Αγανακτισμένοι και Διαδίκτυο

Αγανακτισμένοι και Διαδίκτυο

Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Πολλοί αναρωτιούνται εάν η μαζικότητα των εκδηλώσεων των «αγανακτισμένων» πληροί τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί κίνημα. Είναι γεγονός ότι ο ρόλος των ΜΜΕ είναι καταλυτικός. Τα αιτήματα αγκαλιάστηκαν από την πρώτη στιγμή και απασχόλησαν τα κανάλια και τους ραδιοφωνικούς σταθμούς στην Ελλάδα και παγκοσμίως, σε σημείο που μπορεί κανείς να αποφανθεί ότι ικανοποιούνται οι προαναφερθέντες όροι της προπαγάνδας (http://epapanis.blogspot.com/2011/06/mme.html). Με την νεωτερική αντίληψη του όρου, ένα κίνημα είναι εκ φύσεως συγκρουσιακό και προκύπτει όταν υπάρχει έλλειμμα δημοκρατίας ή, όταν κάποιες ομάδες, που δεν έχουν απευθείας πρόσβαση στην πολιτική εξουσία, διεκδικούν με αγωνιστικό τρόπο το δικαίωμα  σε κοινωνικούς και οικονομικούς πόρους. 

Η αλήθεια είναι ότι η παρούσα κυβέρνηση σχεδόν από την αρχή της διακυβέρνησης έκανε κατάχρηση του συμβολαίου της με το λαό, καταλύοντας τον κοινωνικό χαρακτήρα του κράτους και ερχόμενη σε αντιπαράθεση με στρώματα πληθυσμού, από τα οποία είχε εισπράξει ψήφους. Η αρχική έλλειψη αντίδρασης οφείλεται στην παρακμή των συνδικαλιστικών οργανώσεων, οι οποίες χρόνια τώρα είχαν συμπλεύσει με την πολιτική εξουσία και διατηρούσαν πελατειακές σχέσεις με τις κυβερνήσεις. Η αριστερή ιδεολογία, κατακερματισμένη, δεν μπορεί να αρθρώσει καινοτομικό πολιτικό λόγο και πολύ περισσότερο να τον συσχετίσει με τη λαϊκή αντίδραση.  Έρευνες σε νέους εδώ και χρόνια επιβεβαίωναν την απαξίωση των πολιτικών ως φορέων συναίνεσης και δημοκρατικής έκφρασης.

Το κίνημα των «αγανακτισμένων» οργανώθηκε για διαφορετικούς λόγους πριν την έλευση του στην Ελλάδα και χρησιμοποίησε αποτελεσματικά τις νέες τεχνολογίες, και ιδίως το διαδίκτυο, όχι ως μέσο μαζικής ενημέρωσης απλώς, αλλά ως πολλαπλασιαστή ιδεολογίας και κουλτούρας.

Πραγματικά το internet πριμοδότησε κατά κόρον το εννοιολογικό οπλοστάσιο των «αγανακτισμένων», οι οποίοι μέσα από την εικονική διαβούλευση άρχισαν να πληρούν τους όρους για τον χαρακτηρισμό τους ως κίνημα:

·  Πλημμελής ικανότητα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας να εκφράσει τις ανάγκες, τις προσδοκίες και τους στόχους του λαού.

·      Σύμπραξη της άρχουσας τάξης με το ξένο κεφάλαιο και πρόκριση πολιτικής υποτέλειας.

·      Έλλειψη εναλλακτικών προτύπων

·     Αναγωγή των αιτημάτων των «αγανακτισμένων» σε υποδειγματική μορφή πολιτικού λόγου και αποφυγή υιοθέτησης ακραίων φράσεων ή εμπρηστικών ενεργειών

·   Ανικανότητα των θεσμοθετημένων κοινωνικών μορφωμάτων να αποτυπώσουν το λαϊκό αίσθημα.

·      Μαζικότητα, η οποία αν υπερβεί το αδυσώπητο ελληνικό καλοκαίρι, θα ανατροφοδοτείται και θα μεγενθύνεται μέσα στο διαδίκτυο.

·      Αυτονομία από κομματικές επιρροές.

·      Απήχηση στα λαϊκά στρώματα, που δε μπορούν πλέον να αποδεχτούν τον πατερναλισμό.

Ενστάσεις ως προς το χαρακτηρισμό των «αγανακτισμένων» ως κινήματος αποτελεί

-           η έλλειψη ηγεσίας, με την κλασική της μορφή, η οποία όμως αντικαθίσταται από την εξουσία και τη θελκτικότητα του διαδικτύου.

-          η ετερογένεια των συμμετεχόντων και η διαφοροποίηση ως προς τα αίτια συμμετοχής στις συγκεντρώσεις

-      η μικρή χρονική διάρκεια εξέλιξής του, η ανυπαρξία παρόμοιων καταστάσεων κατά το παρελθόν και η έλλειψη δεδομένων για την αντοχή τους σε σκληρότερες συγκρουσιακές δοκιμασίες

-           η μη διακριτές προτάσεις του για έξοδο από την κρίση

Συζητήσεις για τα επόμενα βήματα εμφανίζονται σε blogs, στο facebook και σε κάθε μορφή κοινωνικής δικτύωσης. Είναι μια εξέλιξη που προβλέφθηκε από πολλούς κοινωνιολόγους, οι οποίοι συνειδητοποίησαν ότι τα συμβολικά γεγονότα στο διαδίκτυο μπορούν να μεταφερθούν και να έχουν επιπτώσεις στην πραγματική και κοινωνική ζωή.  Η ψηφιακή ενημερότητα εξελίσεται σε απαραίτητη προυπόθεση για μια ενεργή συμμετοχική δράση, ενώ οι επικαλυπτόμενες πραγματικότητες συμπλέκονται ακόμα περισσότερο και με τρόπο, που θα καθορίζουν μελλοντικά την καθημερινότητα.

Άλλο ένα επίπεδο προστίθεται στην εννοιολόγηση της εξουσίας: οι διαδικτυακές σχέσεις και ο σχηματισμός συμβολικών ομάδων στον παγκόσμιο ιστό, που έχοντας στη διάθεση τους το πιο αλληλεπιδραστικό μέσο επικοινωνίας, μπορούν αστραπιαία να διαχέουν την ιδεολογία τους σε παγκοσιοποιημένο επίπεδο, με ελάχιστο κόστος και γεωμετρικό ρυθμό διάδοσης.

Το κίνημα των «αγανακτισμένων» όπως και κάθε τι που γεννιέται στο διαδίκτυο μετασχηματίζεται, υιοθετώντας την τοπική ή εθνική κουλτούρα, ικανοποιώντας το σύγχρονο αίτημα για μια παγκοσμιοποιημένη θεώρηση στην τοπική πραγματικότητα (glocal).

Το αίσθημα ενός λαού, που απειλείται, εντείνει τη συγκρουσιακή δράση, γεννά εκφραστές στο κίνημα των «αγανακτισμένων», αυξάνει τη συνεκτικότητα και εξιλεώνει το φόβο, που ευρέως χρησιμοποίησε η κυβέρνηση, για να επιβάλει τα αντιλαϊκά μέτρα. Την ενοχή της αδράνειας διαδέχτηκε η οργή. Η έννοια της ένταξης στο κίνημα των αγανακτισμένων περικλείει και τη διαπίστωση ότι οι απώλειες, που θα υπάρξουν σε περίπτωση μη αντίδρασης, θα είναι καταστροφικές. Η κινητοποίηση μέσα από το διαδίκτυο, η οργάνωση παλλαικών αντιδράσεων, η δημοσιοποίηση του ελληνικού προβλήματος σε όλο τον κόσμο στις πραγματικές του διαστάσεις, αποτελεί χρέος του κάθε πολίτη προς την επόμενη γενιά, της οποίας το μέλλον, ως παθητικοί θεατές επιτρέψαμε να παραχαράξουν.

Τα ΜΜΕ, τα οποία μετά από χρόνια νοσηρής θωπείας, ήρθαν σε ρήξη με το πολιτικό σύστημα, επειδή δεν εξυπηρετεί πλέον τα συμφέροντα τους, βρήκαν μια άριστη ευκαιρία να αναδείξουν ένα κίνημα που δρα ως αντιπερισπασμός στα πολιτικά σχέδια και που, αν διαδοθεί, θα προκαλέσει πολλαπλές εκλογικές ζυμώσεις.

Τα κόμματα, όπως τα γνωρίζουμε, δεν μπορούν να αναδειχθούν αντάξια των περιστάσεων και έτσι, αφού επιχείρησαν να καπηλευθούν και να διασπάσουν το κίνημα – ανεπιτυχώς μέχρι σήμερα – μεταλλάσσονται και αυτά απεκδυόμενα  την αλαζονεία της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και επιχειρώντας νέες συμπράξεις μεταξύ τους. Ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο με το λαό είναι περισσότερο από επίκαιρο και επιβεβλημένο. Η κοινή ιδεολογία, που υπάρχει πίσω από τους «αγανακτισμένους», είναι η άμεση και συμμετοχική δημοκρατία και όχι η κίβδηλη εκπροσώπηση.

Για πρώτη φορά μετά την εκκλησία του δήμου, το διαδίκτυο παρέχει αυτή τη δυνατότητα, αρκεί να μην ποδηγετηθεί και μην αναπαραγάγει τις ανισότητες της πραγματικής ζωής. Ακόμα και αν το κίνημα δεν ευδοκιμήσει στο χρόνο, ο δρόμος για να τη διαμόρφωση της ιδεολογίας μέσα από το διαδίκτυο έχει ανοίξει. Η ατομική βιογραφία πλέον επηρεάζει την ιστορικότητα και οι πυρήνες της εξουσίας μπορούν να σχηματιστούν, όχι με υποκατάστατα, αλλά με τους κανόνες που ορίζουν οι δυναμικές των ομάδων.

Ούτε τα ΜΜΕ, ούτε τα κόμματα μπόρεσαν να συνειδητοποιήσουν εγκαίρως την ευελιξία του διαδικτύου στο να επεμβαίνει σε ζητήματα δημοκρατίας, ενημέρωσης και ανάδειξης της προσωπικής γνώμης. Μια φωνή ενός άγνωστου blogger μπορεί να ακουστεί σε χιλιάδες χρήστες, δυνατότητα, που στα ΜΜΕ πληρώνεται ακριβά. Το διαδίκτυο εγγυάται ότι αυτή η φωνή έχει ίση αξία, ειδικά αν συνδεθεί με τους κεντρικούς πόλους του παγκόσμιου ιστού.