«Ποιος Φοβάται τον HPV: Ψυχολογικές και Κοινωνικές Αντιδράσεις μετά τη Διάγνωση» Η ιστορία ενός σύγχρονου στίγματος

«Ποιος Φοβάται τον HPV: 

Ψυχολογικές και Κοινωνικές Αντιδράσεις μετά τη Διάγνωση» Η ιστορία ενός σύγχρονου στίγματος

του Ευστράτιου Παπάνη, Επίκουρου Καθηγητή Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. 

Παρά το τεράστιο ποσοστό των ανθρώπων (περίπου το 85% του πληθυσμού) που έχουν μολυνθεί από τον ιό HPV [Human Papilloma Virus-ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων-] οι ψυχολογικές συνέπειες μετά τη διάγνωση είναι σοβαρές επειδή οι περισσότεροι έχουν παντελή άγνοια των συνεπειών του στην υγεία. 

Κάθε σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα, ακόμα και στην εποχή της ελευθεριότητας του σεξ, αποτελεί στίγμα, ειδικά σε κοινωνίες με χαμηλή ανεκτικότητα, η οποία επιτείνεται από προκαταλήψεις και στερεοτυπικές αντιλήψεις. 

Το τεράστιο ποσοστό που λαμβάνει μορφή πανδημίας δεν αποτρέπει από την ενοχή, τη ντροπή, την αγωνία για την εξέλιξη της νόσου, τη μυστικοπάθεια και τη δαιμονοποίηση. 

Η σύνδεσή του ιού με τη σεξουαλικότητα κάνει απευθείας αναφορές στην ηθική, στον κοινωνικό έλεγχο και προκαλεί αντιδράσεις όπως άρνηση, απώθηση, εκλογίκευση και στρέβλωση των ερωτικών σχέσεων. 

Οι κυριότερες αντιδράσεις είναι: 

Απώθηση: το τραυματικό γεγονός απωθείται στο υποσυνείδητο σα να μην έχει συμβεί ποτέ.

Άρνηση της κατάστασης, η οποία εκλαμβάνεται ως τραυματική και επομένως η σημασία της μπορεί να αγνοηθεί ή να υποτιμηθεί κι έτσι το νόημά της ενδέχεται να αλλοιωθεί. 

Ενοχή και μεταμέλεια για τις ερωτικές επιλογές. 

Ανούσιες ενέργειες, όπως η προσπάθεια διακρίβωσης από ποιο σύντροφο προήλθε η ασθένεια.

Στις μονογαμικές σχέσεις: αλληλοκατηγορία, υποψία για απιστία, κλονισμός της εμπιστοσύνης και διάλυση του δεσμού.   

Ανεπαρκής έρευνα και άγνοια, από τους πάσχοντες, που οδηγεί σε παρανοήσεις, οι οποίες επιτείνονται από τη μοναχική αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο. 

Οι ψυχολογικές συνέπειες γίνονται πιο αλγεινές εξαιτίας της αδυναμίας των ιατρών να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά με τους πάσχοντες. 

Ο χειρότερος από τους μηχανισμούς άμυνας είναι η προβολή, η οποία οδηγεί σε αρνητικές κρίσεις και κατηγορίες για τους άλλους, οι οποίοι έφεραν τον πάσχοντα/την πάσχουσα σ’ αυτή την κατάσταση. 

Οι ψευδείς αντιλήψεις σχετικά με τον ιό αφορούν στην προσωποποίησή του (εγώ φταίω για ό,τι μου συνέβη), στην εσωτερίκευσή του (πάσχω από μια επονείδιστη ασθένεια, έκανα κάτι κακό και ο Θεός με τιμωρεί), τη μεγιστοποίησή των συνεπειών (θα πάθω καρκίνο), την υπερβολή (δεν πρόκειται ποτέ να απαλλαγώ από τον ιό), την κατάθλιψη (έχει καταστραφεί η σεξουαλική μου ζωή), την εκδίκηση (κι εγώ με τη σειρά μου θα μεταδώσω τον ιό σε όσους περισσότερους μπορώ), την ντροπή για το σώμα και τη γενετήσια λειτουργία (πολλές γυναίκες, αν και έχουν υποστηρικτικό σύζυγο, για μεγάλα διαστήματα αρνούνται το σεξ)   

Επειδή το προφυλακτικό προσφέρει μόνο 70% προστασία, η επιφυλακτικότητα σχετικά με τη σεξουαλική δραστηριότητα επιτείνεται. 

Δεδομένου ότι ο οικογενειακός προγραμματισμός και οι ιατρικές εξετάσεις δεν είναι υποχρεωτικές και στο σχολείο η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ανεπαρκής, η εξάπλωση του ιού τα επόμενα χρόνια προβλέπεται να είναι ραγδαία, αλλά η ψυχολογική περιπέτεια των εμπλεκομένων θα γίνει ακόμα πιο οδυνηρή. 

Παρά το φαινομενικό προοδευτισμό των κοινωνιών, η ανισοκατανομή της εξουσίας εξακολουθεί να οδηγεί σε στιγματισμό, περιθωριοποίηση και απομόνωση. 

Ο HPV μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κοινωνικό έλεγχο και απειλή για οποιαδήποτε παρέκκλιση. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, οι στιγματισμένοι αρχικά εντοπίζονταν κι έπειτα η διαφορετικότητα γινόταν ορμή για εκφοβισμό των υπολοίπων μελών της κοινωνίας. Η σύγκριση με τους μη πάσχοντες τονίζει την υπεροχή, την ηθική ανωτερότητα ή την παραδειγματική τιμωρία όσων ήταν ύποπτοι για παραβίαση των κανόνων. Ο αρχικός στιγματισμός οδηγούσε σε προκαταλήψεις και ρατσισμό και η αναπλαισίωση με ηθικές νόρμες σε γενικευμένους χαρακτηρισμούς απαξίωσης και διαπόμπευσης. 

  Η ασθένεια επομένως επηρεάζει τις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις του ατόμου και ξεφεύγει από την αρχική οριοθέτηση της ώστε να καταστεί επικίνδυνη για το κοινωνικό σύνολο. 

Το στίγμα δεν αφορά μονάχα τους ασθενείς αλλά και όσους συσχετίζονται με αυτούς και όσους επιχειρούν να τους υποστηρίξουν ενώ ολόκληρη η οικογένεια ταυτίζεται με το πρόσωπο του πάσχοντα/της πάσχουσας και τις αρνητικές αναπαραστάσεις γι’ αυτόν. 

Εξ’ άλλου, ο πάσχων/η πάσχουσα έχοντας αντιληφθεί τις άκαμπτες στάσεις της κοινωνίας σχετικά με την ασθένεια πέφτει θύμα μιας ψυχολογικής διεργασίας που ονομάζεται αυτοστιγματισμός. 

Με άλλα λόγια, εσωτερικεύει ως ενοχές τις αιτιάσεις, φοβάται τις πιθανές τιμωρίες, δεν μπορεί να χειριστεί τον κοινωνικό αποκλεισμό, με αποτέλεσμα να βιώνει από πριν την κατακραυγή και την καταδίκη. Η προσδοκία της τιμωρίας είναι πάντα πιο οδυνηρή από την ίδια την τιμωρία. 

Το στίγμα που προέρχεται από τα σεξουαλικά νοσήματα δύσκολα εγείρει τη συμπάθεια των υπολοίπων, επειδή υπάρχει διάχυτη αίσθηση της υπαιτιότητας του πταίσαντος, δηλ. το άτομο επέλεξε μόνο του την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ή χειρότερα η νόσος αποτελεί θεία τιμωρία για τις αμαρτίες του ίδιου ή της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκει. 

Αντίθετα, τα νοσήματα για τα οποία δεν υπάρχει προσωπική ευθύνη (π.χ. καρκίνος μαστού) η συμπάθεια των υπολοίπων μελών αυξάνεται. 

Οι σεξουαλικώς μεταδιδόμενες ασθένειες απειλούν τον καθένα και γι’ αυτό εύκολα δαιμονοποιούνται. Η σύνδεσή τους με τον έρωτα, την ικανοποίηση και την ηδονή τις καθιστούν ταμπού, το οποίο δύσκολα θα συζητηθεί. Όσοι, λοιπόν, στερούνται σεξουαλικών εμπειριών αυξάνουν την κατακραυγή τους για να δικαιολογήσουν τα συμπλέγματά τους. 

Η καταρράκωση της προσωπικότητας του στιγματισμένου οδηγεί στην αλλοίωση της αντίληψης του σώματος, της υγείας και στη θεαματική διασάλευση της αυτοεκτίμησής του. 

Ο φόβος της κοινωνικής απαξίωσης συνδυαζόμενος με μηχανισμούς αυτοεκπληρούμενης προφητείας, αναστέλλει την ενεργητικότητα του ατόμου και οδηγεί στην περιθωριοποίησή και στην παραίτησή του από κάθε προσπάθεια ίασης. Σ’ αυτού του είδους τις ασθένειες ο άπαξ στιγματισμός είναι καταισχύνη εφ’ όρου ζωής. 

Ο HPV έχει ακόμα ένα επικίνδυνο χαρακτηριστικό: είναι ασυμπτωματικός. Επομένως, ο πάσχων θα πρέπει να αντιμετωπίσει το δίλημμα αν θα αποκρύψει ολοκληρωτικά την κατάστασή του ή θα ενημερώσει εκείνους με τους οποίους έχει συνευρεθεί, ούτως ώστε να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα. Το ίδιο ακριβώς ισχύει για την ενημέρωση των μελλοντικών συντρόφων, σχετικά με τις προφυλάξεις που θα πρέπει να πάρουν, με το φόβο πάντα της ενδεχόμενης απόρριψης. 

Έρευνες αναφέρουν ότι η συσκότιση του γεγονότος, μπορεί να λάβει τη μορφή εκδίκησης προς μια κοινωνία ελάχιστα υποστηρικτική. 

 Τέλος, η δυνατότητα αποσιώπησης οδηγεί στη μεγαλύτερη εσωτερίκευση των συνεπειών του ιού, με αποτέλεσμα οι πάσχοντες να μην ξέρουν σε ποιον να απευθυνθούν ή να εκτονώσουν τα αρνητικά συναισθήματά τους. 

*Περισσότερες ιατρικές πληροφορίες στο σύνδεσμο: http://el.wikipedia.org/wiki/HPV