Τηλεργασία στις Νησιωτικές Περιοχές
Τηλεργασία στις Νησιωτικές Περιοχές
Ελένη Κιτρίνου, Διδάσκουσα 407, Τμήμα Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
1. Εισαγωγή
Η αύξηση της χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) είναι δυνατό να οδηγήσει σε αλλαγές όσον αφορά στο χώρο, στο χρόνο και στη διάρκεια διαφόρων κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα όσων εμπεριέχουν διακίνηση πληροφοριών. Ειδικότερα, η χρήση των ΤΠΕ έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την αποτελεσματικότητα ευέλικτων μορφών εργασίας (όπως η τηλεργασία), εφόσον η πρόσβαση στον εργασιακό χώρο δε σχετίζεται πλέον μόνο με την χιλιομετρική απόσταση, το χρόνο ή το κόστος μετακίνησης (Dijst, 2004; Golob, 2001).
Εξαιρετικό ενδιαφέρον στη διεθνή βιβλιογραφία από το 1970, παρουσιάζει η μελέτη των επιπτώσεων της τηλεργασίας στον ευρύτερο μεταφορικό τομέα και στην περιφερειακή ανάπτυξη. Ως άμεσες επιπτώσεις της εφαρμογής πρακτικών τηλεργασίας θεωρούνται η καθημερινή ευελιξία των ατόμων σε σχέση με τον προγραμματισμό των διαφόρων δραστηριοτήτων και η εξοικονόμηση χρόνου ταξιδιού, ενώ ως έμμεσες επιδράσεις αναφέρονται η μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης σε αστικές περιοχές και η αύξηση της προσβασιμότητας σε περισσότερο απομακρυσμένες (νησιωτικές και αγροτικές) περιοχές.
1.1. Ορισμοί και μορφές τηλεργασίας1
Στη διεθνή βιβλιογραφία διατυπώνονται αρκετοί παρεμφερείς ορισμοί για την τηλεργασία, ως εναλλακτική ή συμπληρωματική εργασιακή πρακτική (π.χ. Miller, 1989, a, b; Edwards, 1990).
Ο Niles (1988) διατυπώνει τον πρώτο ορισμό για την τηλεργασία στη διεθνή βιβλιογραφία, ως ακολούθως: «τηλεργασία είναι η χρήση της τηλεπικοινωνιακής τεχνολογίας με σκοπό τη μερική ή πλήρη αντικατάσταση της μετακίνησης από / προς το φυσικό χώρο εργασίας».
Ας σημειωθεί ότι ο όρος «teleworking» χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον στην Ευρώπη για την τηλεργασία, ενώ στην Αμερική χρησιμοποιείται κυρίως ο όρος “telecommuting”, δηλώνοντας συχνά την «εργασία από το σπίτι» Η Mokhtarian (1991) αναφέρει ότι ο όρος «teleworking» είναι μόνο ένα υποσύνολο της έννοιας «telecommuting», έννοια την οποία ορίζει ως ακολούθως: «Τηλεργασία (τelecommuting) είναι η εργασία από το σπίτι ή από κάποια άλλη εναλλακτική τοποθεσία και η επικοινωνία με το φυσικό χώρο εργασίας μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών μέσων, αντί της φυσικής μετακίνησης από/ προς το χώρο αυτό»
Η Κιτρίνου (2009), διατυπώνει τον ακόλουθο ορισμό: «τηλεργασία είναι η εργασία από το σπίτι και η επικοινωνία με το φυσικό χώρο εργασίας μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών μέσων, αντί της φυσικής μετακίνησης από/ προς το χώρο αυτό. Έχει φύση μισθωτής εργασίας, ή εργασίας με σύμβαση στα πλαίσια της επιχείρησης/ οργανισμού όπου απασχολείται ο εργαζόμενος. Μετριέται σε ημέρες τηλεργασίας το μήνα».
Ας σημειωθεί ότι στην πρόσφατη διεθνή βιβλιογραφία η τηλεργασία εμφανίζεται να έχει τις ακόλουθες μορφές:
α) Τηλεργασία από το σπίτι (Home based teleworking),
β) Τηλεργασία σε ειδικά εξοπλισμένους χώρους οι οποίοι ονομάζονται τηλεκέντρα ή τηλεπικοινωνιακά κέντρα (telecenters / telecommuting centers),
γ) Τηλεργασία σε τηλεσπίτι. Τα τηλεσπίτια (telecottages) είναι μια μορφή τηλεκέντρων, συνήθως εγκατεστημένα σε άγονες και απομακρυσμένες περιοχές. Πρόκειται για ξύλινες καλύβες η μικρά σπίτια, τα οποία είναι εξοπλισμένα ειδικά για εφαρμογή τηλεργασίας, απαρτίζουντας μικρά χωριά,
δ) Τηλεργασία σε τηλεχωριά (televillages). Πρόκειται για μία σύγχρονη μορφή telecottages. Η προηγμένη εικόνα τους απαιτεί ολόκληρα χωριά εξοπλισμένα με άρτιο τεχνολογικό εξοπλισμό. Τα χωριά απαρτίζονται από επιμέρους σπιτάκια, ώστε να έχουν όλα πρόσβαση στο δίκτυο του τηλεχωριού και να μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους αλλά και με άλλα τηλεχωριά ή βάσεις,
ε) Νομαδική τηλεργασία (Nomadic teleworking). Οι τηλεργαζόμενοι είναι περιφερόμενοι, δεν έχουν σταθερό χώρο εργασίας. Η χρήση φορητών υπολογιστών και κινητής τηλεφωνίας υποχρεώνει τους τηλεργαζόμενους να μετατρέπουν σε χώρο εργασίας τους κάθε φορά το μέρος που τους επιτρέπει να συνδέσουν τον τεχνολογικό εξοπλισμό τους.
στ) Τηλεργασία με τη βοήθεια κινητού γραφείου (Remote office teleworking). Εδώ γίνεται χρήση γραφείου το οποίο βρίσκεται γεωγραφικά σε απόσταση από την εταιρεία και τα υπόλοιπα γραφεία της. Τα κινητά γραφεία υποχρεώνονται να παρέχουν άμεση πρόσβαση στο Δίκτυο και στις βάσεις δεδομένων της επιχείρησης.
ζ) Διάσπαρτη τηλεργασία (Offshore teleworking). Αυτή η μορφή αποτελεί μια παραλλαγή της τηλεργασίας μέσω κινητών γραφείων. Αφορά στη δημιουργία κινητών γραφείων ανά τον κόσμο, ανάλογα με τις ανάγκες μιας εταιρείας. Οι τηλεργαζόμενοι μετατίθενται από περιοχή σε περιοχή και από χώρα σε χώρα σύμφωνα με τις ανάγκες της επιχείρησης. Ένα παράδειγμα τέτοιας μορφής είναι το Πανευρωπαϊκό Τηλεφωνικό Κέντρο.
η) Τηλεργασία από «οπουδήποτε», ή καθώς ο τηλεργαζόμενος μετακινείται διαρκώς (mobile teleworking).
Όσον αφορά στον τύπο του εργασιακού συμβολαίου, η τηλεργασία μπορεί να έχει τη μορφή πλήρους απασχόλησης ή συμπληρωματικής εργασιακής πρακτικής. Τις περισσότερες φορές γίνεται λόγος για μια συχνότητα ημερών τηλεργασίας ανά εβδομάδα ή μήνα, ως συμπληρωματικής ή εναλλακτικής μορφής εργασίας.
Ας σημειωθεί ότι οι διάφοροι ορισμοί και μορφές της τηλεργασίας, τα χαρακτηριστικά, καθώς και το σχετικό θεσμικό πλαίσιο παρουσιάζονται στην ιστοσελίδα: http://www.mentor.gr/daring/teleworking/tilergasia_orismoi_morfes.htm.
2. Ανάλυση Πεδίου Εφαρμογής Τηλεργασίας2
2.1 Οφέλη από την εφαρμογή τηλεργασίας
Ιδιαίτερα σημαντικός φαίνεται να είναι ο ρόλος των νέων ΤΠΕ για την κοινωνικοοικονομική σύγκλιση των γεωγραφικών περιοχών. Οι εξελίξεις στον τομέα των νέων τεχνολογιών είναι πιθανό να επιδράσουν θετικά στον τομέα της απασχόλησης, κυρίως σε απομακρυσμένες (νησιωτικές ή αγροτικές) περιοχές και να συμβάλλουν στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των περιοχών αυτών. Αυτό βέβαια «εξαρτάται από το βαθμό κατά τον οποίο οι απομακρυσμένες περιοχές είναι σε θέση να διεκδικήσουν και να αξιοποιήσουν μερίδιο σε υποδομές ΤΠΕ μεγαλύτερο από τα μερίδια που συνήθως τους παρέχονται από το κράτος σε διάφορους άλλους τομείς (Bryden, 1997). Η Bryden θεωρεί ότι η «κοινωνία της πληροφορίας» έχει τη δυνατότητα να υποβοηθήσει την ανάπτυξη των απομονωμένων περιοχών, περισσότερο από ότι των αστικών ή ημιαστικών περιοχών, κυρίως μέσω της εφαρμογής πρακτικών τηλεργασίας.
Η επανεκτίμηση της έννοιας της «απόστασης», μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών, θεωρείται ότι είναι δυνατό να ενθαρρύνει επιχειρήσεις και εργαζομένους να μετεγκατασταθούν προς τις περισσότερο απομακρυσμένες περιοχές, γεγονός το οποίο θα επηρεάσει τη ζήτηση και προσφορά των μεταφορικών υπηρεσιών και θα έχει αντίκτυπο στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των περιοχών αυτών (URIT, 2001; Cronin et al., 1991; Nazem et al., 1996).
Επιπλέον, ο Black (2001) μελετά την επίδραση της εφαρμογής πρακτικών τηλεργασίας για την οικονομική ανάπτυξη των περιοχών και τονίζει το σημαντικό ρόλο των συνεκτικών τηλεπικοινωνιακών και μεταφορικών δικτύων για την άρση της απομόνωσης των απομακρυσμένων περιοχών. Επίσης, ο Νικητάκος (2001, 2004) τόνισε το σημαντικό ρόλο της ψηφιακής οικονομίας και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης για τη νησιωτική ανάπτυξη.
2.2 Οφέλη για τα νησιά
Η τηλεργασία, ως εναλλακτική ή συμπληρωματική εργασιακή πρακτική, έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης για τις απομακρυσμένες (νησιωτικές και παραμεθόριες) περιοχές, συμβάλλοντας ταυτόχρονα τόσο στον γεωγραφικό, όσο και στον κοινωνικό αποκλεισμό των κατοίκων των περιοχών αυτών (π.χ. παρέχει ευκαιρίες για ένταξη στην αγορά εργασίας ειδικών ομάδων του πληθυσμού, όπως οι γυναίκες με μικρά παιδιά, οι κάτοικοι μικρών, απομακρυσμένων χωριών, τα άτομα με αναπηρίες κλπ).
Από την πλευρά μιας επιχείρησης που είναι εγκατεστημένη σε μια νησιωτική ή παραμεθόριο περιοχή, η εφαρμογή πρακτικών τηλεργασίας παρέχει τις ακόλουθες δυνατότητες:
Να ξεπεραστούν οι περιορισμοί που προκαλεί η ασυνέχεια του χώρου και η γεωγραφική απομόνωση,
Να μειωθούν τα μεταφορικά κόστη,
Να μειωθούν τα κόστη εξοπλισμού και ενοικίασης ακινήτων,
Να βελτιωθεί η συνεργασία με εξωτερικούς συνεργάτες
Από την πλευρά των εργαζομένων, τα οφέλη είναι τα ακόλουθα:
Ευκολότερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας, ιδιαίτερα για άτομα με υψηλές δεξιότητες, ή για άτομα τα οποία ανήκουν σε ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες,
Ευελιξία στον προγραμματισμό διαφόρων δραστηριοτήτων,
Αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας,
Αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος,
Βελτίωση της οικογενειακής ζωής
Όσον αφορά στον αντίκτυπο στην τοπική οικονομία και την περιφερειακή ανάπτυξη, η τηλεργασία συμβάλλει στην ενίσχυση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των απομακρυσμένων περιοχών, μέσω:
Της προσέλκυσης επιχειρήσεων και ενεργού δυναμικού στην περιοχή,
Της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στην περιοχή,
Της βελτίωσης του εμπορίου με την ενδοχώρα,
Της επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου,
Της αποκέντρωσης των δραστηριοτήτων και της αλλαγής στη ζήτηση για μεταφορές από /προς και μέσα στην περιοχή
2.3 Παραδείγματα εφαρμογών τηλεργασίας με έμφαση στη νησιωτικότητα
Ας σημειωθεί ότι ο Kakazu (2007), αφού παρουσίασε τις ιδιαιτερότητες τις οποίες έχουν οι τοπικές οικονομίες των νησιωτικών περιοχών, τόνισε ότι: «η νεοεμφανιζόμενη βιομηχανία των νέων ΤΠΕ είναι η λύση για την ανάπτυξη των περιοχών αυτών, αφού δεν απαιτεί φυσικούς πόρους, μεταφορές και βαριά βιομηχανική τεχνολογία. Ο κύριος πόρος για την ανάπτυξη στην περίπτωση αυτή είναι η πληροφορία και η γνώση, οι σημαντικότερες δυνάμεις ανάπτυξης για τις επόμενες δεκαετίες».
Εν τούτοις, λίγες εργασίες έχουν γίνει σχετικά με την μελέτη της επίδρασης της χρήσης των νέων ΤΠΕ στη νησιωτική ανάπτυξη, και ακόμη λιγότερες σχετικές με την εφαρμογή της τηλεργασίας. Παρόλα αυτά, κάποιες πιλοτικές μορφές εφαρμογής τηλεργασίας έχουν επιχειρηθεί σε ορισμένες νησιωτικές περιοχές. Οι μελέτες αυτές παρουσιάζονται στη συνέχεια.
Ο Smith (1998) ανέπτυξε μελέτη περίπτωσης για την εφαρμογή τηλεργασίας στα Western Isles στη Σκωτία και τις επιπτώσεις στη νησιωτική οικονομία. Η πρακτική της τηλεργασίας ξεκίνησε στην περιοχή από το 1994, στα πλαίσια μιας συνεργασίας ονόματι WI-ICTAS (Western Isles Information and Communications Technology Advisory Service). Η WI-ICTAS παρέχει μια υπηρεσία ονόματι Work-Global, με στόχο την ανακάλυψη ευκαιριών τηλεργασίας ανά την υφήλιο για τους κατοίκους της περιοχής, με απότερο στόχο την ανάπτυξη της οικονομίας των νησιών Διαπιστώθηκε ότι οι συνέπειες για την νησιωτική ανάπτυξη ήταν οι ακόλουθες:
Δημιουργήθηκε μια βάση δεδομένων με πάνω από 550 πιθανούς τηλεργαζόμενους
Περίπου 180 νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν
Πάνω από 1 εκατομ. ευρώ εισόδημα εισέρευσε στην περιοχή από τους ιδιώτες τηλεργαζόμενους.
Ο Stewart H. (2002) ανέπτυξε μελέτη περίπτωσης για την εφαρμογή πρακτικών τηλεργασίας από την εταιρία ICC (μια εταιρία παροχής υπηρεσιών media) εγκατεστημένη στις Κανάριες Νήσους. Η εταιρία ανέπτυξε και εφάρμοσε ένα εσωτερικό δίκτυο (Intranet) σε περιβάλλον Linux, ώστε να παρέχει ένα κοινό μέσο διασύνδεσης μεταξύ των μελών της εταιρίας και να διευκολύνει την τηλεργασία. Εγκαταστήθηκαν προγράμματα που διευκολύνουν την εργασία σε ομάδες και ένα σύστημα διαχείρισης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Επιπλέον ένα εξωτερικό δίκτυο (Extranet) δημιουργήθηκε, ώστε να παρέχει τις απαιτούμενες ηλεκτρονικές υπηρεσίες στον τελικό πελάτη της εταιρίας. Το σύστημα βοήθησε την εταιρία να ξεπεράσε τα προβλήματα που δημιουργεί το γεγονός ότι είναι εγκατεστημένη σε ένα αρχιπέλαγος και η εταιρία κατάφερε να προσλάβει εργαζομένους και από τα επτά νησιά του συμπλέγματος. Τόσο οι εργαζόμενοι, όσο και οι εργοδότες αποκόμησαν οφέλη από την εφαρμογή της τηλεργασίας.
Ο Grudd L. (1999) ανέλυσε το ρόλο ενός τηλεπικοινωνιακού κέντρου (χώρου με τον κατάλληλο εξοπλισμό για τηλεργασία) (χρησιμοποιούμενου από τους εργαζόμενους στις εταιρίες Volvo και Ericsson στη νησιωτική κοινότητα Öckerö στη Σκανδιναβία, προκειμένου να τηλεργαστούν) για τη νησιωτική οικονομία. Οι σημαντικότερες διαπιστώσεις του είναι οι ακόλουθες:
Σημειώθηκε μείωση των μετακινήσεων με σκοπό την εργασία
Αναπτύχθηκαν στην περιοχή νέες εταιρίες παροχής υπηρεσιών.
Βελτιώθηκε το εμπόριο από την περιοχή προς τις γειτονικές κοινότητες και την ενδοχώρα.
H Sealy W. (2003) επισήμανε το ρόλο των νέων ΤΠΕ για την παροχή υπηρεσιών e-government σε μικρές νησιωτικές περιοχές, όπως τα νησιά της Καραϊβικής, τονίζοντας τη συμβολή τέτοιων εφαρμογών στην νησιωτική ανάπτυξη. Από τη μελέτη περίπτωσης για το νησί της Jamaika, όπου η δημιουργία μιας σειράς από κιόσκια πληροφόρησης και η δυνατότητα επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου, συνέβαλε σημαντικά στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και στην αναβάθμιση της περιοχής, υπογραμμίζει τις ευκαιρίες που προσφέρει η ηλεκτρονική οικονομία για τη νησιωτική ανάπτυξη.
Ένα πρότυπο τηλεργασίας αναπτύχθηκε επίσης στις Βαλεαρίδες νήσους (http://www.etw.org/98/spain2.htm). Τρία τηλεπικοινωνιακά κέντρα εγκαταστάθηκαν στα τρία μεγαλύτερα νησιά της περιοχής. Στόχος ήταν να προσφερθούν δυνατότητες τηλεργασίας στους κατοίκους, ώστε να αρθεί η απομόνωση της περιοχής και επιπλέον να προσφερθούν τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες στους τουρίστες, ώστε να παρατείνουν την παραμονή τους στην περιοχή (επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου).
Επιπλέον, η σημαντικότητα της παροχής πρόσβασης στις νέες τεχνολογίες σε κατοίκους απομονωμένων περιοχών και το γεγονός ότι τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα είναι δυνατό να αποτελέσουν μέσο για παγκόσμια προσβασιμότητα στους ανθρώπους αυτούς, τονίστηκε στο Σεμινάριο των Αραβικών κρατών για τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα (ITU, 1999).
Τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα /τηλεκέντρα (χώροι με τον κατάλληλο εξοπλισμό για τηλεργασία) συνήθως παρέχουν υπηρεσίες πληροφόρησης, τηλεπικοινωνίας και υπολογιστικής εργασίας, επομένως είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν για τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, πολιτικές τηλεδιασκέψεις κλπ. Το πρώτο τηλεπικοινωνιακό κέντρο δημιουργήθηκε στη Σουηδία το 1995, με στόχο τη χρήση της μοντέρνας επικοινωνιακής τεχνολογίας ως μέσο για τη σύγκλιση της ανάπτυξης μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών στη χώρα.
Σε άλλες χώρες ο σκοπός δημιουργίας τηλεκέντρων (κυρίως σε νησιωτικές και αγροτικές περιοχές) είναι η προώθηση της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης για τις περιοχές αυτές, οι οποίες βρίσκονται μακριά από τα αστικά κέντρα. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ένα τηλεπικοινωνιακό κέντρο εγκατεστημένο σε μια απομακρυσμένη περιοχή αποτελεί ένα τμήμα μιας αλυσίδας σχεδιασμένης με τέτοιο τρόπο, ώστε να βοηθηθούν οι κάτοικοι και οι επιχειρήσεις της περιοχής από τις δυνατότητες που προσφέρει η κοινωνία της πληροφορίας.
Οι Κιτρίνου και Πολυδωροπούλου (2008) παρουσίασαν μια εκτενή βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με το ρόλο των νέων τεχνολογιών για τη νησιωτική ανάπτυξη. Στη συνέχεια παρουσίασαν μελέτη περίπτωσης για την περιοχή του Αιγαίου, η οποία εκπονήθηκε στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος POET (Prediction Of E-economy impacts on Transport, 2005). Στα πλαίσια της σχετικής έρευνας συλλέχθηκαν δεδομένα αποκαλυπτόμενης και δεδηλωμένης προτίμησης από 133 άτομα ανά την Ελλάδα, μέσω διαδικτύου με τη χρήση ενός επιταχυντή πληροφορίας. Στη συνέχεια αναπτύχθηκαν οικονομετρικά πρότυπα, προκειμένου να εντοπιστούν οι παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν την επιλογή των ατόμων να μετεγκατασταθούν σε μια νησιωτική περιοχή με υψηλού επιπέδου νέες τεχνολογίες, καθώς και τη συχνότητα τηλεργασίας από την περιοχή αυτή. Τα αποτελέσματα συνέστησαν ότι τόσο κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες, όσο και χωρικά χαρακτηριστικά του παρόντος αλλά και του προτεινόμενου τόπου διαμονής διαμορφώνουν τις εν λόγω επιλογές των ατόμων.
Οι Kitrinou and Polydoropoulou (2007α) ανέπτυξαν ένα πλαίσιο συμπεριφοράς για την προτυποποίηση των αποφάσεων σχετικά με τη μετεγκατάσταση προς τη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου και την τηλεργασία. Στη συνέχεια διερεύνησαν το προφίλ των νοικοκυριών που προτίθενται να μετακινηθούν προς την περιοχή, καθώς και το προφίλ των μελλοντικών τηλεργαζομένων από την περιοχή. Ως στατιστικά σημαντικοί παράγοντες για τις δύο αποφάσεις εμφανίστηκαν τα προσωπικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων, καθώς και τα χαρακτηριστικά του νοικοκυριού, τα χαρακτηριστικά του παρόντος τόπου διαμονής (π.χ. αν ζουν σε αστική, ημιαστική, αγροτική ή νησιωτική περιοχή) καθώς και τα χαρακτηριστικά της εργασίας τους, καθώς και των μετακινήσεων από / προς τον εργασιακό χώρο.
To εν λόγω θεωρητικό πλαίσιο ολοκληρώνεται στην εργασία των Kitrinou and Polydoropoulou (forthcoming (a)), προκειμένου να προτυποποιηθεί η επιλογή μετεγκατάστασης στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, καθώς και η επιλογή τύπου νησιού (διακρίνονται τέσσερις τυποι νησιών με βάση κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και χαρακτηριστικά του μεταφορικού συστήματος). Αναπτύσσονται πρότυπα διακριτών επιλογών, τα αποτελέσματα των οποίων συνιστούν το σημαντικό ρόλο τόσο του μεταφορικού, όσο και του τηλεπικοινωνιακού δικτύου της περιοχής, καθώς και των τιμών των ακινήτων, στη διαμόρφωση των παραπάνω αποφάσεων.
Όσον αφορά στην επιλογή τηλεργασίας από την περιοχή, οι Kitrinou et al (forthcoming (a)), μοντελοποιούν τη συμπεριφορά των ατόμων που προτίθενται να τηλεργαστούν από την περιοχή, μέσω της ανάπτυξης προτύπων διακριτών επιλογών, τα οποία ολοκληρώνουν με την ενσωμάτωση λανθάνουσας μεταβλητής σχετικά με τις αντιλήψεις των εργαζομένων περί τηλεργασίας. Διαπιστώνουν ότι η εν λόγω λανθάνουσα μεταβλητή είναι στατιστικά σημαντική για την απόφαση τηλεργασίας (οι εργαζόμενοι οι οποίοι αναγνωρίζουν τα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας, ως συμπληρωματικής εργασιακής πρακτικής, προτίθενται να τηλεργαστούν από τη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου), ενώ βελτιώνει σημαντικά το πρότυπο.
Επιπλέον, οι Kitrinou and Polydoropoulou (2007b) διερεύνησαν το βαθμό ανταγωνισμού ή συμπληρωματικότητας των διαφόρων εναλλακτικών μέσων μετακίνησης από / προς και μέσα στην ευρύτερη νησιωτική του Αιγαίου, μετά από την πιθανή μετεγκατάσταση και τηλεργασία των ατόμων από την περιοχή αυτή, ως αποτέλεσμα της εκτενούς χρήσης των νέων ΤΠΕ. Επεσήμαναν σημαντικές διαφορές στους τρόπους μετακίνησης των τηλεργαζομένων, μεταξύ διαφορετικών τύπων νησιών, αλλά και διαφορετικών σκοπών μετακίνησης.
Οι Kitrinou et al (2004) ανέπτυξαν ένα μαθηματικό πρότυπο για την επίλυση του προβλήματος της εύρεσης βέλτιστης θέσης εγκατάστασης ενός συνόλου από τηλεπικοινωνιακά κέντρα στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, χρησιμοποιώντας κοινωνικοοικονομικούς και τεχνολογικούς δείκτες. Το πρόβλημα επιλύθηκε για μια σειρά από σενάρια που αφορούσαν περιορισμούς στο κόστος ή στη διανυόμενη απόσταση μεταξύ των νησιών και βρέθηκε ένα σύνολο από εναλλακτικές για την τεχνολογική ανάπτυξη της περιοχής. Τα αποτελέσματα επεσήμαναν τη δημιουργία τηλεπικοινωνιακών κέντρων κυρίως σε πολύ μικρά νησιά της περιοχής.
Επίσης, το σχέδιο ΠΡΟΟΔΟΣ (1996) διαμορφώθηκε από την ερευνητική ομάδα Ε.ΣΤΡΑ.ΝΕΤ του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με στόχο την προώθηση της χρήσης των νέων τεχνολογιών ως στρατηγικό όπλο για την ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου του Αιγαίου. Ένα τμήμα του σχεδίου αφορούσε τη δημιουργία Τοπικών Κέντρων Τηλεματικών υπηρεσιών (ΤΚΤ) στα νησιά του Αιγαίου, όπου θα παρέχονται, μεταξύ άλλων υπηρεσιών και υπηρεσίες για τηλεργασία. Η σχετική μελέτη απέδειξε ότι η εν λόγω πρακτική επρόκειτο να συμβάλλει θετικά στην οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.
Επιπλέον, στα πλαίσια του προγράμματος URIT –User Response on Innovative Transport systems (2001) εκπονήθηκε έρευνα με στόχο τον εντοπισμό των παραγόντων εκείνων οι οποίοι είναι δυνατό να επηρεάσουν επιχειρήσεις να εγκατασταθούν στην περιοχή του Αιγαίου. Το σημαντικότερο συμπέρασμα από την ανάλυση των δεδομένων είναι το ακόλουθο: οι εταιρίες που είναι πιθανότερο να μετεγκατασταθούν σε κάποιο από τα νησιά του Αιγαίου, είναι οι Business to Business (B2B) επιχειρήσεις και αφορούν κυρίως την πώληση τοπικών προϊόντων, αλλά και την παροχή τουριστικών υπηρεσιών. Η μελέτη τόνισε την ανάγκη για περισσότερη έρευνα, προκειμένου να εντοπιστούν οι καθοριστικοί παράγοντες για την εγκατάσταση/μετεγκατάσταση οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων στην υπό μελέτη περιοχή, ούτως ώστε να δημιουργηθεί μια επιτυχημένη αναπτυξιακή στρατηγική για την περιοχή.
3. Προβλήματα και Λύσεις στην εφαρμογή της τηλεργασίας στις νησιωτικές περιοχές
Ένα κρίσιμο θέμα για τις νησιωτικές περιοχές είναι το πώς θα καταφέρουν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, παράγοντας καινοτόμες υπηρεσίες και προϊόντα, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που προσφέρει η εκτενής χρήση των νέων ΤΠΕ. Προφανώς η μεγαλύτερη επίδραση των ΤΠΕ (και ιδιαίτερα της τηλεργασίας) στη νησιωτική ανάπτυξη είναι η ικανότητα άμβλυνσης των προβλημάτων ου δημιουργεί η απόσταση των νησιωτικών περιοχών από την ενδοχώρα (και επομένως από τις βασικές αγορές τους) και η ασυνέχεια του γεωγραφικού χώρου.
Από την άλλη μεριά, η χρήση των ΤΠΕ και η εκτενής εφαρμογή τους τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, είναι δυνατό να οδηγήσει στην απώλεια κάποιων θέσεων εργασίας, οι οποίες θα αντικατασταθούν από τις μηχανές (ιδιαίτερα εργασίες που εμπεριέχουν απλή διακίνηση πληροφορίας, ή απλή εξυπηρέτηση του πελάτη, χωρίς να είναι απαραίτητη η δημιουργική συμβολή του εργαζόμενου, π.χ. γραφειοκρατικές εργασίες, δακτυλογραφήσεις, εξυπηρέτηση σε τράπεζα κλπ). Το σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο και θα πρέπει, η όποια πολιτική ανάπτυξης για τις νησιωτικές περιοχές να το λάβει σοβαρά υπ’ όψιν, προσπαθώντας η σχετική πολιτική εφαρμογών ΤΠΕ και ιδιαίτερα τηλεργασίας να έχει ως τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία θετικού αριθμού θέσεων εργασίας στις περιοχές αυτές.
4. Συμπεράσματα
Τα σημαντικότερα συμπεράσματα από την παρούσα μελέτη σχετικά με το ρόλο της τηλεργασίας για την ανάπτυξη των απομακρυσμένων περιοχών είναι δυνατό να συνοψιστούν στα ακόλουθα:
Η χρήση των νέων ΤΠΕ και η εφαρμογή πρακτικών τηλεργασίας στις απομακρυσμένες (νησιωτικές και παραμεθόριες) περιοχές. είναι δυνατό να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αποκέντρωση των δραστηριοτήτων και στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας από τις εν λόγω περιοχές.
Οι δυνατότητες τηλεργασίας είναι δυνατό να έχουν ως αποτέλεσμα την προσέλκυση ανθρώπινου δυναμικού (ή /και τη διατήρηση του υπάρχοντος ανθρώπινου δυναμικού) στις απομακρυσμένες περιοχές, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη των περιοχών αυτών.
Ας σημειωθεί εν τούτοις ότι η επιτυχία των όποιων εφαρμογών τηλεργασίας στις εν λόγω περιοχές προϋποθέτει τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων πολιτικών από το δημόσιο τομέα.
Ελένη Κιτρίνου, Διδάσκουσα 407, Τμήμα Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου
1. Εισαγωγή
Η αύξηση της χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) είναι δυνατό να οδηγήσει σε αλλαγές όσον αφορά στο χώρο, στο χρόνο και στη διάρκεια διαφόρων κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα όσων εμπεριέχουν διακίνηση πληροφοριών. Ειδικότερα, η χρήση των ΤΠΕ έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την αποτελεσματικότητα ευέλικτων μορφών εργασίας (όπως η τηλεργασία), εφόσον η πρόσβαση στον εργασιακό χώρο δε σχετίζεται πλέον μόνο με την χιλιομετρική απόσταση, το χρόνο ή το κόστος μετακίνησης (Dijst, 2004; Golob, 2001).
Εξαιρετικό ενδιαφέρον στη διεθνή βιβλιογραφία από το 1970, παρουσιάζει η μελέτη των επιπτώσεων της τηλεργασίας στον ευρύτερο μεταφορικό τομέα και στην περιφερειακή ανάπτυξη. Ως άμεσες επιπτώσεις της εφαρμογής πρακτικών τηλεργασίας θεωρούνται η καθημερινή ευελιξία των ατόμων σε σχέση με τον προγραμματισμό των διαφόρων δραστηριοτήτων και η εξοικονόμηση χρόνου ταξιδιού, ενώ ως έμμεσες επιδράσεις αναφέρονται η μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης σε αστικές περιοχές και η αύξηση της προσβασιμότητας σε περισσότερο απομακρυσμένες (νησιωτικές και αγροτικές) περιοχές.
1.1. Ορισμοί και μορφές τηλεργασίας1
Στη διεθνή βιβλιογραφία διατυπώνονται αρκετοί παρεμφερείς ορισμοί για την τηλεργασία, ως εναλλακτική ή συμπληρωματική εργασιακή πρακτική (π.χ. Miller, 1989, a, b; Edwards, 1990).
Ο Niles (1988) διατυπώνει τον πρώτο ορισμό για την τηλεργασία στη διεθνή βιβλιογραφία, ως ακολούθως: «τηλεργασία είναι η χρήση της τηλεπικοινωνιακής τεχνολογίας με σκοπό τη μερική ή πλήρη αντικατάσταση της μετακίνησης από / προς το φυσικό χώρο εργασίας».
Ας σημειωθεί ότι ο όρος «teleworking» χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον στην Ευρώπη για την τηλεργασία, ενώ στην Αμερική χρησιμοποιείται κυρίως ο όρος “telecommuting”, δηλώνοντας συχνά την «εργασία από το σπίτι» Η Mokhtarian (1991) αναφέρει ότι ο όρος «teleworking» είναι μόνο ένα υποσύνολο της έννοιας «telecommuting», έννοια την οποία ορίζει ως ακολούθως: «Τηλεργασία (τelecommuting) είναι η εργασία από το σπίτι ή από κάποια άλλη εναλλακτική τοποθεσία και η επικοινωνία με το φυσικό χώρο εργασίας μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών μέσων, αντί της φυσικής μετακίνησης από/ προς το χώρο αυτό»
Η Κιτρίνου (2009), διατυπώνει τον ακόλουθο ορισμό: «τηλεργασία είναι η εργασία από το σπίτι και η επικοινωνία με το φυσικό χώρο εργασίας μέσω της χρήσης ηλεκτρονικών μέσων, αντί της φυσικής μετακίνησης από/ προς το χώρο αυτό. Έχει φύση μισθωτής εργασίας, ή εργασίας με σύμβαση στα πλαίσια της επιχείρησης/ οργανισμού όπου απασχολείται ο εργαζόμενος. Μετριέται σε ημέρες τηλεργασίας το μήνα».
Ας σημειωθεί ότι στην πρόσφατη διεθνή βιβλιογραφία η τηλεργασία εμφανίζεται να έχει τις ακόλουθες μορφές:
α) Τηλεργασία από το σπίτι (Home based teleworking),
β) Τηλεργασία σε ειδικά εξοπλισμένους χώρους οι οποίοι ονομάζονται τηλεκέντρα ή τηλεπικοινωνιακά κέντρα (telecenters / telecommuting centers),
γ) Τηλεργασία σε τηλεσπίτι. Τα τηλεσπίτια (telecottages) είναι μια μορφή τηλεκέντρων, συνήθως εγκατεστημένα σε άγονες και απομακρυσμένες περιοχές. Πρόκειται για ξύλινες καλύβες η μικρά σπίτια, τα οποία είναι εξοπλισμένα ειδικά για εφαρμογή τηλεργασίας, απαρτίζουντας μικρά χωριά,
δ) Τηλεργασία σε τηλεχωριά (televillages). Πρόκειται για μία σύγχρονη μορφή telecottages. Η προηγμένη εικόνα τους απαιτεί ολόκληρα χωριά εξοπλισμένα με άρτιο τεχνολογικό εξοπλισμό. Τα χωριά απαρτίζονται από επιμέρους σπιτάκια, ώστε να έχουν όλα πρόσβαση στο δίκτυο του τηλεχωριού και να μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους αλλά και με άλλα τηλεχωριά ή βάσεις,
ε) Νομαδική τηλεργασία (Nomadic teleworking). Οι τηλεργαζόμενοι είναι περιφερόμενοι, δεν έχουν σταθερό χώρο εργασίας. Η χρήση φορητών υπολογιστών και κινητής τηλεφωνίας υποχρεώνει τους τηλεργαζόμενους να μετατρέπουν σε χώρο εργασίας τους κάθε φορά το μέρος που τους επιτρέπει να συνδέσουν τον τεχνολογικό εξοπλισμό τους.
στ) Τηλεργασία με τη βοήθεια κινητού γραφείου (Remote office teleworking). Εδώ γίνεται χρήση γραφείου το οποίο βρίσκεται γεωγραφικά σε απόσταση από την εταιρεία και τα υπόλοιπα γραφεία της. Τα κινητά γραφεία υποχρεώνονται να παρέχουν άμεση πρόσβαση στο Δίκτυο και στις βάσεις δεδομένων της επιχείρησης.
ζ) Διάσπαρτη τηλεργασία (Offshore teleworking). Αυτή η μορφή αποτελεί μια παραλλαγή της τηλεργασίας μέσω κινητών γραφείων. Αφορά στη δημιουργία κινητών γραφείων ανά τον κόσμο, ανάλογα με τις ανάγκες μιας εταιρείας. Οι τηλεργαζόμενοι μετατίθενται από περιοχή σε περιοχή και από χώρα σε χώρα σύμφωνα με τις ανάγκες της επιχείρησης. Ένα παράδειγμα τέτοιας μορφής είναι το Πανευρωπαϊκό Τηλεφωνικό Κέντρο.
η) Τηλεργασία από «οπουδήποτε», ή καθώς ο τηλεργαζόμενος μετακινείται διαρκώς (mobile teleworking).
Όσον αφορά στον τύπο του εργασιακού συμβολαίου, η τηλεργασία μπορεί να έχει τη μορφή πλήρους απασχόλησης ή συμπληρωματικής εργασιακής πρακτικής. Τις περισσότερες φορές γίνεται λόγος για μια συχνότητα ημερών τηλεργασίας ανά εβδομάδα ή μήνα, ως συμπληρωματικής ή εναλλακτικής μορφής εργασίας.
Ας σημειωθεί ότι οι διάφοροι ορισμοί και μορφές της τηλεργασίας, τα χαρακτηριστικά, καθώς και το σχετικό θεσμικό πλαίσιο παρουσιάζονται στην ιστοσελίδα: http://www.mentor.gr/daring/teleworking/tilergasia_orismoi_morfes.htm.
2. Ανάλυση Πεδίου Εφαρμογής Τηλεργασίας2
2.1 Οφέλη από την εφαρμογή τηλεργασίας
Ιδιαίτερα σημαντικός φαίνεται να είναι ο ρόλος των νέων ΤΠΕ για την κοινωνικοοικονομική σύγκλιση των γεωγραφικών περιοχών. Οι εξελίξεις στον τομέα των νέων τεχνολογιών είναι πιθανό να επιδράσουν θετικά στον τομέα της απασχόλησης, κυρίως σε απομακρυσμένες (νησιωτικές ή αγροτικές) περιοχές και να συμβάλλουν στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των περιοχών αυτών. Αυτό βέβαια «εξαρτάται από το βαθμό κατά τον οποίο οι απομακρυσμένες περιοχές είναι σε θέση να διεκδικήσουν και να αξιοποιήσουν μερίδιο σε υποδομές ΤΠΕ μεγαλύτερο από τα μερίδια που συνήθως τους παρέχονται από το κράτος σε διάφορους άλλους τομείς (Bryden, 1997). Η Bryden θεωρεί ότι η «κοινωνία της πληροφορίας» έχει τη δυνατότητα να υποβοηθήσει την ανάπτυξη των απομονωμένων περιοχών, περισσότερο από ότι των αστικών ή ημιαστικών περιοχών, κυρίως μέσω της εφαρμογής πρακτικών τηλεργασίας.
Η επανεκτίμηση της έννοιας της «απόστασης», μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών, θεωρείται ότι είναι δυνατό να ενθαρρύνει επιχειρήσεις και εργαζομένους να μετεγκατασταθούν προς τις περισσότερο απομακρυσμένες περιοχές, γεγονός το οποίο θα επηρεάσει τη ζήτηση και προσφορά των μεταφορικών υπηρεσιών και θα έχει αντίκτυπο στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των περιοχών αυτών (URIT, 2001; Cronin et al., 1991; Nazem et al., 1996).
Επιπλέον, ο Black (2001) μελετά την επίδραση της εφαρμογής πρακτικών τηλεργασίας για την οικονομική ανάπτυξη των περιοχών και τονίζει το σημαντικό ρόλο των συνεκτικών τηλεπικοινωνιακών και μεταφορικών δικτύων για την άρση της απομόνωσης των απομακρυσμένων περιοχών. Επίσης, ο Νικητάκος (2001, 2004) τόνισε το σημαντικό ρόλο της ψηφιακής οικονομίας και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης για τη νησιωτική ανάπτυξη.
2.2 Οφέλη για τα νησιά
Η τηλεργασία, ως εναλλακτική ή συμπληρωματική εργασιακή πρακτική, έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης για τις απομακρυσμένες (νησιωτικές και παραμεθόριες) περιοχές, συμβάλλοντας ταυτόχρονα τόσο στον γεωγραφικό, όσο και στον κοινωνικό αποκλεισμό των κατοίκων των περιοχών αυτών (π.χ. παρέχει ευκαιρίες για ένταξη στην αγορά εργασίας ειδικών ομάδων του πληθυσμού, όπως οι γυναίκες με μικρά παιδιά, οι κάτοικοι μικρών, απομακρυσμένων χωριών, τα άτομα με αναπηρίες κλπ).
Από την πλευρά μιας επιχείρησης που είναι εγκατεστημένη σε μια νησιωτική ή παραμεθόριο περιοχή, η εφαρμογή πρακτικών τηλεργασίας παρέχει τις ακόλουθες δυνατότητες:
Να ξεπεραστούν οι περιορισμοί που προκαλεί η ασυνέχεια του χώρου και η γεωγραφική απομόνωση,
Να μειωθούν τα μεταφορικά κόστη,
Να μειωθούν τα κόστη εξοπλισμού και ενοικίασης ακινήτων,
Να βελτιωθεί η συνεργασία με εξωτερικούς συνεργάτες
Από την πλευρά των εργαζομένων, τα οφέλη είναι τα ακόλουθα:
Ευκολότερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας, ιδιαίτερα για άτομα με υψηλές δεξιότητες, ή για άτομα τα οποία ανήκουν σε ευαίσθητες κοινωνικά ομάδες,
Ευελιξία στον προγραμματισμό διαφόρων δραστηριοτήτων,
Αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας,
Αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος,
Βελτίωση της οικογενειακής ζωής
Όσον αφορά στον αντίκτυπο στην τοπική οικονομία και την περιφερειακή ανάπτυξη, η τηλεργασία συμβάλλει στην ενίσχυση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των απομακρυσμένων περιοχών, μέσω:
Της προσέλκυσης επιχειρήσεων και ενεργού δυναμικού στην περιοχή,
Της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στην περιοχή,
Της βελτίωσης του εμπορίου με την ενδοχώρα,
Της επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου,
Της αποκέντρωσης των δραστηριοτήτων και της αλλαγής στη ζήτηση για μεταφορές από /προς και μέσα στην περιοχή
2.3 Παραδείγματα εφαρμογών τηλεργασίας με έμφαση στη νησιωτικότητα
Ας σημειωθεί ότι ο Kakazu (2007), αφού παρουσίασε τις ιδιαιτερότητες τις οποίες έχουν οι τοπικές οικονομίες των νησιωτικών περιοχών, τόνισε ότι: «η νεοεμφανιζόμενη βιομηχανία των νέων ΤΠΕ είναι η λύση για την ανάπτυξη των περιοχών αυτών, αφού δεν απαιτεί φυσικούς πόρους, μεταφορές και βαριά βιομηχανική τεχνολογία. Ο κύριος πόρος για την ανάπτυξη στην περίπτωση αυτή είναι η πληροφορία και η γνώση, οι σημαντικότερες δυνάμεις ανάπτυξης για τις επόμενες δεκαετίες».
Εν τούτοις, λίγες εργασίες έχουν γίνει σχετικά με την μελέτη της επίδρασης της χρήσης των νέων ΤΠΕ στη νησιωτική ανάπτυξη, και ακόμη λιγότερες σχετικές με την εφαρμογή της τηλεργασίας. Παρόλα αυτά, κάποιες πιλοτικές μορφές εφαρμογής τηλεργασίας έχουν επιχειρηθεί σε ορισμένες νησιωτικές περιοχές. Οι μελέτες αυτές παρουσιάζονται στη συνέχεια.
Ο Smith (1998) ανέπτυξε μελέτη περίπτωσης για την εφαρμογή τηλεργασίας στα Western Isles στη Σκωτία και τις επιπτώσεις στη νησιωτική οικονομία. Η πρακτική της τηλεργασίας ξεκίνησε στην περιοχή από το 1994, στα πλαίσια μιας συνεργασίας ονόματι WI-ICTAS (Western Isles Information and Communications Technology Advisory Service). Η WI-ICTAS παρέχει μια υπηρεσία ονόματι Work-Global, με στόχο την ανακάλυψη ευκαιριών τηλεργασίας ανά την υφήλιο για τους κατοίκους της περιοχής, με απότερο στόχο την ανάπτυξη της οικονομίας των νησιών Διαπιστώθηκε ότι οι συνέπειες για την νησιωτική ανάπτυξη ήταν οι ακόλουθες:
Δημιουργήθηκε μια βάση δεδομένων με πάνω από 550 πιθανούς τηλεργαζόμενους
Περίπου 180 νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν
Πάνω από 1 εκατομ. ευρώ εισόδημα εισέρευσε στην περιοχή από τους ιδιώτες τηλεργαζόμενους.
Ο Stewart H. (2002) ανέπτυξε μελέτη περίπτωσης για την εφαρμογή πρακτικών τηλεργασίας από την εταιρία ICC (μια εταιρία παροχής υπηρεσιών media) εγκατεστημένη στις Κανάριες Νήσους. Η εταιρία ανέπτυξε και εφάρμοσε ένα εσωτερικό δίκτυο (Intranet) σε περιβάλλον Linux, ώστε να παρέχει ένα κοινό μέσο διασύνδεσης μεταξύ των μελών της εταιρίας και να διευκολύνει την τηλεργασία. Εγκαταστήθηκαν προγράμματα που διευκολύνουν την εργασία σε ομάδες και ένα σύστημα διαχείρισης ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Επιπλέον ένα εξωτερικό δίκτυο (Extranet) δημιουργήθηκε, ώστε να παρέχει τις απαιτούμενες ηλεκτρονικές υπηρεσίες στον τελικό πελάτη της εταιρίας. Το σύστημα βοήθησε την εταιρία να ξεπεράσε τα προβλήματα που δημιουργεί το γεγονός ότι είναι εγκατεστημένη σε ένα αρχιπέλαγος και η εταιρία κατάφερε να προσλάβει εργαζομένους και από τα επτά νησιά του συμπλέγματος. Τόσο οι εργαζόμενοι, όσο και οι εργοδότες αποκόμησαν οφέλη από την εφαρμογή της τηλεργασίας.
Ο Grudd L. (1999) ανέλυσε το ρόλο ενός τηλεπικοινωνιακού κέντρου (χώρου με τον κατάλληλο εξοπλισμό για τηλεργασία) (χρησιμοποιούμενου από τους εργαζόμενους στις εταιρίες Volvo και Ericsson στη νησιωτική κοινότητα Öckerö στη Σκανδιναβία, προκειμένου να τηλεργαστούν) για τη νησιωτική οικονομία. Οι σημαντικότερες διαπιστώσεις του είναι οι ακόλουθες:
Σημειώθηκε μείωση των μετακινήσεων με σκοπό την εργασία
Αναπτύχθηκαν στην περιοχή νέες εταιρίες παροχής υπηρεσιών.
Βελτιώθηκε το εμπόριο από την περιοχή προς τις γειτονικές κοινότητες και την ενδοχώρα.
H Sealy W. (2003) επισήμανε το ρόλο των νέων ΤΠΕ για την παροχή υπηρεσιών e-government σε μικρές νησιωτικές περιοχές, όπως τα νησιά της Καραϊβικής, τονίζοντας τη συμβολή τέτοιων εφαρμογών στην νησιωτική ανάπτυξη. Από τη μελέτη περίπτωσης για το νησί της Jamaika, όπου η δημιουργία μιας σειράς από κιόσκια πληροφόρησης και η δυνατότητα επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου, συνέβαλε σημαντικά στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και στην αναβάθμιση της περιοχής, υπογραμμίζει τις ευκαιρίες που προσφέρει η ηλεκτρονική οικονομία για τη νησιωτική ανάπτυξη.
Ένα πρότυπο τηλεργασίας αναπτύχθηκε επίσης στις Βαλεαρίδες νήσους (http://www.etw.org/98/spain2.htm). Τρία τηλεπικοινωνιακά κέντρα εγκαταστάθηκαν στα τρία μεγαλύτερα νησιά της περιοχής. Στόχος ήταν να προσφερθούν δυνατότητες τηλεργασίας στους κατοίκους, ώστε να αρθεί η απομόνωση της περιοχής και επιπλέον να προσφερθούν τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες στους τουρίστες, ώστε να παρατείνουν την παραμονή τους στην περιοχή (επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου).
Επιπλέον, η σημαντικότητα της παροχής πρόσβασης στις νέες τεχνολογίες σε κατοίκους απομονωμένων περιοχών και το γεγονός ότι τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα είναι δυνατό να αποτελέσουν μέσο για παγκόσμια προσβασιμότητα στους ανθρώπους αυτούς, τονίστηκε στο Σεμινάριο των Αραβικών κρατών για τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα (ITU, 1999).
Τα τηλεπικοινωνιακά κέντρα /τηλεκέντρα (χώροι με τον κατάλληλο εξοπλισμό για τηλεργασία) συνήθως παρέχουν υπηρεσίες πληροφόρησης, τηλεπικοινωνίας και υπολογιστικής εργασίας, επομένως είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν για τηλεργασία, τηλεκπαίδευση, πολιτικές τηλεδιασκέψεις κλπ. Το πρώτο τηλεπικοινωνιακό κέντρο δημιουργήθηκε στη Σουηδία το 1995, με στόχο τη χρήση της μοντέρνας επικοινωνιακής τεχνολογίας ως μέσο για τη σύγκλιση της ανάπτυξης μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών στη χώρα.
Σε άλλες χώρες ο σκοπός δημιουργίας τηλεκέντρων (κυρίως σε νησιωτικές και αγροτικές περιοχές) είναι η προώθηση της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης για τις περιοχές αυτές, οι οποίες βρίσκονται μακριά από τα αστικά κέντρα. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ένα τηλεπικοινωνιακό κέντρο εγκατεστημένο σε μια απομακρυσμένη περιοχή αποτελεί ένα τμήμα μιας αλυσίδας σχεδιασμένης με τέτοιο τρόπο, ώστε να βοηθηθούν οι κάτοικοι και οι επιχειρήσεις της περιοχής από τις δυνατότητες που προσφέρει η κοινωνία της πληροφορίας.
Οι Κιτρίνου και Πολυδωροπούλου (2008) παρουσίασαν μια εκτενή βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με το ρόλο των νέων τεχνολογιών για τη νησιωτική ανάπτυξη. Στη συνέχεια παρουσίασαν μελέτη περίπτωσης για την περιοχή του Αιγαίου, η οποία εκπονήθηκε στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος POET (Prediction Of E-economy impacts on Transport, 2005). Στα πλαίσια της σχετικής έρευνας συλλέχθηκαν δεδομένα αποκαλυπτόμενης και δεδηλωμένης προτίμησης από 133 άτομα ανά την Ελλάδα, μέσω διαδικτύου με τη χρήση ενός επιταχυντή πληροφορίας. Στη συνέχεια αναπτύχθηκαν οικονομετρικά πρότυπα, προκειμένου να εντοπιστούν οι παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν την επιλογή των ατόμων να μετεγκατασταθούν σε μια νησιωτική περιοχή με υψηλού επιπέδου νέες τεχνολογίες, καθώς και τη συχνότητα τηλεργασίας από την περιοχή αυτή. Τα αποτελέσματα συνέστησαν ότι τόσο κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες, όσο και χωρικά χαρακτηριστικά του παρόντος αλλά και του προτεινόμενου τόπου διαμονής διαμορφώνουν τις εν λόγω επιλογές των ατόμων.
Οι Kitrinou and Polydoropoulou (2007α) ανέπτυξαν ένα πλαίσιο συμπεριφοράς για την προτυποποίηση των αποφάσεων σχετικά με τη μετεγκατάσταση προς τη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου και την τηλεργασία. Στη συνέχεια διερεύνησαν το προφίλ των νοικοκυριών που προτίθενται να μετακινηθούν προς την περιοχή, καθώς και το προφίλ των μελλοντικών τηλεργαζομένων από την περιοχή. Ως στατιστικά σημαντικοί παράγοντες για τις δύο αποφάσεις εμφανίστηκαν τα προσωπικά χαρακτηριστικά των εργαζομένων, καθώς και τα χαρακτηριστικά του νοικοκυριού, τα χαρακτηριστικά του παρόντος τόπου διαμονής (π.χ. αν ζουν σε αστική, ημιαστική, αγροτική ή νησιωτική περιοχή) καθώς και τα χαρακτηριστικά της εργασίας τους, καθώς και των μετακινήσεων από / προς τον εργασιακό χώρο.
To εν λόγω θεωρητικό πλαίσιο ολοκληρώνεται στην εργασία των Kitrinou and Polydoropoulou (forthcoming (a)), προκειμένου να προτυποποιηθεί η επιλογή μετεγκατάστασης στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, καθώς και η επιλογή τύπου νησιού (διακρίνονται τέσσερις τυποι νησιών με βάση κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και χαρακτηριστικά του μεταφορικού συστήματος). Αναπτύσσονται πρότυπα διακριτών επιλογών, τα αποτελέσματα των οποίων συνιστούν το σημαντικό ρόλο τόσο του μεταφορικού, όσο και του τηλεπικοινωνιακού δικτύου της περιοχής, καθώς και των τιμών των ακινήτων, στη διαμόρφωση των παραπάνω αποφάσεων.
Όσον αφορά στην επιλογή τηλεργασίας από την περιοχή, οι Kitrinou et al (forthcoming (a)), μοντελοποιούν τη συμπεριφορά των ατόμων που προτίθενται να τηλεργαστούν από την περιοχή, μέσω της ανάπτυξης προτύπων διακριτών επιλογών, τα οποία ολοκληρώνουν με την ενσωμάτωση λανθάνουσας μεταβλητής σχετικά με τις αντιλήψεις των εργαζομένων περί τηλεργασίας. Διαπιστώνουν ότι η εν λόγω λανθάνουσα μεταβλητή είναι στατιστικά σημαντική για την απόφαση τηλεργασίας (οι εργαζόμενοι οι οποίοι αναγνωρίζουν τα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας, ως συμπληρωματικής εργασιακής πρακτικής, προτίθενται να τηλεργαστούν από τη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου), ενώ βελτιώνει σημαντικά το πρότυπο.
Επιπλέον, οι Kitrinou and Polydoropoulou (2007b) διερεύνησαν το βαθμό ανταγωνισμού ή συμπληρωματικότητας των διαφόρων εναλλακτικών μέσων μετακίνησης από / προς και μέσα στην ευρύτερη νησιωτική του Αιγαίου, μετά από την πιθανή μετεγκατάσταση και τηλεργασία των ατόμων από την περιοχή αυτή, ως αποτέλεσμα της εκτενούς χρήσης των νέων ΤΠΕ. Επεσήμαναν σημαντικές διαφορές στους τρόπους μετακίνησης των τηλεργαζομένων, μεταξύ διαφορετικών τύπων νησιών, αλλά και διαφορετικών σκοπών μετακίνησης.
Οι Kitrinou et al (2004) ανέπτυξαν ένα μαθηματικό πρότυπο για την επίλυση του προβλήματος της εύρεσης βέλτιστης θέσης εγκατάστασης ενός συνόλου από τηλεπικοινωνιακά κέντρα στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου, χρησιμοποιώντας κοινωνικοοικονομικούς και τεχνολογικούς δείκτες. Το πρόβλημα επιλύθηκε για μια σειρά από σενάρια που αφορούσαν περιορισμούς στο κόστος ή στη διανυόμενη απόσταση μεταξύ των νησιών και βρέθηκε ένα σύνολο από εναλλακτικές για την τεχνολογική ανάπτυξη της περιοχής. Τα αποτελέσματα επεσήμαναν τη δημιουργία τηλεπικοινωνιακών κέντρων κυρίως σε πολύ μικρά νησιά της περιοχής.
Επίσης, το σχέδιο ΠΡΟΟΔΟΣ (1996) διαμορφώθηκε από την ερευνητική ομάδα Ε.ΣΤΡΑ.ΝΕΤ του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με στόχο την προώθηση της χρήσης των νέων τεχνολογιών ως στρατηγικό όπλο για την ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου του Αιγαίου. Ένα τμήμα του σχεδίου αφορούσε τη δημιουργία Τοπικών Κέντρων Τηλεματικών υπηρεσιών (ΤΚΤ) στα νησιά του Αιγαίου, όπου θα παρέχονται, μεταξύ άλλων υπηρεσιών και υπηρεσίες για τηλεργασία. Η σχετική μελέτη απέδειξε ότι η εν λόγω πρακτική επρόκειτο να συμβάλλει θετικά στην οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.
Επιπλέον, στα πλαίσια του προγράμματος URIT –User Response on Innovative Transport systems (2001) εκπονήθηκε έρευνα με στόχο τον εντοπισμό των παραγόντων εκείνων οι οποίοι είναι δυνατό να επηρεάσουν επιχειρήσεις να εγκατασταθούν στην περιοχή του Αιγαίου. Το σημαντικότερο συμπέρασμα από την ανάλυση των δεδομένων είναι το ακόλουθο: οι εταιρίες που είναι πιθανότερο να μετεγκατασταθούν σε κάποιο από τα νησιά του Αιγαίου, είναι οι Business to Business (B2B) επιχειρήσεις και αφορούν κυρίως την πώληση τοπικών προϊόντων, αλλά και την παροχή τουριστικών υπηρεσιών. Η μελέτη τόνισε την ανάγκη για περισσότερη έρευνα, προκειμένου να εντοπιστούν οι καθοριστικοί παράγοντες για την εγκατάσταση/μετεγκατάσταση οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων στην υπό μελέτη περιοχή, ούτως ώστε να δημιουργηθεί μια επιτυχημένη αναπτυξιακή στρατηγική για την περιοχή.
3. Προβλήματα και Λύσεις στην εφαρμογή της τηλεργασίας στις νησιωτικές περιοχές
Ένα κρίσιμο θέμα για τις νησιωτικές περιοχές είναι το πώς θα καταφέρουν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, παράγοντας καινοτόμες υπηρεσίες και προϊόντα, αξιοποιώντας τις ευκαιρίες που προσφέρει η εκτενής χρήση των νέων ΤΠΕ. Προφανώς η μεγαλύτερη επίδραση των ΤΠΕ (και ιδιαίτερα της τηλεργασίας) στη νησιωτική ανάπτυξη είναι η ικανότητα άμβλυνσης των προβλημάτων ου δημιουργεί η απόσταση των νησιωτικών περιοχών από την ενδοχώρα (και επομένως από τις βασικές αγορές τους) και η ασυνέχεια του γεωγραφικού χώρου.
Από την άλλη μεριά, η χρήση των ΤΠΕ και η εκτενής εφαρμογή τους τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, είναι δυνατό να οδηγήσει στην απώλεια κάποιων θέσεων εργασίας, οι οποίες θα αντικατασταθούν από τις μηχανές (ιδιαίτερα εργασίες που εμπεριέχουν απλή διακίνηση πληροφορίας, ή απλή εξυπηρέτηση του πελάτη, χωρίς να είναι απαραίτητη η δημιουργική συμβολή του εργαζόμενου, π.χ. γραφειοκρατικές εργασίες, δακτυλογραφήσεις, εξυπηρέτηση σε τράπεζα κλπ). Το σημείο αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο και θα πρέπει, η όποια πολιτική ανάπτυξης για τις νησιωτικές περιοχές να το λάβει σοβαρά υπ’ όψιν, προσπαθώντας η σχετική πολιτική εφαρμογών ΤΠΕ και ιδιαίτερα τηλεργασίας να έχει ως τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία θετικού αριθμού θέσεων εργασίας στις περιοχές αυτές.
4. Συμπεράσματα
Τα σημαντικότερα συμπεράσματα από την παρούσα μελέτη σχετικά με το ρόλο της τηλεργασίας για την ανάπτυξη των απομακρυσμένων περιοχών είναι δυνατό να συνοψιστούν στα ακόλουθα:
Η χρήση των νέων ΤΠΕ και η εφαρμογή πρακτικών τηλεργασίας στις απομακρυσμένες (νησιωτικές και παραμεθόριες) περιοχές. είναι δυνατό να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αποκέντρωση των δραστηριοτήτων και στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας από τις εν λόγω περιοχές.
Οι δυνατότητες τηλεργασίας είναι δυνατό να έχουν ως αποτέλεσμα την προσέλκυση ανθρώπινου δυναμικού (ή /και τη διατήρηση του υπάρχοντος ανθρώπινου δυναμικού) στις απομακρυσμένες περιοχές, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη των περιοχών αυτών.
Ας σημειωθεί εν τούτοις ότι η επιτυχία των όποιων εφαρμογών τηλεργασίας στις εν λόγω περιοχές προϋποθέτει τη διαμόρφωση ολοκληρωμένων πολιτικών από το δημόσιο τομέα.
Σχόλια