Η χρήση των Blogs ως ερευνητικό εργαλείο
Η χρήση των Blogs ως ερευνητικό εργαλείο
Συστατικό στοιχείο της ποιοτικής έρευνας είναι η ανάλυση περιεχομένου, η οποία αποτελείται από μία δέσμη τεχνικών και μεθόδων ανάλυσης κειμένων και ομιλιών. Η βασική ιδέα της διαδικασίας ανάλυσης περιεχομένου είναι η διατήρηση των πλεονεκτημάτων της ποσοτικής ανάλυσης περιεχομένου και η ανάπτυξη μίας περαιτέρω ποιοτικής και ερμηνευτικής ανάλυσης. Το αντικείμενο της ποιοτικής ανάλυσης περιεχόμενου είναι οτιδήποτε σχετίζεται με την καταγεγραμμένη επικοινωνία, όπως είναι τα αντίγραφα των συνεντεύξεων, των ομιλιών, τα πρωτόκολλα παρατηρήσεων, οι τηλεοπτικές ταινίες, τα έργα τέχνης κλπ. Η ανάλυση περιεχομένου δεν αναλώνεται μόνο στην περιγραφή του υλικού που διαθέτει, δηλαδή τις κύριες ιδέες του κειμένου, αλλά και οτιδήποτε κρύβεται πίσω από αυτό. Η ποιοτική ανάλυση περιεχομένου ορίζεται ως μία εμπειρική, ερμηνευτική, μεθοδολογικά ελεγχόμενη ανάλυση, η οποία ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες και δεν κάνει χρήση ποσοτικών εργαλείων.
Ειδικότερα, η ανάλυση περιεχομένου είναι ένα χρήσιμο μεθοδολογικό εργαλείο, κυρίως στις κοινωνικές επιστήμες για την μελέτη του περιεχομένου μίας καταγεγραμμένης συνέντευξης. Η ανάλυση περιεχόμενου απαντάει στα ερωτήματα «ποιος είπε τι, σε ποιον, γιατί, μέχρι ποιο σημείο και με ποια επίδραση». Ο Krippendorff (2004) προσθέτει ότι η ανάλυση περιεχομένου απαντάει στα εξής ερωτήματα: τι δεδομένα αναλύονται, με τι κριτήρια διακρίνονται, ποιος είναι ο υπό μελέτη πληθυσμός, τι περιορισμοί υπάρχουν στην ανάλυση, ποιος είναι ο στόχος, σε ποιο βαθμό σχετίζεται το περιεχόμενο με τα δεδομένα που αναλύονται. Σύμφωνα με τον Holsti (1969) η ανάλυση περιεχομένου είναι εκείνη η τεχνική, που οδηγείται σε συμπεράσματα, κάνοντας συστηματική και αντικειμενική χρήση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών ενός γραπτού μηνύματος. Η ανάλυση περιεχομένου βασίζεται στην αντικειμενικότητα, την αξιοπιστία, την ισχύ, την γενίκευση, τον έλεγχο υποθέσεων και δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένου τύπου μεταβλητές, όπως συμβαίνει στην ποσοτική έρευνα.
Στη σύγχρονη κοινωνία έχουν δημιουργηθεί νέες πηγές για αναλύσεις περιεχομένου. Τα ιστολόγια ή αλλιώς blogs είναι ιδιαίτερα δημοφιλή στην διαδικτυακή κοινότητα και έχουν αποκτήσει έναν ιδιαίτερο ρόλο για το μάρκετινγκ, τη δημοσιογραφία, την πολιτική και την επιστήμη (Blood, 2000). Αυτή η αυξανόμενη χρήση των blogs έχει καταστήσει αναγκαία την έρευνα και ανάλυση τους. Τα blogs είναι μία μορφή επικοινωνίας και ελεύθερης έκφρασης, από τις οποίες οι ερευνητές μπορούν να εξάγουν συμπεράσματα και να ερμηνεύσουν φαινόμενα. Αποτελούν έναν εύκολο και ταυτόχρονα φτηνό τρόπο δημοσίευσης και προώθησης μίας εικόνας, ενός κειμένου, ανάρτησης και ανταλλαγής απόψεων. Τα ιστολόγια αποτελούν ιστοσελίδες που λειτουργούν με τη μορφή ημερολογίου και επιτρέπουν σε οποιονδήποτε χρήστη να αναρτήσει σχόλιο και να εκφράσει την άποψη του. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται ομάδες-εστίες συζήτησης, τις οποίες μπορεί να εντοπίσει κάθε χρήστης, χωρίς απαραίτητα να είναι μέλος του ιστολογίου. Επομένως, η ανάλυση περιεχομένου μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ερμηνεία του σκοπού, της δομής και του περιεχομένου των ιστολογίων (Schimdt, 2007).
Τα blogs χαρακτηρίζονται ως συχνά τροποποιημένες σελίδες, στις οποίες το περιεχόμενο καταχωρείται κατά αντίστροφη χρονική ακολουθία (Bortree, 2005; Buckingham & Willett, 2006; Kelleher & Miller, 2006; Schmidt, 2007. Hull, 2007). Αποτελεί ένα συνονθύλευμα ιστοχώρου, ημερολογίου και μίας κοινότητας σε απευθείας σύνδεση. Πιο συγκεκριμένα, είναι μία μορφή προσωπικού περιοδικού, το οποίο δημοσιεύεται online, και ενημερώνεται συχνά με παρόμοιες θεματικές από άλλους bloggers. Αυτή η διασύνδεση που προκύπτει ανάμεσα στους διάφορους χρήστες έχει ονομαστεί ως «μπλοκόσφαιρα» ή «ιστόσφαιρα».
Η ενσάρκωση των blogs ξεκίνησε προς το τέλος της δεκαετίας του 90, ως ένα μέσο ελεύθερης έκφρασης, ως μία μορφή δημοσιευμένου προσωπικού ημερολογίου που αντικατέστησε τις προσωπικές ιστοσελίδες (Hiler, 2002. Williams & Jacobs, 2004). Από τότε έχει εξελιχθεί σε μία κοινότητα, όπου αναπτύσσεται η συμμετοχική δραστηριότητα, η συνεργατικότητα, η διάδραση, η ανταλλαγή γνώσης και εμπειρίας. Η ευκολία στη χρήση του και ο απλοϊκός σχεδιασμός του έχει συμβάλει στη διάδοση του. Τα ιστολόγια περιλαμβάνουν πολλές διαφορετικές μορφές: είναι πολιτικά, εταιρικά, προσωπικά, αθλητικά, μουσικά, δημοσιογραφικά, εκπαιδευτικά, ιατρικά κλπ. Στην πραγματικότητα οποιοδήποτε θέμα παράγει εκτεταμένο ενδιαφέρον σε μία μεγάλου μεγέθους ομάδα ανθρώπων, τότε μπορεί να αποτελέσει ιστολόγιο (Schmidt, 2007).
Πολλές έρευνες προσπάθησαν να εξακριβώσουν τους λόγους που ωθούν τα άτομα στη χρήση των ιστολογίων και δεν κατάφεραν να καταλήξουν σε κάποιους σταθερούς παράγοντες. Ωστόσο, μερικές από τις αιτίες που θα μπορούσε κανείς να διακρίνει είναι η ανάγκη ελεύθερης έκφρασης απόψεων και ιδεών, να μοιραστούν πράγματα, η ανάγκη για αναγνώριση, για κοινωνική επαφή και αλληλεπίδραση, για ενδοσκόπηση, για απόκτηση γνώσης και νέων ενδιαφερόντων και για παραγωγική δραστηριοποίηση (Bar-Ilan, 2005). Επίσης, έρευνες έδειξαν ότι στα ιστολόγια συμμετέχουν τόσο γυναίκες όσο και άνδρες, ανεξαρτήτως ηλικίας. Παρόλα αυτά, το φύλο και η ηλικία διαφοροποιούνται ανάλογα με τον τύπο του ιστολογίου. Οι γυναίκες δείχνουν να έχουν μία προτίμηση σε blogs που έχουν την μορφή ημερολογίου ή άρθρων, ενώ οι άνδρες σε όλους σχεδόν τους τύπους (Herring, Kouper et al, 2004).
Όλα τα παραπάνω, εξηγούν τον λόγο που πολλοί ερευνητές έχουν στραφεί στα ιστολόγια και τα χρησιμοποιούν ως πηγή άντλησης δεδομένων. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ποιοτική έρευνα είναι ο μεγάλος χρόνος που απαιτείται για την συλλογή και ανάλυση των δεδομένων και η διατήρηση της συγκέντρωσης καθόλη τη διάρκεια της έρευνας, ώστε να καταφέρει ο ερευνητής να καταγράψει κάθε πληροφορία, τα οποία θέτουν και επιμέρους περιορισμούς στην έρευνα. Μετά την καταγραφή των δεδομένων, απαιτείται η κωδικοποίηση και η ανάλυση τους, το οποίο “ξοδεύει” ακόμη περισσότερο χρόνο και πόρους. Τα ποιοτικά δεδομένα, τις περισσότερες φορές, συλλέγονται μέσω συνεντεύξεων, παρατήρησης και ομάδων εστίασης.
Τα blogs αποτελούν μία λύση για τους ερευνητές, καθώς είναι εύκολα προσβάσιμα και οι πληροφορίες τους διατίθενται σε έντυπη μορφή, οι οποίες πολλές φορές είναι ήδη κωδικοποιημένες. Ένα εξίσου χρήσιμο χαρακτηριστικό των blogs είναι ότι οι χειριστές τους (bloggers) ταξινομούν το περιεχόμενο τους με βάση τη θεματική ή το είδος του. Αυτό διευκολύνει ακόμη περισσότερο την πρόσβαση και την ανάλυση τους. Εκτός από την ευκολία πρόσβασης προσφέρουν πλούσιες και σε βάθος πληροφορίες, η οποίες πηγάζουν αφενός από την ίδια τη φύση των ιστολογίων και αφετέρου από τη σύνδεση που δημιουργείται στις θεματικές ενότητες. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλοί bloggers παραθέτουν σχετικούς με το θέμα συνδέσμους. Συνεπώς, ο ερευνητής μπορεί να εξοικονομήσει χρόνο, αφού σε ένα ιστολόγιο μπορεί ταυτόχρονα να εντοπίσει δεδομένα για ανάλυση και πληροφορίες σχετικά με το προς μελέτη αντικείμενο. Το βάθος των στοιχείων που προσφέρονται είναι επίσης απόρροια του περιβάλλοντος ελεύθερης έκφρασης που ενυπάρχει τόσο από πλευράς συζήτησης όσο και στην επιλογή θεμάτων προς συζήτηση. Η συζήτηση που λαμβάνει χώρα είναι αδιάλλακτη και αμερόληπτη, καθώς οι συμμετέχοντες εκφράζουν απόψεις χωρίς να αναμένουν κάποια συνέπεια γι αυτές. Επίσης, δεδομένου ότι ένας εκ των παραγόντων συμμετοχής σε blog είναι η ενδοσκόπηση, μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι οι συμμετέχοντες έχουν κίνητρα να είναι ειλικρινείς και γνήσιοι, γεγονός πολύ σημαντικό για έναν ερευνητή (Nardi, Schiano, Gumbrecht & Swartz, 2004).
Πολλές μέθοδοι συλλογής και ανάλυσης δεδομένων αντιμετωπίζουν προβλήματα, που προκύπτουν από την συμμετοχή του ερευνητή στην έρευνα. Τα προβλήματα που προκύπτουν συνήθως από την εμπλοκή του είναι τα μεροληπτικά αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει ότι ίσως να λειτουργεί με προκατάληψη ή να καθοδηγεί την έρευνα σε συγκεκριμένα αποτελέσματα, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία της έρευνας. Στην περίπτωση των blogs ο ερευνητής είναι απλά παρατηρητής και δεν συμμετέχει στη διαδικασία. Η συλλογή των στοιχείων γίνεται από απόσταση και όχι πρόσωπο με πρόσωπο, όπως γίνεται στις συνεντεύξεις (Hartley, 2001). Επιπλέον, το περιεχόμενο των blogs είναι απρόσβλητο από τον ερευνητή, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να καταγράψει ότι είναι γραμμένο, ενώ οι ερευνώμενοι δεν γνωρίζουν την ύπαρξη ερευνητή, άρα δεν επηρεάζονται οι σκέψεις και οι απόψεις τους από αυτό.
Το δείγμα του πληθυσμού που είναι διαθέσιμο στα blogs συνήθως είναι επαρκές, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός blog είναι η διατήρηση του μέσου τύπου. Αναμένεται ότι στο δείγμα αυτό δεν θα υπάρχει αρκετή αντιπροσώπευση των μεγάλων ηλικιακά ομάδων και πληθυσμός από τις λιγότερο οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες. Επίσης, σε αυτούς θα πρέπει να συμπεριληφθούν και άτομα που δεν είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένα με την τεχνολογία. Παρόλα αυτά, με την εξέλιξη της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας, η χρήση των blogs θα είναι τόσο συχνή και καθημερινή, όπως η χρήση του κινητού τηλεφώνου.
Τα blogs δεν είναι πάντοτε καλογραμμένα, σύντομα και επιμελημένα και αυτό ίσως δυσκολέψει έναν ερευνητή, εξαιτίας της κακής διατύπωσης, των λαθών και του μη σχετικού περιεχομένου. Ένα άλλο πρόβλημα που θα πρέπει να λάβει υπόψη του ο ερευνητής, είναι ότι οι bloggers συνήθως αλλοιώνουν το περιεχόμενο των ειδήσεων τους. Για παράδειγμα, προκειμένου να προσελκύσουν τον ενδιαφέρον των χρηστών παρουσιάζουν φανταστικά θέματα ή εξωραΐζουν την εμπειρία τους και την παρουσιάζουν περισσότερο ελκυστική και ενδιαφέρουσα. Τέτοιες ενέργειες είναι δύσκολο να αποτραπούν και να ελεγχθούν. Εκτός από φανταστικά blogs, τα ίδια τα άτομα μπορεί να εμφανίσουν μία διαφορετική ταυτότητα από την πραγματική, λόγου χάρη να προσποιηθούν ότι ανήκουν σε μία άλλη κοινωνική θέση, σε άλλο μορφωτικό επίπεδο, φύλο κλπ. (Qian & Scott, 2007).
Οι ερευνητές δεν έχουν τη δυνατότητα να ελέγξουν τέτοιες λεπτομέρειες. Ένας τρόπος είναι οι ερευνητές να συμπεριλαμβάνουν στο δείγμα τους μόνο εκείνους τους χρήστες που διατηρούν την ταυτότητα τους με την πάροδο του χρόνου. Συνήθως μία ψεύτική-φαντασιακή ταυτότητα είναι δύσκολο να διατηρηθεί με την πάροδο του χρόνου. Η ανάγκη για έκφραση των προσωπικών απόψεων, παρόλα αυτά, οδηγεί την πλειοψηφία των ατόμων να εμφανίζουν τον πραγματικό τους εαυτό. Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι οι περισσότεροι bloggers, εκτός από τη διαδικτυακή επικοινωνία, καταλήγουν να έχουν διαπροσωπικές σχέσεις. Κατά καιρούς διοργανώνονται εκδηλώσεις, στις οποίες συναντώνται όλοι. Οποιοδήποτε ίχνος τέτοιων εκδηλώσεων δίνει στον ερευνητή στοιχεία για την αξιοπιστία των στοιχείων. Οι φανταστικοί bloggers, όπως είναι αναμενόμενο, δεν επιδιώκουν τέτοιες συναντήσεις (Qian & Scott, 2007).
Τα blogs που είναι σε μορφή ημερολογίων αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο, κυρίως για πιλοτικές έρευνες, προκειμένου να διακριβωθούν οι βασικές έννοιες, η ερευνητικές υποθέσεις και να πραγματοποιηθεί ένα πρώτο επίπεδο ανάλυσης. Ένας προφανής τρόπος ανάλυσης των ιστολογίων είναι η ανάλυση του περιεχομένου τους για μία συγκεκριμένη θεματική, αφού παρέχουν ποικιλία απόψεων, συναισθημάτων και πληροφοριών για διάφορα κοινωνικά ζητήματα. Οι ερευνητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν το περιεχόμενο αυτό, ώστε να κατευθύνουν την έρευνα τους στα βασικά σημεία, είτε για να τα συγκρίνουν με άλλα ιστολόγια και εμπειρικά δεδομένα. Το μήκος του ιστολογίου και ο αριθμός των σχολίων μπορούν να καταδείξουν τη σημασία μελέτης ενός φαινομένου-θέματος.
Γενικότερα, οι περισσότερες αναλύσεις περιεχομένου του διαδικτύου έχουν εστιάσει στον τρόπο, με τον οποίο παρουσιάζονται σε αντιδιαστολή με το θέμα που συζητιέται. Η προσέγγιση της ανάλυσης του περιεχομένου που υιοθετείται εξαρτάται από το άτομο και τα ενδιαφέροντα του, αλλά και από το θέμα που μελετάται (Weber, 1990). Για παράδειγμα, οι παράμετροι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, ανάλογα με την έρευνα, είναι οι δημογραφικοί, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των blogs, τα χρονικά χαρακτηριστικά, τα δομικά κλπ. Μία ενδεικτική μεθοδολογία που χρησιμοποιείται για την ανάλυση των blogs μπορεί να είναι: επεξεργασία, συλλογή δεδομένων, ανάλυση στοιχείων και καταγραφή αποτελεσμάτων. Στο στάδιο της επεξεργασίας, ο ερευνητής καλείται να θέσει το πλαίσιο της ανάλυσης, να εξοικειωθεί με το θέμα-χώρο, να εξάγει τους βασικούς όρους, να καθορίσει τις λέξεις-κλειδιά και να ταξινομήσει τα στοιχεία που χρειάζεται για την ανάλυση. Έπειτα στο δεύτερο στάδιο της συλλογής, θα πρέπει να προσδιορίσει τα blogs που θα μελετήσει, καθότι όπως προαναφέρθηκε υπάρχουν πολλά είδη. Αφού καταλήξει στο είδος των blog που θα μελετήσει, αρχίζει την καταγραφή των στοιχείων του blog σε κείμενο και ενισχύει τα στοιχεία αυτά με μετα-δεδομένα. Στην ανάλυση των δεδομένων, ο ερευνητής κάνει χρήση του κατάλληλου λογισμικού για την επεξεργασία των σημαντικών δεδομένων, ώστε να καταγραφούν τα συμπεράσματα. Συνήθως οι μηχανές αναζήτησης που χρησιμοποιούνται για την αναζήτηση των ιστολογίων είναι οι εξής: Google blog (blogsearch.google.com), Technorati (www.technorati.com), Feedster (www.feedster.com) και ο icerocket (www.icerocket.com)
Η τεχνολογία έχει διεισδύσει σε πολλές πτυχές της καθημερινότητας των ανθρώπων και η έρευνα δεν αποτελεί εξαίρεση. Τα ιστολόγια-blogs αποτελούν έναν χώρο έκφρασης και μία πλούσια πηγή δεδομένων για τους ερευνητές. Η αυξημένη χρήση τους μπορεί να αυξήσει την αποδοχή τους ως ερευνητικό εργαλείο. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί και το γεγονός ότι τα blogs προσφέρουν μία ευρεία γκάμα θεμάτων για ανάλυση, από κοινωνιολογικά, μέχρι ανθρωπολογικά, πολιτικά και ψυχολογικά. Ωστόσο, δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς ότι είναι μη δομημένα και αποτελείται από άτομα με διαφορετικό γλωσσικό και μορφωτικό υπόβαθρο. Αυτό το ελεύθερο περιβάλλον δημιουργεί πολλές προκλήσεις για την έρευνα. Οι λειτουργίες αυτόματης κωδικοποίησης που χρησιμοποιεί η δομημένη ανάλυση, δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην ανάλυση των blogs. Ο ερευνητής βρίσκεται αντιμέτωπος με πολλαπλά προβλήματα, που με την υιοθέτηση της κατάλληλης μεθόδου και τεχνικής μπορεί να προσπεράσει και να επιτύχει το στόχο του.
Σχόλια