπτεται των στόχων της εκπαίδευσης, που εκτός από γνωστικοί είναι η δημοκρατική, αντισταθμιστική και ισότιμη αγωγή.
Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου αντιλαμβανόμενο την κοινωνική διάσταση της εκπαίδευσης και την αναγκαιότητα σύνδεσής του με την τοπική κοινωνία και αποσκοπώντας στον εμπλουτισμό της επιστημονικής γνώσης με την κοινωνική δράση ενισχύει τους φοιτητές να εμπλακούν δυναμικά σε όλες τις πτυχές της πολιτιστικής και κοινωνικής ζωής της Μυτιλήνης. Συγκεκριμένα, οι φοιτητές στελεχώνουν τις υπηρεσίες του ΙΚΠΑ ‘Η Θεομήτωρ’ και αναλαμβάνουν την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των περιθαλπομένων στους ξενώνες του Ιδρύματος. Το Υπουργείο Υγείας το 2007 βράβευσε το τμήμα Κοινωνιολογίας για τη συνεργασία του με το Θεομήτωρ, η οποία διευρύνεται και στο τρέχον έτος.
Παράλληλα, η ίδρυση του Συμβουλευτικού Σταθμού ενίσχυσε τη συνεργασία Πανεπιστημίου και Βοστανείου Νοσοκομείου. Ήδη στελέχη του Ψυχιατρικού και Παιδοψυχιατρικού τμήματος συνεργάζονται με το Συμβουλευτικό Σταθμό και καταρτίζουν φοιτητές σε θέματα που αφορούν την κοινωνική ψυχιατρική, την συμβουλευτική και την υποστήριξη. Δράσεις, όπως η ενημέρωση των πολιτών για την παιδική κακοποίηση, την αναπηρία, το AIDS, τις εφηβικές συγκρούσεις, την κυκλοφοριακή αγωγή αποτελούν μερικά μόνο παραδείγματα ευαισθητοποίησης.
Οι φοιτητές του Πανεπιστημίου μέσω της πρακτικής άσκησης έχουν δυναμική παρουσία στην Κυψέλη, στα Ειδικά σχολεία, στην Πνοή, στην Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης, στην Ελληνική Ομάδα Διάσωσης, στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, στα Πειραματικά Σχολεία, στα ΜΜΕ της Μυτιλήνης, στα Προγράμματα Κατάρτισης Ενηλίκων, στις Σχολές Γονέων, στο Θέατρο και τη Μουσική, στον Αθλητισμό, σε υπηρεσίες της Νομαρχίας κλπ. Γίνεται προσπάθεια ώστε οι δράσεις των φοιτητών να επεκταθούν και σε ευρύτερους φορείς του νησιού, για να ωφεληθούν και οι υπόλοιποι δήμοι του. Ήδη έχει επιτευχθεί συνεργασία με το Αναγνωστήριο Αγιάσου και σταδιακά θα ξεκινήσει προσπάθεια ενημέρωσης των σχολείων σε διάφορα χωριά της Λέσβου.
Οι φοιτητές που αποφοιτούν από το Πανεπιστήμιο έχουν την ευκαιρία να εμπλουτίσουν το βιογραφικό τους με πολύτιμη εμπειρία και προϋπηρεσία από τις εθελοντικές δράσεις, γεγονός που τους καθιστά ανταγωνιστικότερους σε σχέση με τα υπόλοιπα Πανεπιστήμια και τους πριμοδοτεί σημαντικά κατά την είσοδό τους στην αγορά εργασίας. Ήδη σε πολλά μέρη της Ελλάδας απόφοιτοι του Πανεπιστημίου Αιγαίου εργάζονται σε φορείς αντίστοιχους με εκείνους στη Λέσβο, στους οποίους είχαν προσφέρει εθελοντικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια των σπουδών τους.
Η Πρυτανεία του Πανεπιστημίου κατανοεί ότι ο εθελοντισμός και η κοινωνική συμμετοχή των φοιτητών πρέπει να επεκταθεί, να ενισχυθεί και κυρίως να συντονιστεί μέσω της χάραξης συγκεκριμένων πολιτικών και τελικά να ενταχθεί στα προγράμματα σπουδών , ώστε η φοίτηση και η διαβίωση στη Λέσβο να γίνει εμπειρία ζωής για τους φοιτητές και ταυτόχρονα το νησί να αξιοποιήσει στο έπακρο το ανθρώπινο δυναμικό που φιλοξενεί.
Σχόλια